YEREL YÖNETİMLERDE HİZMETLERDEN

Transkript

1 YEREL YÖNETİMLERDE HİZMETLERDEN MEMNUNİYET VE YOLSUZLUKL AR İ S T A N B U L A R A Ş T I R M A S I İstanbul, 2009 Proje Koordinatörü Prof.Dr. E.Figen ALTUĞ Proje Ekibi Doç.Dr. Murat ÇAK Ar.Gör. Murat ŞEKER Ar.Gör. Önder BİNGÖL *Bu proje İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimince desteklenmiştir. 1

2 İSMMMO Yayın No 121 Grafik ve Uygulama: Evren Günay Baskı ve Cilt MART MATBAACILIK SANATLARI TİC. VE SAN. LİMİTED ŞİRKETİ Mart Plaza, Merkez Mahallesi, Ceylan Sokak No: 24 Nurtepe-Kağıthane/İSTANBUL Telefon: (0212) (pbx) Faks: (0212) İSMMMO Kurtuluş Caddesi No: 152 Şişli/İSTANBUL Telefon: (Yayında Kataloglama Bilgisi) Altuğ, E. Figen Yerel yönetimlerde hizmetlerden memnuniyet ve yolsuzluklar: İstanbul Araştırması/yay. haz. E.Figen Altuğ, Murat Çak, Murat Şeker, Önder Bingöl.- İstanbul : İSMMMO; s.; 20x29 sm. (İSMMMO Yayınları; 121) Kaynakça var. ISBN: I. Çak, Murat II. Şeker, Murat, III. Bingöl, Önder 1. Yerel Yönetimler 2. Yerel Yönetimler - Bütçe 352 2

3 SUNUŞ Ülke bilançosunun çıkarılabilmesi hedefiyle merkez yönetim bütçesinden sonra ilk kez 2007 yılında yerel yönetimlerin bilançosu yayımlandı. Maliye Bakanlığı nın bülten olarak yayımladığı verilere göre bu dönemde merkezi hükümetin milyar TL lik bütçesine karşın 33.5 milyar TL lik bütçeyi yerel yönetimler yönetmektedir. Bu veri, toplam 3 bin 335 yerel yönetim birimini; 81 il özel idaresi, 16 büyükşehir belediyesi, 101 büyükşehir ilçe belediyesi, 283 büyükşehir ilk kademe belediyesi, 65 il belediyesi, 749 ilçe belediyesi ile 2 bin 11 belde belediyesini içermektedir. 16 büyükşehir belediyesinin bütçesi 8.4 milyar TL, diğer 65 il belediyesinin bütçesi ise 2.65 milyar TL düzeyinde açıklanmıştır. Bu verilerin Maliye tarafından, ilgili yerel yönetimlerin ön bilgi göndermesiyle derlendiği bilinmektedir ve sadece İstanbul Büyükşehir Belediyesi nin 2009 konsolide bütçesinin 18 milyar TL yi, 16 büyükşehir belediyesinin de konsolide bütçesinin 60 milyar TL yi aştığı düşünüldüğünde sağlıklı olmadığı ortaya çıkmaktadır. Buradan yerel yönetimlerin Türkiye nin merkezi bütçesini yakalayan bir ekonomik büyüklüğü yönettikleri gerçeği ortaya çıkmaktadır. Yerel yönetimlerin bütçelerindeki en önemli gelir kalemi vergilerdir. Buna karşın, kamuoyu, yerel yönetimler ile bunlara bağlı işletmelerin finansal tabloları ve bütçeleri hakkında herhangi bir bilgiye sahip değildir. Oysa kent halkının yerel yönetimlerin harcamalarında söz sahibi olması demokratik düzenin en önemli koşullarındandır. Yerel Yönetimlerin şeffaflaşması, gelirleri ile giderlerinin kamuoyu ile paylaşılması, harcamaların önceliklere göre planlanırken vergi veren kent sakinlerine söz hakkı tanınması Türkiye nin özlemini duyduğu bir yönetim biçimidir. Bugün, diğer kurumlara yüklü borçlarıyla gündeme gelen belediyelerde şeffaflığı sağlama, bu konuda samimi düzenlemeler yapma günüdür. Hesap sorma mekanizmasının, katılımın işletilmediği yerel yönetimlerin kentin ve kentte yaşayanların çıkarlarını ön planda tutmayacağı bir gerçektir. Sayın Prof. Dr. Figen Altuğ un koordinatörlüğünde hazırlanan bu araştırma, şeffaflık arayışına hizmet edecek nitelikte sonuçlara ulaşmıştır. Projenin ekibi Sayın Doç. Dr. Murat Çak, Araştırma Görevlisi Murat Şeker, Araştırma Görevlisi Önder Bingöl e ve emeği geçen bütün arkadaşlarıma, araştırmayı yayımlayan İSMMMO adına teşekkür ederim. Yahya ARIKAN İSMMMO Başkanı 3

4 4

5 ÖNSÖZ Toplumun önceliklerine göre kamusal ihtiyaçların karşılanması amacıyla oluşturulan kamu örgütlerinin, mal ve hizmet üretip sunabilmeleri için harcama yapmaları; bunun için de gerekli finansman kaynağına sahip olmaları gerekmektedir. Çalışma konumuz olan yerel yönetimler, yerel halkın ortak ihtiyaçlarını çoğulcu bir yapı içinde karşılamak amacıyla oluşturulmuş kamu hizmet birimleridir. Teoride ve diğer ülkelerdeki uygulamalarda olduğu gibi, Türkiye deki yerel yönetim faaliyetlerine ilişkin yasal çerçeve (İl Özel İdaresi veya Belediye Yasaları gibi) de TBMM tarafından belirlenmekte; bu çerçeve içinde yerel halkın seçimi ile oluşturulan yerel meclise tanınan yetkiler dahilindeki yönlendirmelerle başkan, encümen ve yerel yönetim bürokrasisi, yörenin ortak ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Nüfus çoğunluğunun kentlerde yaşadığı; siyasal hayatın da kentlerde ortaya çıktığı düşünülürse Türkiye de yerel yönetimleri temsil niteliği itibarıyla belediye, akla ilk gelen birimdir. İstanbul kenti (dolayısıyla Büyük Şehir Belediyesi ve ilçe belediyeleri), demografik yapısından ötürü Türkiye için örnek teşkil edebilir. Öte yandan, halkın tercihleri, istenen şekilde kamu politikalarına yansıtıldığı; sunulan kamu hizmetlerinde verim kaybı olmadığı; kamu yöneticileri üçüncü kişilerle menfaat ilişkisine girmediği sürece, kamu hizmetlerinden memnuniyet sağlanmaktadır. Kamu hizmetlerinden sağlandığı düşünülen genel tatmin düzeyi artıkça kamu yönetimine duyulan güven ve memnuniyet de artmaktadır. Kamu yönetici ve çalışanlarının idari ve mali kararları alma ve uygulama aşamalarında, yetkilerini kötüye kullanarak kişisel veya politik çıkar ilişkisinde bulundukları kişi ve grupları kayırmaları; görevleri gereği yapmakla yükümlü oldukları işleri rüşvet vb. beklentiler karşılığında yapmaları ya da yapmamaları (ceza kesmemek gibi) kayırmacılık-patronajyolsuzluk kavramları ile açıklanmaktadır. Siyasal parti örgütü, akraba, dost, hemşehri veya tarikat bağlantılarının etkilerinin artışı, yoğun patronaj ilişkileri olarak nitelenir ki kuşkusuz çoğunluğun beklentilerine uygun değilse, istenmeyen bir durumdur. Patronaj ilişkileri, kaynak kullanımında etkinsizlik; çoğunluk tercihlerinin aksine bazı kamu hizmetleri arzında artış; hizmet yararlanıcıları arasında eşitsizlik; kamu yatırım ve hizmetlerinde kalite yetersizliği; aynı miktar kaynakla daha az hizmet sunulması vb. sorunlar yaratmaktadır. Yapılmış bir dizi araştırmada, Türkiye de yerel yönetim birimlerinin idari-mali karar ve uygulamalarında halkın katılımının yetersiz olduğu; bazı belediyelerde mali yönetim ve bütçeleme sürecinde saydamlığın istendiği ölçüde sağlanamadığı; patronaj ilişkilerinin yaygın olduğu belirtilmektedir. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Bölümü öğretim üyelerinden Doç.Dr.Murat ÇAK, Önder BİNGÖL ve Murat ŞEKER den oluşan çalışma grubu ile Yerel Yönetimlerde Patronaj İlişkileri ve Halkın Yerel Yönetimlerden Memnuniyeti konusunun araştırılmasına karar verildi. 5

6 İstanbul ilinde yapılması planlanan anket için örnekleme kuramından yararlanılarak hedef örnek kitlenin yanlı bulgular ve yanlış sonuçlara yol açma riskini taşımaması için, örneklem sayısı olarak saptandı. Projemiz, ülkemizde son derece güncel bir soruna farklı bir bakış açısı getiren özgün bir çalışma olarak nitelendirilerek İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi nce desteklendi. Yayıma sunduğumuz şekliyle Yerel Yönetimlerde Hizmetlerden Memnuniyet ve Yolsuzluklar İstanbul Araştırması, Türkiye nin sorunları ve kurumlara duyulan güven ile İstanbul ili ve ilçeleri itibarıyla yerel yönetimlerden memnuniyet, yerel yönetimlerde yolsuzluk algısı, yolsuzluk deneyimleri ve özelleştirme planlarını kapsamaktadır. Genç meslektaşlarımın bilimsel araştırma hırs ve hevesleri, gayretleri ve iş disiplinleri ile ortak çalışma becerileri; İstanbul Üniversitesi Araştırma Projeleri Birimi nin maddi desteği; çalışma grubumuzun oluşturduğu anket formunu, sahada etkin biçimde uygulayan Stata Araştırma şirketi ve anketörlerinin titiz çalışması; ankete katılanların samimi cevapları; İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası nın başkanı Sayın Yahya ARIKAN ın ve onun nezdinde İSMMMO nun bilimsel araştırmayı teşvik edici biçimde yayımlama konusundaki duyarlılık ve desteği; Fatma KOŞAR ın değerli katkıları; çalışmanın dizgisi ve basım süreciyle ilgili Evren GÜNAY ın hızlı, düzenli ve başarılı çalışması ile proje grubumuzun çalışması ortaya çıkmış ve yayımlanmıştır. Hepsine teşekkür ederiz. Teori ve özellikle Türkiye deki durumu araştıran ve yayımlayan önceki araştırmacıların çalışmalarından yararlandığımız ölçüde sonraki araştırmacılara ve konuya ilgi duyanlara yararlı olabilmek ve eleştirilerle bilgimizi pekiştirip geliştirebilmek umuduyla Prof.Dr. Figen ALTUĞ İstanbul, Şubat

7 İÇİNDEKİLER SUNUŞ... 3 ÖNSÖZ... 5 İÇİNDEKİLER... 7 GRAFİK LİSTESİ... 9 TABLO LİSTESİ ŞEKİL LİSTESİ KISALTMALAR BİRİNCİ BÖLÜM KURAMSAL ALTYAPI 1. ÇALIŞMANIN TEORİK ALTYAPISI KENTLEŞME SÜRECİNDE YEREL YÖNETİMLER KAMU YÖNETİMİNDE YOLSUZLUKLAR YOLSUZLUK VE YEREL YÖNETİMLERLE İLGİLİ ALAN ARAŞTIRMALARI İKİNCİ BÖLÜM ARAŞTIRMANIN KÜNYESİ 2. ARAŞTIRMA HAKKINDA GENEL BİLGİLER AMAÇ VE KAPSAM YÖNTEM BAĞIMLI VE BAĞIMSIZ DEĞİŞKENLER ÖNGÖRÜLEN ÇIKTILAR ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YEREL YÖNETİMLERDE YOLSUZLUKLAR VE HALKIN YEREL YÖNETİMLERDEN MEMNUNİYETİ ARAŞTIRMASI: İSTANBUL 3. ARAŞTIRMA BULGULARI ARAŞTIRMANIN DEMOGRAFİK YAPISI ALAN ARAŞTIRMASININ SONUÇLARI VE ANALİZİ Türkiye nin Sorunları ve Kurumlara Duyulan Güven

8 Yerel Yönetimlerden Duyulan Memnuniyet Yerel Yönetimlerde Yolsuzluk Algısı Yerel Yönetimlerde Yolsuzluk Deneyimleri YEREL YÖNETİMLERDE ÖZELLEŞTİRME PLANLARI İLÇE DAĞILIMINA GÖRE ANALİZLER İlçelerin En Önemli Sorunları İlçelerdeki Yerel Yönetimlerden Duyulan Memnuniyet İlçelerdeki Yerel Yönetimlerde Yolsuzluk Algısı İlçelerdeki Yerel Yönetimlerde Yolsuzluk Deneyimler SENARYOLAR ÇÖZÜMLEME SONUÇ KAYNAKÇA

9 GRAFİK LİSTESİ Grafik 1. Eğitim Düzeyi (% Değer) Grafik 2. Meslek Dağılımı (% Değer) Grafik 3. Gelir Düzeyi (% Değer) Grafik 4. Türkiye nin En Önemli Sorunları (% Değer) Grafik 5. Kurumlara Duyulan Güven (Ortalama Değer) Grafik 6. İstanbul Büyükşehir Belediyesi nin Hizmetlerinden Duyulan Memnuniyet Grafik 7. İstanbul Büyükşehir Belediyesi nden Duyulan Memnuniyet Düzeyi Grafik 8. Yerel Yöneticilerin Tanınma Oranı Grafik 9. Yerel Yöneticilerin Ortalama Performans (Algılanan Başarı) Değeri Grafik 10. Belediyelerin Hizmet Alanlarındaki Uyguladığı Eşitlik Düzeyi Grafik 11. Algı Düzeyinde Belediyelerdeki Yolsuzluk Alanları Grafik 12. Rüşvet Alanlarına Duyulan Tepki Düzeyleri Grafik 13. Belediyede İş Yaptırma Yöntemleri Grafik 14. Belediyede İş Yaptırma Yöntemleri (% Değer) Grafik 15. Rüşvet Verme Oranı (% Değer) Grafik 16. Rüşvet Verilen Alan ve Tutarı (% Değer) Grafik 17. Rüşvet Tarifesi (Ortalama Rüşvet Düzeyi YTL) Grafik 18. İBB Bünyesindeki A.Ş. lerden Duyulan Memnuniyet Düzeyi Grafik 19. Ulaşım Hizmeti Tercihi (% Değer) Grafik 20. İstanbul un En Önemli Sorunu (% Değer) Grafik 21. İlk Üç Sıralamaya Göre İstanbul un Sorunları (% Değer) Grafik 22. İlçelere Göre Trafik Sorunu (% Değer) Grafik 23. İlçelere Göre Nüfus Yoğunluğu Sorunu (% Değer) Grafik 24. İlçelere Göre Asayiş Sorunu (% Değer) Grafik 25. İlçelere Göre Plansız Yapılaşma / İmar Sorunu(% Değer)

10 10 Grafik 26. İlçelere Göre Yol Altyapısının Bozukluğu Sorunu (% Değer) Grafik 27. İlçelere Göre Temizlik Hizmetleri Sorunu (% Değer) Grafik 28. İlçelere Göre Su ve Kanalizasyon Sorunu (% Değer) Grafik 29. İlçelere Göre Gecekondulaşma Sorunu (% Değer) Grafik 30. İlçelere Göre Çevre Kirliliği Sorunu (% Değer) Grafik 31. İlçelere Göre Doğalgaz Altyapısı Sorunu (% Değer) Grafik 32. İlçelere Göre Elektrik Altyapısı Sorunu (% Değer) Grafik 33. İlçe Belediyelerinden Duyulan Genel Memnuniyet Grafik 34. İlçe Belediyelerindeki Sorunları Çözmedeki Gayret Düzeyi Grafik 35. İlçe Belediyelerindeki Güler Yüzlü Hizmet Düzeyi Grafik 36. İlçe Belediyelerinin Hizmetlerindeki Eşit Uygulamalar Grafik 37. İlçe Belediyelerinin Hizmetlerindeki Dikkatlilik Düzeyi Grafik 38. İlçe Belediyelerinin Hizmetlerindeki Hatalarını Düzeltme Düzeyi Grafik 39. İlçe Belediye Başkanlarının Tanınma Oranı (% Değer) Grafik 40. İlçe Belediye Başkanlarının Performans Değerlendirmesi Grafik 41. Belediyelerde İmar Alanındaki Eşit Uygulamalar 92 Grafik 42. Belediyelerde Temizlik Hizmetlerindeki Eşit Uygulamalar Grafik 43. Belediyelerde Zabıta Hizmetindeki Eşit Uygulamalar Grafik 44. Belediyelerde Park-Bahçe Hizmetlerindeki Eşit Uygulamalar Grafik 45. Belediyelerde İhalelerdeki Eşit Uygulamalar Grafik 46. İlçe Dağılımına Göre Rüşvet Verme Oranı Grafik 47. Yolsuzluklara İsmi Karışan Belediye Başkanına Yeniden Oy Verenler (% Değer) Grafik 48. Siyasi Partisini Değiştiren Belediye Başkanına Yeniden Oy Verenler (% Değer) Grafik 49. Belediye Başkanı Seçiminde Siyasi Parti / Aday Tercihi (% Değer)

11 Grafik 50. Belediye Başkanı Seçiminde Yolsuzluk / Hizmet Tercihi (% Değer) Grafik 51. Rüşvet Alanları ve Davranışlar (% Değer) 103 TABLO LİSTESİ Tablo 1. Araştırmanın Yürütüldüğü İlçeler Tablo 2. Örneklem Dağılımı Tablo 3. Meslek Kotalarına Göre Örneklem Tablo 4. Cinsiyet ve Yaş Dağılımı Tablo 5. İstanbul daki İlçelerin En Önemli 3 Sorunu Tablo 6. İlçe Belediyelerindeki Memnuniyet Sıralaması Tablo 7. İlçe Belediyelerinin Hizmetlerindeki Eşit Uygulama Sıralaması Tablo 8. Algı Düzeyinde Belediyelerdeki Yolsuzluk Alanları Tablo 9. Binary Logit Sonuçları ŞEKİL LİSTESİ Şekil 1. Bireylerin Kendilerini Tanımladığı Göstergeler Şekil 2. İstanbul Büyükşehir Belediyesi nin Performans ve Başarı Algılanması HARİTA LİSTESİ Harita 1. İstanbul İli İlçe Sınırları Haritası Harita 2. Örneklem Haritası

12 KISALTMALAR AĞAÇ A.Ş. AKBİL BELBİM A.Ş. BELTUR A.Ş. BİMTAŞ HAMİDİYE A.Ş. İBB İDO A.Ş. İDTM A.Ş. İETT İGATAŞ İGDAŞ İHE A.Ş. İSBAK A.Ş. İSFALT A.Ş. İSPARK A.Ş. İSTAÇ A.Ş. İSTON A.Ş. İTO İUAŞ İÜ İstanbul Ağaç Peyzaj Eğitim Hizmetleri ve Hayvanat Bahçesi İşletmeciliği Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi Akıllı Bilet İstanbul Belediyeleri Bilgi-İşlem Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi Büyük İstanbul Eğitim Turizm ve Sağlık Yatırımları İşletme ve Ticaret Anonim Şirketi Boğaziçi İnşaat Müşavirlik Anonim Şirketi Hamidiye Kaynak Suları Sanayi Turizm ve Ticaret Anonim Şirketi İstanbul Büyükşehir Belediyesi İstanbul Deniz Otobüsleri Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi İstanbul Dünya Ticaret Merkezi Anonim Şirketi İstanbul Elektrik Tramvay ve Tünel İşletmeleri Genel Müdürlüğü İstanbul Gaz ve Akaryakıt Tedarik Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi İstanbul Gaz Dağıtım Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi İstanbul Halk Ekmek Anonim Şirketi İstanbul Ulaşım Haberleşme ve Güvenlik Teknolojileri Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi İstanbul Asfalt Fabrikaları Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi İstanbul Otopark İşletmeleri Ticaret Anonim Şirketi İstanbul Çevre Koruma ve Atık Maddeleri Değerlendirme Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi İstanbul Beton Elemanları ve Hazır Beton Fabrikaları Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi İstanbul Ticaret Odası İstanbul Ulaşım Anonim Şirketi İstanbul Üniversitesi 12

13 KİPTAŞ İstanbul Konut İmar Plan Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi KÜLTÜR A.Ş. İstanbul Kültür ve Sanat Ürünleri Ticaret Anonim Şirketi SPOR A.Ş. İstanbul Spor Etkinlikleri ve İşletmeciliği Ticaret Anonim Şirketi ŞİŞLİ KÜLTÜR A.Ş. Şişli Kültür ve Ticaret Merkezi İşletme ve Ticaret Anonim Şirketi TESEV Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı TOBB Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği TODAİE Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu TÜSİAD Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği 13

14 14