Çinko Testinin Semen Lekesi Tanısında Kullanılması

Transkript

1 Çinko Testinin Semen Lekesi Tanısında Kullanılması The Usage of Zinc Test in Determining of Seminal Stain Fatma YÜCEL BEYAZTAŞ *, Bora BOZ * ÖZET Semen lekesi tanısının bir adli sorun olarak tanımlanmasından bu yana bir çok tanı yöntemi geliştirilmiştir. Asit fosfataz testi etkin bir yöntem olmasına karşın, raf ömrünün kısa olması ve uygun olmayan ortamlarda saklanan enzimin hızla tahrip olması nedeniyle yalancı negatif sonuçlara yol açması dezavantaj oluşturmaktadır. Bu dezavantajı taşımayan, oldukça basit yeni bir yöntem olan çinko testinin, asit fosfataz testine bir alternatif olabileceği öne sürülmektedir. Anahtar Kelimeler: Cinsel saldırı, semen lekesi, çinko testi, adli tıp. SUMMARY Many diagnostic methods have been developed since seminal stain defined as a judicial matter. Although the add phophatase test is an effective method, short shelf life of the reagent and the false negative results arising from rapid destruction of enzymes stored under inappropriate conditions are disadvantages. The zinc test has been suggested as an alternative because of being extremely simple and nonexistence of these disadvantages. Key VVords: Sexual assault, seminal stain, zinc test, forensic medicine. C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 23 (3): , 2001 GİRİŞ Cinsel saldırı olaylarında suçun kanıtlanması için; genel ve genital muayenenin yanında, olay yeri incelemesi sırasında tespit edilen şüpheli lekenin semen lekesi olup olmadığının belirlenmesi önemlidir. Semen lekesinin belirlenmesinde çok çeşitli tanı yöntemleri kullanılmaktadır (l, 2). Çinko testi ile bir karşılaştırmaya olanak sağlaması için, günümüzde kullanım alanı bulmuş diğer semen tanı yöntemlerinin esasları, avantaj ve dezava n- tajları belirtilecektir. 1. Non-Morfolojik Renk Reaksiyonu Veren Semen Tanı Yöntemleri 1. a - Asit Fosfataz Testi: Asit fosfataz enzimi memelilerin tüm doku ve vücut sıvılarında yaygın olarak bulunur. İnsan semenindeki miktarı diğer vücut sıvılarına oranla çok daha yüksektir (1-5). Enzim protein yapısında olup molekül ağırlığı 'dir. Prostatın epitel hücrelerinden salgılanır (5). Bu test kullanım kolaylığı, düşük maliyeti ve yüksek duyarlılığı nedeniyle çok yaygın kullanım alanı bulmuş bir testtir. Enzimin temel işlevinin semen plazmasındaki fosforu kolini hidrolizlemek olduğu kabul edilir (l, 5, 6). Cinsel perhiz- Yrd. Doç. Dr., Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp AD, Sivas. 167

2 Çinko Testinin Semen Lekesi Tanısında Kullanılması de olan kadınların vajinal sıvılarında asit fosfataz aktivitesi olduğu da bildirilmiştir (2, 4). Enzimin varlığını göstermek için değişik yöntemler önerilmekle birlikte, bu testlerin esasları hemen hemen aynıdır. Substrat olarak kullanılan fenil fosfat, p-nitrofenil fosfat veya alfa nafr.il fosfatın varlığında fenol ve naftollere hidrolize olması ve ortaya çıkan bu ürünlerin diazonyum tuzu ile birleşerek menekşe rengini alması testlerin esasını oluşturmaktadır (1). En yaygın olarak kullanılan substrat, alfa naftil fosfattır. Asit fosfataz testi çok duyarlı bir test olmasına karşın çok özgül bir test değildir. Testin kan, vajinal sıvı ve karnabahar ile pozitif reaksiyon verdiği bildirilmektedir. Ayrıca raf ömrünün kısa olması ve uygun olmayan ortamlarda saklanan enzimin hızla tahrip olması nedeniyle yalancı negatif sonuçlara yol açması dezavantaj oluşturmaktadır (2, 4). 1. b - Lösin Aminopeptidaz Testi: İnsan semen plazmasında yüksek miktarlarda bulunan enzimin gösterilmesi esasına dayanır. Semen içerisindeki enzimin L-lösin-beta-naftilamidden beta naftilamini serbestleştirilmesi sağlandıktan sonra meydana gelen bu ürünün bir diazonyum tuzu olan Fast Garnet GBC ile birleşip kırmızı renkte bir bileşik oluşturması esasına dayanır. Semen lekelerinin sekiz kat dilüsyonuna kadar pozitif sonuç vermektedir. Dışkı, karnabahar ve bazı mantarlar ile yalancı pozitif reaksiyon verdiği bildirilmiştir (1). 1. c - Gama Glutamil Transferaz Testi: İnsan semen plazmasında diğer vücut sıvılarına göre daha yüksek miktarda bulunan enzimi gösterme esasına dayanır. Substrat olarak gama glutamil alfa naftilamidin kullanıldığı yöntemde; enzim etkisiyle serbestleşen alfa naftilamin, Fast Garnet GBC ile kırmızı kahverengi bir bileşik oluşturur. Günümüzde gama glutamil transferazı gösteren daha gelişmiş testler de vardır (7). Yapılan araştırmalarda dört kat sulandırılmış semen lekelerinde pozitif sonuç alındığı testin, insan sütü ve vajinal sıvı ile yüksek oranlarda yalancı pozitif sonuçlar verdiği bildirilmiştir (1). 1. d - Glisil Prolin Dipeptidil Aminopeptidaz Testi: Semen plazmasındaki enzimin glisil-prolin-4- metoksi-beta-naftilamidi hidrolizleyerek 4-metoksi-betanaftilamini serbestleştirmesi ve serbestleşen bu ürünün 0- dianizidin ile birleşerek kırmızı-kahverengi bir bileşik oluşturması esasına dayanır. Enzim, insan semeninde yüksek oranlarda bulunur. Ancak bağırsak mukozasının da aynı enzimi içermesi nedeniyle dışkı ile pozitif sonuç vermektedir. Ayrıca vajinal sıvı, fasulye, soğan ve çilekle de yalancı pozitif sonuç verdiği bildirilmiştir. Dört kat sulandırılmış semen lekesinde pozitif sonuç alınabildiği belirtilmektedir (1). 1. e - Kolin Testi: İnsan semenindeki yüksek kolin içeriğinden ilk defa Florence yararlanarak 1896'da bir test önermişti (l, 4, 8). Bu test, daha sonra birçok laboratuarda terkedilmiş ve kolinin varlığını enzimatik yöntemle belirleyen daha duyarlı bir test geliştirilmiştir (9). Kolinden oksidaz yardımıyla hidrojen peroksit meydana gelir. Hidrojen peroksit, peroksidaz varlığında N-etil-N-(3- metil fenil)-n' asetiletilenediamin ve 4-aminoantipirin ile birleşerek koyu mor bir renk meydana gelir. Bu testle karnabahar, salatalık, fasulye ve lahana ile pozitif rea k- siyon alındığı bildirilmiştir (1). 1. f - Spermin Testi: Bir protein olan sperminin insan semeninde diğer doku ve vücut sıvılarına göre çok daha fazla miktarda bulunmasına dayanan bir testtir. Sığır plazma aminooksidazının spermin ile etkileşimine dayanır. Bu yöntemle 2', 7' diklorofluoresin peroksidaz varlığında 2', 7' diklorofluoresseine dönüşür ve açık yeşil bir renk elde edilir. Testin çok duyarlı olduğu ve sekiz kat sulandırılmış semen lekelerinde pozitif sonuç verdiği bildirilmiştir (1). 1. g - Çinko ve Semenin Çinko İçeriği: İnsan vücudunda çinkonun varlığı ilk defa 1870 yılında Raoult ve Breten tarafından gösterilmiştir (8). Ancak çinkonun insanlar için esansiyel olduğu çok daha sonraları ortaya çıkmıştır. Vücutta total gr. kadar çinko vardır. Bunun büyük bölümü böbrek, karaciğer, kas ve prostat dokusunda bulunur. İnsanda çinkoya bağlı alkol dehidrogenaz, alkalen fosfataz ve karbonik anhidraz izole edilmiştir. Çinko eksikliğinde cücelik, hipogonadizm, akrodermatitis enteropatika gibi durumlar meydana gelmektedir (8, 10). Semenin çinko içeriği diğer vücut sıvılarından çok daha yüksektir. Tükürükte 0.08 ng/ml, safrada 0.3 ng /mi, idrarda 0.5 ng /mi, insan sütünde l ng /mi, semende 140 p,g /mi kadar çinko bulunur (8). Seminal çinko prostat kaynaklıdır. Semen-çinko düzeyi ile spermatozoa aktivitesi arasında doğrudan bir ilişki olduğu, semen-çinko düzeyinin artmasıyla spermatozoa motilitesinin de arttığı bildirilmiştir. Ayrıca prostattan salgılanan çinkonun (bounded zinc-proteinle bağlı çinko) normalin altında olması durumunda astenozoospermi ve teratozoospermi meydana geldiği, özellikle astenozoospermi olgularında çinko düzeyinin normalin çok altına düştüğü bildirilmiştir (5, 11). 168

3 Beyaztaş, Boz 1. h - Çinko Testi: Kuru veya sulu şüpheli lekelerde çalışılabilen, kolay ve hızlı çözülebilen, oldukça basit, yeni bir tanı yöntemidir (12, 13). PAN (l-[2- pyridylazo]-2-naphthol), birçok metal ile suda erimeyen bileşikler yapar. PAN-metal bileşiklerinin çoğu portakal ve kırmızı renk arası bileşiklerdir. Ancak PAN; kobalt ile yeşil, demir ile kahverengi, palladyum ile* yeşil ve vanadyum ile mor renk verir (7, 13). 1988'de Rogers ve arkadaşları, asit fosfatazın yüksek ısıdaki hızlı yıkımına dikkat çekerek bu gibi duru Kılarda vajinal çinko düzeyindeki artışın gösterilmesinin cinsel ilişkinin kanıtı olarak değerlendirilebileceğini öne sürdüler (14). 1983'te Suzuki, PAN kullanarak semen içerisindeki yüksek miktardaki çinkonun, semenin varlığının kanıtlanmasında kullanılabileceğini ve asit fosfataz gibi diğer testlere iyi bir alternatif olacağını öne sürdü (6, 13). Suzuki, bu amaçla renk reaksiyonuna dayanan bir test önermiştir. Bu testin hazırlanışı ve uygulanışı şu şekildedir: l mg PAN, 0.2 mi triton x-100 içerisinde eritilir. Daha sonra bu eriyiğe 9.8 mi 0.5 M Tris solüsyonu [6.057 gr tris (hydroxy-methyl) aminomethanın 100 mi distile su içerisindeki solüsyonu] ilave edilerek test sıvısı hazırlanmış olur. Sıvı hazırlandığında sarı renktedir ve çinkonun varlığında bir dakika içerisinde kırmızıya döner. Test, sıvının şüpheli leke üzerine doğrudan damlatılmasıyla yapılır. Damlatıldıktan bir dakika sonra meydana gelen renk değişimi değerlendirilerek testin pozitif veya negatif olduğuna karar verilir. Test negatif ve pozitif kontrol örnekleri ile birlikte yapılırsa yanılma oranı azalır. Negatif kontrol örneği semen içermeyen bir örnek, pozitif kontrol örneği ise semen içeren bir örnektir (3, 13). Hooft ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmada (3); cinsel saldırı olaylarından elde edilen 192 ayrı materyale çinko ve asit fosfataz testi uygulamasıyla elde edilen sonuçlar karşılaştırıldı. Çinko pozitif 113 olgudan 98'inde (% 87) çinko pozitifliği, asit fosfataz pozitif 119 olgudan 95'inde (% 80) asit fosfataz pozitifliği belirlenirken; çinko negatif 79 olgudan 77'sinde (% 98) çinko negatifliği, asit fosfataz negatif 73 olgudan 65'inde (% 80) asit fosfataz negatifliği belirlendi. Bu çalışma; hem pozitif ve hem de negatif belirleyici değerleri oldukça yüksek olan çinko testinin, asit fosfataz testine göre daha üstün olduğunu göstermektedir. Hooft ve arkadaşlarının yaptığı başka bir çalışmada (15); beş ayrı yerden [insan (n=575), yiyecek ürünleri (n=801), meşrubat (n=146), su (n=120), gündelik yaşamdaki diğer ürünlerden (n=132)] alınmış toplam 1774 materyale çinko ve asit fosfataz testleri uygulandı. Çinko testi ile bu materyallerin sırasıyla % 2,4, % 3.1, % 1.4, %14.1 ve % 23.5'inde; asit fosfataz testi ile ise, % 3, % 3.3, % O, % 1.7 ve % O'ında pozitif sonuçlar alındı. Bunun sonucunda ise çinko testinin, asit fosfataz testine göre daha geniş alanlarda pozitif sonuçlar verd i- ği anlaşıldı. Yine başka bir çalışmada da (16); günlük hayatta kullanılan 65 ayrı materyal kullanılarak, çinko testi ile asit fosfataz testi karşılaştırıldı. Bu çalışmanın sonunda; çinko testinin asit fosfataz testine göre daha duyarlı ve daha belirleyici olduğu bulundu. 2. İmmünolojik Çalışmalar İmmünolojik çalışmalar, 1977'de semene özgü proteinin keşfi ile yeni bir boyut kazandı. Sensabough, prostat kaynaklı dalton ağırlığında bir protein buldu ve buna p30 adını verdi (7, 17, 18). Bilindiği gibi proteinler kendilerine özgü bazı unsurlar içermektedir. Bunlar molekül ağırlık, immünoelektroforezdeki hareket hızı, izoelektrik nokta gibi özelliklerdir. Sensabough; bu özelliklerden yararlanarak bulduğu p30'u, radial immünodifüzyon, roket elektroforez gibi yöntemlerle izole edebilmişti. Kısa bir süre sonra p30 Elisa ile de gösterilebildi (18). Bir lekeden pso'u izole ederek o lekeye kesin semen lekesidir demek mümkün olmakla birlikte, kullanılan tekniklerin uzun süreli ve pahalı olması ve eski lekelerin hepsinden pso'un gösterilememesi gibi nedenlerle nonmorfolojik renk reaksiyonu testleri önemlerini korumaya devam etmektedir (l, 16). SONUÇ Adli olaylarda semen lekesinin belirlenmesinde kullanılan yöntemlerin içerisinde diğerlerine üstünlüğü bulunan çinko testi; kuru ve sulu materyalde çalışılabilen, oldukça basit, ucuz, hızlı çözünen bir yöntemdir (2, 3, 12-14). Özellikle bozulmuş ve uzun süre kötü ortamlarda kalmış materyallerde enzimlerin tahrip olasılığından ötürü, enzime dayalı testlere göre çinko testi; daha dayanıklı, daha sensitif ve spesifik, daha belirleyici ve dolayısıyla daha güvenilir bir testtir (2, 3, 15, 16, 19, 20). KAYNAKLAR 1. Atasoy S. Lekelerde sperm identifikasyonu. Adli Tıp Dergisi 5: 49-66,

4 İMİK Çinko Testinin Semen Lekesi Tanısında Kullanılması 2. Hooft PJ, Voorde H. Comparative study of the sensitivity and specifity of the zinc and acid phosphatase tests for the detection of seminal stains. Z Rechtsmed 103(8): 581-6, Hooft PJ, Voorde H. Bayesian evaluation of the modified zinc test and the acid phophatase spot test for forensic semen investigation. Am J Forensic Med Pathol 18(1): 45-9, Schiff AF. Rape. in Tedeschi CG, Eckert WG, Tedeschi LC. (ed): Forensic Medicine. WB Saunders, Philadelphia, , Solak HF, Küpeli Ş. Erkek infertilitesinde seminal asit fosfatazın önemi. A.Ü.Tıp Fakültesi Mecmuası 44(2): 11-24, Solak HF, Küpeli Ş. Erkek infertilitesinde iz elementler ile seminal asit fosfatazın karşılaştırmalı analizi. A.Ü. Tıp Fa kültesi Mecmuası 44(1): 11-24, Stubbings NA, Nevvall P. An evaluation of gamma glutamyl transpeptidase (GGT) and p30 determinations for the Identification of semen on post coital vaginal svvaps. J Fo rensic Sci 30: , Hooft PJ, Voorde H. Seminal Zinc As A Screening Instrument For The Preliminary Identification of Semen Traces. Leuven University Press, Leuven, Noppinger K, Morrison R, Nanjie HJ et al. An evaluation of an enzymatic choline determination for the Identification of semen in Casevvork Samples. J Forensic Sci 4: , Berkow R. The Merck Manual of Diagnosis and Therapy, NJ Merck and Co Inc, Rahvvay, Carpino A., Siciliano L, Petroni MF et al. Low seminal zinc bound to high molecular vveight proteins in asthenozoo- spermic patients: evidence of increased sperm zinc content in oligoasthenozoospermic patients. Hum Reprod 13(1): 111-4, Steinman G. Rapid spot tests for identifying suspected "semen specimens. Forensic Sci Int 27;72(3): 191-7, Suzuki O, Asano M, Kido A et al. Zinc test as a new tool for identification of human seminal stains. Forensic Sci Int 22(2-3): 231-5, Rogers C, Bernstein G, Nakamura R et al. Vaginal fluid zinc concentration as a marker for intercourse. J Forensic Sci 1: 77-83, Hooft PJ, Voorde HP. Interference of body products, food and products from daily life with the modified zinc test and the acid phosphatase test. Forensic Sci Int 10;66(3): , Hooft PJ, Voorde H. Evaluation of the modified zinc test and the acid phosphatase test as preliminary screening methods in sexual ass'aults case materials. Forensic Sci Int 53(2): , Bryson CK, Garlo AM, Piner SC. Vaginal swabs: Endogenous and post coital components. J Forensic Sci Soc 29: , Sensabough GF, Blake ET. Post coital detection of male spesific semen protein. The New Eng J Med 6: , Hooft PJ, Voorde HP. The zinc test as an alternative for acid phosphatase spot tests in the primary identification of seminal traces. Forensic Sci Int 47(3): , Hooft PJ, Voorde HP. A more sensitive modification of the zinc test for seminal traces suitable for stable test paper strips. Forensic Scflnt 53(2): 131-3, 1992.

5 Yazışma Adresi Yrd. Doç. Dr. Fatma YÜCEL BEYAZTAŞ Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp AD Sivas.