istanbul TiCARET ODASI Etüt ve Araşt1rma Şubesi istanbul.un DEPREME HAZlRLANMASI AÇlSlNDAN BiNA STOKUNUN YENiLENMESi Ağustos 2003
istanbul DEPREMiNE HAZlRLlKLI 'otunmasiaçjsinôan BiNA STOKUNUN YENiLENMESi 1) istanbul'daki Deprel'!l Olasılığı ve Binaların Durum istanbul'un önümüzdeki otuz yıl içerisinde yıkıcı bir deprem yaşayacağı artık tüm çevreler tarafından kabul edilmekte, hatta bazı uzmanlarca bu sürenin on yılda dalabiieceği de ifade edilmektedir. En iyimser tahminlerle bile deprem olasılığı o/o60 görünmektedir. Olacak depremin şiddeti ne olursa olsun, halen şehirdeki binaların önemli bir bölümünün ayakta kalması zor görünmektedir. Yapılan araştırmaların ortaya koyduğu sonuçlar istanbul'daki binaların acilen depreme dayanıklı duruma getirilmesini zaruri kılmaktadır. istanbul'da mevcut binaların durumuna bakıldığında, bu binaların depreme dayanıklı hale getirilmesi için büyük çaba sarf edilmesi gerektiği görülmektedir. Şehirdeki bina sayısının 1,3 milyon, bağımsız bölüm sayının ise 3,4 milyon olduğu tahmin edilmektedir. Bu binaların yaklaşık 0 /o 1 O'unun imar mevzuatına uygun olduğu, iyimser bir varsayımla %30'unun da inşaat ruhsatı alınarak yapıldığı tahmin edilmektedir. imar mevzuatına uygun olan binaların büyük bir kısmı da "Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik"te 1998 yılında depreme uygun bina yapımına yönelik olarak yapılan değişiklikten önce yapıldığından, bu binaların depreme dayanıklılığı da yeterli değildir. Diğer yandan, yapının olumsuz dış etkeniere karşı korunmasında büyük önem taşıyan dış cephe kaplamaları, drenaj kanalları, çatı gibi unsurlar binaların büyük çoğunluğunda bulunmadığından yıpranmaları çok hızlı olmaktadır. istanbul'da bulunan binalarının 1/3'ünün 20 yaşın üzerinde, yarıdan fazlasının 1 O yaşın üzerinde olduğu göz önüne alındığında, yıpranma konusunun da mutlaka dikkate alınması gerektiği ortaya çıkmaktadır. Ayrıca, 1999 yılında yaşanan büyük depremler ve artçı şokları da çok sayıda binanın direncini zayıflatmıştır. Bunların bir kısmı güçlendirilmiş bir kısmında ise önemli bir işlem yapılmamıştır. Olası büyük bir depremde bu binaların nasıl bir tepki göstereceği bilinmemektedir. 1
ilçeler itibariyle Nüfus ve Bina Durumu A.Y.M. DiE Bina Bina ilçeler ilçe Nüfusu Sayımı Ölçümü Adalar 17.760 6.522? Avcılar 233.749 14.030 19.043 Bağcılar 556.519 36.059 27.014 Bahçelievler 478.623 19.690 28.736 Bakırköy 208.398 10.067 19.689 Bayrampaşa 246.006 20.195 27.014 Beşiktaş 190.813 14.399 24.081 Beykoz 210.832 31.116 51.200 Beyoğlu 231.900 26.468 36.807 Büyükçekmece 384.089 43.288 48.235 Çatalca 81.589 7.657? Eminönü 55.635 14.149 17.288 Esenler 380.709 22.700 31.155 Eyüp 255.912 27.306 47.671 Fatih 403.508 31.497 44.832 Gaziosmanpaşa 752.389 70.047 80.299 Güngören 272.950 10.655 14.461 Kadıköy 663.299 38.615 58.713 Kağıthane 345.239 28.737 43.061 Kartal 407.865 32.853 56.654 Küçükçekmece 594.524 45.817 73.009 Maltepe 355.384 25.313 44.728 Pendik 389.657 39.945 63.687 Sarıyer 242.543 32.071 44.640 Silivri 108.155 26.978? Sultanbeyli 175.700 25.686 261.118 Ş ile 32.447 3.381? Şişli 270.674 22.576? Tuzla 123.225 14.727 27.480 Ümraniye 605.855 64.485 94.582 Üsküdar 495.118 43.192 64.079 Zeytinburnu 247.669 15.573 26.106 TOPLAM 10.018.735 886.078 1.375.382 Kaynak: ITO, Kaçak Yapılaşma Araştırması. (*) Bayındırlık ve iskan Bakanlığı verileri dahildir. A.Y.M.: Afet Yönetim Merkezi. ls kanlı Savısı Inşaat Bina Ruhsatlı Binalar 500 894 805 17.458 87 6.607 234 4.262 121 941 10.000 20.000 689 2.369 450 4.383 563 2.795? 4.520 184 1.376 350 800 6 2.019 266 2.043 1.661 5.258 1.808 20.934? 1.274 4.333 9.937 19 1.411 337 1.785 483 6.579 129 2.028 67 776 223 2.356 2.174 2.616 5 181 593 2.125 651 3.705 7.480 8.496 14.140 24.338 12.476 32.510 1.417 8.294 62.397(*) 206.050(*) Kaça k Yapılar 479 3.861? 206 35 72 1.445 28.037 10.450 521 114 1.280 3.446 47 2.870 7.506 2.270 1.193 1.219? 15.167 3.443 15.823 5.488? 23.100? 5.562 6.165 11.816 19.305 1.924 173.846(*) 2
2) Olası Depremin istanbul'da Yapacağı Yıkım istanbul Büyükşehir Belediyesi ile Japonya Uluslararası işbirliği Ajansı (JICA) işbirliğiyle yapılan.. istanbul ili Sismik Mikro-Bölgelerne Dahil Afet Önleme/Azaltma Temel Planı Çalışması.. na göre, Marmara bölgesinde olacak şiddetli bir depremin istanbul'da önemli miktarda can ve mal kaybına sebep olacağı tahmin edilmektedir. Yapılan tahminlere göre; 87 bin kişinin yaşamını yitirmesi, 135 bin kişinin yaralanması, 52 mahallenin enkaz yığınına dönmesi, 300 mahallenin ağır hasar görmesi, 59 bin binanın yıkılması, 128 bin binanın ağır ve orta hasarlı hale gelmesi beklenmektedir. ilçeler itibariyle yıkılacak bina sayısına bakıldığında; en fazla yıkımın Fatih, Küçükçekmece, Bahçelievler, Pendik ve Zeytinburnu bölgelerinde beklendiği görülmektedir. Zemin özellikleri dikkate alınarak yapılan bu tahminlere göre daha çok sahil şeridine yakın ilçelerde yıkım beklenmektedir. istanbul'da meydana gelecek bir depremde ne kadar binanın yıkılacağının, ne kadarının ayakta kalacağının tahminden öte, tam olarak tespit edilmesi için şehirdeki tüm binaların tek tek incelemeden geçirilmesi gerekmektedir. Bu işlem uzun ve titiz çalışma gerektiren ve maliyeti oldukça yüksek olan bir işlem olsa da kesin sonucun alınması için yapılması şarttır. Bunun dışında tahminlerden ve varsayımlardan öte gidemeyen verilere göre yapılacak hazırlık çalışmaları ciddi yanılgılar doğuracak ve kayıpların en alt düzeye indirilmesini önleyecektir. ilçeler itibariyle Olası Depremde Yıkılınası Beklenen Bina Sayısı Yıkılacak }oplam Yıkılacak }oplam ilçeler Bina Içindeki ilçeler Bina Içindeki Sayısı %Payı Sayısı %Payı Fatih 5.776 13 Maltepe 1.824 4 Küçükçekmece 4.915 7 Adalar 1.710 26 Bahçelievler 3.184 11 Esenler 1.655 5 Pendik 3.128 5 Güngören 1.550 11 Zeytinburnu 3.036 12 Tuzla 1.456 5 Bağcılar 2.899 11 Üsküdar 1.301 2 Bayrampaşa 2.846 11 Kağıthane 1.286 3 Beyoğ_lu 2.644 7 Beşiktaş 1.212 5 Kadıköy 2.312 4 Ümraniye 1.152 1 Avcılar 2.311 12 Şişli 884 4 Kartal 2.236 4 Sarıyer 462 1 Gaziosmanpaşa 2.183 3 Büyükçekmece 415 1 Eminönü 2.156 12 Ş ile 407 12 Bakırköy 2.119 11 ICatalca 74 1 Eyüp 2.043 4 Toplam 59.176 4 Not: Beykoz, Sultanbeyli ve Silivri ilçelerine ait yıkılacak bina sayısı dahil değildir. 3
3) Deniz Kıyısma Yakm Bölgelerdeki Risk Daha Yüksektir Deprem açısından en riskli zemin olarak kabul edilen dolgu zemin özelliğinin büyük ölçüde yoğunlaştığı sahil bölgelerindeki binaların depremden en fazla etkilenen yapılar olacağı beklenmektedir. istanbul un sahil ilçelerinde 1,2 milyon bağımsız bölüm bulunmakta ve buralarda 6 milyonun üzerinde insan yaşamaktadır. Bu durum risk altındaki insan sayısının oldukça yüksek olduğunu göstermektedir. Şehirdeki tüm mahalleler içerisinde 2oo den fazla binanın yıkılmasının beklendiği toplam 68 mahallenin 46 sı (%68.i) sahil ilçelerinde bulunmaktadır. Sahil Bölgesinde Mahalle Bazmda Yıkılması Beklenen Bina Sayısı (2oo den Fazla Bina Yıkılması Beklenen) YlKlLACAK ilçe MAHALLE BiNA YlKlLACAK ilçe MAHALLE BiNA Küçükçekme ce Yeni 437,7 Küçükçekmece Söğütlüçeşme 281,6 Avcılar Denizköşkler 433,5 Adalar Surgaz 274,5 Eminönü Beyazıt 427,8 Kartal Hürriyet 270,2 Küçükçekmece in önü 415,8 Zeytinburnu Seyit Nizam 260,1 Adalar Maden 415,7 Küçükçekmece Tevfikbey 255,9 Adalar Heybeliada 414,2 Avcılar M.kemalpaşa 254,8 Küçükçekmece Yeşilova 406,0 Bakırköy Zuhuratbaba 249,7 Avcılar Gümüşpala 387,5.. Zeytinburnu Gökalp 246,1 Bakırköy Kartaltepe 384,1 Zeytinburnu Çırpıcı 245,2 Küçükçekmece Kanarya 374,8 Adalar KınalıAda 239,6 Zeytinburnu Telsiz 366,7 Küçükçekmece Halkalı Mrkz. 231,4 Küçükçekmece Cumhuriyet 360,1 Pendik Kaynarca 221,9 Küçükçekmece Cennet 348,8 Maltepe Gülensuyu 219,8 Adalar Ni zam 343,3 Fatih Seyit Ömer 213,2 Zeytinburnu Veli Efendi 333,2 Avcılar Merkez 213,0 Zeytinburnu S ümer 325,9 Fatih imrahor 212,8 Avcılar Ambarlı 304,5 Pendik Ertuğrul Gazi 212,0 Bakırköy Yeşilköy 303,9 Eminönü Katipkasım 211,0 Zeytinburnu Beştelsiz 301,1 Zeytinburnu Yeşiltepe 207,9 Tuzla Postane 295,2.Küçükçekmece Fatih 206,8 Avcılar Firuzköy 291,2 Kartal Cevizli 205,8 Zeytinburnu Nuripaşa 286,0 Küçükçekmece Gültepe 204,9 Avcılar Cihangir 282,5 Karta ı Orhantepe 200,1 TOPLAM 13.577,8 4
4) istanbul'da Meydana Gelecek Hasarm Türkiye Açısmdan Etkisi istanbul olası bir depremde şehir nüfusunun yaklaşık 0 /o?o'inin etkileneceği, başka bir deyişle bu oranda bir kesimin barınma ve konut sorunu ile karşı karşıya kalması beklenmektedir. Deprem sonrası yapılacak afet konutlarının 100 milyar $ civarlarında bir kaynak ihtiyacı değuracağı tahmin edilmektedir. Gene yapılan tahminlere göre deprem öncesi alınacak yerinde önlemlerle bu kaynak gereksiniminin 6-7 milyar $ seviyelerine indirilmesi mümkün görünmektedir. Ülkemizin can damarı olan istanbul'da büyük bir yıkım olması tüm Türkiye'yi derinden etkileyecektir. Her bölgeden gelen ve toplam nüfusun yaklaşık % 15'ini barındıran, milli gelirin /o25'inin elde edildiği, dış ticaretin yarıya yakınının gerçekleştiği ve ülkemizin en önemli dışa açılan kapısı olan istanbul'da günlük hayatın durması ile birlikte; istanbul ve bununla bağlantılı olarak tüm ülke ekonomisi felç olacak, üretimde ülke genelinde ham madde sıkıntısı yaşanacak, ihracat ve ithalat durma noktasına gelecek, yurt dışı ulaşım hizmetlerinde büyük aksamalar yaşanacaktır. 5) istanbul'daki Binaların Teknik Özellikleri Halen istanbul'da bulunan binaların çok büyük bir kısmı imar mevzuatına aykırılık bir tarafa, inşaat tekniğine uygun yöntemler ve yeterli malzemeler kullanılmadan yapılmıştır. Bu binaların yapımı esnasında aşağıda belirtilen ve her biri yapı kalitesi için hayati önem taşıyan ciddi hatalar yapılmıştır: -inşaatlarda zemin etüdü yapılmadığından, zemin durumu dikkate alınmamıştır. - Ruhsatlı yapılar bile 1998 yılında getirilen depreme dayanıklı yapı şartlarına uygun değildir. - inşaatların büyük çoğunluğunda yıkanmamış deniz kumu kullanılmıştır. -Yeterli miktarda ve uygun demir, özellikle nervürlü demir kullanılmamıştır. - inşaatlar yeterince teknik bilgiden yoksun kalfaların gözetiminde ve eğitimsiz işçiler tarafından yapıldığından işçilik kalitesi düşüktür. 5
-Çimento kullanımı ve harç yapımında geleneksel yöntemler uygulandığından beton kalitesi yetersizdir. -Yapıların drenaj sistemi hiç olmadığından veya yetersiz yapıldığından, temel yıpranması çok fazla olmuştur. -Binaların çoğu yıllarca sıvasız ve boyasız, hatta kolon uçları şekilde kaldığından, taşıyıcı sistemlerindeki yıpranma hızlı açık bir olmuştur. - Binalarda bilinçsizce yapılan tadilatlarla yapıların statik özellikleri bozulmuş, özellikle giriş katlardaki dükkaniarı genişletmek için kolonlar bile yıkılmıştır. Bugün kullanılmakta olan binaların hemen hepsi yukarıdaki olumsuzlukları az veya çok taşımaktadır. Tek tek inceleme yapmadan bu yapıların bir deprem durumunda nasıl bir tepki göstereceğini kestirrnek çok güçtür. 6) Depreme Hazırlığın ilk Adımı Olan Tespit Çalışmalarına Başlanmalıdır istanbul da etkili bir deprem olma ihtimali yüksek olduğuna göre, depremin olmasını beklemeden bir an önce çalışmalara başlayarak, ayakta kalacak bina sayısı artınımalı ve buna bağlı olarak can kaybı asgariye indirilmelidir. Bu çalışmalar yıkılacak bina sayısı sıfıra indirilinceye kadar sürdürülmelidir. Depreme hazırlık konusunda yapılacak ilk iş binalarla ilgili tespit çalışmalarının yapılmasıdır. Öncelikle, olası bir depremde çok sayıda binanın hasar görmesi beklenen sahil şeridine yakın mahallelerden başlayarak, binalar tek tek incelenmeli ve 7 büyüklüğünde olacak bir depremde yıkılma ihtimali bulunan binaların bir tespiti yapılmalıdır. Tespit çalışmaları depreme hazırlıklı olunması yönünde atılacak ilk adımı oluşturacaktır. Bu açıdan çok önemli olan tespit çalışmalarının her türlü etkinin dışında ve tamamen bilimsel metotlarla yapılması şarttır. istanbul Büyükşehir Belediyesi bu yönde bir çalışma başlatmıştır. Üniversitelerle birlikte yürütülen.. Deprem Güvenliği Master Planı.. çalışmaları kapsamında Zeytinburnu ilçesi pilot bölge seçilerek bu bölgedeki binalarla ilgili.. tespit" işlemlerine başlanmıştır. Zeytinburnu nda 550 günde {1,5 yılda) tamamlanması beklenen çalışma ile bölgedeki binaların tek tek incelenerek üç grupta toplanması hedeflenmektedir. Bu gruplamada binalar 6
"yıkılacak", "güçlendirilecek" ve "herhangi bir desteğe ihtiyaç duyulmayanlar" şeklinde sınıflandırılacaktır. Zeytinburnu'nda başlatılan çalışma depreme hazırlanma açısından önemli bir adım olarak görülmekle birlikte, tespit çalışmasının daha kısa sürede ve tüm istanbul genelinde yapılmasında fayda görülmektedir. Toplam bina sayısı Zeytinburnu'nda bulunan bina miktarından fazla olan yirmi civarında ilçe vardır. istanbul'un diğer semtlerinde de risk oranı çok yüksek mahalleler mevcuttur. Bu mahallelerdeki riskli binaların tespiti de hayati önem taşımaktadır. Böyle bir yöntemle 1 O ilçede tespit çalışması yapmak için en az 15 yıl gerekmektedir ki bu süre depreme hazırlık için çok uzun bir zamandır. Bir bölgede binaların üç grup halinde tespiti yerine, tüm istanbul genelinde sadece "yıkılacak" binaların tespitinin yapılması olası depremdeki can ve mal kaybının azaltılmasına daha çok hizmet edecektir. Tespit çalışmalarında ilk amaç yıkılma riski olan binaların belirlenerek bir envanterinin çıkarılması olmalıdır. Çalışma sonunda yıkılma riski bulunan binalar açık bir şekilde ilan edilip işaretlenmelidir. Tespit çalışmalarının tüm istanbul genelinde azami iki yılda tamamlanmasını sağlayacak bir ekip oluşturulmalı ve şehirdeki kamu kuruluşları, sivil toplum örgütleri ve gönüllü katılımlarla çalışmalar hızlı bir şekilde tamamlanmalıdır. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. Olası Depremde Ağır Hasar Görecek Mahalleler (300'den Fazla Binanın Yıkılacağı Beklenen) Mahallenin Bulunduğu ilçe Mahalle Sayısı Bayrampaşa Altıntepsi 463 Bahçelievler Zafer 458 Küçükçekmece Yeni 438 Avcılar Denizköşkler 434 Eminönü Beyazıt 428 Bahçelievler Şirinevler 422 Küçükçekmece inönü 416 Adalar Ma den 416 Adalar Heybeliada 414 Küçükçekmece Yeşilova 406 Bahçelievler Siyavuşpaşa 401 Avcılar Gümüşpala 388 Bakırköy Kartaltepe 384 Küçükçekmece Kanarya 375 Yıkılacak Bina 7
15. Zeytinburnu Telsiz 367 16. Küçükçekmece Cumhuriyet 360 17. Küçükçekmece Cennet 349 18. Bayrampaşa Orta 348 19. Adalar Nizarn 343 20. Bahçelievler Soğan lı 339 21. Zeytinburnu Veli Efendi 333 22. Bayrampaşa Muratpaşa 331 23. Bayrampaşa Yıldırım 327 24. Zeytinburnu Sümer 326 25. Bayrampaşa Vatan 313 26. Bahçelievler Bahçelievler 306 27. Avcılar Ambarlı 305 28. Bakırköy Yeşilköy 304 29. Zeytinburnu Beştelsiz 301 Kaynak: Tempo Dergisi, Haziran Sayısı. Yukarıdaki tabloda da görüldüğü üzere, bina yıkımının fazla olacağı mahalleler bir çok ilçede mevcuttur. Bu nedenle yapılacak tespit çalışmasının Belediye ve Üniversitelerle birlikte çok sayıda resmi ve özel kuruluşun işbirliği ile şehrin tamamındaki yıkılacak binaların kısa sürede tespiti yapılmalıdır. 7) Yasal Altyapının Oluşturulması Yıkılma ihtimali bulunan binaların tespit işlemi yapıldıktan sonra bunların kısa sürede yıkılıp depreme dayanıklı bir şekilde yeniden yapılması için hemen çalışmalara başlanmalıdır. Binaların depreme dayanıklı hale getirilmesi yönünde yapılacak çalışmalardan istenilen sonucun alınması için öncelikle bu çalışmalar için gerekli yasal altyapının oluşturulması gerekmektedir. Halen yürürlükte olan imar mevzuatı kapsamında binaların yıkılması ve yeniden yapılması hem çok uzun zaman alacak hem de maliyetleri büyük boyutlara çıkaracaktır. Bugün bir bina inşaatı ruhsat ı için asgari 120 imza ve 8-1 O milyar lira harcama yapılması, mevcut binanın yıkımı için de buna yakın işlem ve masraf yapılması gerekmektedir. istanbul'daki kaçak yapı yoğunluğunun önemli sebeplerinden biri de bu bürokrasidir. 8
inşaat Ruhsat1 için Gerekli Belgeler ve imzalar Gerekli Belgeler ImzaSayısı imar durumu talebi dilekçesi 1 Aplikasyon krokisi 5 Kat kesiti 3 Röperli kroki 3 imar Durum Belçıesi 2 Proje 12 Setonarma tasarımı 2 Temel üstü ruhsatı 4 Belediye Hesap işleri Müdürlüğü yazısı 5 Yapı denetim şirketi hakediş belgesi 4 Ya_pı denetim şirketi personel bildirgesi 7 Beton döküm tutanağı 3 Yapı sorumluları takip belgesi 1 Yapı denetim şirketi hizmet bedeli 5 Yapı denetim şirketi teminat yazısı 1 Yılsonu tespit tutanağı 2 Belediyece Kaymakamlık Yapı Denetim Komisyonu'nayazılan yazı 3 Yapı Ruhsatı 6 Elektrik ve su verilmesinde sakınca olmadığına dair yazı 4 Belediye Yapı Kontrol Bürosu Yazısı 4 Büyükşehir Belediyesi'ne gönderilen yazı 4 Ruhsat bilgi fişi 1 ilk proje bilgi fişi 1 Büyükşehir Belediyesi'ne yazılan yazı 1 Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü yazısı 1 Belediye Hesap işleri Müdürlüğü'ne yazılan yazı 1 Otopark parası yazısı 1 Denetim hizmetleri ücreti yazısı 1 Yapı kontrol bürosuna vergi ilişiğinin kesildiğine dairy_g.zı 1 Fen işleri Müdürlüğü yazısı 1 Yapı resim ve harç ücret tutanağı 1 Elektrik bağlanması için ilgili kuruluşa yazılan yazı 2 Yapı denetim şirketi hizmet sözle_şmesi 2 Şantiye şefliği hizmet sözleşmesi 2 Proje tescil belgesi 1 Vergi ilişiğinin kesilmesi için yazılan yazı 2 itfaiye Müdürlüğü yazısı 1 Mimarlar Odası mimari proje tescili belgesi 1 iski yazısı 1 iskan müracaat yazısı 1 iskan harcı makbuzu 1 Tesisat muayene raporu 3 Mimari müracaat formu 1 T esisat muayene raporu 2 Fen işleri Müdürlüğü kanal bağlantı_yazısı 1 Sığınak için Sivil Savunma Müdürlüğü yazısı 1 SSK Bölge Müdürlüğü'nden prim borcu olmadığına dair yazı 1 iskan belg_esi 1 9
Depreme hazırlık çalışmaları kapsamında tespiti yapılarak yıkılmasına karar verilen binalara özgü özel bir yasal statü getirilmelidir. Bu amaçla çıkarılacak özel bir kanunla Büyükşehir Belediyesi'ne veya Bayındırlık ve iskan Bakanlığı'na bağlı özel bir birim, örneğin.. istanbul Deprem imar Müdürlüğü.. kurulmalıdır. Bu kurumun yapısı ve çalışmalarında halen Büyükşehir Belediyesi'ne bağlı olarak faaliyet gösteren Boğaziçi imar Müdürlüğü örnek alınabilir. Deprem çalışmaları kapsamına alınan binalarta ilgili tüm imar mevzuatının gerektirdiği işlemler bu birim tarafından yürütülmelidir. Binasını yıkarak depreme dayanıklı bir şekilde yeniden yapmak isteyenlerin katlanmak zorunda olduğu maliyet sadece malzeme ve işçilik giderleri ile sınırlı kalmalıdır. Çıkarılacak özel yasa ile aynı zamanda çeşitli değişiklikler yapılmalıdır: kanunlarda da aşağıdaki -imar mevzuatı alanında gerekli değişiklikler yapılarak, normal bina yıkımı ve yapımı için gerekli olan belgeler ve onaylar bu binalardan istenmemeli, Deprem imar Müdürlüğü bünyesinde bütün yıkım, proje ve inşaat ruhsatı ile ilgili işlemler tamamlanmalıdır. - Harçlar Kanunu, KDV Kanunu ve Belediye Gelirleri Kanunu'na eklenecek maddelerle bu kapsamdaki inşaatlar her türlü vergi ve harçtan muaf olmalıdır. - Belediye Kanunu'na kanacak ek madde ile, yıkılacak nitelikte olan binaların zemin etütlerinin yapılması, cephe projelerinin hazırlanması belediyelerin görevleri arasında sayıimal ıdır. -Teşvik mevzuatına eklenecek özel hükümlerle bu kapsamda yapılacak inşaatlar her türlü teşvikten yararlandırılmalıdır. Olası bir depremde yıkılması beklenen binaların yıkılarak yeniden yapılmasını teşvik edecek yasal altyapı oluşturulduktan sonra depremden etkilenme riski en yüksek mahalleden başlanarak binaların yıkımı ile ilgili çalışmalara süratle başlanmalıdır. 8) Binaların Yıkılıp Depreme Dayanıklı Olarak Yapılması Binalarta ilgili tespit çalışmaları ile yıkım ve yapı m çalışmaları da birlikte yürütülmelidir. Tespit çalışması sonucu "yıkılacak" bina olarak belirlenen binalarta ilgili belgeler istanbul Deprem imar Müdürlüğü'ne devreditmeli ve 10
bu tür binalar hakkındaki tüm kayıt ve belgeler burada toplanmalıdır. Bu aşamadan sonra binaların yıkılıp yapılması süreci tamamlanana kadar imar mevzuatı gereği yapılması gereken her türlü çalışma bu idare tarafından yürütülmeli ve iskan belgelerinin hazırlanması ile birlikte binanın bulunduğu yerin imar müdürlüğüne devredilmelidir. istanbulıdaki depreme dayanıksız binaların yıkılarak yerlerine depreme dayanıklı binalar yapılmak suretiyle bina stokunun yenilenmesi iki aşamada gerçekleştirilmelidir. Öncelikle inşaat ruhsatı alınarak yapılmış olan binaların yeniden yapılması çalışmaları yapılmalı daha sonra ruhsatsız binalar {kaçak binalar ve gecekondular) ele alınmalıdır. a) Ruhsatlı Binaların Depreme Dayanıklı Olarak Yeniden Yapılması Yıkılacak bina olarak belirlenmiş yapılar Deprem imar Müdürlüğüine bildirildikten sonra binanın bulunduğu yerde depreme dayanıklı olarak yeni bina veya binalar yapılması çalışmalarına başlanmalıdır. Bu çalışmalarda özellikle aşağıdaki konularda kesin belirlemeler yapılmalıdır: -Zeminin normal yöntemlerle bina yapımına ne ölçüde uygun olduğu ve azami kaç kat yapılabileceği, -Yapılacak inşaatın toplam kaç sahibi olacağı, -inşaat sahiplerinin ne kadarının maliyeti karşı layabilecek imkana sahip olduğu, - Bitişik nizamlı yapılarda parsel birleştirmelerinin nasıl yapılacağı, -Yıkım ve yapım çalışmalarının toplam maliyetinin nasıl karşılanacağı. Yukarıdaki konular tam olarak belirlendikten sonra, bina maliklerinin muvafakatı alınarak fiilen yıkım çalışmalarına başlanmalıdır. Belediyeler bu kapsamdaki binalar için gerekli zemin etütleri ve cephe projelerini hazırlamalı ve inşaatlar buna göre yapılmalıdır. Belediye tarafından 27 ilçede zemin etüdü yapılmış olduğundan, bu etüt çalışmalarından inşaatlar ücretsiz olarak yararlandı rı lmalıdır. istanbulıdaki yapı stokunun depreme dayanıklı bir hale getirilmesi için yapılacak çalışmalarda en önemli sorun finansman alanında yaşanacaktır. Finansman sorunu giderilirken sırasıyla aşağıdaki kaynakların değerlendirilmesi çalışmaları kolaylaştıracaktır: 11
- Zemin özelliğine göre kat sayısı artırılmak suretiyle, inşaat maliyetinin kısmen veya tamamen ilave dairelerden elde edilecek paradan karşılanması, - Bina sahiplerinin sağlayabileceği parasal kaynaklar, -Yukarıdaki kaynakların yeterli olmaması durumunda DASK tonları, düşük faizlikredi vb. kaynaklar bu alana tahsis edilmelidir. Yapım çalışmaları başladıktan sonra inşaatlar depreme uygunluk açısından çok sıkı bir kontrol ve gözetime tabi tutulmalıdır. Kullanılan malzeme ve işçilik için bulunması gereken asgari teknik koşullar kesin olarak belirlendikten sonra bu şartlara uyulması titizlikle takip edilmelidir. Bu amaçla.. depreme dayanıklı bina yapımı standardıli gibi bir standart düzenlemesi de getirilebilir. inşaatı yapacak olan müteahhitlerde de belirli yeterlilikler aranmalıdır. Depreme dayanıklı inşaat yapmak için gerekli olan araç-gereç donanımı, mühendis ve gerekli sertifikalara sahip inşaat ustası ve diğer elemanların inşaatı yapacak olan müteahhit tarafından istihdam edilmiş ya da sözleşme yapılmış olması zorunluluğu getirilmelidir. Bu alanda faaliyet gösteren inşaat firmaları ve müteahhitler için 'yeterlilik belgesi' alınması zorunluluğu gibi bir uygulama da getirilebilir. b) Ruhsatsiz Binaların Depreme Dayamkh Olarak Yeniden Yap1lmas1 istanbul'da bulunan binaların büyük çoğunluğu ruhsatsız olarak yapılmış yapılardan oluşmaktadır. Bunların bir kısmı bina sahibinin kendi arsası üzerine inşaat ruhsatı alınmadan yapılmış binalardan oluştuğu gibi, bir kısmı da hazine arazisi veya başkasına ait arazi üzerine tamamen kaçak olarak yapılmış 'gecekondu' olarak tabir edilen binalardan oluşmaktadır. Ruhsatsız olarak yapılmış binaların depreme dayanıklı hale getirilmesi konusundaki çalışmalar bu iki ayırım göz önüne alınarak yapılmalıdır. Bina Sahibinin Kendi Arsas1 Üzerine Yap1lm1ş Ruhsatsiz Binalarm Depreme Dayamkh Olarak Yap1lmas1 Bu kapsama giren binalar, ruhsat alınması ile ilgili bürokrasiyle uğraşmamak ve ruhsat masraflarından kaçınmak için bina sahiplerinin ruhsat almadan yaptıkları binalardan oluşmaktadır. Bu binalar genellikle uzun zamanı alan bir süreçte tamamlanmış veya bir kısmı tamamlandıktan 12
sonra yarı inşaat halinde kullanılmaya başlanmış binalardır. Başka bir deyişle bu binalar yıllarca kolon uçları açık, sıvasız ve çatısız bir şekilde dış etkilere açık kalmış, yıpranmaları hızlı olmuştur. Buna karşılık, inşaatın başlangıcından itibaren çok katlı yapı düşünüldüğünden, çoğunlukla temel kazıları yapılmış, taşıyıcı kolonları konmuş ve inşaat ustaları tarafından yapılmıştır. Binaların bir kısmı projeye dayalı olarak inşa edilmiştir. Bu açıdan bu kapsamdaki binaların da önce incelemeden geçirilmesi ve yıkılması gerekenierin ruhsatlı binaların yıkılıp yeniden yapılmasındaki yöntem izlenerek yeniden yapılması gerekmektedir. Bu kapsamdaki binalardan depreme dayanıklı olduğu tespit edilenlerden gerekli harçlar alınarak iskan belgeleri verilmelidir. Depreme dayanıklı nitelikte bulunmayanlar ile imar mevzuatına uygun hale getirilemeyecek kadar aykırı olanlar depreme dayanıklı bina yapılması ile ilgili çalışmalar kapsamında yıkılıp yeniden yapılmalıdır. Başkasına Ait Arazi Üzerine Kaçak Olarak Yapılmış Binaların Depreme Dayanıklı Olarak Yeniden Yapılması Depreme dayanıklı bina stokunun artırılması konusunda yapılacak çalışmaların önemli bir ayağını da başkasına ait arazi üzerine yapılmış olan ve her şeyi ile kaçak durumda bulunan binaların yani gecekonduların ıslahı oluşturmaktadır. Bu alanda yapılacak ıslah çalışması aynı zamanda istanbul'un temel imar ve şehireilik sorunlarından birini de ortadan kaldıracağından özel bir önem taşımaktadır. Bu kapsama giren binaların depreme dayanıklılık açısından bir tespit çalışması yapılmasına gerek yoktur. Bu binaların tamamı temelsiz olarak yapılmış, yapımında inşaat tekniklerinin hiç biri kullanılmamıştır. Binalar önce barınak ihtiyacının karşılanması amacıyla tek kat olarak yapılmış daha sonra fırsat oldukça üzerlerine kat ilaveleri yapılmıştır. Normal şartlarda bile ayakta durması riskli olan bu binaların tamamının yıkılarak yerlerine yeni binalar yapılması gerekmektedir. Gecekondu statüsündeki binaların öncelikle sahipleri adına kaydı yapılmalıdır. Sahipleri ile irtibatlandırıldıktan sonra konutun bulunduğu alan başına alınacak olan ve arsanın bulunduğu semt için geçerli reel m2 fiyatına göre belirlenen bedelle arsa kullanana tapulanmalıdır. Gecekondu bölgelerindeki arsaların tapulandırma çalışmaları tamamlandıktan sonra bu arsalardaki binaların depreme dayanıklı hale getirilmesi amacıyla yıkılıp yeniden yapılması çalışmalarına başlanmalıdır. 13
inşaat çalışmaları yapılırken öncelikle baraj havzası, dere yatağı gibi konut yapımına müsait olmayan yerlerdeki binalar yıkılarak bu alanlarda yeni inşaat yapılması yasaklanmalıdır. Buralarda oturanlar için hazine tarafından tahsis edilecek uygun arsalara kat karşılığı binalar yapılmalıdır. Zemin özelliğine göre çok katlı olarak yapılacak bu binalardaki dairelere gecekondularda oturanlar yerleştirildikten sonra kalan daireler müteahhitler tarafından satılarak inşaat maliyetinin karşılanması sağlanmalıdır. Konut yapımına uygun olan diğer gecekondu alanları arsaya dönüştürüldükten sonra buralarda çok katlı bina yapımına uygun olacak şekilde gerekli parsel birleştirmeleri yapılmalıdır. Bu arsalarda yapılacak çok katlı depreme dayanıklı binalarla inşaat maliyeti tamamen veya kısmen fazla dairelerin satılması yoluyla karşılanmal ıdır. 9) Çalişmanın Ülkemiz Açısından Sağlayacağı Faydalar istanbul da olma ihtimali yüksek olan şiddetli bir depreme karşı binaların depreme dayanıklı hale getirilmesi konusunda yapılacak çalışmalar ile her şeyden önce önemli bir miktarda can kaybının önüne geçilmiş olacaktır. Bu alanda gerçekleştirilecek kapsamlı bir inşaat hamlesi ile aşağıdaki faydalar sağlanmış olacaktır: - Nüfus yoğunluğu yüksek olan istanbul da olası bir depremde 100 bine yakın kişinin hayatını kaybetmesi beklenirken, yapılacak çalışmalar ile bu rakamın birkaç yüze kadar indirilmesi sağlanmış olacaktır. - istanbul ile birlikte tüm Türkiye nin 1 00 milyar dolara varan maddi ve binlerce kişinin ölmesi ya da sakat kalması ile manevi olarak çok ağır bir darbe yemesinin önüne geçilmiş olacaktır. -Yaratılan 20-30 milyar$ iş canlanma sağlanacaktır. hacmi ile inşaat sektöründe önemli bir - 30 civarında değişik sektör ve 3oo e yakın malın üretimi olumlu bir şekilde etkilenecek, ülke ekonomisinin dinamizmi artacaktır. - istihdamda ciddi bir artış yaşanacak, işsizliğin çözümüne büyük katkı sağlanmış olacaktır. - inşaat malzemeleri ticaretinde önemli bir artış olacağından devletin KDV geliri ve gelir vergisi tahsilatı büyük ölçüde artacaktır. - istanbul un yıllardır çözülemeyen ve bir çok sorunu da beraberinde getiren imar sorunları büyük ölçüde ortadan kaldırılmış olacak, şehir çağdaş bir yapı ve görünü me kavuşmuş olacaktır. 14