İstanbul; dün bugün, yarın İstanbul da Kara Ulaşımı Meryem Hayır Kanat
Ana Hatlar İstanbul şehri içerisinde ulaşımı şekillendiren üç ana arter bulunmaktadır. Bunlar; E-5 Karayolu, Sahil yolu TEM Otoyolu dur. Şehir içerisindeki diğer önemli hatlar bu arterleri birbirine bağlamak üzere inşa edilmiştir. Bu nedenle İstanbul Karayolu Ağına bakıldığında ana hatlarıyla doğu-batı istikametindeki hatları bölen ara hatlar dikkati çeker.
1950 lerden önce İstanbul un Avrupa yakasındaki en önemli karayolu İstanbul u Edirne ye bağlayan eski Londra Asfaltı dır. Cumhuriyet döneminde inşa edilmiş, fakat 1950 lerden sonra E-5 Karayolu güzergahının inşasıyla önemini yitirmiştir. Bugün artık tamamı ile yerleşmelerin içerisinde kalmış olan bu güzergah cadde olarak kullanılmaktadır. Farklı cadde isimleri (Adnan Kahveci Bulvarının Bahçelievler Kısmı) verilmiş olsa da hala bu güzergah hala Eski Londra Asfaltı olarak anılmaktadır. Avrupa yakasında Londra Asfaltı inşa edilmeye çalışırken Anadolu yakasında da İstanbul u Ankara ya bağlamayı amaçlayan eski Ankara Yolu inşa edilmiştir. Bu yolda Londra Asfaltı gibi önemini yitirmiş olmasına rağmen İstanbul u Kocaeli Platosunun sırtından İzmit ve Adapazarı na bağlayan güzergah olarak hala kullanılmaktadır. Bu yol Adapazarı ndan Mudurnu vadisine girip Beypazarı üzerinden Ankara ya bağlanır.
E-5 (D100) Karayolu İstanbul sınırları içerisinde 60 km mesafeye sahip olan yol Çorlu-Gebze arasında doğu-batı istikametinde uzanmakta ve şehirler arası bir yol olmanın yanı sıra şehir içi ulaşımında kalbini oluşturmaktadır. Yolun 22 kilometrelik ilk kısmının inşaatı 1951 yılında başlamış, yolun tamamlanması 1973 yılında köprünün açılmasıyla gerçekleşmiştir.
Sahil Yollarının Gelişimi 1955 yılında inşasına başlanan sahil karayolu büyük oranda deniz alanı doldurularak oluşturulmuştur. Bu yol vasıtasıyla şehir batıya doğru daha da genişlemiştir. Yolun Sirkeci- Atatürk Havaalanı arasında kalan kısmı Kennedy Caddesi olarak adlandırılmaktadır. Yeşilköy'den İtibaren Halkalı Caddesi olarak adlandırılan yol Çekmece gölünü oluşturan set üzerinden E-5 Karayoluna bağlanır. Yolun Galata Köprüsünden İtibaren Sarıyer e kadar olan kısmı topografya şartlarına bağlı olarak güney-kuzey istikametindedir.
TEM (E-6 veya E80) Karayolu TEM yâda E-6 veya uluslararası sınıflandırma ile E-80 Avrupa yol ağı içerisinde yer alan batı-doğu uzantılı 5600 km uzunlukta bir yol güzergâhıdır. Yolun ilk durağı batıda, Portekiz- Lizbon son durağı ise Türkiye nin İran sınırında yer alan Gürbulak sınır kapısındır. Uluslararası olması nedeniyle transit geçişlerin de olduğu bu yol artık büyük oranda İstanbul şehri içerisindedir. Yol inşa edildiği 1980 lerde çevre yolu olarak düşünülerek inşa edilmiştir. Fakat İstanbul şehrinin önlenemeyen nüfus artışı kısa sürede şehrin her iki yakasında ilk etapta sanayi kuruluşlarını ve hemen akabinde nüfus yığınlarını kendisine çekmiştir
İstanbul da nüfus artısı ve nüfusun ilçelere göre dağılımı
3500000 Şekil 4: İstanbul'da Motorlu Kara Taşıtlarındaki Değişim 3000000 2500000 2000000 1500000 1000000 500000 0 1933 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
İSTANBUL DA TOPLU ULAŞIM İstanbul Ulaşımında Yolcuların Ulaşım Araçlarına Dağılımı Deniz 3% Raylı 12% İETT,ÖHO 23% Özel Oto 15% Metrobüs 6% Sevis 16% Dolmuş 1% Taksi 9% Minibüs 15% Kaynak: iett.gov.tr, Mart_2013
İstanbul'da günlük yolculukların taşıma türlerine göre dağılımı Raylı 10% Deniz 3% Karayolu 87% Kaynak:iett.gov.tr_Mart_2013
Karayolu ulaşımının gelişimi İskeleler ile iç kışımlar arasındaki ulaşım ya yaya yada at arabası veya binek hayvanları ile karşılanıyordu. Bu durum 19. yy'in ikinci yarısında değişmeye başladı. İş yerleri ile evler arasında toplu taşımayı gerçekleştirecek atların çektiği Tramvay ve Omnibüs Seferleri başladı. İş bölgeleri ile konut bölgeleri arasında artan trafik 19. Yüzyılın son döneminde tramvay işletmesinin kurulmasına, yolların açılmasına ve genişletilmesine neden oldu 19. İstanbul 19. yy da ulaşım imkanları bakımından kayıkla buharlı geminin, atlı araba ile tramvayın yan yana ulaşım ağını tamamladığı bir yapı arz ediyordu
Toplu taşıma nerelerde başlamıştır? Eminönü, Fatih, Beyoğlu ve Üsküdar'da başlayan toplu taşımaya yönelik düzenlemeler ulaşım ağlarının durumunu da gündeme taşımıştır. Stabilize olan caddeler yağmurlu havalarda çamur ve sudan, kuru havalarda da top ve topraktan geçilemez duruma gelmiştir. Bu durumun yarattığı olumsuzluklar Osmanlının son dönemlerinde taş yada Arnavut kaldırımlarıyla kaplanmaya başlanmıştır. Tarihi merkezlerde 1864 ve sonrasında oluşan büyük yangınlar sonrasında yapılan yeni düzenlemeler ile arsaların %25 i yola ayrılmış ve böylece yollar genişlemiştir Tarihi Yarımada da bugünkü cadde ve sokak şebekesi büyük arterler ve meydanlar hariç 19. yy ın sonlarında meydana gelmiştir
İstanbul Ulaşımında Yolcuların Ulaşım Araçlarına Dağılımı_2013 Deniz 3% Özel Oto 15% Raylı 12% İETT,ÖHO 23% Metrobüs 6% Sevis 16% Minibüs 15% Dolmuş 1% Taksi 9%
İstanbul'da günlük yolculukların taşıma türlerine göre dağılımı_2013 Raylı 10% Deniz 3% Karayolu 87%
İstanbul da Demir Yolu (Banliyö) Ulaşımı Sirkeci yi Edirne ye (1873), Haydarpaşa yı İzmit e (1888) bağlayan ve günümüze kadar varlığını koruyan Demir Yoları Osmanlı dan Cumhuriyet e intikal etmiş ulaşım şebekeleri arasındadır. İstanbul u Avrupa ya bağlayan Demir Yolu ağının başlangıç noktası 1890 tarihinde hizmete açılan Sirkeci Gar ıdır (Eken, Berrin :2006 18-36). İstanbul içerisinde ilk kez demir yolu ulaşımı 4 Haziran 1870 de inşasına başlanan ve 4 Ocak 1871 de hizmete açılan Yedikule- Küçükçekmece hattında gerçekleştirilmiştir. Bu hat yapılması planlanan İstanbul-Edirne hattının ilk kısmıdır. Yedikule- Küçükçekmece arasında hattın açılmasıyla birlikte Marmara Denizi kıyılarında ikamet edip trenle işe gidip gelebilme olanağı doğmuş ve İstanbullu için yeni bir yaşam tarzı ortaya çıkmıştır. Fakat bir süre sonra Yedikule nin şehir merkezine olan uzaklığı nedeniyle yaya olarak merkeze ulaşmak durumunda kalan insanların hoşnutsuzluğunu doğurmuş ve hat uzun tartışmaların ardından Sirkeci ye kadar uzatılarak 21 temmuz 1872 hizmete açılmıştır Cumhuriyetin ilk yıllarında İstanbul un batı istikametinde gelişi demir yolu eksenli gerçekleşmiştir.
Cumhuriyet dönemi içerisinde 1950 öncesinde İstanbul un ulaşım sisteminde çok önemli değişimler yaşanmamıştır. Ulaşım büyük oranda iskeleler ile raylı sistemin oluşturduğu tramvay ve trenler aracılığı ile gerçekleştiriliyordu. Bu dönem içerisinde yaşanan en önemli gelişme ulaşıma otomobillerin az sayıda olsalar da dahil olması olmuştur. 1930 ların başında İstanbul da Otomobil sayısının artması ve 700 e ulaşmasıyla bu araçların hareket edebileceği yol ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Bu ulaşım şeklinin gelişmesi ve kullanımının yaygınlaştırıla bilmesi için kent içi ulaşım ağı uygun olmadığı için Fransız Plancı Henri Prost a 1936 yılında imar planı hazırlatılmıştır İstanbul a ilk otomobil getirilmesi girişimi 1904 yılında olmuştur; fakat yolların bu aracın hareket etmesi için uygun olmadığı gerekçesiyle izin verilmemiştir. İstanbul topraklarında hareket eden ilk otomobil Romanyalı Prensin Boris in transit geçişi için verilen izinle 1905 yılındadır. Yasağın devam ettiği 1908 yılına kadar varlıklı bazı aileler İstanbul a otomobil getirmiştir. Yasağın kalkmasının ardından 1908-1914 yılları arasında çoğu resmi olmak üzere 100-150 otomobilin İstanbul da bulunduğu tahmin edilmektedir Ergin, V. 2012: 98).
İstanbul da ilk otomobil İstanbul a ilk otomobil getirilmesi girişimi 1904 yılında olmuştur; fakat yolların bu aracın hareket etmesi için uygun olmadığı gerekçesiyle izin verilmemiştir. İstanbul topraklarında hareket eden ilk otomobil Romanyalı Prensin Boris in transit geçişi için verilen izinle 1905 yılındadır. Yasağın devam ettiği 1908 yılına kadar varlıklı bazı aileler İstanbul a otomobil getirmiştir. Yasağın kalkmasının ardından 1908-1914 yılları arasında çoğu resmi olmak üzere 100-150 otomobilin İstanbul da bulunduğu tahmin edilmektedir (Ergin, V. 2012: 98)
İstanbul Ulaşımında Dolmuşlar 1950 öncesinde İstanbul ulaşımında yaşanan önemli gelişmelerden biriside Otomobil sayısının artmasıyla birlikte bunlardan bazılarının dolmuş olarak kullanılması ve buna bağlı olarak şehir içerisinde dolmuş hatlarının oluşmasıdır. İlk oluşan dolmuş hattı Eminönü-Nişantaşı arasındadır. Bunu Eminönü-Taksim, Karaköy-Beyoğlu, Beyazıt-Fatih, Şişli-Pangaltı hatları takip etmiştir. Belediye Tramvay ve otobüs müşterilerini azalttığı için dolmuş seferlerine karşı çıkılmış ve Belediye bu ulaşım şeklini 1954 yılına kadar tanımamış, Aralık 1954 yılında dolmuşçuluğu tanıyarak dolmuş tarifesi hazırlamıştır. Sonrasında artarak hat sayısı 150 ye yükselmiştir (Ergin, V. 2012:100). Bugün şehrin her iki yakasında faaliyette olan beş dar bölgeye ayrılmış toplam 23 hat mevcuttur bu hatlarda 2013 itibarı ile toplam 572 araç çalışmaktadır. Bu hatlardan 5 tanesi Avrupa ve Asya yakası arasında; Kadıköy-Taksim, Kadıköy-Nişantaşı, Kadıköy-Şişli, Bostancı-Taksim, Bostancı-Şişli faaliyet göstermekte ve iki kıtayı birbirine bağlamaktadır. Merkezi iş alanları etrafında çalışan dolmuşların yolcu kapasitesi 5-9 kişi arasında değişmektedir. Bu tür en az yolcu taşıyan karayolu toplu taşıma türüdür.
İstanbul un Taksi Dolmuş Hatları_2008 Avrupa Yakasındaki Hatlar Asya Yakasındaki Hatlar Avrupa ve Asya Kıtası arasındaki Hatlar Bakırköy- Taksim Kadıköy- Bostancı Kadıköy-Taksim Bakırköy- Şişli Bostancı-Pendik Kadıköy-Nişantaşı Yeşilköy-Taksim Üsküdar-Kadıköy Kadıköy-Şişli Cevizlibağ- Taksim Üsküdar- Bağlarbaşı Bostancı-Taksim Topkapı- Taksim Bağlarbaşı- Kadıköy Bostancı-Şişli Eminönü-Şişli Üsküdar- Beykoz Nişantaşı-Eminönü Kocamustafapaşa-Taksim Aksaray-Taksim Beşiktaş-Taksim Teşvikiye-Taksim Harbiye-Beşiktaş
İstanbul da Minibüs Ulaşımı İstanbul kent içi toplu taşımada minibüsler 1945 yılından sonra ulaşım sistemine dâhil olmuşlardır. Taşıdıkları yolcu sayısı açışından etkileri az olsa da yaygınlıkları bakımından çok önemlidirler. 1980 li yıllarda Avrupa yakasında minibüs seferleri tarihi kent merkezine kadar uzanmaktaydı. Tramvay hattının 1992 de hizmete açılmasının ardından önce Beyazıt daha sonrada Millet Caddesi Güzergâhını kullanan minibüslerin Aksaray İSKİ binasının yakınında yer alan durakları kapatılarak minibüs hatları Topkapı ya çekildi. Bugün hala sur içerinde faaliyet gösteren Aksaray-Eyüp (Alibeyköy), Aksaray-Gaziosmanpaşa (Rami) hatları mevcuttur. 1994 yılında Şehirlerarası otobüs Terminalinin Bayrampaşa ya taşınması ile Topkapı da eski Anadolu Otogarı nın bulunduğu alan minibüs durakları haline dönüştürüldü. Minibüs hatlarının önemli toplanma yerlerinden birisi olan Topkapı, şehrin batıya ve kuzeye doğru yoğunluğunun artması sonucu geliştirilen alternatif taşımalar nedeniyle eskiden olduğundan daha az öneme sahiptir. Merter, İncirli, Şirinevler, Yenibosna, Sefaköy, Avcılar ve Metrobüs hattının tamamlanmasının da etkisiyle Beylikdüzü Minibüs hatları için başlangıç durakları haline gelmişlerdir.
Beşiktaş Avrupa yakasının boğaza yakın kısımları için önemli bir merkezdir. Bu merkezden Sarıyer, Gültepe istikametine minibüsler mevcuttur. İstanbul da yaklaşık 6361 tane minibüs bulunmakta ve karayolu yolcu taşımacılığının %25 i minibüslerle yapılmaktadır Tespitlerimize göre Avrupa yakasında Toplam 84 minibüs hattı vardır. Bu hatların bazıları yerleşme içerisine girdikten sonra saçaklanma göstermektedir.
Asya yakasında minibüs hatları İstanbul un Asya yakasında minibüs seferlerinin yapıldığı merkezler olarak Kadıköy, Üsküdar Harem, Bostancı, Kartal ve Pendik öne çıkmaktadır. Asya yakasının en önemli merkezi olan Kadıköy den Pendik, Ünalan, Fikirtepe, Emniyet Mahallesi, Küçükbakkalköy; Üsküdar dan Hasippaşa, Dudullu, Esatpaşa, Harem, Çengelköy, Ataşehir; Harem den Gebze; Harem Gebze Hattında 2012 itibarıyla 376 minibüs çalışmaktaydı Bostancı dan Sanayi-Dudullu, Kartal dan Sultanbeyli, Uğurmumcu, yedpa hatları
İstanbul da Otobüs ile Ulaşım İstanbul da otobüs toplu taşımacılığı 1926 yılında Fransa dan 4 adet Renault Scemia marka otobüsün satın alınmasının ardından başlar. 1871 yılında kurulan Dersaadet Tramvay Şirketi ne bağlı çalışan otobüslerden biri 2 Haziran 1927 de Beyazıt-Taksim hattında ilk deneme seferini yaptı. Diğerleri de beş ay sonra Beyazıt -Eminönü güzergâhında çalışmaya başladı. Bu hat daha sonra Karaköy e kadar uzatıldı. İstanbul un ilk otobüsleri tramvayların çıkmakta zorlandığı yokuşlarda hizmet vermeye başladı.
Tramvay Şirketin millileştirilmesi ve İETT`ye devri sırasında 3 adet otobüsü vardı. 1942 9 adet daha otobüs satın alındı. 1943 ün Nisan ayında kamyondan bozma 15 otobüs, 1944 yılında ise 5 adet Scania-Vabis otobüs alınmasıyla birlikte 29 adetlik bir filo oluşturuldu. Bu filo 17 Ekim 1946 yılında Ankara Belediyesi'nin otobüs deposunda çıkan yangında yanan otobüslerin yerine Ankara`ya gönderildi
Kısa bir süre sonra Belediye nin girişimiyle 12 adet Twin Couch, 2 adet Chevrolet, 1 adet Fargo marka olmak üzere toplam 15 otobüslük bir filo oluşturuldu. Bu otobüsler 1955 yılına kadar hizmet verdi. 1960 yılına kadar da Skoda, Mercedes, Bussing ve Magirus gibi çeşitli markalarda otobüs alımları sürdü ve filodaki otobüs sayısı 525 e yükseldi. Bunu 1968 ve 1969 yıllarında alınan 300 adet Leyland marka otobüs takip etti. Otobüs alımları 1979-1980 yıllarında Mercedes-Benz, Magirus ve Ikarus la; 1983-1984 yıllarında Man la devam etti. 1990 yılında İETT tarafından Aksaray-Topkapı özel otobüs yolu güzergâhı hizmete açıldı. Bu hat daha sonra raylar döşenerek Tramvay hattı olarak kullanılmaya başlandı. 1993 yılında ilk çift katlı otobüsler, 1998 yılında çevre ve insan dostu yeşil otobüsler, 2006 da Euro III çevreci motora sahip, Avrupa standartlı, klimalı ve % 100 alçak tabanlı otobüsler hizmete verildi. Elektronik bilet (Akbil) uygulaması ilk defa Ekim 1995 de çift katlı otobüslerde pilot uygulanmaya başladı ve 1996 da Elektronik bilet (Akbil) tüm otobüslerde yaygınlaştırıldı.
Karayolu Toplu Taşıma Payları Servis 26% İETT 18% Dolmus 1% ÖHO 20% Minibüs 25% Metrobüs 10%
Yolculuk Dağılımı, Tüm Amaçlar(10.000 üstü)
İstanbul da Metrobüs Ulaşımı 2006 yılında İETT, İstanbul da lastik tekerlekli tramvay-metrobüs için fizibilite çalışmalarına başladı. 17 Eylül 2007 de İstanbul'un ana arterlerindeki trafik yoğunluğunu azaltmak, hızlı ve konforlu ulaşım sağlamak amacıyla işletmeye alınan Metrobüs sisteminin ilk ayağı olan Avcılar-Topkapı hattı (18.3 km) hizmete açıldı. Metrobüs sayesinde daha önce 67 dakikada olan bu mesafe 22 dakikaya indi. 10 haziran 2008 den itibaren de Metrobüs hattında 7/24 saat esaslı çalışma düzenine geçilerek seferlerin sabaha kadar kesintisiz devam etmesi sağlandı. 8 Ağustos 2008 de Metrobüsün ikinci etabı olan Topkapı-Zincirlikuyu hattı (11.9 km) hizmete alındı. Bu hattın başlangıçta 78 olan numarası 1 Ocak 2009 tarihinde İstanbul un plaka numarası olan 34 olarak değiştirildi. 3 Mart 2009 da Metrobüsün üçüncü etabı olan Zincirlikuyu- Söğütlüçeşme hattı (11.2 km) hizmete alındı. 15 Mart 2011 Avcılar- Beylikdüzü metrobüs hattı inşaatının temeli törenle atıldı ve hat 19 Temmuz 2012 de hizmete alındı. Böylece Metrobüs hattının toplam uzunluğu 52 kilometreye ve yolculuk süresi de 83 dakikaya ulaşmıştır ulaştı. 334 araçlık filo ile hizmet veren metrobüs hattının raylı sistemler ile entegrasyonu bulunmaktadır.