SÜT HAYVANCILIĞI EĞİTİM MERKEZİ YAYINLARI HAYVANCILIK SERİSİ: 1 YETİŞTİRİCİ EL KİTABI SÜT SIĞIRLARINDA MEME SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI, SAĞIM TEKNİKLERİ Prof. Dr. E. Fatih ÜNAL U.Ü. Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 1. BÖLÜM Memenin yapısı. Memenin çalışma şekli. 2. BÖLÜM Sağıma hazırlık. Elle sağım. Elle sağımda yapılan hatalar. Makineli sağım. Makineli sağımda yapılan hatalar. 3. BÖLÜM Sağım hijyeni. Ahır koşulları ve temizliği. Sütten çıkarma.
4. BÖLÜM Meme hastalıkları. Memenin iltihabı Memelerden kan gelmesi. Memelerde ödem-şişlik. Yanıklar ve donmalar. Memelerden sütün çıkmaması. Memelerdeki yaralar. Meme başından süt sızması. Siğil ve sivilceler. ÖNSÖZ Ülkemizde süt sığırları genelde küçük işletmelerde ve sağılıksız koşullarda yaşamakta, yetersiz bakım ve beslenme şartları, özellikle meme hastalıkları nedeniyle en az yedi-sekiz yavru alınması gerekirken, iki-üç yavruda çok erken yaşta üstün verimli hayvanlar damızlıktan çıkmakta, yetiştiriciler ve ülke ekonomisi çok önemli kayıplara uğramaktadır. Üreticilerimizin karlı bir süt sığırcılığı yapabilmeleri için meme sağlığına gereken önemi vermeleri, sağım tekniklerini bilmeleri ve meme hastalıklarını iyi tanımaları zorunludur. Ayrıca, hijyenik koşullarda elde edecekleri sağlıklı ve kaliteli sütü + 4 dereceye soğutarak muhafaza etmeleri veya doğal yapısı bozulmadan toplama merkezine en kısa zamanda ulaştırmaları gerekmektedir. Ülkemiz nüfusunun yarıdan fazlasının 21 yaşın altındaki gençlerden oluşması, insanımızın bedensel ve zihinsel kapasitesini geliştirerek tam olarak kullanması, çağdaş ve güçlü Türkiye nin tesisi, sağlıklı ve dengeli beslenmeye bağlıdır. Bilimsel verilere göre en az 40 gr/gün olan hayvansal protein ihtilacının ancak 18 gr/gününün ülkemizde karşılanabildiği düşünüldüğünde, dengeli ve en ucuz protein kaynağı olan sütün üretiminin ve tüketiminin artırılması konusunun ulusal bir politika olarak benimsenmesi gerekmektedir. Bu el kitabının hazırlanmasını sağlayan, emeğini ve bilgisini bizlerden esirgemeyen, embriyo transferi konusundaki özverili çalışmaları ile tanıdığımız Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Öğretim Üyesi Sayın Prof. Dr. E. Fatih Ünal a şükranlarımı sunarım. Hayvancılığın stratejik önemine uygun politika ve programların geliştirilmesi dileğiyle üreticilerimize sağlık, bol kazanç, bereket ve başarılar dilerim. Muharrem YILMAZ Genel Müdür SÜTAŞ A.Ş. 1. BÖLÜM MEMENİN YAPISI: Memeler, ineklerde birbirlerinden tamamiyle bağımsız, dört bölümden oluşur. Sağ ve sol memeler dışarıdan bir olukla, ön ve arka memeler ise içeriden bir perdeyle ayrılmıştır.
Memeleri örten deri yumuşak ve ince olup üzerinde çok az ince tüyler bulunur. Her meme bölümlerinin alt kısmında meme başları bulunur. İneklerin meme başlarında tek bir kanal ve meme ucunda da bir meme başı deliği yer alır. Meme başında büzücü kaslar sütün kendiliğinden akmasına engel olurlar. MEMENİN ÇALIŞMA ŞEKLİ: Süt, memede çok sayıdaki küçük bezcikler içinde yapılır. Bu küçük bezcikler büyük bir ağacın yapraklarına benzetilebilir. Her bir bezcikte yapılan süt, ince damarlarla daha büyük damarlara, oradan da meme sarnıcı denilen bir boşluğa birikir. Her bir bezciğin çevresine çok sayıda kırmızı ince kan damarı gelerek sütü yapar ve bu kan damarları kara kan damarı olarak memeyi terk eder. Memeyi terk eden bu kara damarlar sütçü ineklerde iki taraftan memenin üzerinde görülebilir ve bunların kalınlığı çok sütlülük işareti olarak kabul edilir. Süt yapan bezcikler kız düvelerde yoktur. Hayvan büyüyüp geliştikçe, boğasak olmaya başladıkça önce ağacın dalları gibi süt kanalları oluşmaya başlar, düve gebe kaldıktan sonra ise yaprak ve çiçek açan dallar gibi bezciklerde şekillenir. Bu bezciklerin sayısı o kadar çoktur ki eğer yanyana dizilebilseler 100 metre karelik bir alana yayılırlar. Bu bezciklerin çevresinde temiz kan damarlarından bir günde örneğin 20 kg. süt veren bir inekte 1000 litreye yakın kan dolaşır. Gebe düvenin memelerindeki bu gelişme doğuma yakın çok artar, meme büyür ve doğumla beraber süt salgılanmaya başlar. Süt salgısını başlatan buzağılık ve ana vücudundaki bazı bezlerden salgılanan Hormon adı verilen maddelerdir. 2. BÖLÜM (SAĞIM) SAĞIMA HAZIRLIK: Sağım, sütün belirli aralıklarla alınması için uygulanan bir dizi işlemlerdir. Sağım esnasında sağılacak sütün hepsi hazırdır, sağım esnasında hazırlanmaz. Sağım aralarında bezciklerde hazırlanan süt, kanallarda ve bezcikler içinde tutulur. Süt inekleri genellikle 12 saat arayla günde iki defa sağılırlar. Fazla süt verimi olan, kendi kendini emen veya meme başı gevşek olduğu için damla damla süt akıtan hayvanlarda bu miktar 3 veya 4 e çıkarılabilir. Sağımcı sağıma girmeden ellerini, tırnak diplerini ve kollarını fırça ile yıkamalı sağımdan önce aşağıdaki hazırlıkları yapmalıdır: -Tekerlekli bir sağım arabasına iki temiz kova içine 3/4 temiz ılık su koymalıdır -Kovaların içine uygun bir antiseptik ilave etmelidir. -1 inci kovaya temiz bir sünger, 2 inci kovaya hayvan sayısı kadar temiz havlu peçete koymalıdır. -Plastik bir tasın içine koyu renkli bir şişe veya tercihan siyah renkli bir plastik koymalıdır. -Plastik bir bardak içine sağım sonu memeleri daldırmak için iyotlu bir dezenfektan koymalıdır. Sağıma hazırlanan, daha önce temizlik ve dezenfeksiyonu yapılmış barınaklarına bağlanan hayvanların yanına getirilen sağım arabasındaki birinci kovadaki sünger ile memeler iyice yıkanır. Daha sonra ikinci kovadaki bir havlu peçete çıkarılıp iyice sıkıldıktan sonra iki el içine yayılıp, memelerin lopları iyice silinir. Ters çevrilen peçetenin dört bir ucu ilede meme başları iyice temizlenir. Bu arada sütün inmesini kolaylaştırmak için hayvana nazik davranılmalıdır. Sonra plastik tas içindeki siyah zemine her bir meme başından birkaç çekim süt sağılarak yapısına ve
şekline bakılır. Bu esnada sütün kıvamındaki ve rengindeki değişikliklere dikkat edilir. (Hastalıklı sütler, çok sulu, koyu kıvamlı, yoğurt veya boza kıvamlı, kırmızı, sarı, yeşil vs. tesbit edildiğinde o meme ayrı bir kovaya sağılır ve vakit geçirilmeden bir Veteriner hekime müraacat edilir). Bu işlemler tamamlandıktan sonra süt meme sarnıcına inmiştir sağıma geçilir. ELLE SAĞIM: Bugün için memleketimizde çoğunlukla elle sağım uygulanmaktadır. Elle sağım basit bir olay gibi görünmekle beraber tam ve doğru uygulanmaz ise meme sağlığı bozulabilir ve elde edilen sütün miktar ve kalitesi düşer. Elle sağım için en uygun yöntem; baş ve işaret parmağı ile meme başı dip kısmından sıkılarak diğer parmakların yukarıdan aşağıya birbiri ardına avuç içine doğru basınç yapması ile meme başına hapsedilmiş sütün meme başından çıkarılması, daha sonra baş ve işaret parmağının gevşetilmesi ile meme başı kanalına süt dolması ile sağlanır ve bu işlemlerin ard arda yapılması ile sağım devam eder. Sağım sırasında memeler ve eller tamamen kuru olmalıdır. Ellerin süt veya başka sıvılarla ıslatılması gereksizdir. Sağım sırasında önce ön memelerin daha sonra arka memelerin sağılması daha pratiktir. Sağımda memeye uygulanan basınç ve sağım hızı değişmemelidir. Sağım sonuna doğru süt azalınca baş ve işaret parmağı hafifçe çekmesi ile süt akışı artar. Memede kalan sütün tamamının alınması için avuç içine alınan meme başlarının yukarıya bastırılıp değişik yönlere doğru masaj yapılması yararlı olur. ELLE SAĞIMDA YAPILAN HATALAR: Elle sağımda meme başları çok yukarıdan tutulursa, meme başında biriken süt baloncuk oluşturur. Bu ise zamanla meme başında daralma ve kalınlaşmalara yol açar. Meme başının alt kısmından çekiştirilerek yapılan sağım meme başı kanalının iç zarını zedeler. Meme başının aşağıya çekiştirilerek, baş parmağın bükülmüş birinci boğumunun sırtı ile sıkıştırılarak veya parmak uçları ile tırmalayarak yapılan sağım meme başının yaralanmalarına sebep olur. Sağım esnasında hayvana korku ve acı verecek davranışlar sütün indirilmesini durdurur. Sağılmadan memede bırakılan süt mikropların üremesi için uygun bir ortam yarattığından memede süt bırakılmamalıdır. MAKİNELİ SAĞIM: Büyük işletmelerde zamandan ve işgücünden kazanmak amacıyla kullanılan ancak çok dikkatli uygulanılması gereken bir sağım şeklidir. Sağım makinesi buzağının anasını doğal olarak emme biçimine göre yapılmıştır. Buzağının emme hareketleri sırasında boğazında negatif bir vakum, meme içinde toplanan süt ise pozitif bir vakum oluşturur. Bu basınç farkı nedeniyle süt buzağının ağzına akar. Bu esnada buzağı dili ve damağı ile sıkıştırdığı meme başına masaj yapar ki bu meme başındaki kanın rahat dolaşması için gereklidir. Sağım makinesi buzağının emme hareketini Vakum Pompası ile ve dili ile yaptığı masaj etkisini de Pulzatör yardımı ile gerçekleştirir. Çok değişik tipte sağım makineleri olmasına rağmen hepsi aynı esasa göre çalışırlar. Bir sağım makinesinde beş temel kısım bulunmaktadır: 1. Vakum motoru, 2. Vakumu taşıyan borular, 3. Pulsatör, 4. Sağım ünitesi,
5. Sütün toplandığı yer. Makineli sağım ile süt 3-5 dakika içinde sağılabilir. Sağım sonuna doğru süt azaldıkça memelere avuç içi ile masaj yapmak yararlıdır. Sütün tamamının memeden alınmasına özen gösterilmelidir. MAKİNELİ SAĞIMDA YAPILAN HATALAR: Memelerdeki süt bitmesine rağmen makinenin çalışmaya devam etmesi memeler için çok zararlıdır. İneklerde meme bölümlerinden bazısında süt erken bitebilir. Bu durumda vakum kapatılarak sağım pençesi yavaşca memelerden ayrılmalıdır. Sütü bitmiş memelerde sağıma devam edilirse meme başı kanalının iç zarı sürtünme sonucu zedelenir ve mikropların buralara yerleşmesi kolaylaşır. Makinenin vakum ayarının yüksek olması durumunda sağım tüpleri memelere tırmanır, meme başı sağım tüpünün içine çekilir. Böyle durumlarda acı duyan hayvan süt indirme işini azaltır veya tamamen durdurur. Pulzasyon çok yavaş olursa meme başındaki kan akımı yavaşlar hayvan acı duyar, fazla olursa sütün çıkışı artar ama % 10 süt memede kalabilir. Memede kalan süt mastitisin en önemli sebeplerindendir. 3. BÖLÜM SAĞIM HİJYENİ: Kaliteli bir süt ancak sağlıklı memelerden, temiz bir sağım sonucu elde edilir. Memelerin sağlıklı olması temizlik kurallarına uymaktan geçer. Sütçülük yapılan bir işletmede temel konu temizlik olmalıdır. Hayvan barınaklarının süpürülüp yıkanması, dezenfekte edilmesi sağımdan çok önce yapılmalıdır. Sağımcının el ve vücut sağlığı yerinde olmalı, kolayca yıkanıp temizlenen lastik çizme giymeli ve sağım esnasında kullandığı temiz iş elbisesi bulunmalıdır. Sağımcının el temizliği önemlidir. Tırnakları dipten kesilmiş, sağım öncesi mutlaka tırnak diplerine kadar fırçalanarak sabunla yıkanmış olmalıdır. Bir hayvandan diğerine geçişte sağımcı ellerini tekrar yıkayıp dezenfekte etmelidir. Hayvandan hayvana bulaşmaya engel olmak için önce sağlıklı düveler, sonra sağlıklı inekler, tedavi edilmiş inekler, yaşlı inekler ve hastalıklı inekler şeklinde bir sağım sıralaması yapılmalıdır. Memelerin dezenfeksiyonunda kullanılan dezenfektan sütte istenmeyen koku, renk ve lezzet bırakmayan türden, ucuz ve etkili olanlardan seçilmelir. Meme ve el temizliğinde toz, krem ve deterjanlar kesinlikle kullanılmamalıdır. Sağım sırasında memeler tamamen kuru olmalıdır. Islak memeler sağım sırasında üşüyerek sütün indirilmesini durdurur. Elle sağımda ıslak meme ellerin kayması nedeniyle sağımın uzamasına, makinalı sağımda ise sağım tüplerinin kaymasına ve memelerin sıkışmasına yol açar. Ayrıca meme üzerindeki çatlaklarda biriken süt kalıntıları memelerin hastalınmasına yol açabilir. Sağım sonrasında ıslak ve sütle bulaşık memeler kurulanmalıdır. Sağım esnasında hayvanların yemlenmesi, sağımcı sağımla uğraşırken hayvanında yemle meşgul olması nedeniyle tercih edilir. Ancak bu alıştırma meselesidir. Sağım sonunda hayvanlar yattıkları için sağım anında açık kalan meme başı deliğinin mikrop kapma olasılığı fazladır. Bu nedenle şayet yemleme sağımdan sonra yapılırsa hayvan bu kapanma süresini ayakta geçirecek hastalık kapma riski azalacaktır. Sağım sona erdiğinde sağım makinası özenle temizlenerek gerekli dezenfeksiyonu yapılmalıdır. Günlük temizlik ve bakımın yanı sıra peryodik bakımlarda aksatılmamalı eskiyen, yırtılan ve bozulan parçalar aksatılmadan yenilenmelidir.
Özellikle iç lastik gömlekleri altı ayda bir değiştirilmeli, diğer zamanlarda sodalı su ile kaynatılarak süt taşları nedeniyle yüzeylerinin pürüzlü hale gelmesi önlenmelidir. AHIR KOŞULLARI VE TEMİZLİĞİ: Süt inekleri temiz ahır ve barındırma koşullarında tutulmalıdır. Her hayvan için yeterli yatma yeri olmalı, bu bölümler birbirlerine uygun uzaklıkta tutulmalıdır ki hayvanlar yatıp kalkarken birbirlerinin memelerine basarak yaralamamalıdırlar. Yattıkları yerler düzgün, temizlenmeye uygun meyilli ve boylarına uygun uzunlukta olmalıdır. Hayvanlar yattıkları zaman arka kısımları sidik oluğuna düşmemelidir. Mümkünse altlarına saman sapı konarak sık sık değiştirilmelidir. Ahırlar iyi havalandırılmalı, sidik oluklarından pis suyun akımı rahatça sağlanmalıdır. Ahır zemini ve oluklar sık sık süpürülüp yıkanarak dezenfektanlarla temizlenmelidir. Ahırlarda karasinek, kene vs. gibi zararlılarla mücadele edilerek bunların memelere zarar vermesi önlenmelidir. Süt hayvanlarının güneşten yararlanmaları için mutlaka barınaklarının yanında güneşlenip egzersiz yapacakları bir sahanlık bulunmalıdır. Hayvanlara bol vitamin taşıyan yeşil ve kuru yemler, silaj mutlaka yedirilmeli, meme hastalıklarına hazırlayıcı sebepler taşıyan fazla miktardaki proteinle beslenmeden kaçınılmalıdır. Her sağım öncesinde memelerdeki süt siyah bir zemini olan kaba sağılarak kontrol edilmeli her hafta veya onbeşgünde bir ise gizli seyreden meme hastalıklarını ortaya çıkaran Kaliforniya Mastitis Testi işletmenin Veteriner Hekimi tarafından mutlaka yapılmalıdır. İşletmeye yüksek verimli ve iyi nitelikli hayvan temini için mümkünse kendi yetiştirmesi içindeki genç düvelerden yararlanılmalı, çok gerekli durumlarda sıkı bir Veteriner Hekim kontrolu sonucu satın alınılmalıdır. Yaşlı hayvanların meme hastalıklarına direnci zamanla azalacağından yerlerine yeni düveler yetiştikçe yaşlı hayvanlar elden çıkarılmalıdır. SÜTTEN ÇIKARMA: Süt ineklerinin Laktasyon denilen süt verme süresi genellikle on ay kadardır. Bazı yüksek verimli hayvanlarda bu süre uzayabilirse de yerli hayvanlarımızda çevre ve beslenme koşulları da iyi değilse altı aydan fazla süt vermezler. Laktasyonun sonuna doğru sütün düşmesi, niceliğinin değişmesi nedeniyle bir sonraki laktasyona hazırlanabilmesi için sütten çıkarmak gereklidir. Bu çok sütlü hayvanlarda zor olabilir. Ancak doğuma 1.5-2 ay kala sütten mutlaka çıkarılmalıdır. İneklerin sütten çıkarılmasında kullanılan Tam Olmayan Sağım memede bir miktar süt bırakmayı gerektirdiğinden sakıncalıdır ve kullanılmamalıdır. İkinci bir yöntem olan Aralıklı Sağım günde iki defa sağılan inekler için önce günde bir sefere, daha sonra iki günde bire ve üç günde bire indirilir. Bu arada hayvanın yemi ve suyu azaltılır, yemin kalitesi düşürülür. Bu yöntem uzun zaman alır ve her zaman güvenilir değildir. En çok kullanılan yöntem ise beklenen doğuma 1.5-2 ay kala eğer inek çok sütlü değilse birdenbire, süt verimi yüksek ise 8-10 litreye düşünceye kadar iki gün aralıklarla sağılır ve son sağımda meme iyice boşaltılıp meme başı alkollü pamukla iyice dezenfekte edilip içine kuru dönem meme ilacı sıkılıp bırakılır.birkaç gün memede toplanan süt memeyi şişirir ve meme gerilir. Ancak bu memeye fazla zarar vermez. Bir hafta on gün içinde meme küçülüp düzelir ve inek sütten çıkmış olur. Bu arada ineğin sütünü ve yemini kesmeye gerek yoktur.
4. BÖLÜM MEME HASTALIKLARI: Memeler hayvanların yaşadıkları barınaklar ve vücutta bulundukları yerler göz önüne alındığında çok sık olarak mikroplarla ve çeşitli tehlikelerle karşı karşıyadırlar. Meme bezinde şekillenen enküçük bir bozukluğun bile derhal tedavi edilmesi gerekir. Bu konuda Veteriner Hekimlere vakit geçirilmeden başvurulmalıdır. Yetiştiriciler olarak sizlerin basit bazı hastalıkları önlemeniz ve bir yardım gelene kadar yapmanız gerekenler bu bölümde kısaca özetlenmiştir. MEMENİN İLTİHABI (MASTİTİS): Memede veya sütte değişik derecelerde bozukluklar meydana getiren hastalıkların tümüne Mastitis denir. Bütün meme hastalanabildiği gibi bozukluk bir tek memede de olabilir. Temel olarak, Gözle görülebilen bozukluklar la veya Gizli olarak seyredenler olmak üzere iki türlü meme iltihabı vardır. Bunlardan birincisinde memelerde az veya çok şişlik, ağrı, kızarıklık, sıcaklık artışı ve süt veriminde düşme gözlenir. Sütte sulanma veya pıhtılaşma vs. gibi bozukluklar gözlenir. Birçok vakada süt tamamen kesilmiştir. İnekler iştahsız, ateşli ve durgundurlar. Bu tür meme hastalıklarında farkedilir edilmez hemen tedavi edilmezlerse meme kör olabilir veya eski süt verimine bir daha kavuşamaz. Zamanında Veteriner Hekimin müdahelesi ile hayvanın kurtulma şansı vardır. Aksi takdirde memeye giren mikropların salgıladıkları zehirler hayvanın ölümüne bile yol açabilir. İkinci tür meme yangıları gizli seyrederler. Hayvanın memelerinde ve sütünde gözle farkedilebilecek bir bozukluk yoktur. Hayvanın iştahı yerinde sağlığı bozulmamıştır. Ancak bu tip içten içe memeyi tahrip eder ve kolayca hayvandan hayvana geçerek tüm sürüde önemli kayıplara yol açar. Bu gizli meme iltihabını ortaya çıkarmak için haftada veya engeç 15 günde bir tüm sağılan hayvanlara mastitis testi yapılmalı hasta hayvanlar diğerlerinden ayrılarak tedavi edilmeliler. Hastalık mikroplu sütlerle beslenen ve birbirlerini emen buzağılarla veya kuru dönemdeki hayvanlarda da görüleceğinden buzağıların birbirlerini emmeleri engellenmeli ve süpheli sütlerin iyice kaynatılarak buzağılara içirilmesi sağlanmalıdır. MEMELERDEN KAN GELMESİ: Doğum yapan hayvanın 10-15 gün sütünün pembemsi ve hafif kırmızı olması normal kabul edilir. Ancak bu süre uzadığında veya bazı meme hastalıklarına bağlı olarak yada hatalı sağımlar nedeniyle doğum dışı zamanlarda gelen hafif kan için C vitamini eksikliğinden şüphe edilmeli ve tedavi edilmelidir. Memelerden tamamen taze kan gelmesi vurma, çarpma gibi nedenlerle büyük damarların kopmasını sonucu ölümü akla getirdiğinden vakit geçirilmeden Veteriner Hekime başvurulmalıdır. MEMELERDE ÖDEM-ŞİŞLİK: Doğumu yaklaşan veya yeni doğum yapan düvelerde meme aralarına ve deri altına toplanan lenf sıvısının aşırı artması sonucu oluşur. Tehlikeli olmayan şekli doğuma birkaç hafta kala şekillenir ve doğumdan sonra bir hafta 10 gün içinde kaybolur. Parmakla basınca parmağın izi kalır, ağrı yoktur ve soğuk hissedilir.
Tehlikeli olan şeklinde ise meme çok gerilmiş, parlak kırmızı renk almış ağrılı ve sıcaktır. Meme bazı yerlerinden yarılabilir ve buralardan sarı renkli bir sıvı sızar. Hayvanın iştahı azalmış, huzursuz ve sancılıdır. Bu iki durumda da memeyi yumşatıcı merhemler sürülmeli, şiddetli kırmızı şişliklerde bir hekime müracaat edilerek hastalığı teşhis ve tedavi ettirmelidir. YANIKLAR VE DONMALAR: Yanıklar az veya çok şiddetli olabilir. Hayvanların güneşte fazla kalması veya kızgın taşlara yatması sonucu şekillenen basit yanıklarda derinin kuruyarak çatlamasını önlemek üzere balık yağı vs. gibi merhemler kullanılmalı ciddi yanıklarda hekime başvurulmalıdır. Donmalar ise özellikle kışın ıslak memelerle soğukta uzun süreli dolaşmalara bağlı olduğundan ıslak memeler kurulanmalı, hayvanlar fazla soğuğa maruz bırakılmamalıdır MEMELERDEN SÜTÜN ÇIKMAMASI: Memelerden sütün zor sağılması, doğuştan veya sonradan şekillenmiş olabilir. Doğuştan olanlar çoğunlukla yapı bozukluğuna bağlıdır, nadiren düzelsede çoğunlukla tedavi olanaksızdır. Sonradan şekillenenler ise yaralanmalara ve hatalı sağımlara bağlıdır. Meme başı kanalındaki iç zarın yaralanması sonucu oluşan perde, laktasyonun başlaması ile sütün geçmesine engel olarak bir baloncuk oluşturur ve hiç süt gelmez. Ayrıca buralarda şekillenen tümörler ve yaraların iyileşmesi sonucu oluşan kabuklar sütün çıkışına engel olur. Hayvan sahiplerinin sütü çıkarmak için meme içine soktukları çivi, tel veya tavuk teleği gibi yabancı cisimler mutlaka memenin iyileşemez hastalıklarına ve memenin elden çıkmasına neden olacağından mutlaka bir veteriner yardımına ihtiyaç duyulmalıdır. MEMELERDEKİ YARALAR: Memelerdeki yaralanmalar, ahırda yatan ineğin ya kendinin yada yanındaki hayvanların basması ile veya mer alarda dikenli tel veya çalıların yırtması sonucu şekillenir. Yüzeysel çizikler sabunlu veya antiseptikli sularla yıkanmalı, üzerine iyileştirici merhemler sürülmeli, derin yırtıklar, özellikle süt kanalına kadar açılmış, içinden kanla karışık süt gelen vakalar vakit geçirilmeden Veteriner hekime bildirilerek dikilip sağıtılmalıdır. En küçük bir yaralanma bile hayvanın acı duyması sonucu süt veriminin düşmesine yol açar. Şap ve çiçek gibi içi su dolu kabarcıklar yapan hastalıklarda bunların patlaması sonucu yaralar oluşur. Bu yaraların iyileşmesinde oluşan ve meme başını kapatabilecek kabukların oluşmaması için hafif antiseptikli sularla yaralar temizlenip üzerlerine veterinerin tavsiye edeceği pomatları uygun şekilde sürmek gerekir. MEME BAŞINDAN SÜT SIZMASI: Bir veya daha çok meme başından süt sızması sıkça rastlanan bir durum olup, çoğunlukla yaşlı hayvanlarda meme başı kaslarının gevşemesi sonucudur. Böyle ineklere günde 3-4 kez sağım yapılabilir veya veteriner hekimin yapabileceği bir operasyonla meme başı deliği çevresine daraltıcı özel ilaçlar enjekte edilir. SİĞİL VE SİVİLCELER:
Meme derisinde değişik sayı ve görünümünde siğiller şekillenebilir. Bunlar iyi huylu urlardır. Küçük ve az olanlarını çekip kopararak üzerine hafif tentürdiyot sürülmelidir. Sivilceler ise etrafları kırmızı, ortaları beyazlaşmış veya kabuk bağlamış olarak meme başlarında veya meme loblarında yer alırlar. Sağım sırasında canı yanan hayvanın huzursuzlanmasına yol açan bu sivilcelerin çoğunlukla, sağımdan sonra kurulanmayan ve süt kalıntılarının memedeki çatlaklarda kurumaları ve mikropların buralara yerleşmesi sonucu şekillenirler. Basit sivilcelerin oksijenli su ile yıkandıktan sonra üzerlerine yara pomatları sürülmeli, büyük çıbanların ise olgunlaşmalarını takiben veteriner tarafından operasyonla açılıp sağıtılmaları gerekir. Prof. Dr. E. Fatih ÜNAL Tel.: 0.224-442 92 02-04 0.224-234 76 55