TUR ST K YERLER N POPÜLAR TES N N BEL RLENMES : STANBUL ÖRNE

Transkript

1 TUR ST K YERLER N POPÜLAR TES N N BEL RLENMES : STANBUL ÖRNE Onur Önay stanbul Üniversitesi letme Fakültesi Say sal Yöntemler Anabilim Dal. Eyüp Çetin stanbul Üniversitesi letme Fakültesi Say sal Yöntemler Anabilim Dal. ÖZET stanbul; tarih boyunca, dünya tarihinde önemli yerlere sahip devletlere ba kentlik yapm veya bu devletlerin önemli bir ehri olmu tur. Günümüzde de ekonomik ve kültürel de erini korumaktad r. nsanl k tarihinin bu kültür alüvyonlu ehri, her bir kö esinde tarihin verimli hasad n vermektedir y l nda Avrupa Kültür Ba kenti olan stanbul, gerek i alan ndan gerekse sosyal alanlardan, dünyan n de i ik yerlerinden insanlar kendisine çekmektedir. Bu çal mada stanbul ilindeki öne ç kan turistik yerler popülaritelerine göre çok kriterli bir karar ikliminde s ralanm t r. Bu kapsamda 40 önemli turistik yer TOPSIS ve MOORA yöntemleriyle s ralanm ve potansiyel bir gezi listesi önerilmi tir. Anahtar Kelimeler: stanbul, letme Fakültesi, Turistik Gezi, TOPSIS, MOORA ABSTRACT DETERMINING THE POPULARITY OF TOURIST DESTINATIONS: ISTANBUL CASE Istanbul has been capital city of very important states in the history of the World. Today, it preserves its economical and cultural value. The city of Istanbul was European Capital of Culture in Istanbul attracts people in both business and social environments. In this effort, the most famous selected 40 tourist destinations in Istanbul are ranked on popularity basis using TOPSIS and MOORA in a multi-criteria decision environment. The resulted ranking may be employed as a potential travel list. Keywords: Istanbul, School of Business Administration, Touristic Travel, TOPSIS, MOORA 90

2 G R stanbul; tarih boyunca, dünya tarihinde önemli yerlere sahip devletlere ba kentlik yapm veya bu devletlerin önemli bir ehri olmu tur. Dolay s yla as rlar boyu ticaret ve kültürün önemli bir noktas olmu tur. Günümüzde de ekonomik ve kültürel de erini korumaktad r. Hem deniz ehri olmas, hem de kara ula m nda Avrupa ve Asya k talar n birle tiren bir ehir olmas, stanbulu; farkl dini inan ve farkl ananeden gelen insanlar n bulu tu u, dünyada e i bulunmaz bir yer haline getirmektedir. nsanl k tarihinin bu kültür alüvyonlu ehri, her bir kö esinde tarihin verimli hasad n vermektedir y l nda Avrupa Kültür Ba kenti olan stanbul 1, gerek i alan ndan gerekse sosyal alandan, dünyan n de i ik yerlerinden insanlar kendisine çekmektedir. Günümüz rekabet artlar alt nda, i letmeler için mü teri memnuniyeti çok önemli bir yer tutmaktad r. Ticari ili kilerin yan nda sosyal ili kilerle daha çok ileti im kurularak daha kârl i ler gerçekle tirilebilmektedir. Bu çal mada, stanbul ili s n rlar içerisinde yer alan turistik yerlerin popülerliklerine göre s ralanmas çok amaçl karar araçlar ndan TOPSIS ve MOORA yöntemleriyle gerçekle tirilmi tir. Bu çal mada elde edilen sonuçlar -co rafi uzakl klar n ba lang ç noktas olarak stanbul Üniversitesi letme Fakültesi ele al nd ndan- Fakülteye gelen misafir ö retim üyeleri veya ö renciler için bir gezi listesi olarak hizmet edebilir. Bu çal mada, stanbul da gezilip görülmek istenen en popüler 40 yer seçilmi tir. Bu yerlerin seçimine ve popülaritesine karar verilirken; internetteki gezi siteleri, internet forumlar, turistik rehberler, ilanlar, çe itli reklamlardan en çok kar la lan yerler olarak seçilmesine dikkat edilmi tir. Ayr ca bu yerler belirlenirken, stanbul Kültür ve Turizm l Müdürlü ü, TBMM Milli Saraylar Daire Ba kanl resmi internet sitelerinde bulunan yerlerden bir k sm (kar la lan popülerliklerine göre) seçilmi tir. 40 yer için öncelik tercihi olu turabilmek için 5 kriter belirlenmi tir. Kriterlerin a rl klar n n belirlenebilmesi için 203 ki iye anket uygulanm t r. Anket sonuçlar na göre a rl klar belirlenmi tir. Daha sora bu kriterlere göre TOPSIS ve MOORA Yöntemleriyle 40 alternatif (yer) s ralanm t r. Yöntemi uygularken gerekli i lemler MS Excel kullan larak yap lm t r. TOPSIS Yöntemi, çok kriterli karar verme yöntemlerindendir. Farkl sektörlerde ve problemlerde yayg n olarak uygulanmaktad r. Bu uygulamalardan baz lar ; TOPSIS yönteminin ba ka bir yöntemle kar la t r ld bir çal ma 2, Türk g da irketlerinin finansal performans n n çok amaçl karar verme yöntemleriyle de erlendirilmesi üzerine bir çal ma 3 (Bülbül,Köse) ve baz di er çal malar; tedarikçi seçimi problemi üzerine yap lm bir çal ma (Jadidi, Hong, Firouzi, Yusuff, Zulkifli 2008), Türk otomotiv firmalar n n performans ölçümü ve analizine yönelik bir çal ma (Yurdakul, ç 2003), MKBde i lem gören çimento irketlerinin mali performanslar n n de erlendirilmesi 1 Tanitim/Pages/2010_Avrupa_Kultur_Baskenti_Istanbul.aspx (Eri im: 24/02/2012) 2 (Eri im Tarihi: 08/05/2011) 3 (Eri im Tarihi: 08/05/2011) 91

3 (Dumano lu 2010), trafik kazalar n n nedenleri ve sonuçlar aras ndaki ili kinin analizi ve de erlendirilmesi üzerine bir çal ma (Alp, Engin 2011) olarak belirtilebilir. MOORA Yöntemi, 2006 y l nda W. K. M. Brauers, E. K. Zavadskas taraf ndan yap lan çal mada tan t lm t r(ersöz, Atav 2011; Brauers, Zavadskas 2006). Literatürde MOORA Yöntemini içeren baz çal malar; geçi ekonomisinde özelle tirme(brauers, Zavadskas 2006), yol tasar m alternatiflerinin çok amaçl optimizasyonu (Brauers, Zavadskas, Peldschus, Turskis 2008), müteahhitlerin çok amaçl s ralanmas (Brauers, Zavadskas, Turskis, Vilutiene 2008), iç havaland rman n çok kriterli de erlendirmesi(kalibatas, Turskis 2008), bölgesel geli im çal malar nda kuvvetlilik Litvanya örne i(brauers, Ginevicius 2009), Belçika bölgelerinin ekonomilerinin multimoora ile testi(brauers, Ginevicius 2010), Litvanyadaki bölgesel geli imi MOORA metoduyla çok amaçl dü ünme(brauers, Ginevicius, Podvezko 2010), ö ütme i leminin parametrik optimizasyonu için MOORA metodunun uygulanmas (Gadakh 2011), eklinde yaz labilir. Bunlar n yan nda Türkiye de 2011 y l nda Ersöz ve Atav taraf ndan MOORA metodu üzerine bir bilimsel bildiri yay nlanm t r(ersöz, Atav 2011). 1. TOPSIS VE MOORA YÖNTEMLER Bu bölümde TOPSIS ve MOORA Yöntemleri hakk nda teorik olarak bilgi verilmi tir TOPSIS (Technique for Order Preference by Similarity to Ideal Solution) Yöntemi: TOPSIS Yöntemi, çok nitelikli karar verme yöntemlerinden birisidir. TOPSIS yönteminin uygulamas a a daki ad mlar n s ras yla tamamlanmas ndan olu maktad r. 1. Ad m: Karar matrisinin olu turulmas. Karar matrisi, sat rlar nda s ralanmas istenen alternatifler, sütunlar nda s ralama i leminin yap lmas nda kullan lacak olan kriterler olacak ekilde yaz lan matristir. Karar matrisini A ile gösterildi ini kabul edersek a a daki ekilde ifade edebiliriz. m tane alternatif, n tane kriterden olu an matris a a daki gibi ifade edilebilir (Alp, Engin 2011, s:69). Kriterler Alternatifler 2. Ad m: Normalizasyon i lemi. A matrisinin elemanlar a a daki formül yard m yla normalize edilerek matris tekrar yaz l r (Yurdakul, ç 2003, s:12; Bülbül, Köse 4, s:7). ( ) 4 (Eri im Tarihi: 08/05/2011) 92

4 Normalize edilerek yaz lm matris B ile gösterilsin. 3. Ad m: A rl kland r lm normalizasyon matrisinin olu turulmas. Normalize edilmi A matrisi (yani B matrisi) kriterlerin a rl klar yla çarp larak, a rl kland r lm normalize matris olu turulur (Dumano lu 2010, s:331; HHO 5 )., j- inci kriterin a rl olmak üzere, eklinde a rl klarla çarp m i lemi yap l r. A rl kland r lm normalize matris L ile gösterilsin. 4. Ad m: Pozitif ideal ve negatif ideal çözümlerin bulunmas. A rl kland r lm normalize matristen pozitif ideal çözüm (A*) ve negatif ideal çözüm ( ) belirlenir. Bu de erler belirlenirken a rl kland r lm normalize matristeki (L matrisi) sütunlardaki maksimum ve minimum de erler al n r (Yurdakul, ç 2003, s:12). maksimum de erler minimum de erler 5. Ad m: deal çözüme olan uzakl klar n hesaplanmas (Alp, Engin 2011, s:71). Alternatiflerin pozitif ideal çözüme olan uzakl klar, formülüyle hesaplan r. ( ) Alternatiflerin negatif ideal çözüme olan uzakl klar, formülüyle hesaplan r. ( ) 5 (Eri im Tarihi: 08/05/2011) 93

5 6. Ad m: Pozitif ideal çözüme benzerli in hesaplan p s ralaman n yap lmas (Jadidi, Hong, Firouzi, Yusuff, Zulkifli 2008, s:765). formülüyle benzerlik hesaplan r. Maksimumdan minimuma olacak ekilde s ralama yap l r MOORA (Multi-Objective Optimization on basis of Ratio Analysis) Yöntemi: Giri bölümünde detaylar verildi i üzere MOORA Yöntemiyle yap lm birçok çal ma mevcuttur. MOORA Yönteminin, uygulanmas a a daki gibidir. Yöntem iki bölümden olu maktad r 6. Bu bölümler; - Oran metodu - Referans nokta yakla m Baz kaynaklarda iki yöntem de kullan lmakta, baz kaynaklarda ise sadece tek bir yöntemin kullan larak s ralama elde edildi i görülmektedir. Yöntem alternatiflerin ve kriterlerin (amaçlar n) olu turdu u verinin matris eklinde yaz lmas yla ba lar. zleyen ad mlar a a da yer almaktad r Oran Metodu: Her bir alternatifin karelerinin toplam n n karekökü ile kriterler bölünerek normalizasyon i lemi yap l r (Brauers, Zavadskas, Tursk s, Vilutiene 2008, s:248; Brauers, Zavadskas, Peldschus, Tursk s 2008, s:543; Ersöz, Atav 2011, s:80). Bu i lem, formülüyle gerçekle tirilir. Burada alternatifin say s, kriter (amaç) say s d r. dir. Baz durumlarda olabilmektedir. ; alternatifin, amaçtaki (kriterdeki) de erinin normalle tirilmi halidir. Bu normalizasyon i leminden sonra haz rlanan tabloda amaçlar n maksimum veya minimum amaçlar olmas na göre belirlenir ve toplan rlar. Toplanan maksimum amaçlar de erlerinden toplanan minimum amaçlar de eri ç kart l r (Brauers, Ginevicius 2009, s:123; Gadakh 2011, s:744). 6 Ersöz ve Atav (2011, s:79), literatürde MOORA-Oran metodu, MOORA-Referans nokta yakla m, MOORA-Önem Katsay s, MOORA-Tam Çarp m Formu, MULTI-MOORA olacak ekilde çe itli MOORA yöntemleri oldu unu belirtmektedir. 94

6 Bu formülde, maksimize edilecek amaçlar, minimize edilecek amaçlard r. ; alternatifinin tüm amaçlara göre normalle tirilmi de erlendirilmesidir. lerin s ralanmas yla i lem tamamlanm olur Referans Nokta Yakla m Referans noktas yakla m nda, oran metoduna ek olarak her amaç için maksimal amaç referans noktalar ( ler) belirlenir (Brauers, Ginevicius 2010, s:188). Bu referans noktalar amaç maksimizasyon ise maksimum noktalar, amaç minimizasyon ise minimum noktalard r. Belirlenen bu noktalara her lerle olan uzakl klar bulunur(ersöz, Atav 2011, s:81). Yani; i lemi yap l r ve matris olarak yaz l r. Burada; alternatiflerin say s n, amaçlar n (kriterlerin) say s n, alternatifin amaçtaki (kriterdeki) normalle tirilmi de erini, amac n (kriterin) referans noktas n, göstermektedir. Olu turulan yeni matris, Tchebycheff Min-Maks Metrik i lemi; uygulan r (Brauers, Ginevicius 2010, s:188). Böylece s ralama yap l r. Örne in minimizasyon i leminde nin den büyük olmas yla, mutlak de er kullan lmas na gerek duyulur Önemlili i Verilmi Amaç Durumunda Baz durumlarda bir amaç (kriter) bir di erinden daha çok öneme sahiptir. Bu durumda bir amaca daha fazla önem vermek için bir alternatifin normalize edilmi de eri önem katsay s yla çarp l r (Brauers, Ginevicius, Podvezko 2010, s:618). 95

7 Bu formülde, maksimize edilecek amaçlar, minimize edilecek amaçlard r. ; alternatifinin önem katsay s yla tüm amaçlara göre normalle tirilmi de erlendirilmesidir. amac n önem katsay s d r. 2. STANBUL DAK TUR ST K YERLER N SIRALANMASI Bu çal mada stanbul ilinden seçilen ziyaret edilmesi en çok tavsiye edilen yerler aras ndan 40 yer seçilmi tir. Bu yerlerin seçiminde popülerlikleri dikkate al nm t r. Turistik yerlerin popülerliklerine karar verilirken; internetteki gezi siteleri, internet forumlar, turistik rehberler, ilanlar, çe itli reklamlarda en çok kar la lan yerler olmas na dikkat edilmi tir. Yerlerin belirlenmesinde, stanbul Kültür ve Turizm l Müdürlü ü, TBMM Milli Saraylar Daire Ba kanl resmi internet sitelerinde bulunan yerlerden ve verilerden bir k sm (kar la lan popülerliklerine göre) kullan lm t r. Yöntemler uygulan rken; 40 yer (alternatif) için öncelik s ras olu turulurken, 5 kriter belirlenmi tir. S ralama yapmak için kullan lan kriterler; 1- Gidilen Yere Ödenecek Ücret: Bu kriterle, gidilen bir yere giri ücreti veya ziyaret etmek için ödenebilecek herhangi bir ücret olup olmad belirlenmi tir. 2- Hareket Noktas na Uzakl k: Bu çal mada hareket noktam z stanbul Üniversitesi Avc lar Kampüsü olarak al nm t r. Dolay s yla gidilecek her bir noktan n stanbul Üniversitesi Avc lar Kampüsünden ne kadar uzakta oldu u belirlenmi tir. Bu de erler maps.google.com adresinden al nm, yöntemlerin uygulamas nda kullan labilir yakla k uzakl klard r. Trafik yo unlu u, yol çal mas vb. faktörlerin etkileri ihmal edilmi tir. 3- Kültürel Tarihi Yerler: Ele al nan veri setinde bir k s m yerler tarihi ve kültürel özellik göstermektedir. Örne in Topkap Saray Müzesi kültürel tarihi yerler aras na girmektedir. 4- Gezi Al veri Yeri: Ele al nan veri setinde bir k s m yerler gezilebilecek veya al veri yap labilecek yer özelli i göstermektedir. Gezilecek yer ve al veri yap labilecek yer olma özelli ini ayr ayr veya beraber gösteren yerler, ayr m ndaki güçlük nedeniyle beraber ele al nm t r. ki özellikten birini veya ikisini de gösteren yer bu kriterde de erlendirilmi tir. Örne in; Taksim Meydan gezilecek yerler aras ndad r, M s r Çar s hem gezilecek hem de al veri yap lacak yerler aras ndad r. 5- Dinlenme E lence Yeri: Ele al nan veri setinde bir k s m yerler dinlenebilecek veya e lenilebilecek yer özelli i göstermektedir. Dinlenilecek ve e lenilecek yer olma özelli ini ayr ayr veya beraber gösteren yerler, ayr m ndaki güçlük nedeniyle beraber ele al nm t r. ki özellikten birini veya ikisini de gösteren yer bu kriterde de erlendirilmi tir. Örne in; Emirgan Korusu bu kriterle de erlendirilebilecek yerler aras ndad r. 96

8 Alternatifler aras ndaki yerler, s ralanan bu kriterlerden bir veya bir kaç na ayn anda uymaktad r. Örne in, Gülhane Park, kültürel - tarihi ve gezilip dinlenilecek bir yerdir. Bu nedenle 3., 4. ve 5. kriterlerle ayn anda de erlendirilebilir. Birinci ve ikinci kriterler maliyet kriteri olduklar için bu kriterlere ait olarak al nm t r. de erleri 2.1. TOPSIS Yönteminin Uygulanmas Veri seti 40 alternatif ve 5 kriterle olu turularak bir tablo halinde haz rlanm t r. Böylece karar matrisi olu turulmu tur 7. Daha sonra karar matrisindeki veriler normalize edilerek normalize karar matrisi elde edilmi tir. Normalize etmek için; formülü tüm verilere uygulanm t r. Bulunan de erler TABLO 1 de gösterilmi tir. Kriterlerin a rl klar n n belirlenebilmesi için 203 ki iye anket uygulanm t r. Yukar da detaylar verilen be kriter; anket uygulananlardan, kendileri için en önemli kritere 5 puan, en az önemli kritere 1 puan verecek ekilde kriterleri s ralamalar istenmi tir. Anketleri dolduranlar n %53,69 u erkek, % 46,31 i bayand r. Ayr ca %10,34 ünün geliri 1000TL nin alt nda, %29,56 s n n geliri TL aras nda, %19,70 inin geliri TL aras nda, %8,87 sinin geliri 3000TL nin üstünde olup, %31,53 ünün düzenli bir geliri yoktur. Anket sonuçlar na göre a rl klar belirlenmi tir. Anket sonuçlar na göre a rl klar; 1. kriter için 2. kriter için 3. kriter için 4. kriter için 5. kriter için olarak belirlenmi tir. Her kriter de eri kendi a rl yla çarp larak a rl kland r lm normalize matris olu turulmu tur. A rl kland rma için; formülü kullan lm t r. Bulunan de erler TABLO 2 de gösterilmi tir. 7 Tablo, büyüklü ü nedeniyle tamam n her ad mda yaz lmas güçlü ü do maktad r. Bu nedenle i lem ad mlar anlat ld ktan sonra tablonun bir bölümünü yap lan i leme örnek olarak EK bölümünde gösterilmi tir. Sonuçlar gösteren tablolar n tamam verilmi tir. 97

9 Pozitif ideal ve negatif ideal çözümler bulunur. maksimum de erler minimum de erler MAKS: 0,0382 0,0561 0,0237 0,0635 0,1556 M N: 0,0000 0,0095 0,0000 0,0000 0,0000 Alternatiflerin ideal çözüme olan uzakl klar n hesaplan r. Alternatiflerin pozitif ideal çözüme olan uzakl klar, formülüyle hesaplan r. Alternatiflerin negatif ideal çözüme olan uzakl klar, formülüyle hesaplan r. Bulunan de erler TABLO 3 de gösterilmi tir. Pozitif ideal çözüme benzerlik, formülüyle hesaplan r ve en büyükten en küçü e s ralama yap l nca sonuç a a daki TABLO 4 deki gibi bulunmaktad r: 98

10 TABLO 4: TOPSIS Yöntemi Sonuç Tablosu. S ra Yerler 1 Gülhane Park 0, Galata Kulesi 0, K z Kulesi 0, Taksim Meydan 0, Kad köy Bo a Heykeli 0, Kad köy Ba dat Caddesi 0, Emirgan Korusu 0, Pierre Lotti Tepesi 0, Kapal Çar 0, M s r Çar s 0, Tünel 0, Haydarpa a Liman 0, Buz Müzesi 0, Florya Atatürk Deniz Kö kü 0, Aynal kavak Kasr 0, Havac l k Müzesi 0, Rumeli Hisar Müzesi 0, Sak p Sabanc Müzesi 0, Anadolu Hisar Müzesi 0, Deniz Müzesi 0, Küçük Su Kasr 0, Panoroma stanbul 1453 Tarih Müzesi 0, Miniatürk Park 0, Yerebatan Sarn c 0, slam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi 0, Galata Mevlevihanesi Müzesi 0, Y ld z Saray Müzesi 0, Türk ve slam Eserleri Müzesi 0, stanbul Arkeoloji Müzeleri 0, stanbul Oyuncak Müzesi 0, Pera Müzesi 0, Kariye Müzesi 0, stanbul Modern Sanat Müzesi 0, Beylerbeyi Saray 0, Rahmi M. Koç Sanayii Müzesi 0, Ayasofya 0, Eyüp Sultan Camii 0, Sultan Ahmet Camii 0, Dolmabahçe Saray Müzesi 0, Topkap Saray Müzesi 0,

11 Böylece seçilen 40 yer belirli kriterlere göre s ralanm t r. Bu s ralama yap lan ankete göre belirlenen a rl klara göre olu turulmu tur. Bu a rl klar n de i mesi s ralamay da de i tirecektir MOORA Yönteminin Uygulanmas lk olarak MOORA Oran Metodu uygulamas yap lacakt r. Bu çal mada kullan lan verilerde bir a rl kland rma uygulanm t r. Yukar da da belirti i üzere a rl klar anket yard m yla belirlenmi tir. Dolay s yla, formülü kullan larak normalizasyon i lemi yap l r (TABLO 5) ve elde edilen de erler önem katsay lar yla çarp l r (TABLO 6). S radaki ad mda, amaçlardan (kriterlerden) maksimizasyon ve minimizasyon yap lacaklar belirlenip, i lemi ile de erler elde edip s ralama yap lacakt r. Bulunan de erler TABLO 7 de gösterilmi tir 40 yer için MOORA Oran Metodu uygulanarak, tablo haz rlanm ve gerekli i lemler yap l p büyükten küçü e s ralanm t r. Sonuçlar a a daki TABLO 8 da verilmi tir. 100

12 TABLO 8: MOORA Oran Metodu uygulanarak bulunan sonuç. S ra MOORA Oran Metodu (a rl kl s ralama) 1 K z Kulesi 0, Galata Kulesi 0, Gülhane Park 0, Emirgan Korusu 0, Kad köy Ba dat Caddesi 0, Kad köy Bo a Heykeli 0, Taksim Meydan 0, Pierre Lotti Tepesi 0, Haydarpa a Liman 0, Tünel 0, M s r Çar s 0, Kapal Çar 0, Buz Müzesi 0, Sultan Ahmet Camii 0, Eyüp Sultan Camii 0, Topkap Saray Müzesi 0, Dolmabahçe Saray Müzesi 0, Beylerbeyi Saray 0, Ayasofya 0, Rahmi M. Koç Sanayii Müzesi 0, stanbul Oyuncak Müzesi 0, stanbul Modern Sanat Müzesi 0, Kariye Müzesi 0, Pera Müzesi 0, stanbul Arkeoloji Müzeleri 0, Türk ve slam Eserleri Müzesi -0, Y ld z Saray Müzesi -0, Küçük Su Kasr -0, Galata Mevlevihanesi Müzesi -0, slam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi -0, Yerebatan Sarn c -0, Miniatürk Park -0, Deniz Müzesi -0, Panoroma stanbul 1453 Tarih Müzesi -0, Anadolu Hisar Müzesi -0, Sak p Sabanc Müzesi -0, Rumeli Hisar Müzesi -0, Aynal kavak Kasr -0, Havac l k Müzesi -0, Florya Atatürk Deniz Kö kü -0,

13 Referans noktas yakla m yla çözüm yap ld nda ise bir çok kriter (amaç) için referans noktas ndan farklar ayn de er ç km t r. Referans noktas yakla m nda, küçükten büyü e s ralama yap lacak de erlerin birço u ayn de ere sahip bulunmu tur. Bu nedenle Referans Noktas Yakla m kullan lmam t r. Dolay s yla bu çal mada sadece MOORA Oran Metodu kullan lm t r. TABLO 9: Sonuç Tablolar n Kar la t r lmas. TOPSIS Yönt. S ra Yerler MOORA Oran Yönt. S ra 1 Gülhane Park 3 2 Galata Kulesi 2 3 K z Kulesi 1 4 Taksim Meydan 7 5 Kad köy Bo a Heykeli 6 6 Kad köy Ba dat Caddesi 5 7 Emirgan Korusu 4 8 Pierre Lotti Tepesi 8 9 Kapal Çar M s r Çar s Tünel Haydarpa a Liman 9 13 Buz Müzesi Florya Atatürk Deniz Kö kü Aynal kavak Kasr Havac l k Müzesi Rumeli Hisar Müzesi Sak p Sabanc Müzesi Anadolu Hisar Müzesi Deniz Müzesi Küçük Su Kasr Panoroma stanbul 1453 Tarih Müzesi Miniatürk Park Yerebatan Sarn c slam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi Galata Mevlevihanesi Müzesi Y ld z Saray Müzesi Türk ve slam Eserleri Müzesi stanbul Arkeoloji Müzeleri stanbul Oyuncak Müzesi Pera Müzesi Kariye Müzesi stanbul Modern Sanat Müzesi Beylerbeyi Saray Rahmi M. Koç Sanayii Müzesi Ayasofya Eyüp Sultan Camii Sultan Ahmet Camii Dolmabahçe Saray Müzesi Topkap Saray Müzesi

14 3. KR TER A IRLIKLARININ E T OLMASI DURUMUNDA SIRALAMA Anket sonucuna göre a rl klar n 1. kriter için ; 2. kriter için ; 3. kriter için ; 4. kriter için ; 5. kriter için olarak bulunmu tur. Fakat a rl klar n; 1. kriter için 2. kriter için 3. kriter için 4. kriter için 5. kriter için eklinde olduklar, yani karar verici için; her bir kriterin e it öneme sahip oldu u kabul edilirse yeni s ralama TABLO 10 daki ekilde olacakt r. TABLO 10: Kriter A rl klar n E it Olmas Durumunda S ralama. TOPSIS Yönt. S ra Yerler MOORA Oran Yönt. S ra 1 Florya Atatürk Deniz Kö kü 40 2 Gülhane Park 3 3 Galata Kulesi 2 4 K z Kulesi 1 5 Havac l k Müzesi 39 6 Aynal kavak Kasr 38 7 Taksim Meydan 7 8 Kad köy Bo a Heykeli 6 9 Kad köy Ba dat Caddesi 5 10 Emirgan Korusu 4 11 Pierre Lotti Tepesi 8 12 Rumeli Hisar Müzesi Sak p Sabanc Müzesi Anadolu Hisar Müzesi Kapal Çar M s r Çar s Tünel Haydarpa a Liman 9 19 Buz Müzesi Deniz Müzesi Küçük Su Kasr Panoroma stanbul 1453 Tarih Müzesi Miniatürk Park Yerebatan Sarn c slam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi

15 26 Galata Mevlevihanesi Müzesi Y ld z Saray Müzesi Türk ve slam Eserleri Müzesi stanbul Arkeoloji Müzeleri stanbul Oyuncak Müzesi Pera Müzesi Kariye Müzesi stanbul Modern Sanat Müzesi Beylerbeyi Saray Rahmi M. Koç Sanayii Müzesi Ayasofya Dolmabahçe Saray Müzesi Eyüp Sultan Camii Topkap Saray Müzesi Sultan Ahmet Camii 14 A rl klar n de i mesiyle s ralaman n de i ti i görülmektedir. Karar verici için önemine göre kriterlere a rl klar verilerek s ralamalar elde edilebilir. SONUÇ Bu çal mada, stanbul ili s n rlar içerisinde yer alan turistik yerlerin popülerliklerine göre s ralanmas yap lm t r. Çal mada; yerli turizm ve hedef kitle olarak yerli turistler dü ünülmü tür. Böylece k s tl zaman ve kaynaklar bulunan ki iler için çok amaçl (kriterli) bir gezi listesi önerilmi tir. Söz konusu s ralaman n çok amaçl karar verme ortam nda yap labilmesi için veriler toplanm, anket düzenlenmi, gerekli a rl klar belirlenmi, TOPSIS ve MOORA Oran Metodu uygulanm t r. ki farkl yöntemin uygulanmas yla ula lan sonuçlara tablolarda yer verilmi tir. Karar verici kendisi için uygun olan listeyi kullanarak gezi program n düzenleyerek say sal karar verme yöntemlerinden yararlanm olacakt r. Seçilen yerlerin s ralamalar ; uygulanan a rl klara, belirlenen kriterlere (amaçlar) göre de i iklik gösterebilir. Belirlenecek yeni a rl klara ve kriterlere göre karar vericiye farkl listeler sunulabilir. Her kurum kendisi için belirleyece i kriterler (amaçlar) ve bu kriterlerin (amaçlar n) a rl klar na göre bir s ralama olu turarak karar vermekte kullanabilir. 104

16 EK 1 TOPSIS Yönteminin uygulanmas yla elde edilen tablolar: TABLO 1: Normalize edilmi veri. Yerler Giri Ücreti (TL) Hareket Noktas na Uzakl k (km) Kültürel- Tarihi Yer Gezi-Al veri Yeri Dinlenme- E lence Yeri 1 Topkap Saray Müzesi 0,0242 0,1333 0,1690 0,0000 0, Sultan Ahmet Camii 0,0000 0,1401 0,1690 0,0000 0, Ayasofya 0,0424 0,1406 0,1690 0,0000 0, Yerebatan Sarn c 0,1696 0,1412 0,1690 0,0000 0, Gülhane Park 0,0000 0,1406 0,1690 0,2887 0, Panoroma stanbul 1453 Tarih Müzesi 0,1696 0,1709 0,1690 0,0000 0,0000 TABLO 2: Normalize edilmi verinin a rl klarla çarp lmas. Yerler Giri Ücreti (TL) Hareket Noktas na Uzakl k (km) Kültürel- Tarihi Yer Gezi-Al veri Yeri Dinlenme- E lence Yeri 1 Topkap Saray Müzesi 0,0022 0,0147 0, ,0000 0, Sultan Ahmet Camii 0,0000 0,0154 0, ,0000 0, Ayasofya 0,0038 0,0155 0, ,0000 0, Yerebatan Sarn c 0,0153 0,0155 0, ,0000 0, Gülhane Park 0,0000 0,0155 0, ,0635 0, Panoroma stanbul 1453 Tarih Müzesi 0,0153 0,0188 0,0237 0,0000 0,0000 TABLO 3: Alternatiflerin ideal çözümlere olan uzakl klar. Yerler S* S- 1 Topkap Saray Müzesi 0,1768 0, Sultan Ahmet Camii 0,1771 0, Ayasofya 0,1763 0, Yerebatan Sarn c 0,1744 0, Gülhane Park 0,0558 0, Panoroma stanbul 1453 Tarih Müzesi 0,1736 0,

17 EK 2 MOORA Oran Yönteminin uygulanmas yla elde edilen tablolar: TABLO 5: Verilerin normalize edilmesi. Yerler Giri Ücreti (TL) Hareket Noktas na Uzakl k (km) Kültürel- Tarihi Yer Gezi-Al veri Yeri Dinlenme- E lence Yeri 1 Topkap Saray Müzesi 0,0242 0,1333 0,1690 0,0000 0, Sultan Ahmet Camii 0,0000 0,1401 0,1690 0,0000 0, Ayasofya 0,0424 0,1406 0,1690 0,0000 0, Yerebatan Sarn c 0,1696 0,1412 0,1690 0,0000 0, Gülhane Park 0,0000 0,1406 0,1690 0,2887 0, Panoroma stanbul 1453 Tarih Müzesi 0,1696 0,1709 0,1690 0,0000 0,0000 TABLO 6: Veriler önem katsay lar (a rl klar yla) çarp ld ktan sonra elde edilen tablo. Yerler Giri Ücreti (TL) Hareket Noktas na Uzakl k (km) Kültürel- Tarihi Yer Gezi-Al veri Yeri Dinlenme- E lence Yeri 1 Topkap Saray Müzesi 0,0022 0,0147 0, ,0000 0, Sultan Ahmet Camii 0,0000 0,0154 0, ,0000 0, Ayasofya 0,0038 0,0155 0, ,0000 0, Yerebatan Sarn c 0,0153 0,0155 0, ,0000 0, Gülhane Park 0,0000 0,0155 0, ,0635 0, Panoroma stanbul 1453 Tarih Müzesi 0,0153 0,0188 0,0237 0,0000 0,

18 TABLO 7: nin bulunmas. 1 2 min min maks maks maks Yerler Hareket Giri Kültürel Gezi- Dinlenme- Noktas na Ücreti -Tarihi Al veri E lence Uzakl k (TL) Yer Yeri Yeri (km) Topkap Saray Müzesi 0,0022 0,0147 0, ,0000 0,0000 0, ,0168 0,00682 Sultan Ahmet Camii 0,0000 0,0154 0, ,0000 0,0000 0, ,0154 0, Ayasofya 0,0038 0,0155 0, ,0000 0,0000 0, ,0193 0, Yerebatan Sarn c 0,0153 0,0155 0, ,0000 0,0000 0, ,0308-0, Gülhane Park 0,0000 0,0155 0, ,0635 0,1556 0, ,0155 0, Panoroma stanbul 1453 Tarih Müzesi 0,0153 0,0188 0,0237 0,0000 0,0000 0, ,0341-0,01040 KAYNAKÇA ALP S., ENG N T., Bahar 2011, Trafik Kazalar n n Nedenleri Ve Sonuçlar Aras ndaki li kinin TOPSIS Ve AHP Yöntemleri Kullan larak Analizi Ve De erlendirilmesi, stanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, Y l:10 Say 19 s BRAUERS W. K. M., ZAVADSKAS E. K., 2006, The MOORA Method And Its Application To Privatization In A Transition Economy, Control and Cybernetics, vol. 35 No. 2 s: BRAUERS W. K. M., ZAVADSKAS E. K., PELDSCHUS F., TURSKIS Z., June 26-29, 2008, Multi-Objective Optimization Of Road Design Alternatives With An Application Of The Moora Method, The International Symposium on Automation and Robotics in Construction ISARC-2008,Institute of Internet and Intelligent Technologies Vilnius Gediminas Technical University. BRAUERS W. K. M., ZAVADSKAS E. K., TURSKIS Z., VILUTIENE T., 2008, Multi- Objective Contractor s Ranking By Applying The Moora Method, Journal of Business Economics and Management, 9(4): s: BRAUERS W. K. M., GINEVICIUS R., 2009, Robustness In Regional Development Studies. The case of Lithuania, Journal of Business Economics and Management, 10(2): s: BRAUERS W. K. M., GINEVICIUS R., 2010, The Economy Of The Belgian Regions Tested With Multimoora, Journal of Business Economics and Management, 11(2): s: BRAUERS W. K. M., GINEVICIUS R., PODVEZKO V., 2010, Regional Development In Lithuania Considering Multiple Objectives By The Moora Method, Technological And Economic Development Of Economy, 16(4): s:

19 BÜLBÜL S., A. KÖSE, Türk G da irketlerinin Finansal Performans n n Çok Amaçl Karar Verme Yöntemleriyle De erlendirilmesi, (Eri im Tarihi: 08/05/2011) Çok Amaçl Karar Verme Yöntemlerinden TOPSIS(Technique For Order Preference By Similarity To Ideal Solution) ve ELECTRE(Elimination Et Choix Traduisant La Realite) Yöntemlerinin Kar la t r lmas. WORD%5D.pdf (Eri im Tarihi: 08/05/2011) DUMANO LU S., 2010, MKB de lem Gören Çimento irketlerinin Mali Performans n n TOPSIS Yöntemi ile De erlendirilmesi, Marmara Üniversitesi..B.F. Dergisi, Cilt XXIX, Say II, s: ERSÖZ F., ATAV A., Temmuz 2011, Çok Kriterli Karar Verme Problemlerinde Moora Yöntemi, YAEM2011 Yöneylem Ara t rmas ve Endüstri Mühendisli i 31.Ulusal Kongresi, Sakarya Üniversitesi. GADAKH V. S., 2011, Application of MOORA Method For Parametric Optimization Of Milling Process, Research Article ISSN , International Journal Of Applied Engineering Research Dindigul, Copyright 2010 All rights reserved Integrated Publishing Association, Volume 1, No 4, s: stanbul Büyük ehir Belediyesi, 2010 Avrupa Kültür Ba kenti stanbul, Tanitim/Pages/2010_Avrupa_Kultur_Baskenti_Istanbul.aspx (Eri im Tarihi: 24/02/2012) stanbul Kültür ve Turizm l Müdürlü ü, (Eri im Tarihi: 06/08/2011) stanbul Kültür ve Turizm l Müdürlü ü, Genelkurmay Ba kanl na Ba l Müzeler, (Eri im Tarihi: 06/08/2011) stanbul Kültür ve Turizm l Müdürlü ü, Kültür ve Turizm Bakanl na Ba l Müzeler, (Eri im Tarihi: 06/08/2011) stanbul Kültür ve Turizm l Müdürlü ü, Milli Saraylar Daire Ba kanl na Ba l Müzeler, (Eri im Tarihi: 06/08/2011) 108

20 stanbul Kültür ve Turizm l Müdürlü ü, Özel Müzeler, (Eri im Tarihi: 06/08/2011) JADIDI O., HONG T.S., FIROUZI F., YUSUFF R.M., ZULKIFLI N., December 2008, TOPSIS and Fuzzy multi-objective model integration for supplier selection problem, Journal of Achievements in Materials and Manufacturing Engineering, VOLUME 31, ISSUE 2, s: KALIBATAS D., TURSKIS Z., 2008, Multicriteria Evaluation Of Inner Climate By Using Moora Method, ISSN X Information Technology And Control, Vol.37, No.1, s: (Eri im Tarihi: /08/2011) Milli Saraylar Ziyaret Bilgileri, (Eri im Tarihi: 06/08/2011) Miniatürk Minyatür Türkiye Park Ücret Tarifesi, category.php?id=4 (Eri im Tarihi: 12/08/2011) Panorama 1453 Tarih Müzesi leti im, (Eri im Tarihi: 15/08/2011) Yerebatan Sarn c Ziyaret Bilgileri, (Eri im Tarihi: 15/08/2011) YURDAKUL M., Ç Y. T., 2003, Türk Otomotiv Firmalar n n Performans Ölçümü Ve Analizine Yönelik TOPSIS Yöntemini Kullanan Bir Örnek Çal ma, Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der., Cilt 18, No 1, s: