HİTİT METİNLERİNDE ALAŞİYA ÜLKESİ. Yüksek Lisans Tezi. Sedef AYYILDIZ

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ESKİÇAĞ DİLLERİ VE KÜLTÜRLERİ BÖLÜMÜ (HİTİTOLOJİ) ANABİLİM DALI HİTİT METİNLERİNDE ALAŞİYA ÜLKESİ Yüksek Lisans Tezi Sedef AYYILDIZ Ankara-2007

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ESKİÇAĞ DİLLERİ VE KÜLTÜRLERİ BÖLÜMÜ (HİTİTOLOJİ) ANABİLİM DALI HİTİT METİNLERİNDE ALAŞİYA ÜLKESİ Yüksek Lisans Tezi Tez Danışmanı: Prof. Dr. Aygül SÜEL Tez Jürisi Üyeleri Adı ve Soyadı İmzası........................ Tez Sınavı Tarihi

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ.. IV BİBLİYOGRAFYA LİSTESİ.V KISALTMALAR LİSTESİ XV GRAMERE AİT VE DİĞER KISALTMALAR XXII TRANSKRİPSİYON VE DİĞER YERLERDE KULLANILAN İŞARETLER XXIV I. GİRİŞ...1 II. ALAŞİYA ÜLKESİNİN COĞRAFİ ÖNEMİ...6 III. ALAŞİYA ÜLKESİNİN TARİHİ ÖNEMİ.19 IV. HİTİT KAYNAKLARINDA ALAŞİYA ÜLKESİNİN GEÇTİĞİ METİN YERLERİ a) Metinlerin Transkripsiyon ve Tercümeleri 30 b) Metinler ile İlgili Bilgiler...90 V. MISIR KAYNAKLARINDA ALAŞİYA ÜLKESİNİN GEÇTİĞİ METİN YERLERİ a) Metinlerin Transkripsiyon ve Tercümeleri..107 b) Metinler ile İlgili Bilgiler 149 VI. UGARİT (RAS-ŞAMRA) KAYNAKLARINDA ALAŞİYA ÜLKESİNİN GEÇTİĞİ METİN YERLERİ a) Metinlerin Transkripsiyon ve Tercümeleri.155 b) Metinler ile İlgili Bilgiler 169

VII. MARİ KAYNAKLARINDA ALAŞİYA ÜLKESİNİN GEÇTİĞİ METİN YERLERİ a) Metinlerin Transkripsiyon ve Tercümeleri.172 b) Metinler ile İlgili Bilgiler 174 VIII. ALALAH KAYNAKLARINDA ALAŞİYA ÜLKESİNİN GEÇTİĞİ METİN YERLERİ a) Metinlerin transkripsiyon ve tercümeleri 175 b) Metinler ile İlgili Bilgiler 177 IX. SONUÇ...179 X. İŞLENMİŞ METİNLERİN SAYFA NUMARALARI..184 XI. ÖZET..185 XII. SUMMARY...187

ÖNSÖZ Hitit Metinlerinde Alaşiya Ülkesi konulu yüksek lisans tezi, hocam Prof. Dr. Aygül Süel tarafından tarafıma verilmiştir. Çalışmalarım sırasında yardımını esirgemeyen ve bana her konuda destek olan hocama teşekkür ederim. Bu çalışmamızda, Hitit kaynaklarını tarayarak, bu kaynaklarda geçen Alaşiya ülkesi ile ilgili metin yerlerini inceledik. Bu metin yerlerinin transkripsiyon ve tercümelerini yaparak, Alaşiya ülkesini tarihi ve coğrafi yönden de incelemeye çalıştık. Alaşiya ülkesini coğrafi yönden ele alırken bu ülke ile ilgili olarak yapılan farklı lokalizasyon önerilerine de yer verdik. Bu fikirler arasında en çok kabul gören Alaşiya = Kıbrıs eşitliği nedeniyle Kıbrıs adasının coğrafyasına da değinmeye çalıştık. Aynı zamanda, Neolitik dönemden başlayarak deniz kavimleri göçüne kadar olan dönemdeki Kıbrıs adasının tarihi hakkında bilgiler vermeye çalıştık. Ayrıca Alaşiya ülkesinin bahsedildiği Amarna, Ugarit, Mari ve Alalah kaynaklarına da yer vermeye çalıştık. Tezimin hazırlanma aşamasında; Akadça yazılmış Alaşiya dan Mısır a gönderilen Amarna mektupları ve Ugarit metinleri üzerinde ki çalışmalarımızda yardımlarını ve desteklerini esirgemeyen Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri Bölümü, Sumeroloji Anabilim Dalı ndaki değerli hocalarım Prof. Dr. Cahit Günbattı, Prof. Dr. Salih Çeçen ve Doç. Dr. İrfan Albayrak a verdileri çok kıymetli destekleri için sonsuz şükran ve teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca fakülte yıllarımın başından itibaren emeklerini esirgemeyen Anabilim Dalımız hocaları Prof. Dr. Cem Karasu ya, Prof. Dr. Yasemin Arıkan a, Yar. Doç. Dr. S. Özkan Savaş a ayrıca teşekkür ederim. Ankara 2007 Sedef AYYILDIZ IV

BİBLİYOGRAFYA LİSTESİ Alagöz, C. A., Kıbrıs Tarihine Coğrafi Giriş, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları 36, seri I - sayı A 2, Ankara 1971, s.13-29. Arıkan, Y., Ästrom, P., II. Murşili nin Veba Duaları (CTH 378) Ankara 1995. A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi. Excavations at Kalopsidha and Ayios Iakovos in Cyprus, SIMA II, Lund 1966. Barnett, R. D., Mopsos, Journal of Hellenic Stud. LXXIII, 1953, s. 140-143. Bittel, K., Grundzüge der vor und Frühgeschichte Kleinasiens, Tübingen 1950. Boev, P., Die Rassentypen der Balkanhalbinsen under Ostaegaeischen Insveld und deren Bedeutung für die Herkumft Ihrer Bevölkerung, Sofia 1972. Bossert, H. Th., Die Phönizisch-Hethitischen Bilunguen vom Karatepe, I. Fortsetzung, Oriens II, 1949, s. 72-120. Asia, İstanbul1946. V

Brandenstein, W., Kyprische Sprache, RE, Supplement VI, 1935, s. 212-216. Buchholz, H.G., - Karageorghis, V., Altägäis und Altkypros, Tübingen 1971. Burde, C., Hethitische medizinische Texte, StBoT 19, 1974. Charls, R. P., Le Peuplement de Chypre dans l anti quitè, Etudes Chypriotes II, Paris 1962. Carruba, O., Contributo alla storia di Cipro nell II Millennio Studi classici e orientali 17, 1968, s. 5-29. Casson, L., Ships and Seamanship in the Ancient World, Princeton 1971. Casson, S., Ancient Cyprus, London 1937. Cornelius, F., Geschichte der Hethiter, mit besonderer Berücksichtigung geographischen Verhaltnisse und der Rechtsgeschichte, Darmstadt 1973. Darga, M., Hitit Mimarlığı / 1Yapı Sanatı, İstanbul 1985. Darkot, B., Kıbrıs, İslam Ansiklopedisi, İslam Alemi Tarih, Coğrafya ve Bibliyografya Lugati, 6. cilt, İstanbul Maarif Basımevi 1955, s. 672-676. VI

Dikaios, P., Khirokitia: Final Report, Excavations of Neolithic Settlement in Cyprus 1936-1946, London 1953. A Guiede to the Cyprus Museum, Third. Ed. Nicosia 1961. Enkomi Excavations 1948-1958, 1-3B, Mainz 1969-1971. Enkomi Excavations 1948-1958 2. Choronology, Summary & Conclusions, Catalogue, Appendices, Mainz am Rhein 1971. Dossin, G., Les Archives economiques du Palais de Mari, Syria XX, 1939. Erzen, A. İlkçağ Tarihinde Kıbrıs, Belleten 40, 1976, s. 95-115. Ertem, H. Boğazköy Metinlerinde Geçen Coğrafya Adları Dizini (1973) Ankara 1976. Forrer, E., Gonnet, H., Alašija, RlA I, (1928) s.67-68. Les Montagnes d Asie Mineure d après les textes hittites, RHA 83, 1968, s.116-145. Götze, A., Kleinasiatische Forschungen I, Weimar 1930. VII

The Inventory IBoT I.31 JCS 10, 1956 s. 32-38. Ancient Near Eastern Texts relating to the Old Testament, Princeton 1950. Hattušiliš, MVAeG 29/3, Leipzig 1925. Madduwattaš, MVAG 32/1, Leipzig 1928. Kleinasien, München 1957. Greenfield, J., Cyprus, IDB 1, New York 1962. Elishah, IDB 2, New York 1962. Gurney, O. R., The Hittites, 2nd. ed. Bungey, Suffolk, 1969. Günbattı, C., Kültepe den Akadlı Sargon a ait bir Tablet, Arc. An. 3, 1997, s.131-151. Gürsoy, C.R., Kıbrıs Müşahedeleri, D.T.C.F.D, Cilt XX-Sayı:3-4, 1962 den ayrı basım, Ankara Üniversitesi Basımevi 1963, s.164-168. Güterbock, H. G., The Hittite Conguest of Cyprus Reconsidered, JNES 26/2, 1967, s.73-81. VIII

Hall, H. R., The Land of Alashiya and the relations of Egypt and Cyprus under the Empire ( M.Ö.1500-1100) Journal of the Manchester Egyptian and Oriental Society 1912-1913 Manchester 1913. Haas, V.- Wilhelm, G., Hurritische und luwische Riten aus Kizzuwatna, Hurritologische Studien I, AOATS / 3, Neukirchen-Vluyn 1974. Hellbing, L., Alasia Problems, Göteborg 1979. Helck, W. Urhi-Tesup in Ägypten, JCS XVII, New Haven 1963, s. 87-97. Heltzer, M., The Metal Trade of Ugarit and the Problem of Transportation of Commercials Goods, Iraq 39, 1977 s. 203-211. Holmes, Y. L., The Location of Alashiya JAOS 91, New Haven 1971, s. 426-429. Imparati, F., Le Istituzioni Cultuali del NA4 hékur e il Potere Centrale Ittita, SMEA 18, Roma 1977, s.19-64. İslam Ansiklopedisi, İslam Alemi Tarih, Coğrafya ve Biyografya Lugati, 6. Cilt, İstanbul Maarif Basımevi 1955. IX

Jensen, P., Asien und Europa nach altägyptischen Denkmälern ZA 10, 1895, s. 320-389. Jirku, A., Von Jerusalem Nach Ugarit Gesammelte Schriften, The Problem of Alashiya Graz 1966. Karageorghis, V., Ten Years of Archaeologi in Cyprus 1953 1962, AA 1963. XIII. Congrès International Sciences Historiques, Rapports IV, Wien 1965. The Mycenean Origins of the Cypriote Cultur XXI. Congrés International de Sciences Historiques, Rapports IV Methodologie et Histoire Contemporaine, Wien 1965. Chypre, Genève 1968. Kınal, F., Eski Anadolu Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1962, 1987, 1991,1998. İlk Çağlarda Kıbrıs Belleten 28/111, 1964, s. 383-417. Koper, L., Geologische Forschungen in Vorderasien, I. Teil, A: Das Taurusgebirbe, B: Zur Tektonik des Libanon Denkschrift X

Akadischen Wissenschaft,Wien, Math.- Nat.Kl.91, Wien 1915. Klengel, H., Ugarit Forschungen 1, 1969. Geschichte Syriens Im 2. Jahrtausend, 2. Mittel- und Südsyrien, Berlin 1969. Knapp, A. B., KBo I 26: Alašiya and Hatti, JCS 32/1, 1980, s.43-47. Knudtzon, J. A., Die El-Amarna-Tafeln, Leipzig 1915. Košak, S., Hittite Inventory Texts, Heidelberg 1982. Kühne, C., Die Chronologie der international Korrespondenz von El-Amarna, Neukirchen-Vluyn 1973. Laroche, E., Études de linguistique anatolienne, II, RHA 79, Paris 1966. Lebrun, R., Hymnes et Prières Hittites, Homo Religiosus 4, Louvain-La-Neuve 1980. Lichtenberg, V., Beitrage zur altesten Geschichte von Kypros MVAG 11/2, 1906 s. 1-15. Maier, F. G., Cypern, Stuttgart 1964. Milliard, A.R., Cypriot Copper In Babylonıa, JCS XXV, 1973, s. 211-213. XI

Moran, W.L., Les lettres D el-amarna, Correspondence Diplomatique du Pharaon, Paris 1987. Muhly, J.D., The Land of Alashiya =References to Alashiya in the Texts of the Second Millennium B.C. and the History of Cyprus in the Late Bronze Age. Praktika of of the First International Cyprological Congress Practika, Lefkosia 1972, s.201-219. Müller, W.M., Das Land Alašia ZA X, 1895, s.254-257. Nougayrol, J., Guerre et Paix a Ugarit Iraq 25, 1963, s. 110-117. Oberhummer, E., Kypros RE XII, I. sp., 1924, s. 59-118 Otten, H., Die Appologie Hattusilis III. StBoT 24, 1981. Neue Quellen zum Ausklang des Hethitischen Reiches MDOG 94, 1963, s. 1-23. Sprachliche Stellung und Datierung des Madduwatta Textes, StBoT 11, 1969. Schaeffer, C.F.A., Enkomi-Alasia I, Paris 1952. XII

The Cuneiform Texts of Ras Shamra Ugarit, London 1939. Schachermeyr, F., Zum ältesten Namen von Kypros, Klio XVII,1921, s.230-239. Hethiter und Achäer, MAOG Band 9/ Heft ½, 1935, s.122-123. Die Ältesten Kulturen Griechenlands, Stuttgart1955. Actes d. XII. Congrès International de Sciences Historiques,Wien 1965. Setke, K., Urkunden des Äegytischen Altertums 4, Leipzig 1906. Sommer, F., Ein Hethitisches Gebet, ZA 33, 1920, s. 85-102. Die Ahhijavā Urkunden, München 1932. Sjögvist, E., Problems of the Late Cypriote Bronze Age, Stockholm 1940. Steiner, G., Neue Alašija Texte, Kadmos I (1962) s.130-138. Sturtevant, E., - Bechtel, G., Hittite Chrestomathy, Philadelphia 1935. Süel, A., Ortaköy- Şapinuwa: Bir Hitit Merkezi, TÜBA-AR 1, 1998, s. 37-47. XIII

Tarhan, T., Kıbrıs adasında Tabî - Beşeri ve Ekonomik Coğrafya Bakımından Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi Yayınları, No -131, 1971. Wachsmann, S., Is Cyprus Ancient Alashiya? New Evidence from an Egyptian Tablet, BA 49/1, 1986, s. 37-39. Wainright, G. A., Alashia =Alasa and Asy, Klio 14, 1915. Wiseman, D. J., The Alalakh Tablets, London 1953. XIV

KISALTMALAR LİSTESİ AA Archäologischer Anzeiger Berlin. AAA Annals of Archaeology and Anthropology Liverpool. ABoT Ankara Arkeoloji Müzesinde Bulunan Boğazköy Tabletleri İstanbul 1948. AfO Archiv für Orientforschung, Berlin, Graz 1926 vd. AHw W. Von Soden, Akkadisches Handwörterbuch Wiesbaden 1958-1981. ANET J.B. Pritchart, ed., Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament, 3rd ed., with suppl. Princeton 1969 (Hittite texts tr. Götze) AnOr AnSt Analecta Orientalia Rome Anatolian Studies (Journal of the British Institute of Archaelogy at Ankara) London AO AOATS Der Alte Orient Leipzig. Alter Orient und Altes Testament Neukirchen Vluyn. AoF AOS Altorientalische Forschungen Berlin 1974 ff. Amarican Oriental Series, New Haven. Arc. An. Archivum Anatolicum, Ankara 1997. ArOr Archiv Orientální, Prag 1929 vd. XV

AT D.J. Wiseman, The Alalakh Tablets London 1953. AU F. Sommer, Die Ahhiyavā-Urkunden (ABAW, NF 69) Munich 1932. AÜDTCFY Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara. BA Belleten Biblical Archaelogist, New Haven1937 vd.. Türk Tarih Kurumu Belleten- Ankara 1937 vd. BCH Bulletin de Correspondance Hellenique, 1880 vd. BiOr BoSt BoTU Bibliotheca Orientalis Leiden 1943 vd. Boghazköi - Studien Leipzig. E. Forrer, Die Boghazköi-Texte in Umschrift (WVDOG 41/42) Leipzig 1922,1926. CAD The Assyrian Dictionary of the Oriental Institue of the University of Chicago-Chicago 1956 vd. CAH The Cambridge Ancient History, 3rd ed. Cambridge 1970, 1971,1973, 1975. CHD The Hittite Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago Chicago 1980 vd. CTH E.Laroche, Catalogue des textes hittites, Paris 1971;Catalogue des textes hittites, premier supleemènt, RHA XXX, 1972, 94-133 XVI

EA Texts from El-Amarna, numbered according to ed. of J. A Knudtzon, Die El-Amarna-Tafeln (VAB 2) Leipzig 1915 and tr. of W. Moran, Les Lettres d El Amarna (LAPO 13) Paris 1987. HED J.Puhvel, Hittite Etymological Dictionary Berlin 1984 vd. HW J. Friedrich, Hethitisches Wörterbuch Heidelberg 1952(-1954). HW 1., 2., 3. Erg. J. Friedrich, Hethitisches Wöreterbuch 1.-3. Ergänzungsheft Heidelberg 1957, 1961, 1966 HW 2 J. Friedrich and A. Kammenhuber, Hethitisches Wörterbuch, 2nd ed. Heidelberg 1975 vd. IBoT İstanbul Arkeoloji Müzelerinde Bulunan Boğazköy Tabletleri(nden Seçme Metinler) İstanbul 1944, 1947, 1954, Ankara 1988. IDB IRAQ Interpreters Dictionary of the Bible, New York. Iraq published by the Britisch School of Archaeology in Iraq, London 1934 vd. JA JAOS Journal Asiatique-Paris. Journal of the American Oriental Society, New Haven 1849 vd. JCS Journal of Cuneiform Studies, New Haven 1947 vd. XVII

JHS JMEOS Journal of Hellenic Studies, London 1880 vd. Journal of the Manchester Egyptian and Oriental Society, Manchster 1911 vd. JNES Journal of Near Eastern Studies, Chicago 1942 vd. KADMOS Kadmos, Zeitschrift für vor und frühgriechische Epigrafik, Berlin 1962 vd. KBo Keilschrifttexte aus Boghazköi Leipzig, Berlin 1916 vd. KIF Kleinasiatische Forschungen I, Herausgegeben F. Sommer and H. Ehelolf Weimar 1930. Klio Klio, Beitrage zur alten Geschichte, Berlin 1902-1944 und 1966 vd. KUB Keilschrifturkunden aus Boghazköi Berlin 1921 vd. Madd. A.Götze, Madduwattaš (MVAeG 32/1) Leipzig- Berlin. MAOG Mitteilungen der Altorientalischen Gesellschaft, Leipzig 1925. MDOG Mitteilungen der Deutschen Orient Gesellschaft zu Berlin Berlin 1899 vd. MIO Mitteilungen des Instituts für Orientforschung, Berlin 1953-1971 / 72. XVIII

MVAeG Mitteilungen der Vorderasiatisch ägyptischen Gesellschaft Leipzig 1922-1944. NH Les Noms des Hittites, Paris 1966. NH Suppl. Les Noms des Hittites: suplément ( Hethitica IV: 3-58) Louvain la Neuve 1981. OA OLZ Oriens Antiquus Rome 1966 vd. Orientalistische Literaturzeitung Leipzig, Berlin 1898. vd. Or Oriens Orientalia, Roma 1931 vd. Oriens, Journal of the International Society for Oriental Resarch Leiden. PEQ PRU Palestine Exploration Quarterly. J. Nougayrol et. al., Le palais royal d Ugarit (subseries of MRS) Paris 1955 vd. PSD The Sumerian Dictionary of the University Museum of the University of Pennsylvania- Philadelphia 1984 vd. RA Revue d Assyriologie et d Archéologie orientale, Paris 1886 vd. RE Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft Stuttgart 1893 vd. RGTC G.F. del Monte and J. Tischler, Répertoire Géographique des Textes Cunéiformes, vol. 6 Wiesbaden 1978. XIX

RGTC 6/2 G.F. del Monte, Die Orts-und Gewässernamen der hethitischen Texte 1992. RHA Revue Hittite et Asianique Paris 1930 vd. RlA Reallexikon der Assyriologie, Berlin 1928-1938, 1957 vd. RS SCO SIMA Ras Shamra text, cited by inventory number. Studi Classici e Orientali, Pisa 1951 vd. Studies in Meditarranean Archaelogy, Sölvegaten. SMEA Studi micenei ed egeo-anatolici, Roma 1966 vd. StBoT Studien zu den Boğazköy Texten, Wiesbaden 1965 vd. THeth TTK TTK Yayın Texte der Hethiter Heidelberg 1971 vd. Türk Tarih Kurumu Ankara. Türk Tarih Kurumu Yayınları Ankara. TUAT Texte aus der Umwelt des Alten Testaments Gütersloh 1982 vd. TÜBA-AR Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, Ankara 1998 vd. Ugatitica V, J.Naugayrol E.Laroche, C. Virolleaud, C.F.A. Schaeffer, Paris 1968. VAB Vorderasiatische Bibliothek, Leipzig. XX

VAT Texte der Vorderasiatischen Abteilung der Staatlichen Museen in Berlin nach Museumsnummern. VBoT Verstreute Boghazköi-Texte, Herausgegeben von A. Gotze, Marburg 1930. WVDOG Wissenschaftliche veröffentlichungen der Deutschen Orient-Gesellschaft, Leipzig 1900 vd. ZA Zeitschrift für Assyriologie und verwandte Gebiete-Vorderasiatische Archäologie, Leipzig / Berlin 1887 vd. XXI

GRAMERE AİT VE DİĞER KISALTMALAR A Abl a.g.e a.n. ay. Bk. (bk.) = Akkusativ = Ablativ = adı geçen eser = alt not = arka yüz = Bakınız c. = communis generis D.-L. Dur. Erg. Frag. = Dativ-Lokativ = Durativ = Ergänzungsheft = Fragman h. = hititçe idg. Imp. Inf. It. Krş.(krş.) Lat. Lief M.Ö. Med. = indogermanisch = Imperativ = Infinitiv = Iterativ = Karşılaştırınız = Latince = Lieferung = Milattan Önce = Medio-Passiv N. = Nominativ XXII

n. = neutrum Nr. öy. Par. Part. Pl. Prs. Prt. Res. Rs. = Numara = ön yüz = Paragraf = Partizip = Plural = Präsens = Präteritum = resim = Rückseite s. = sayfa Sg. Süt. Tam.(tam) Terc. Trans. Vd. Vs. V Yorum Z = Singular = sütun = Tamamlama = Tercüme = Transkripsiyon = ve devamı = Vorderseite = Volume = Filolojik Yorum = Satır XXIII

TRANSKRİPYON VE DİĞER YERLERDE KULLANILAN İŞARETLER [ ] : Tabletin o kısmının kırık olduğunu gösterir. [( )] : Yuvarlak parantez içindeki kısmın metnin dublikatı veya paralelinden tamamlandığını gösterir. [ x ] : Kırık metin yerlerinde sayısı hesaplanmayan işaretler için kullanılmıştır. [.. ] : Kırık metin yerlerinde sayısı takriben hesaplanabilen işaretler için kullanılmıştır. ( ) : Tercümenin daha iyi anlaşılabilmesi için yapılan ilaveleri gösterir. + : Direkt join leri gösterir. (+) : İndirekt join leri gösterir. (+?) : Join in şüpheli olduğunu gösterir. < > : Metni yazan kâtip tarafından, yanlışlıkla unutulmuş işaretleri içine alır.? : İşaretin okunuşunun kesin olmadığını gösterir. (?) : Tercümenin şüpheli olduğunu gösterir. (??) : Tercümenin çok şüpheli olduğunu gösterir. +, x : İki Sumerogram arasında artı veya çarpı işareti yer alıyorsa onun bir ligatür olduğunu gösterir. [ x ] : Kırık metin yerlerindeki işaretler için kullanılmıştır.. : Vokal sesler altında ilgili işaretin tahrip edilmiş olduğunu XXIV

gösterir... : Vokal sesler altında ilgili işaretin çok tahribat görmüş olduğunu gösterir. : Yan yana üç yada üçten fazla nokta o kısmın sağlam olduğunu fakat gerek görülmediğinden alınmadığını gösterir.! : Kendinden önce gelen işaretin normal olmadığını gösterir., x x +1 : Tabletin paragraf ayrımını gösterir. : Asıl metin ile dipnotlar arasını gösterir. : Okunamayan işaret veya işaretleri gösterir. : Tabletin baş kısmının tam olmadığını, numaralamanın görülen bu ilk satırdan başlatıldığını belirtir. : Satır sayısı üzerinde kullanılır. Tabletin baş kısmının tam olmadığını,numaralandırmanın görülen ilk satırdan başladığını gösterir. : İlk satırı kırık olan ve görülen satırlarla arasındaki boşluktan dolayı tahmin olarak verilen satır numarasını gösterir. : Sumerce birden fazla işaretlerden oluşan kelimelerle işaretlerin arasına konur. - : Hititçe ve Akadca kelimeleri içeren işaretlerin arasına konur. / / : Birbirine paralel metinlerin kısaltmaları arasına konur. : Paragrafın başını belirtir. = : İki metin arasında ikinci metnin, birincisinin duplikatı olduğunu gösterir. XXV

I. GİRİŞ Hititler M.Ö. 2. binde Anadolu da ilk siyasi birliği kurmuşlar ve zamanla sınırlarını genişleterek büyük bir imparatorluk halini almışlardır. Hititler çevrede ki birçok ülke ile siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkiler kurmuşlardır. Hititlerden günümüze gelen belgeler içerisinde birçok ülke, kent ve nehirlerle ilgili isimler geçmektedir. Bu isimlerin birçoğu tanınıp lokalize edilirken birçoğu da henüz lokalize edilememiştir. Alaşiya ülkesinin lokalizasyonu ile ilgili bilimsel tartışma 1895 yılında M. Müller in Alaşiya = Kıbrıs önerisinden bu yana devam etmektedir. 1 Alaşiya ülkesi ile ilgili çeşitli lokalizasyon önerileri vardır. Ancak bunlar çoğunlukla Akdeniz Havzasının Kuzey-Doğusuna lokalize edilmiştir ve ağırlıklı olarak üç yer ismi üzerinde öneride bulunulmuştur. Bilim adamları Alaşiya nın genel olarak Kilikya, K.Suriye ya da Kıbrıs (adanın tümü veya bir bölümü) ta aranması gerektiği görüşündedirler. 2 Bu görüşler arasında yer alan Kıbrıs adası daha çok destek görmektedir. Arkeolojik veriler Kıbrıs adası içinde barışın hüküm sürdüğünü, iç ve dış ticaret sayesinde adanın zenginleştiğini göstermektedir. Aynı zamanda arkeolojik veriler endüstriyel ve ticari faaliyetlerin gerçekleştirildiği birçok merkezin doğu, güney ve batı kıyı şeridi üzerinde yer aldığını da göstermektedir. Alaşiya ismi metinlerde ülke ve şehir ifadelerinin her ikisiyle de karşımıza çıkmaktadır. Metinlerde KUR URU Alaşiya ve URU Alaşiya şeklinde geçmektedir. Alaşiya ülkesinin ismi Mısır, Ugarit, Mari, Alalah, Boğazköy ve Ortaköy de 3 gün ışığına çıkarılan çok sayıda ki M.Ö. II. Bin metinlerinde geçmektedir. 1 W.M. Müller, ZA X (1895) s.257. 2 L. Hellbing, Alasia Problems, (1979) s. 65. 3 A. Süel, Ortaköy- Şapinuwa: Bir Hitit Merkezi, TÜBA-AR 1 (1998) s. 43. Burada Ortaköy arşivinde Alaşiya ülkesi ile ilgili mektuplar olduğundan bahsetmektedir.

Alaşiya ülkesi ile Hatti arasındaki ilişkileri not eden metinlerde, Alaşiya dan çoğunlukla mevcut otoriteye baş kaldıran soylu sınıfa mensup kişilerin sürgün edildiği bir yer olarak bahsedilmektedir. Hattuşili III (KUB 1.1) Armatarhunda ve oğlu Şipaziti yi Alaşiya ülkesine sürgüne göndermiştir. 4 Tuthaliya IV döneminde gerçekleştiği tahmin edilen, ismi tam olarak okunamayan ( KBo 12.39 ay.11 ) soylu bir kimsenin sürgün edilmesi, yine Şuppiluliuma I döneminde de genç Tuthalya nın öldürülmesi ve kardeşlerinin Alaşiya ya sürgüne gönderilmesi (KUB 14.14) ile ilgili olarak metinlerde geçmektedir. 5 Alaşiya ile ilgili en eski Hitit kaynağı Madduwatta Metni 6 olarak bilinen bir iddianame metnidir. Bu metinde Madduwatta isimli Hitit vasalinin bir Ahhiyawa beyi ve Piggayalı adam ile anlaşarak Alaşiya ülkesine karşı düzenlediği saldırı anlatılmaktadır. Hitit kralı bu saldırıdan dolayı Madduwatta yı azarlayarak Alaşiya nın kendi toprağı olduğunu ve bu ülkenin kendisine vergi ödediğini hatırlatmaktadır. Buna karşın Madduwatta Alaşiya nın Hitit kralına ait olduğunu bilmediğini ifade etmektedir. Son Hitit kralı olan Šuppiluliuma II Alaşiyalılar a karşı üç deniz savaşı verdiğinden ve Alaşiyalılar ı denizde yendiğinden bahsetmektedir. Bu metin (KBo 12.38) Alaşiya nın bir ada olduğunu veya bir ada üzerine lokalize edilebileceğini destekler nitelikte veriler içermektedir. Yine bu metinde Alaşiya nın Hitit kralına vergi ödediği belirtilmektedir. Ayrıca Hitit metinlerinde Alaşiya dan bakır, keten bezi, GA-IA-TU (ilaç yapımında kullanılan bir tür hububat?) ve şifa verici bir madde olarak kullanılan kırmızı taş ithal edildiğinden bahsedilmektedir. 4 E. Forrer, RlA I, (1968) s. 68. 5 J. Tischler- G. F. Del Monte, RGTC 6 (1978) s. 6. 6 A. Götze, Madduwattaš, MVAeG 32/1 (1928) ; H. Otten, StBoT 11 (1969) 2

Bilindiği gibi Alaşiya ülkesi yalnız Hitit kaynaklarında değil, Mısır, Ugarit, Mari, Alalah, ve Kültepe kaynaklarında da geçmektedir. Çalışmamızda bu kaynaklara da yer vermeye çalıştık. Alaşiya ismi Alalah'ta da karşımıza çıkmaktadır. Alalah günümüzde Hatay da Tell Açana isimli alanda kurulmuş bir kent devletiydi. 7 Alalah'ta yapılan kazı çalışmaları esnasında bugüne kadar yaklaşık olarak 460 kil tablet parçası gün ışığına çıkarılmıştır. 8 Alalah tabletlerinin iki farklı döneme, M.Ö.18. ve15.'y.yıla ait olduğu anlaşılmaktadır. 9 Her iki döneme ait tabletlerde de Alaşya ismine rastlamak mümkündür. Buna göre söz konusu metinlerde genel olarak Alaşyalı kavramı ile karşılaşılmaktadır. Bir Alalah metninde ''Alasia'' isimli bir adamdan bahsedildiği görülmektedir. 10 Mari metinlerinde -modern ismiyle Tell Hariri- de Alaşiya ülkesinin geçtiği görülmektedir. Mari de metinlerinde Alaşiya bakırından bahsedilmektedir. Çalışmamızda Amarna arşivinde bulunan Alaşiya kralı tarafından firavuna gönderilen 8 mektuba ( EA 33-40) da yer verdik. Bu mektuplar Amenofis III ve Amenofis IV dönemine ait olup M.Ö. 14. yy ın ilk yarısına tarihlenmiştir. Bu mektuplarda Alaşiya ülkesi kralı kendisini firavunun erkek kardeşi ve bağımsız bir kral olarak takdim etmektedir. Amarna mektupları Alaşiya ile Mısır arasındaki ilişkilerin gayet dostane olduğunu göstermektedir. Alaşiya ile Mısır arasındaki ilişkilerin çok eski devirlere kadar dayandığını EA 38 no lu mektuptan öğreniyoruz. senin babaların benim babalarıma önceden böyle bir şey yapmış mıdır ifadesi iki 7 H. Klengel, Geschichte Syriens im Jahrtausend, 1. Nordsyrien, (1965) s. 5. 8 D. J. Wiseman, AT, (1953) s. 1. 9 D. J. Wiseman, a.g.e., s. 1 vd. Orta kronolojiyi kullanmıştır. 10 Eski periyot AT 269 (Wiseman 86 ve 154) ve AT 385 (Wiseman 103)- Alaşiyalı bir adam ve erken periyot AT 188 (Wiseman 73-154) ve AT 385 (Wiseman 103) Alaşiyalı bir adam ve Alaşiya ülkesi. 3

ülke arasındaki dostluğun eskiliğine işaret etmektedir. Amarna mektupları Alaşiya ile Mısır arasında canlı bir ticaret ilişkisinin olduğunu da göstermektedir. Bu mektuplarda çoğunlukla elçilerin değiş tokuş edilmesi, Mısır dan gümüş, Alaşiya dan ise bakır gönderilmesi gibi konular ele alınmıştır. Kuzey Suriye'de bugün Ras Şamra olarak adlandırılan bir alana lokalize edilen Ugarit ülkesi ile Alaşiya ülkesi arasındaki ilişkilere işaret eden metinler de mevcuttur. Bu metinlerde, denizden gelen düşman gemilerinin gözlenmesi, denizden gelen düşmanın Ugarit te yaptığı tahribattan ve Ugarit e ait yelkenli gemilerin karıştığı bir meseleden bahsedilmektedir. Ayrıca Alaşiya ile Ugarit arasında ticaret ilişkilerinin olduğunu gösteren yağ alımıyla ilgili bir metinde bulunmaktadır. Mevcut arkeolojik bulgular, bu yerleşimin bir liman ve ticaret kenti olduğunu ortaya koymuştur. Akkad ve Hurri dillerinde kaleme alınan Ugarit metinleri Alaşiya ile yakın ilişkilerin kurulmuş olduğunu göstermektedir. Alaşiya nın belirli dönemlerde Hitit ve Babil ülkesinden kaynaklanan tehditlerle karşı karşıya kaldığı ve Amarna döneminde Lukka deniz kavimleri tarafından istila edildiği anlaşılmaktadır. Hitit dünyası ile Alaşiya ülkesi arasındaki ilişkiler üzerine çalışırken Hayri Ertem in Boğazköy Metinlerinde Geçen Coğrafya Adları Dizini, G. F. del Monte - J. Tischler in Die Orts und Gewässernamen der Hethitischen Texte, RGTC 6 ve G. F. del Monte nin RGTC 6/2 sinden faydalandık. Sahip olduğu Jeopolitik konumundan dolayı her dönem önemini korumuş olan Alaşiya ülkesi / Kıbrıs nin Hitit çağında da bu önemi devam etmiştir. Jeopolitik konumu dolayısıyla Mısır ile Hitit devleti arasında bir nevi tampon görevi görmekte olan Alaşiya ülkesinin çevrede ki Ugarit, Babil gibi kentlerle sürekli ilişki içerisinde olması da kaçınılmazdır. Bundan dolayı Akeramikten 4

başlayarak günümüze kadar uzanan tarihinde Alaşiya ülkesinin (Kıbrıs ın) Hitit Çağı ( M.Ö. 1400-1100 tarihleri arasında ki dönem) gözden geçirirken bir yandan da bölge devletleriyle münasebetlerine de kısaca değinerek, ele almaya çalışacağız. Bunu yaparken Hitit belgelerinin yanı sıra Amarna (Mısır), Ras Şamra (Ugarit), Mari ( Tel Hariri ) ve Alalah (Tel Açana) metinlerine de yer vereceğiz. Bugüne kadar bir bütün halinde Alaşiya nın ele alınıp incelendiği bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışmayı yapmamızda ki amacımız Alaşiya ile ilgili bilgileri bir araya getirerek filolojik ve arkeolojik yönden faydalı, başvurulan bir kaynak meydana getirmeye çalışmaktır. 5

II. ALAŞİYA ÜLKESİNİN COĞRAFİ ÖNEMİ Alaşiya nın coğrafi lokalizasyonu ile ilgili ortaya çıkan problemlerin çözümü için yazılı kaynaklara ve Yakın doğuda yapılan kazılar sırasında gün ışığına çıkarılan arkeolojik bulgulara başvurulmuştur.yazılı kaynakların incelenmesinde kullanılan yöntemler arasında Alaşiya ile ilgili metinlerde geçen verilerin filolojik incelenmesi yanında Alaşiya nın ilişki içinde bulunduğu ülkeler ile ilgili olarak kaleme alınan listelerden de faydalanılmıştır. Yine Amarna döneminde Alaşiya dan Mısır a gönderilen tabletlerin imal edildiği kil materyalin geldiği yeri bulmak için çalışmalar da bu arada ele alınmıştır. Alaşiya nın lokalizasyonu konusunda araştırmacılarca üç bölge teklif edilmiştir. Bu bölgeleri Kilikya, Kuzey Suriye ve Kıbrıs (Suriye ile veya tek başına) olarak ele alacağız. Kıbrıs ı tek başına Alaşiya olarak tanımlayanlarda iki gruba ayrılmışlardır. Bir gruba göre Alaşiya bütün adayı kapsayan bir yer ismidir, diğer bir gruba göre ise Alaşiya Kıbrıs toprakları üzerinde kurulmuş sadece bir kenttir. Bu gurubun içine giren bilim adamları Alaşiya yı günümüzde Kıbrıs toprakları üzerinde kurulmuş bir kent olan Enkomi kasabasının bulunduğu alana lokalize etmektedirler 11 Alaşiya = Kilikya : Alaşiya nın adının okunmasından hemen sonra Alaşiya nın lokalizasyonu konusu ortaya çıkmış ve yukarda belirttiğimiz gibi Alaşiya nın lokalizasyonu ile ilgili olarak bugüne kadar bir çok öneride bulunulduğunu belirtmiştik. Önerilerden birisi Alaşiya nın Kilikya toprakları üzerinde kurulmuş olduğu fikridir. Bu fikir ilk 11 L. Hellbing, Alasia Problems, (1979) s. 65 vd.

olarak Hall tarafından 1913 yılında gündeme getirilmiştir. Hall, Alaşiya nın bakır zengini bir ülke olmadığını belirterek Isy den Tutmosis III e vergi olarak gönderilen bakır miktarı ile Suriye deki diğer kent ve ülkelerden gönderilen bakır miktarı kıyaslandığında aralarında çok belirgin bir fark olmadığının görüleceğini ifade etmiştir. Hall, Isy den Tutmosis III e vergi olarak gönderilen kurşun madenine Kıbrıs adası üzerinde rastlanmadığını da bu arada belirtmiştir; 12 halbuki Anadolu bakır gibi kurşun madeni açısından da belli başlı önemli merkezlerden biridir. Alaşiya nın kurşun dışında Kıbrıs adasında bulunmayan lapislazuli ve fil dişi gibi ürünleri vergi olarak ödediğine işaret ederek bu iki ürünün de Kıbrıs a özgü olmadığını dile getirmiştir. Hall e göre Alaşiya dan Mısır a gönderilen Amarna mektuplarında belirtilen bakır Alaşiya dan kazılarak çıkarılmamıştır. Bakır işlenerek veya eritilerek gönderilmiştir. Bu dönemde bakırın dünyanın hemen her yerinde, o yörede bakır çıkarılsın veya çıkarılmasın, eritildiği bilinmektedir. Hall ayrıca Alaşiya ile ilgili olarak ismi geçen Tanrı Nergal ile bu ülkede kullanılan çivi yazısı formuna dayanarak Alaşiya nın Kilikya da veya Finike nin kuzey kıyı şeridi üzerinde olması gerektiği düşüncesindedir. Bir Kilikya kralının (bu topraklarda bol miktarda gümüş olduğu için) firavundan gümüş istemesinin son derece mantıksız olduğunu belirterek Alaşiya nın Kilikya ya lokalize edilebileceği konusundaki fikrini de kendiliğinden çürütmüştür. Alaşiya = Kuzey Suriye : 1915 yılında Wainright tarafından Alaşiya nın K.Suriye de bulunduğu fikri ortaya atılmıştır. Bu yazara göre Tutmasis III döneminde kaleme alınan anallarda 12 H. R. Hall, JMEOS (1913) s. 36. 7

ismi geçen Isy ülkesi Alaşiya dan farklı bir ülkedir. Wainright, Alaşiya ve Isy ülkelerini Orontes nehrinin ağız kısmına yakın bir yere lokalize etmiştir. Wainright ın yaptığı coğrafi bir düzenlemeye göre Isy ülkesinin Alaşiya nın kuzeyinde bulunması gerekmektedir. 13 Mısır da bulunan coğrafi listelerde Isy ve Alaşiya ülkeleri Mısır ın kuzeyinde bulunan kentlerle birlikte geçtiği için Wainright bu iki ülkenin Hatti ve Sanhar ülkeleriyle komşu olduğunu düşünmektedir. 14 Wanright, Suriye de gelişmiş bir bakır endüstrisi ile kuzey bölgesinde çok zengin bakır yatakları bulunduğunu da ifade etmiştir. Fakat yapılan araştırmalar K. Suriye nin bakır yatakları açısından çok da zengin bir ülke olmadığını ortaya koymuştur. Endüstride kullanılan bakırın hemen tamamıyla ithal edildiği ve toplam bakır ithalatının büyük ölçüde Kıbrıs dan karşılandığı bugün kesin olarak bilinmektedir. 15 Wainright, Kıbrıs topraklarında fil bulunma olasılığının çok düşük olmakla birlikte Suriye de bu hayvanların sayıca fazla olduklarını ifade etmektedir; fakat Kıbrıs ta vaktiyle Anadolu da yaşamış cüce fillere ait fosil kemiklerle, fosil cüce su aygırı kemikleri bulunmuştur. 16 Ayrıca Asya kıtasında ve Anadolu da rastlanılan yabani koyun (mouflon), halen Anadolu da yaşamakta olan yaban kedisi, yaban domuzu da Kıbrıs ta mevcuttur ve bunların adanın kara ile bağlılığı zamanından kaldığı jeologlar tarafından kabul edilmektedir. 13 G. A. Wainright, Alashia =Alasa and Asy, Klio 14 (1915) s.1 vd. 14 G. W. Wainright, a. g.e. s. 10, 19. 15 C. F. A. Schaeffer, Enkomi Alasia s. 3 dip not 3 te Schaeffer Ugarit te bulunan bakırı araştırmış ve bu bakırın, Enkomi de bulunan Kıbrıs bakırıyla aynı özellikleri gösterdiğini ifade etmiştir. 16 C. R. Gürsoy, Kıbrıs Müşahedeleri, (1963) s.168; C. Alagöz, Kıbrıs Tarihine Coğrafi Giriş, (1971) s. 17.; T. Tarhan Kıbrıs Adasında Tabii-Beşeri ve Ekonomik Coğrafya Bakımından Bir Araştırma, (1971) s. 4. ;P. Dikaios,,Khirokitia, (1953) s.431 vd. 8

Alaşiya = Kıbrıs : Alaşiya nın lokolizasyonu için önerilen en güçlü isimlerden birisi Kıbrıs tır. 1906 yılında Lichtenberg Alaşiya yı bu adaya lokalize etmiştir. 17 Alaşiya nın Kıbrıs olduğu yönündeki düşünce bugün geçerliliğini korumaktadır ve yaygın biçimde destek görmektedir. Bugün artık Alaşiya nın Kıbrıs olduğu kabul edilmektedir. Biz bu varsayımdan yola çıkarak Kıbrıs adasının coğrafi konumu hakkında şunları söyleyebiliriz: Kıbrıs, Akdeniz in kuzeydoğu köşesinde, Türkiye sahillerinden 70 km., Suriye den 100 km. ve Yunanistan dan 800 km. kadar uzaktadır. Alan büyüklüğü olarak Konya nın 1/5 i kadar genişlikte (yuvarlak rakamla 9300 km 2 ) olan Kıbrıs adası, coğrafi konumu nedeniyle kuzeyde ve doğuda Anadolu yarımadası ve diğer Asya memleketleri ile, güneyde ve batıda Afrika ve Avrupa nın denizci kavimleri arasındaki münasebetlerde eski çağlardan beri önemli bir rol oynamış ve bugün de bütün dünyanın ilgisini üzerine çeken bir konu olmuştur. 18 Kıbrıs ı en yakından karadan ayıran mesafe Kormakiti burnu ile Anadolu nun Anamur burnu arasında 71 km. olup Suriye sahillerine olan en kısa mesafe Andreas burnu ile Lazkiye şimalinde Ra s İbn Han arasında 98 km.dir. 19 Ada arazisi, biri güneyde yüksek ve geniş bir kütle (Trodos dağı, 1952 m.) diğeri kuzeyde dar ve ince bir sırt (Kyrenia Karpas en fazla yükseklik 1019 m.) ve bunlar arasında kuzey-güney istikametinde 100 km. ye yakın bir uzunlukta ve 15-20 km. genişliğinde bir alçak sahadan oluşur ki, bu alçak sahaya Mesarya denilir ve büyük kısmı çıplak, tepelik araziden oluşur, kuzey kısmında ise ova manzarası gösterir. 20 Ada, Türkiye nin Mersin ve Antalya körfezleri arasında bulunan geniş Taşeli yarımadasının hemen 17 V.Lichtenberg, MVAG 11/ 2, (1906) s. 12. 18 C. Gürsoy, Kıbrıs Müşahedeleri, (1963) s.165. 19 C. Gürsoy, a.g.e. s. 167. 20 İslam Ansikloedisi Lugati, 6. cilt, (1955) s. 672. 9

güneyinde, ancak 70 km. kadar ötede, onun adeta deniz ortasından çıkmış bir parçası gibidir; yapı ve yeryüzü şekilleri itibariyle Anadolu nun güneyindeki Toros sistemi içerisinde kabul edilir. 21 Araştırmalar Hatay ilindeki dağ ve ovaların 130 km. güneybatıda Kıbrıs ta deniz seviyesi üzerine çıkarak aynı vasıflarla devam ettiğini göstermiştir. 22 Kıbrıs, Türkiye sahillerinden ikinci bir Kıbrıs adasını kapsayacak kadar dahi geniş olmayan bir deniz koluyla ayrılmış gibi görünmekte ise de, temelde derinliği birkaç yüz metre ile ifade edilebilecek olan bir denizaltı platformu vasıtasıyla ana kıta olan Anadolu ya bağlıdır. Adanın temeli gerek batıda ve gerekse güneyde 2000 metreden fazla derin olan denizaltı çukurları tarafından çevrili bulunmaktadır. Kıbrıs ın bugünkü coğrafi arızaları, tıpkı Türkiye nin Toros larında olduğu gibi, Üçüncü zamanın genç kıvrımlarına aittir ve Dördüncü zaman başlarında adanın İskenderun körfezi istikametinde Toros sistemi ile bağlı olduğuna dair deliller vardır. Kuzeyde sahil boyunca, batıda Kormacit yarımadasından doğuda Karpas yarımadasına kadar uzanan ve asıl göze çarpan kısmı haritalarda 300 metrelik eş yükseklik eğrisi ile kolayca görülebilen, 2-4 km. genişliğinde, dik ve dar bir kalker duvar teşkil eden dağlara Girne-Karpas silsilesi veya Kıbrıslı Türklerin tabiriyle Beşparmak dağları ismi verilir. İlkçağda Küçük Asya adını taşımış olan Anadolu yarımadası coğrafi mevkii bakımından Asya, Afrika ve Avrupa arasında merkezi bir rol oynadığı gibi Mısır, Filistin, Suriye, Anadolu ve Ege bölgesi arasındaki deniz yolu üzerinde yer almakla önemli bir bağlantı unsuru olmuştur. 23 Bilindiği gibi Asya içlerinden başlayan dünya ticaret yollarından en önemlilerinden biri İran ın kuzeyinden ilerleyerek, Anadolu nun güneyinden Babil, Ebla, Mari, istikametinden Lübnan sahillerine 21 L. Koper, Geologishe Forschungen in Vorderasien, (1915) s. 384. 22 C. Gürsoy, Kıbrıs Müşahedeleri, (1963) s. 168. 23 C. Gürsoy, a.g.e. s.165. 10

inmektedir. Bu sahilde yer alan limanlardan kalkan ticari tekneler Akdeniz limanlarına yol alırlar. Kıbrıs, konumu itibariyle kıyı yoluyla ilerleyen gemiler için önemli sığınma limanları sağlamış olmalıdır. İlkçağda henüz pusula icat edilmemiş olduğundan, deniz nakliyatı kıyıları izleyerek yapılıyordu. Açık deniz trafiği yoktu. Bu itibarla Kıbrıs, sahillere yakın olduğundan Mısır, Fenike, Anadolu ve Ege denizi kıyıları arasında deniz seferleri başladığı tarihten itibaren önem kazanmış ve bu ülkeler arasında çok müsait bir uğrak yeri teşkil etmiştir. 24 Kıbrıs jeoloji ve coğrafya bakımından Anadolu yarımadasının bir dış unsuru, Toroslar ın dış kıvrım bölgesini teşkil etmekle kalmamakta, etnik ve kültürel bakımdan da Eskiçağda Anadolu ya bağlı görünmektedir. 25 Mısır ile Anadolu arasındaki bağlantı da yine Filistin ve Suriye ye gelen kara ve deniz yollarının Amanoslar ve Toroslar daki geçitlerden geçmesiyle meydana gelir. Şu halde Kıbrıs; Yukarı Suriye ve Hatay bölgesi, Anadolu, Mısır ve Mezopotamya yollarının kesiştiği bir yerdir. Mısır ın Mezopotamya ve Asya nın diğer bölgeleri ile denizden teması da Yukarı Suriye ve İskenderun körfezindeki limanlar aracılığıyla olmuştur. 26 Alaşiya nın Kıbrıs olduğu yönündeki varsayımı desteklemek için kullanılan bilgilerden birisi Alaşiya nın bakır zengini bir ülke olduğudur. Elimizdeki yazılı belgeler de bu fikri desteklemektedir. 27 Kıbrıs adası klasik çağda tartışmasız bir biçimde bu bölgenin en önemli bakır kaynağı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bilgi Alaşiya-Kıbrıs özdeşliği konusunda önemli bir kanıt olarak kabul edilmektedir. Kıbrıs adası üzerinde ki önemli yerleşimlerden biri olan Tamassos ta gün ışığına 24 B. Darkot, Kıbrıs, (1955) s. 672. 25 A. Erzen, Belleten 40, (1976) s. 9. 26 A. Erzen, a.g.e., s. 95. 27 J.D. Muhly, Practica, (1969) s. 201 vd.; L. Holmes, JAOS 91, (1971) s. 426 vd. 11

çıkarılmış iki dilli bir metinde Apollon Alasiotas isimli bir tanrıdan bahsedilmektedir. Bazı bilim adamlarına göre bu ifade Alaşiya lı Apollon anlamına gelmekte ve Kıbrıs ın Alaşiya olarak anıldığı döneme işaret eder. 28 Kıbrıs lokalizasyonu ile ilgili bir diğer bilgi de Mısır ile Hitit devletleri arasında Kıbrıs adası dışında; bu ülkenin yerleştirilebileceği kadar büyük bir alanın kalmamış olmasıdır. 29 Bu bilgi Alaşiya nın Mısır ile Hitit gibi iki süper gücün konuşlandığı alanın dışında bir yere lokalize edilmiş Suriye açıklarındaki bir ada olduğunu tüm açıklığıyla ortaya koymaktadır. Hitit krallarının politik rakiplerini Alaşiya ya sürgün etmeleri ve Mısırlıların bu ülkeden bakır ithal etmeleri yüzünden Alaşiya nın bağımsız bir ülke olduğu ve Hititler ile Mısır devleti arasındaki ihtilaflı dönemlerde tarafsız kaldığı ifade edilmektedir. 30 Kıbrıs ile ilgili başka bir belgede de Mısırlı Wenamon (yaklaşık olarak M.Ö. 1100 yılında) Alaşiya ya ayak bastığında kendisini karşılayan Alaşiya lılarla Mısırca konuştuğunda derdini anlatamamıştır. Wenamon, Suriye ve Biblos dillerini konuşan gemi mürettebatının da bu ülke halkıyla anlaşamadığını ifade etmiştir. 31 Alaşiya lılarla her üç dilde de anlaşılamamış olması Alaşiya - Kıbrıs özdeşliği konusunda önemli bir bilgi olarak karşımıza çıkmaktadır. Eğer Alaşiya, Suriye toprakları üzerinde kurulmuş bir ülke olsaydı gemi mürettebatının Alaşiya halkı ile anlaşabilmesi gerekirdi. Bu verilere dayanarak Alaşiya nın bir ada olduğunu söylemek mümkündür. 32 Hitit imparatorluğunun deniz kavimleri tarafından istila edilmeden önceki son kralı Šuppiluliuma II idi. Šuppiluliuma II dönemine ait metinlerde ( KBo 12.38 no lu metin) Alaşiya dan bahsedilmektedir. Kral Alaşiya gemilerine karşı giriştiği 28 L. Hellbing, Alasia Problems, (1979) s. 36. 29 J.D. Muhly, Practica, (1969) s.202.vd 30 J.D. Muhly, a.g.e., s. 213. 31 V. Lichtenberg, MVAG 11/2 (1906) s. 13. 32 L. Helbing, Alasia Problems, (1979) s. 68. 12

bir deniz savaşından bahsetmektedir. 33 Savaş Šuppiluliuma II nin zaferiyle son bulmuştur. Metinde deniz savaşından sonra karaya çıktığında kalabalık bir grup halindeki Alaşiya lı düşmanların savaşmak üzere kralın karşısına çıktığı anlatılmaktadır. Bu metin Alaşiya nın bir ada olduğunu veya en azından bir ada üzerine lokalize edilebileceğini açıkça ortaya koymaktadır. Hititler in denizin ortasında bir deniz savaşı verdikten sonra Alaşiya kıyılarına çıktıklarından bahsedilmektedir. Dolayısıyla bu yerde Akdeniz kıyı şeridi üzerindeki bir noktada bulunmalıdır. Fakat iki donanmada ilk kez denizde karşılaşmış oldukları için bir adaya karşı deniz aşırı bir harekatın düzenlendiğini düşünmek daha olasıdır. Saldırı için hedef olarak ana kara içindeki bir kara parçası seçilmiş olsaydı, donanma yerine bir kara ordusunun tercih edilmesi gerekirdi. Bu savaş aynı zamanda Hititler in bir deniz savaşında göründükleri tek olaydır. 34 Bu metinde Alaşiya kralından bahsedilmemiştir. Alaşiya kralının isminin anılmamış olması Hitit kralıyla savaşan kişilerin aslında deniz kavimlerine mensup kişiler olduğu düşüncesini akla getirmektedir. 35 Bu varsayım doğruysa Alaşiya topraklarının söz konusu seferden çok önceki bir tarihte deniz kavimleri tarafından istila edilmiş olması gerekmektedir. Şayet Alaşiya bir ada ise, deniz kavimleri tarafından istila edilmeye ana kara içindeki bir kara parçasından daha müsait olacağı kesindir. 36 Alaşiya dan gönderilen Amarna mektuplarında buradan gemi yapan ve kereste ihraç eden bir ülke olarak bahsedilmektedir. Bu bilgiler Alaşiya nın bir zamanlar ormanlık bir ülke olduğunu gösterse de, günümüzde Kıbrıs adasının ağaç bakımından son derece fakir olduğunu belirtmek gerekir. 33 H. G. Güterbock, JNES 26 (1967) s. 77 vd. 34 G. Steiner, Kadmos 1 (1962) s. 132. 35 H. G. Güterbock, a.g.e., s. 74-80. 36 L. Hellbing, Alasia Problems, (1979) s. 54. 13

Kilikya veya Kuzey Suriye de bulunan bir Alaşiya nın bağımsızlığını koruması son derece güçtür. Fakat Kıbrıs toprakları üzerindeki bir Alaşiya nın bağımsızlığını koruma şansı daha yüksektir. Bir ada üzerine lokalize edilmiş olması Alaşiya nın göreli bir izolasyon avantajına sahip olacağını göstermekte ve bu, aynı zamanda, Alaşiya nın büyük güçlerin iştahını kabartan bir bölgenin, yani Suriye- Filistin, dışında kalması anlamına da gelmektedir. 37 Kıbrıs ve Suriye nin bir kısmı : 1966 yılında Astrom, Alaşiya nın Doğu Kıbrıs ve Kuzey Suriye nin bir bölümünü içeren bir bütün olduğu varsayımında bulunmuştur. 38 Astrom Ugarit ile Kuzey Suriye sınırları içinde bulunan diğer merkezlerde Kıbrıs seramiğinin bol miktarda bulunmuş olmasını Suriye nin bu bölümünde kayda değer bir Doğu Kıbrıs etkisinin söz konusu olduğu şeklinde yorumlamıştır. Jirku da Amarna mektupları, Boğazköy de ki metinler ve Mari de gün ışığına çıkarılan metinlerde Alaşiya dan bakır ihraç eden bir ülke olarak bahsedildiğini belirterek bu gerçeğin K.Suriye ve Kıbrıs içinde geçerli olduğunu belirtmiştir. 39 Alaşiya nın Kıbrıs toprakları üzerinde kurulmuş bir ülke olduğunu savunanlarda kendi aralarında ikiye ayrılmışlardır. Bir grup Alaşiya yı adanın bir kısmıyla sınırlarken diğer bir gruba göre de Alaşiya adanın tamamını kapsamaktadır. 37 L. Hellbing, Alasia Problems, (1979) s. 72. 38 P. Astrom, Excavations at Kalopsidha and Ayios Iakovos in Cyprus, (1966) s. 139. 39 A. Jirku, The Problem of Alashiya (1966).359. 14

Alaşiya = Kıbrıs ın tamamı : Alaşiya nın Kıbrıs adası üzerinde kurulmuş bir devlet olduğunu ileri sürenlere göre Alaşiya bütün adayı tanımlamak için kullanılan bir isimdir. 40 Alaşiya nın bütün Kıbrıs adasına karşılık gelen bir ifade olduğunu destekleyen çok fazla kanıt bulunmamaktadır. Bu dönemde hüküm süren bağımsız devletlerin tamamına yakın bir kısmının kayda değer bir toprak genişliğine sahip olması - Mısır, Hatti, Mitanni ve diğerleri - Alaşiya nın bir ada olduğu yönündeki fikri desteklemektedir. Bu yüzden Alaşiya nın Kıbrıs ın tamamını kapsaması gerekmektedir. Alaşiya nın adanın sadece bir bölümünü temsil ettiği kabul edildiği takdirde adanın diğer bölümleri hakkında herhangi bir bilgi sahibi olunmadığı görülecektir. Bununla birlikte Hitit ve Mısır metinlerinde Alaşiya dan bir dağ veya sınırları içinde dağ olan bir ülke olarak bahsedildiği görülmektedir. Amarna mektuplarında Alaşiya ülkesinde gemi yapımı için gerekli kereste bulunduğundan da bahsedilmektedir; bu bilgiyi Alaşiya toprakları üzerinde kerestelik ağaç yetiştiği şeklinde yorumlamak da mümkündür. Buna göre Alaşiya nın, küçük bir toprak parçası üzerinde kurulmuş bir kentin sahip olduğundan daha fazla bir toprak parçası üzerinde kurulmuş olması gerekmektedir. Yazılı kaynakların büyük bir çoğunluğunda Alaşiya dan daha ziyade bir ülke - kent değil - olarak bahsedilmiş olması da bu varsayımı desteklemektedir. Hitit, Ugarit ve Mısır kaynaklarında Alaşiya kent ve ülke isimlerinin her ikisiyle de geçmektedir. Bu kaynaklarda Alaşiya Alaşiya kenti olarak adlandırılırken, Alaşiya kenti nden gelen insanlardan bahsedilmektedir. Wenamon un hikâyesinde de Alaşiya bir kenti tanımlamak için kullanılan Determinative ile birlikte kullanılmıştır. 41 40 V. Karageorghis, Chypre, (1968) s.10. 41 L. Hellbing, Alasia Problems, (1979) s. 68. 15

Alaşiya = Kıbrıs ın Parçası : Jensen, 1896 yılında Alaşiya nın Kıbrıs adasının bir parçası olduğuna dair bir öneride bulunmuştur. 42 Bu düşünce bazı bilim adamları tarafından desteklenmektedir. 43 Enkomi = Alaşiya özdeşliği Enkomi bugün Kıbrıs ın güney doğu kıyısı üzerinde kurulan Famagusta yerleşiminin yaklaşık olarak iki mil kuzeybatısında kurulmuş köy tipi bir yerleşimdir. Enkomi de Bronz çağına ait bir kent açığa çıkaran C.F.A. Schaeffer bu yerleşimin Alaşiya olduğunu ileri sürmüştür. Yapılan kazılar neticesinde kentte önemli bir bakır endüstrisinin bulunduğu anlaşılmıştır. 44 Enkomi kazıları sırasında, bakır işlendiği anlaşılan imalathaneler ile bakır ingot ve bakırdan yapılmış bazı aletler gün ışığına çıkarılmıştır. 45 Bakır endüstrisinin Tamassos ta ki madenlerden faydalandığı anlaşılmaktadır. Bundan dolayı kıyı şeridi üzerinde kurulmuş bir kent olan Enkomi bakır ticareti açısından önemli bir ihraç limanı haline gelmiştir. 46 Bakır madeninin buradan dünya bakır endüstrisinin merkezi konumundaki Ugarit ve Suriye kentlerine ihraç edildiği anlaşılmaktadır. 47 Ugarit te bir Alaşiya kolonisinin bulunması bu iki ülke arasında çok yakın ticari ilişkilerin bulunduğuna işaret etmektedir. 48 Alaşiya dan gönderildiği anlaşılan bir Amarna mektubunda Lukka isimli bir halktan bahsedilmiştir ve söz konusu halkın M.Ö. 1350 den hemen önce Kıbrıs adasına yerleştikleri anlaşılmaktadır. Aka kökenli insanların ise Enkomi de bina inşa ettikleri bir tarihte 42 P. Jensen, ZA 10 (1895) s. 379 vd. 43 O. R. Gurney, The Hittites, (1969)s. 52 44 L.Hellbing, Alasia Problems (1979) 10. bölüm. 45 C. F.A. Schaeffer, Enkomi-Alasia (1952) s. 27 vd. 46 L. Hellbing, Alasia Problems (1979) s. 69. 47 C.F. A. Schaeffer, Cuneiform Texts (1959) s. 23, 28 48 C. F. A. Schaeffer, a.g.e., s. 26. 16

yani aynı yüzyılın sonunda adaya çıktıkları tespit edilmiştir. 49 Alaşiya nın Enkomi kenti ile özdeş olmadığına inananlarda vardır. Enkomi kentinin Kıbrıs ın geri kalan kısmındaki Hala Sultan Tekke ve Kition isimli yerleşimler gibi M.Ö. 1600-1200 yılları arasında gelişim gösteren bir yerleşim olduğu var sayılmaktadır. 50 Kıbrıs ın genelinde yapılan kazılar sırasında açığa çıkarılan bakır cürufuna dayanarak bakır endüstrisine Kıbrıs ın tamamında önem verildiğini söylemek mümkündür. Bununla birlikte M.Ö. 1400-1300 yılları arasında kalan dönemde Enkomi de çok az miktardaki bir bakır madenin eritildiği bilinmektedir. Ana bakır yataklarının ise Enkomi den oldukça uzak bir mesafedeki Troodos masifinde bulunduğu görülmektedir. Hala Sultan Tekke gibi diğer bronz çağı kentlerinin de önemli limanlara sahip olduğu tahmin edilmektedir. Hala Sultan Tekke de yapılan kazılar sırasında deniz aşırı merkezlerle ilişkilendirilebilecek objelerin gün ışığına çıkarılmış olması bu kanıyı destekler nitelikte bir veridir. 51 Kıbrıs adasında Enkomi kenti ile benzer koşullara sahip birkaç yerleşim ismi saymak mümkündür. Bu noktada Enkomi yerleşiminin Orta Bronz çağının sonlarında (MC III) kurulmuş olduğunun arkeolojik açıdan kanıtlanmış olduğunu da belirtmek gerekmektedir. 52 Kıbrıs ta Orta Bronz çağının M.Ö. 1600 veya 1575 yılları civarında son bulduğu tahmin edilmektedir. 53 Bu, Enkomi yerleşiminin Alaşiya nın Alalah, Mari ve Babil metinlerine göre bu ülkelerle ilişki içinde bulunduğu bir tarihte henüz kurulmamış olduğu anlamına gelmektedir (söz konusu ilişkilerin geçmişinin bazı durumlarda M.Ö. 18 yy.ın başına kadar uzandığı anlaşılmaktadır.). Enkomi kentinin altın çağını M.Ö. on üçüncü yy.ın ortalarından itibaren yaşamaya başladığı ileri sürülmüştür. Bu, Amarna çağından 49 C. F. A. Schaeffer, ayn. yer. s. 351. 50 Y. L. Holmes, JAOS 91 (1971) s. 428. 51 L. Hellbing, Alasia Problems (1979) s. 69. 52 P. Astrom, Kalopsidha (1966) s. 140. 53 P. Astrom, a.g.e. (1966) s. 138. 17

ancak bir yüzyıl sonraya denk gelen bir tarihtir. 54 Bu yüzden Enkomi kralının Amarna mektuplarında karşılaşıldığı şekliyle, Firavun tarafından erkek kardeş olarak hitap edilecek kadar önemli bir kentin hükümdarı olması mümkün gözükmemektedir. 55 Enkomi = Alaşiya özdeşliğini çürütmek için ortaya koyulabilecek buna benzer pek çok kanıt bulunmaktadır. Ramses II döneminde (M.Ö. on üçüncü yüzyıl) gerçekleşen Kadeş savaşına katılmış devletlere ait birliklerin sayıldığı listeler de Alaşiya-Kıbrıs özdeşliği konusunda kanıt olarak gösterilmektedir. Bu listelerde Orta Anadolu ile Mısır arasında uzanan topraklar üzerindeki bütün ülkelerin isimlerinin zikredildiği görülmektedir. Ancak bu isimler arasında Alaşiya ismine rastlanmamıştır. Bu noktada Kıbrıs ile ilişkili varsayımı destekleyen bir kesim Alaşiya nın anakarada bulunması halinde savaşa katılmasının kaçınılmaz olduğunu belirtmişlerdir. Söz konusu listelerde savaşa katılan ülkelerin isimleri son derece detaylı bir biçimde sayılmış olmasına karşın Alaşiya ismi burada geçmemektedir. 54 P. Dikaios II, s. 535. 55 P. Dikaios II, s. 535. 18