BEBEKLERDE VE ÇOCUKLARDA GELİŞİMSEL DEĞERLENDİRME. Prof. Dr. Gülsen Erden

Transkript

1 BEBEKLERDE VE ÇOCUKLARDA GELİŞİMSEL DEĞERLENDİRME Prof. Dr. Gülsen Erden

2 Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Gelişimsel Değerlendirmenin Önemi Risk altında olan çocukların belirlenmesini sağlama, Gelişimsel problemi olan çocukları belirleme, Özellikle, ailenin gözden kaçırdığı durumları gelişimsel değerlendirmeyle daha açık olarak görebilme, Prof.Dr. Gülsen Erden 2

3 Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Gelişimsel Değerlendirmenin Önemi Çocuğun gelişimindeki kuşkulu durumların objektif biçimde doğrulanması, Gelişimsel açıdan risk altındaki çocukların izlenmesi, Gelişimsel sapması olan çocuğun, ilerleyen dönemlerde gelişimindeki ilerlemeleri objektif olarak görme imkanı sunması, Prof.Dr. Gülsen Erden 3

4 Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Gelişimsel Değerlendirme hangi koşullarda gereklidir? Prof.Dr. Gülsen Erden 4

5 Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Gelişimsel Değerlendirmenin Gerekliliği Küçük çocukların gelişimindeki sapmaları rutin fizik muayenelerle anlama güçlüğü, Gelişimsel bozukluğun varlığının genellikle çocukta yürüyememe, konuşmama gibi belirgin sorunlar ortaya çıktığında ya da okulda başarısız olduğunda fark edilmesi, Gelişim testlerinin, çoğunlukla çocuğun yaşıtı diğer çocuklarla karşılaştırılması sağlaması, Prof.Dr. Gülsen Erden 5

6 Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Gelişimsel Değerlendirme Sonuçlarında Dikkat Edilmesi Gerekenler İleriki gelişmeyi yordamada dikkatle kullanılması, Bakım veren kişiyle, kurulan ilişkiye dayalı yanılgıya düşülmemesi, En doğru bilginin elde edilmeye çalışılması, Zihinsel değerlendirme sonucu olarak yorumlamama Prof.Dr. Gülsen Erden 6

7 Bebeklik ve Erken Çocukluk Döneminde Gelişimsel Değerlendirmenin Önemi: ÖZETLE Bebeklik ve erken çocukluk döneminde gelişimsel gecikme ve risk altındaki çocukların belirlenmesi Tedavi amaçlı eğitim programlarının planlanması Prof.Dr. Gülsen Erden 7

8 İlk gelişimsel değerlendirme ölçeği: Gesell Gelişim Çizelgeleri (Gesell, 1947). Amerika ve Avrupa da örnekler; Bayley Bebekler için Zihinsel ve Motor Gelişim Ölçeği, Minnesota Bebek Gelişim Ölçeği, Minnesota Çocuk Gelişim Ölçeği, Prof.Dr. Gülsen Erden 8

9 Ülkemizde Gelişimi Değerlendirme Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE) Denver Gelişim Tarama Testi. Vineland Uyum Davranış Ölçeği. TİFALDİ Bayley Gelişim Değerlendirme Testi. Peabody Resim Kelime testi. Brunet Lezine Gelişimsel Değerlendirme Testi Prof.Dr. Gülsen Erden 9

10 Gelişimin izlenmesinde genel olarak İki çeşit değerlendirme aracı kullanılmaktadır. Gelişim tarama araçları, Gelişimsel testler Prof.Dr. Gülsen Erden 10

11 Gelişim tarama araçları bireysel gelişimin izlenmesi ve gelişimi destekleyici programların değerlendirmesinde de kullanılabilirler Prof.Dr. Gülsen Erden 11

12 Gelişimsel düzeyleri değerlendirmede kullanılan testler, Tarama araçlarına oranla daha ayrıntılı bilgi sağlarlar, Genellikle bireysel olarak uygulanırlar, Gelişimle ilgili daha kapsamlı bilgi vermede ve bireysel tanı koymada yararlı olurlar Prof.Dr. Gülsen Erden 12

13 ANKARA GELİŞİM TARAMA ENVANTERİ (AGTE) Prof.Dr. Gülsen Erden 13

14 Işık Savaşır, Nilhan Sezgin ve Neşe Erol tarafından 0-6 yaş arası çocukları değerlendirmek için 1993 yılında geliştirilmiştir. 154 maddeden oluşmaktadır. Ebeveyn ya da bakımverenle görüşülerek çocuk hakkında bilgi alınır. Evet/hayır/bilmiyorum şeklinde cevaplanmaktadır Prof.Dr. Gülsen Erden 14

15 4 beceri alanı ve genel gelişim değerlendirilir. Genel Gelişim Dil-bilişsel İnce motor Kaba motor Sosyal beceri-özbakım Prof.Dr. Gülsen Erden 15

16 Dil-Bilişsel Beceriler 65 madde Basit ses (Ani ses ya da gürültüden ürküp sıçrar mı?) ve sözel davranışlardan ( Atta dendiğinde kapıya bakar ya da hareketlenir mi?) karmaşık dil ifadelerine doğru giden içerik Dili anlama ve açık olarak ifade edebilme becerileri (İki kelimelik cümleler kurar mı?) Basit problemleri çözebilme becerileri (Siz konuşurken anlamadığı kelime olsa sorar mı?) Sayı-zaman kavramı (Yaşını bilir mi? /) Prof.Dr. Gülsen Erden 16

17 26 madde İnce Motor Beceriler Basit el-göz koordinasyonundan (Ellerini bazen açık tutar mı? / Önüne konan nesneyi eline almaya çalışır mı?) karmaşık ince motor davranışlara (Düğme açar mı? İlikler mi? Adını yazar mı?) kadar uzanan görsel-motor beceriler Prof.Dr. Gülsen Erden 17

18 Kaba Motor Beceriler 24 madde Hareket (Kucaktayken kafasını çevirip etrafına bakar mı? / Merdiven inip çıkar mı? Denge (Desteksiz oturur mu? Sek sek oynar mı?) ve koordinasyon (Geri geri yürür mü?) Prof.Dr. Gülsen Erden 18

19 Sosyal beceri-özbakım 39 madde Yeme, içme, tuvalet temizliği, giyinme (özbakım) (Yemeğini çiğner mi? / Altı ıslanınca haber verir mi? ) Özerklik, sosyal etkileşim ve inisiyatif (sosyal beceri) Hayır denince durur mu? ) Prof.Dr. Gülsen Erden 19

20 Psikometrik Özellikler Üç sosyo-ekonomik düzeyden (SED) seçilen örnekleme AGTE uygulanmış ve istatistiksel analizler sonucunda yaş ve SED etkisinin anlamlı olduğu gözlenmiştir Prof.Dr. Gülsen Erden 20

21 Bulgular: Yaş ilerledikçe gelişimsel puanlarda anlamlı bir artış olduğu gözlenmektedir. SED ile ilgili farklar ise özellikle 4 yaştan sonra daha belirgin olmaktadır. Cinsiyet farklılıkları gözlenmemiştir Prof.Dr. Gülsen Erden 21

22 Test-tekrar test güvenirlikleri yüksek (.99 ve.88) Envanterin ve alt ölçeklerin iç tutarlılığı yüksek (.99 ve.80 arası) Prof.Dr. Gülsen Erden 22

23 Üst yaş grubunda Toplam Puan, Dil- Bilişsel, İnce Motor alt ölçeklerinin katsayılarının yüksek (.88 ve.64 arası) Kaba-Motor ve Sosyal Beceri-Öz Bakım alt ölçeklerinin katsayılarının ise düşük olduğu görülmektedir. Bu alt alanlardaki gelişim aylarda tavana erişmekte ve bu nedenle denekler arasında fark gözlenmemektedir Prof.Dr. Gülsen Erden 23

24 Uygulama İlk olarak bebeğin / çocuğun takvim yaşı hesaplanır. Prematüre doğum bilgisi alındıysa yaş düzeltmesi yapılır Prof.Dr. Gülsen Erden 24

25 ÇOCUĞUN YAŞININ HESAPLANMASI Yıl Ay Gün Değerlendirme Tarihi Çocuğun Doğum Tarihi Takvim Yaşı Prof.Dr. Gülsen Erden 25

26 Uygulama Bebeğe / çocuğa bakım veren kişiyle iyi bir iletişim kurmadan, bu değerlendirmenin ne amaçla yapıldığı açıklamadan uygulamaya başlanmaz. Uygulama sırasında bebeğin / çocuğun ortamda bulunması gözlem yapabilmek açısından gereklidir. Bebek / çocuk huysuzlanırsa güvendiği bir erişkinle başka ortamda kalması sağlanabilir, bu durum gözlem notu olarak raporda belirtilir Prof.Dr. Gülsen Erden 26

27 Yönerge Envanter uygulanmadan önce anneye ya da çocuğa bakan temel kişiye kısa bir açıklama yapılır. Açıklama envanterin uygulanış amacına göre değiştirilebilir. (Bknz. AGTE el kitabı s. 11) Örneğin Prof.Dr. Gülsen Erden 27

28 Envanter araştırma amacıyla uygulanıyorsa Çocukların (bebeklerin) gelişimiyle ilgili sorular soracağım." gibi bir açıklama yapmak uygundur: Prof.Dr. Gülsen Erden 28

29 Amaç çocuğun gelişimini değerlendirmek ise Burada değişik yaşlardaki. şekilde cevaplamaya çalışmanızdır. gibi bir açıklama yapılabilir: Prof.Dr. Gülsen Erden 29

30 Başlama noktası Çocuğun gerçek yaş diliminden hemen öncesinden başlanır. Böylece anneler çocuklarının başarıyla yaptığı şeylerden söz ederek görüşmeye başlamış olurlar. Bu onları rahatlatır ve daha sonra çocukların yapamadığı şeyleri söylerken daha az rahatsızlık duyarlar Prof.Dr. Gülsen Erden 30

31 Örneğin, aylık bir çocuk için 8-9 ay (madde 44) aylık bir çocuk için ay (m 77) Prof.Dr. Gülsen Erden 31

32 Eğer bebeğin / çocuğun başlangıç yaş dilimindeki tüm maddeleri yapabildiği belirtiliyorsa, burası taban yaşı olarak kabul edilir ve bundan önceki tüm maddeleri de yapabildiği kabul edilir (puan verilir). Testi kesme ölçütüne ulaşılana kadar soruları sormaya devam edilir Prof.Dr. Gülsen Erden 32

33 Bir önceki yaş diliminin tüm maddelerinden bir puan alırsa (yani yapabiliyorsa) önceki maddelerden de puan alır ve teste kalındığı yerden (başlangıç yaş diliminin hemen sonundan) devam edilir Prof.Dr. Gülsen Erden 33

34 Taban yaşına ulaşıldığında teste kalındığı yerden devam etmek gerekir. Uygulama sırasında maddelerin yanına (+/-) ya da ( /X) işaretleri konur. Çocuğun yapıp yapmadığı bilinmiyorsa (?), fırsat olmamışsa (FO) diye belirtilir. **Bakım verenin yanında 1 ya da 0 olarak puanlanmaz** Prof.Dr. Gülsen Erden 34

35 Testin Kesilmesi Bakımveren üst üste (birbirini izleyen) 8 soruyu olumsuz ( hayır yapamaz / bilmiyorum / hiç denemedik, izin vermeyiz ) cevapladığı zaman görüşme bitirilir Prof.Dr. Gülsen Erden 35

36 Puanlama Evet 1 puan Hayır 0 puan Bilmiyorum 0 puan Hiç yapmadı / fırsat olmadı 0 puan Prof.Dr. Gülsen Erden 36

37 Kitapçık üzerinde her alt gelişim alanı için ayrılmış sütunlardaki 1 puanlar toplanarak (ilk sayfadan itibaren) alt gelişim alanı puanı hesaplanır. Dört gelişim alanı toplamı genel gelişim puanını verir. Elde edilen 5 ayrı puan profil üzerine yerleştirilir Prof.Dr. Gülsen Erden 37

38 !!Puanlamada dikkat edilmesi gerekenler!! Prof.Dr. Gülsen Erden 38

39 Örnek puanlama: 26 aylık bir bebeğin değerlendirmesini yaparken bu yaştan önceki yaş diliminden başlanır (18 aydan 23 ay sonuna kadar) ve ardı ardına 8 soruyu geçemeyene kadar teste devam edilir. Uygulama bittikten sonra evet ler birer puan olarak toplanır. 27 evet cevabı varsı 27 puan verilir ve bu puana başlama noktasından önceki 84 soru için 84 puan eklenir. Çocuğun toplam gelişim puanı 111 (27+84=111) olarak hesaplanır. Alt alanlar ayrı ayrı hesaplanır Prof.Dr. Gülsen Erden 39

40 Profil Çıkarma Profil kağıdı bize bebeğin / çocuğun gelişim düzeyini grafiksel olarak gösterir. Profil üzerinde çocuğun takvim yaşı ve her beceri alanındaki gelişim düzeyi görülür. Aldığı puanın ne anlama geldiğini yorumlamak için kritik yaş aralıklarının bulunması gerekir Prof.Dr. Gülsen Erden 40

41 1. Her bir alt alana ve genel gelişime ait puan hesaplanır. 2. Puanlar profil kağıdının en alt kısmında ait oldukları yere yazılır. 3. Her bir alt test puanı ve genel gelişim puanı profilin üzerinde işaretlenir. 4. Takvim yaşı profil üzerinde bulunarak soldan sağa düz bir çizgi çizilir Prof.Dr. Gülsen Erden 41

42 Yorumlama Profil kağıdına baktığımızda, elde edilen puanlar I) TY çizgisi ile %20 altındaki yaş çizgisi arasında kalıyorsa gelişimin yaşından beklenilen düzeyde olduğunu, Gelişiminde bir gecikme olmadığını söyleyebiliriz Prof.Dr. Gülsen Erden 42

43 II) %20 altındaki yaş çizgisi ile %30 altındaki yaş çizgisi arasında kalıyorsa Prof.Dr. Gülsen Erden 43

44 III) %30 altındaki yaş çizgisinin altında kalıyorsa Prof.Dr. Gülsen Erden 44

45 Testin yorumlanmasında önemli bir nokta tavan etkisi dir. Genel Gelişim alt testinde 5 yaşın üzeri Kaba motor alt testinde 2.5 yaşın üzeri İnce Motor ve Sosyal Beceri-Özbakım alt testinde 3.5 yaşın üzeri Prof.Dr. Gülsen Erden 45

46 Bulgular çocuğun gelişim öyküsü ve diğer klinik bulgularla güçlendirilmelidir Prof.Dr. Gülsen Erden 46

47 t-puanı profili t-puanı olarak karşılaştırma yapabilmek için kullanılır. Kağıdın iki yüzünde yaş grupları ayrı ayrı belirtilmiştir (3 ile aylar ve 66 ile 72 aylar) Genel Gelişim Ham Puanı yaşa uygun yere yerleştirilir Prof.Dr. Gülsen Erden 47

48 Profilde 50 T-puanı karşılığındaki ham puanlar ortalamayı, 60 ve 40 T-puanı karşılığındaki ham puanlar ortalamadan bir standart sapma uzaklığı; 70 ve 30 T-puanı karşılığındaki ham puanlar ise ortalamadan iki standart sapma uzaklığı göstermektedir Prof.Dr. Gülsen Erden 48

49 Özetle çocuğun ham puanına karşı gelen T- puan, arasında ise o çocuğun gelişiminin yaşına uygun olduğu söylenebilir. Ham puan karşılığı. çocuğun ayrıntılı değerlendirmesi önerilmeli ve/veya gelişimi izlenmelidir Prof.Dr. Gülsen Erden 49

50 Genel profil çocuğun becerilerinin kendi içinde karşılaştırılması için, t-profili çocuğun genel gelişiminin norm grubu ile karşılaştırılması içindir Prof.Dr. Gülsen Erden 50

51 Rapor Yazma Rapor çocuğun kısaca gelişim ve yakınma öyküleri ile başlamalıdır. Uygulama sırasında (öncesi ve sonrası da dahil) bebeğin / çocuğun davranış gözleminin yanında bakımveren kişinin tutum ve davranışları da mutlaka yer almalıdır. Alt alanlar ve genel gelişim puanları tek tek yorumlanmalıdır. Aileye verilecek raporda sayısal değerler verilmez Prof.Dr. Gülsen Erden 51

52 Sonuç paragrafı için örnek: Genel gelişimini değerlendirmek amacıyla 3 yaş 8 aylık A. ya Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE) uygulanmıştır. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda A nın dil bilişsel, ince motor ve kaba motor becerilerinin yaşıtlarından beklenen düzeyde geliştiği; sosyal beceri/ özbakım becerilerinin gelişimsel gecikme gösterdiği; genel gelişiminin ise riskli grup içinde yer aldığı saptanmıştır Prof.Dr. Gülsen Erden 52