T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ISPARTA İLİ YAĞ GÜLÜ (Rosa damascena MILLER) ÜRETİM ALANLARINDA BULUNAN ZARARLILAR, YAYILIŞLARI, DOĞAL DÜŞMANLARI VE ÖNEMLİLERİNİN POPULASYON DEĞİŞİMLERİ OZAN DEMİRÖZER Danışman: Prof. Dr. İsmail KARACA DOKTORA TEZİ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI ISPARTA 28

2 İÇİNDEKİLER Sayfa İÇİNDEKİLER... i ÖZET... iii ABSTRACT... iv TEŞEKKÜR...v ŞEKİLLER DİZİNİ... vii ÇİZELGELER DİZİNİ... xii SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ... xiii 1. GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Yöntem Sörvey Çalışmaları ve Örneklerin Toplanması Zararlı Türlerin Sörveyi ve Toplanması Yararlı Türlerin Sörveyi ve Toplanması Asalakların Sörveyi ve Toplanması Avcıların Sörveyi ve Toplanması Türlerin Populasyon Değişimlerinin Belirlenmesi Zararlı Türlerin Populasyon Değişimlerinin Belirlenmesi Doğal Düşmanların Populasyon Değişimlerinin Belirlenmesi ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Zararlı Türler ve Yayılışları ACARINA Tetranychidae...22 Tetranychus urticae Koch, HEMIPTERA Lygaeidae...23 Lygaeus equestris (Linnaeus, 1758) HOMOPTERA Aphididae...24 Macrosiphum rosae (Linnaeus, 1758)...24 Myzaphis rosarum (Kaltenbach, 1843) Coccidae...26 Rhodococcus perornatus Cockerell & Parrott, Diaspididae...27 Lepidosaphes ulmi (Linnaeus, 1758) THYSANOPTERA Thripidae...28 Thrips meridionalis (Priesner, 1926) COLEOPTERA Cetoniidae...29 Cetonia aurata (Linnaeus, 1761)...29 Tropinota hirta (Poda, 1761)...3 Oxythyrea cinctella (Schaum, 1841) Buprestidae...32 Perotis chlorana Laporte & Gory, i

3 Attelabidae...33 Rhynchites hungaricus Herbst, LEPIDOPTERA Tortricidae...35 Archips rosana (Linnaeus, 1758) Pterophoridae...36 Cnaemidophorus rhododactyla (Denis & Schiffermüller, 1775) HYMENOPTERA Cephidae...37 Syrista parreyssii (Spinola, 1843) Argidae...38 Arge rosae (Linnaeus, 1758) Tenthredinidae...38 Ardis brunniventris Hartig, Rhogogaster chlorosoma Benson, Yararlı Türler ve Yayılışları COLEOPTERA Anthribidae...4 Anthribus fasciatus Forster, Coccinellidae...42 Adalia fasciatopunctata revelierei Mulstant, Coccinella septempunctata (Linnaeus, 1758)...43 Exochomus quadripustulatus (Linnaeus, 1758)...45 Hippodamia variegata (Goeze, 1777) Önemli Zararlı Türlerin Populasyon Değişimleri Tetranychus urticae Koch. nin Populasyon Değişimi Rhodococcus perornatus Cockerell & Parrott un Populasyon Değişimi Macrosiphum rosae (L.) nin Populasyon Değişimi Thrips meridionalis Priesner in Populasyon Değişimi Oxythyrea cinctella Schaum nın Populasyon Değişimi Tropinota hirta Poda nın Populasyon Değişimi Perotis chlorana Leporte & Gory nın Populasyon Değişimi Rhynchites hungaricus Herbst un Populasyon Değişimi Cnaemidophorus rhododactyla Denis & Schiffermüller nın Populasyon Değişimi Syrista parreyssii Spinola nin Populasyon Değişimi Önemli Yararlı Türlerin Populasyon Değişimleri Adalia fasciatopunctata revelierei (Mulsant) nin Populasyon Değişimi Coccinella septempunctata (L.) nın Populasyon Değişimi Exochomus quadripustulatus (L.) un Populasyon Değişimi Hippodamia variegata Goeze nın Populasyon Değişimi SONUÇ KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ ii

4 ÖZET Doktora Tezi ISPARTA İLİ YAĞ GÜLÜ (Rosa damascena MILLER) ÜRETİM ALANLARINDA BULUNAN ZARARLILAR, YAYILIŞLARI, DOĞAL DÜŞMANLARI VE ÖNEMLİLERİNİN POPULASYON DEĞİŞİMLERİ Ozan DEMİRÖZER Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bitki Koruma Anabilim Dalı Jüri: Prof. Dr. İsmail KARACA (Danışman) Prof. Dr.Yusuf KARSAVURAN Prof. Dr. Serdar TEZCAN Doç. Dr. Recep AY Doç. Dr. Mustafa AVCI Isparta ili yağ gülü üretim alanlarında bulunan zararlı, yararlı türlerin belirlenmesi ve önemlilerinin ortaya çıkarılması amacıyla yıllarında sörvey çalışmaları yapılmıştır. Çalışma sonucunda, Insecta sınıfının 8 takımına ait 39 familyadan toplam 17 tür, Arachnida sınıfına ait 1 takıma bağlı 2 familyadan 2 tür olmak üzere toplamda 19 türün varlığı belirlenmiştir. Çalışmada 99 adet örneğin tür düzeyinde teşhisleri tamamlanırken, 1 türün teşhisleri cins düzeyine kadar sağlanabilmiştir. Sörvey çalışmalarında, yağ gülü üretim alanlarında toplam 34 adet doğal düşman bulunmuş ve bu doğal düşmanların 23 ünün avcı, 11 inin ise asalak tür olduğu saptanmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde, yağ gülü alanlarında ekonomik açıdan önemli olan zararlı türlerden Tetranychus urticae Koch. (Acarina: Tetranychidae), Rhodococcus perrornatus Cockerell & Parrott (Homoptera: Coccidae), Macrosiphum rosae (L.) (Homoptera: Aphididae), Thrips meridionalis Priesner (Thysanoptera: Thripidae), Oxythyrea cinctella Schaum, Tropinota hirta Poda (Coleoptera: Cetoniidae), Perotis chlorana Castelnau & Gory (Coleoptera: Buprestidae), Rhynchites hungaricus Herbst (Coleoptera: Attelabidae), (Lepidoptera: Pterophoridae) Cnaemidophorus rhododactyla Denis & Schiffermüller (Lepidoptera: Pterophoridae), Syrista parreyssii Spinola (Hymenoptera: Cephidae) nin ve bu zararlılara ait önemli doğal düşmanlardan, Anthribus fasciatus Forster (Coleoptera: Anthribidae), Adalia fasciatopunctata revelierei (Mulsant), Coccinella septempunctata (L.), Exochomus quadripustulatus (L.), Hippodamia variegata Goeze (Coleoptera: Coccinellidae) nın yıllarındaki populasyon değişimleri incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Yağ gülü, zararlılar, yararlılar, Isparta, populasyon değişimi. 28, 152 sayfa iii

5 ABSTRACT Ph.D. Thesis PESTS, THEIR NATURAL ENEMIES AND POPULATION FLUCTUATIONS OF SOME IMPORTANT SPECIES FOUND IN OIL-BEARING ROSE (Rosa damascena MILLER) PRODUCTION AREAS IN ISPARTA PROVINCE Ozan DEMİRÖZER Süleyman Demirel University Graduate School of Applied and Natural Sciences Department of Plant Protection Thesis Committee: Prof. Dr. İsmail KARACA (Supervisor) Prof. Dr. Yusuf KARSAVURAN Prof. Dr. Serdar TEZCAN Assoc. Dr. Recep AY Assoc. Dr. Mustafa AVCI This survey study was carried out during in Isparta to determine harmful and beneficial species and to reveal important species in oil bearing rose production areas. Results showed that there were 17 species of 39 families belonging 8 order of Insecta, and 2 species of 2 families belonging to Arachnida order. Thus total of 19 species were found. In the study, 99 and 1 samples were identified until species and genus level, respectively. In the study area a total of 34 natural enemies were found and of these 23 were predator and 11 parasitoid. In the second stage of the study, population fluctuation of economically harmful species known as Tetranychus urticae Koch. (Acarina: Tetranychidae), Rhodococcus perrornatus Cockerell & Parrott (Homoptera: Coccidae), Macrosiphum rosae (L.) (Homoptera: Aphididae), Thrips meridionalis Priesner (Thysanoptera: Thripidae), Oxythyrea cinctella Schaum, Tropinota hirta Poda (Coleoptera: Cetoniidae), Perotis chlorana Castelnau & Gory (Coleoptera: Buprestidae), Rhynchites hungaricus Herbst (Coleoptera: Attelabidae), (Lepidoptera: Pterophoridae) Cnaemidophorus rhododactyla Denis & Schiffermüller (Lepidoptera: Pterophoridae), Syrista parreyssii Spinola (Hymenoptera: Cephidae) and important natural enemies of these pests known as Anthribus fasciatus Forster (Coleoptera: Anthribidae), Adalia fasciatopunctata revelierei (Mulsant), Coccinella septempunctata (L.), Exochomus quadripustulatus (L.), Hippodamia variegata Goeze (Coleoptera: Coccinellidae) was determined. Key Words: Oil-bearing rose, pest, natural enemies, Isparta, population fluctuation. 28, 152 pages iv

6 TEŞEKKÜR Araştırma konusunun seçiminde büyük katkılarını gördüğüm ve çalışmam süresince karşılaştığım zorlukları aşmamda bana yardımcı olan danışman hocam Prof. Dr. İsmail KARACA ya (Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi), tezimin sonuçlandırılmasında yakın ilgisini esirgemeyerek her zaman bana kıymetli vaktini ayıran değerli hocam, Prof. Dr. Yusuf KARSAVURAN a (Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi) sonsuz teşekkür ederim. Tez çalışmam sırasında tavsiyelerinden ve olumlu katkılarından sürekli yararlandığım Doç. Dr. Recep AY a (Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi) teşekkür ederim. Ayrıca, tezime jüri olarak katkı sağlayan sayın Prof. Dr. Serdar TEZCAN (Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi) ve Doç. Dr. Mustafa AVCI ya (Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi) teşekkür ederim. Çalışmam sırasında elde ettiğim çeşitli gruplardan örneklerin teşhislerini gerçekleştiren değerli bilim adamları; Prof. Dr. Sultan ÇOBANOĞLU, Prof. Dr. Hikmet ÖZBEK, Prof. Dr. İrfan ASLAN, Prof. Dr. Rüstem HAYAT, Prof. Dr. Ake LINDELÖW, Prof. Dr. Andreas H. SEGERER, Prof. Dr. Janko KOLAROV, Prof. Dr. Petr STARY, Prof. Dr. Svihla VLADIMIR, Doç. Dr. Selma ÜLGENTÜRK, Doç. Dr. Levent GÜLTEKİN, Doç. Dr. Ekrem ATAKAN, Doç. Dr. Önder ÇALMAŞUR, Doç. Dr. Göksel TOZLU, Doç. Dr. George JAPOSHVILI, Yrd. Doç. Dr. Derya ŞENAL, Yrd. Doç. Dr. Bora KAYDAN, Yrd. Doç. Dr. Meral FENT, Yrd. Doç. Dr. Feza CAN, Yrd. Doç. Dr. Özlem ÇETİN ERDOĞAN, Yrd. Doç. Dr. M. Faruk GÜRBÜZ, Dr. Işıl ÖZDEMİR, Dr. Shalva BARJADZE, Dr. George KALADZE, Dr. Aneliya STOJANOVA ve Ziraat Mühendisi Didem SAĞLAM a yardımlarından dolayı teşekkürü borç bilirim. Tez araştırmamı yürüttüğüm çalışma bahçelerini belirlememde yardımcı olan sayın Ziraat Mühendisi Mehmet YÜCEER e katkılarından dolayı teşekkür ederim. Çalışmamda sürekli yardımlarını gördüğüm kıymetli ağabeylerim Durak FERAH ve Musa ÖZKAN a değerli katkılarından dolayı teşekkür ederim. Arazi çalışmalarımı v

7 tamamlamamda yardımcı olan SDÜ Ziraat Fakültesi şoförlerinden Ö. Faruk ARISAN ve Uğur ALTAY a teşekkür ederim. Tez çalışmamın yazım aşamasında kıymetli vakitlerini bana ayırarak yardımcı olan değerli arkadaşlarım, başta Ziraat Mühendisi Medine KAYA olmak üzere Yrd. Doç. Dr. Evrim ARICI, Ziraat Mühendisi Ayşe ÇETİNÇELİK ve Ziraat Mühendisi Bengi TOPKAYA ya katkılarından dolayı teşekkür ederim. Çalışmamda gül üretim alanlarına arazi çıkışlarını gerçekleştirebilmem için araç tahsisini sağlayan SDÜ Ziraat Fakültesi Dekanlığına ve laboratuvar imkanlarını kullanmama izin veren Bitki Koruma Bölümü başkanlığına teşekkür ederim. Çalışmam sırasında ilgi ve desteklerini esirgemeyen tüm SDÜ Bitki Koruma Bölümü çalışanlarına içten teşekkür ederim. Tezimi 1249-D-6 no lu proje ile maddi olarak destekleyen Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Yönetim Birimi Başkanlığı na teşekkür ederim. Bugüne kadar her zaman yanımda olan, sıkıntılarımı ve sevinçlerimi benimle paylaşan, sürekli olarak manevi ve maddi desteklerini benden esirgemeyen değerli aileme sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Ozan DEMİRÖZER ISPARTA, 28 vi

8 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 3.1. Araştırmanın yürütüldüğü alanlara ait Isparta ili haritası...9 Şekil Tetranychus urticae Koch. nin ergin bireyleri (Anonim, 28a)...22 Şekil Macrosiphum rosae (L.) nin a) Kanatsız ergin bireyi b) Yeni sürgün üzerinde oluşturduğu kolonisi...24 Şekil Rhodococcus perornatus Cockerell & Parrott a) Yumurta b) II. dönem nimf c) Dişi...26 Şekil Thrips meridionalis Priesner in ergin bireyi (Anonim, 28b)...28 Şekil Tropinota hirta Poda nın ergin bireyi...3 Şekil Oxythyrea cinctella Schaum nın ergin bireyi...31 Şekil Perotis chlorana Leporte & Gory nın ergin bireyi...32 Şekil Rhynchites hungaricus Herbst un ergin bireyi...33 Şekil Cnaemidophorus rhododactyla Denis & Schiffermüller nın a) Larva b) Tomurcukta beslenen larva c) Pupa d) Ergin bireyi...36 Şekil Syrista parreyssii Spinola nin a) Larva b) Yumurta koymakta olan ergin dişi c) Vuruk sürgün...37 Şekil Anthribus fasciatus Forster un a) Ergin b) Larva c) Rhodococcus perornatus un genç dişisi ile beslenen ergin birey...4 Şekil Adalia fasciatopunctata revelierei (Mulsant) nin ergin bireyi...42 Şekil Coccinella septempunctata (L.) nın ergin bireyi...43 Şekil Exochomus quadripustulatus (L.) un ergin bireyi...45 Şekil Hippodamia variegata Goeze nin ergin bireyi...47 Şekil Çalışmaların sürdürüldüğü yıllarına ait Isparta ili aylık ortalama sıcaklık ve nem grafiği...49 Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Tetranychus urticae Koch. nin 26 ve 27 yıllarında bileşik yapraktaki populasyon değişimleri...5 Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Tetranychus urticae Koch. nin 26 ve 27 yıllarında bileşik yapraktaki populasyon değişimleri...51 Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Tetranychus urticae Koch. nin 26 ve 27 yıllarında bileşik yapraktaki populasyon değişimleri...52 Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Tetranychus urticae Koch. nin 26 ve 27 yıllarında bileşik yapraktaki populasyon değişimleri...53 Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Tetranychus urticae Koch. nin 26 ve 27 yıllarında bileşik yapraktaki populasyon değişimleri...54 Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Rhodococcus perornatus Cock. & Parr. un 26 ve 27 yıllarında iki yıllık dal üzerindeki populasyon değişimleri...58 Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Rhodococcus perornatus Cock. & Parr. un 26 ve 27 yıllarında iki yıllık dal üzerindeki populasyon değişimleri...59 Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Rhodococcus perornatus Cock. & Parr. un 26 ve 27 yıllarında iki yıllık dal üzerindeki populasyon değişimleri...6 Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Rhodococcus perornatus Cock. & Parr. un 26 ve 27 yıllarında iki yıllık dal üzerindeki populasyon değişimleri...61 vii

9 Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Rhodococcus perornatus Cock. & Parr. un 26 ve 27 yıllarında iki yıllık dal üzerindeki populasyon değişimleri...62 Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Macrosiphum rosae (L.) nin 26 ve 27 yıllarında bileşik yapraktaki populasyon değişimleri...68 Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Macrosiphum rosae (L.) nin 27 yılında yeni sürgünler üzerindeki populasyon değişimi...69 Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Macrosiphum rosae (L.) nin 26 ve 27 yıllarında bileşik yapraktaki populasyon değişimleri...7 Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Macrosiphum rosae (L.) nin 27 yılında yeni sürgünler üzerindeki populasyon değişimi...71 Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Macrosiphum rosae (L.) nin 26 ve 27 yıllarında bileşik yapraktaki populasyon değişimleri...72 Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Macrosiphum rosae (L.) nin 27 yılında yeni sürgünler üzerindeki populasyon değişimi...73 Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Macrosiphum rosae (L.) nin 26 ve 27 yıllarında bileşik yapraktaki populasyon değişimleri...74 Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Macrosiphum rosae (L.) nin 27 yılında yeni sürgünler üzerindeki populasyon değişimi...75 Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Macrosiphum rosae (L.) nin 26 ve 27 yıllarında bileşik yapraktaki populasyon değişimleri...76 Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Macrosiphum rosae (L.) nin 27 yılında yeni sürgünler üzerindeki populasyon değişimi...77 Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Thrips meridionalis Priesner in 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri...82 Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Thrips meridionalis Priesner in 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri...82 Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Thrips meridionalis Priesner in 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri...83 Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Thrips meridionalis Priesner in 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri...83 Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Thrips meridionalis Priesner in 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri...84 Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Oxythyrea cinctella Schaum nın 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri...86 Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Oxythyrea cinctella Schaum nın 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri...86 Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Oxythyrea cinctella Schaum nın 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri...87 Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Oxythyrea cinctella Schaum nın 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri...87 Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Oxythyrea cinctella Schaum nın 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri...88 Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Tropinota hirta Poda nın 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri...89 Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Tropinota hirta Poda nın 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri...9 viii

10 Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Tropinota hirta Poda nın 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri...9 Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Tropinota hirta Poda nın 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri...91 Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Tropinota hirta Poda nın 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri...91 Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Perotis chlorana Leporte & Gory nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri...93 Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Perotis chlorana Leporte & Gory nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri...94 Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Perotis chlorana Leporte & Gory nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri...94 Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Perotis chlorana Leporte & Gory nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri...95 Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Perotis chlorana Leporte & Gory nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri...95 Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Rhynchites hungaricus Herbst un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri...97 Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Rhynchites hungaricus Herbst un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri...98 Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Rhynchites hungaricus Herbst un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri...98 Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Rhynchites hungaricus Herbst un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri...99 Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Rhynchites hungaricus Herbst un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri...99 Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Cnaemidophorus rhododactyla Denis & Schiffermüller nın 26 ve 27 yıllarında tomurcuklar üzerindeki populasyon değişimleri...11 Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Cnaemidophorus rhododactyla Denis & Schiffermüller nın 26 ve 27 yıllarında tomurcuklar üzerindeki populasyon değişimleri...11 Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Cnaemidophorus rhododactyla Denis & Schiffermüller nın 26 ve 27 yıllarında tomurcuklar üzerindeki populasyon değişimleri...12 Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Cnaemidophorus rhododactyla Denis & Schiffermüller nın 26 ve 27 yıllarında tomurcuklar üzerindeki populasyon değişimleri...12 Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Cnaemidophorus rhododactyla Denis & Schiffermüller nın 26 ve 27 yıllarında tomurcuklar üzerindeki populasyon değişimleri...13 Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Syrista parreyssii Spinola nin 26 ve 27 yıllarında sürgünler üzerindeki populasyon değişimleri...15 Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Syrista parreyssii Spinola nin 26 ve 27 yıllarında sürgünler üzerindeki populasyon değişimleri...15 Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Syrista parreyssii Spinola nin 26 ve 27 yıllarında sürgünler üzerindeki populasyon değişimleri...16 ix

11 Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Syrista parreyssii Spinola nin 26 ve 27 yıllarında sürgünler üzerindeki populasyon değişimleri...16 Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Syrista parreyssii Spinola nin 26 ve 27 yıllarında sürgünler üzerindeki populasyon değişimleri...17 Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Anthribus fasciatus Forster un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri...19 Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Anthribus fasciatus Forster un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri...11 Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Anthribus fasciatus Forster un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri...11 Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Anthribus fasciatus Forster un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Anthribus fasciatus Forster un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Adalia fasciatopunctata revelierei (Mulsant) nin 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Adalia fasciatopunctata revelierei (Mulsant) nin 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Adalia fasciatopunctata revelierei (Mulsant) nin 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Adalia fasciatopunctata revelierei (Mulsant) nin 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Adalia fasciatopunctata revelierei (Mulsant) nin 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Coccinella septempunctata (L.) nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Coccinella septempunctata (L.) nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Coccinella septempunctata (L.) nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Coccinella septempunctata (L.) nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Coccinella septempunctata (L.) nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Exochomus quadripustulatus (L.) un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Exochomus quadripustulatus (L.) un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Exochomus quadripustulatus (L.) un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Exochomus quadripustulatus (L.) un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Exochomus quadripustulatus (L.) un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Hippodamia variegata Goeze nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri x

12 Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Hippodamia variegata Goeze nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Hippodamia variegata Goeze nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Hippodamia variegata Goeze nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Hippodamia variegata Goeze nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri xi

13 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 1.1. Yıllara göre Isparta ilinin yağ gülü üretim alanları, üretim miktarları ve gül çiçeği alım fiyatları...2 Çizelge 4.1.Yağ gülü bahçelerinde saptanan türlerin ve bağlı oldukları takım ve familyaların sayısal durumları...17 Çizelge 4.2. Ispata ili yağ gülü üretim alanlarında saptanan ve Rosa cinsine bağlı gül türleri üzerinde zararlı olan türler...18 Çizelge 4.3. Ispata ili yağ gülü üretim alanlarında saptanan diğer türler...19 Çizelge 4.4. Ispata ili yağ gülü üretim alanlarında saptanan yararlı türler...2 Çizelge 4.5. Bitki fenolojisine bağlı olarak önemli zararlı ve yararlıların bahçelerde bulunma ve zarar yapma durumları...21 xii

14 SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ FAO EMIT kg cm m 2 km Food and Agriculture Organization Entomological Museum of Isparta Turkey Kilogram Santimetre Metrekare Kilometre xiii

15 1. GİRİŞ Isparta nın coğrafi konumu, farklı iklim özelliklerinin bir arada görülmesini sağlamaktadır. İklimsel farklılıklar, bölgedeki tarımsal ürün desenini doğrudan etkilerken, özellikle sert ve yumuşak çekirdekli meyvelerin bölgede rahatlıkla yetiştirilmesine olanak sağlamaktadır. Isparta ilinde cumhuriyet öncesi dönemden bu yana üretimi devam eden ürünlerin ilk sırasında ise Rosa damascena Miller (Rosales: Rosaceae) gelmektedir. Dünyada Isparta gülü, Şam gülü veya pembe yağ gülü olarak tanınan bu türün taze çiçeklerinden su buharı distilasyonu ile gülyağı ve gülsuyu, solvent (genelde hekzan) ekstraksiyon tekniği ile katı gülyağı (konkret) ve konkretten de alkol (genelde etanol) ekstraksiyonu ile absolü elde edilmektedir. Isparta ili merkez olmak üzere Göller bölgesi, sadece Türkiye nin değil dünyanın da yağ gülü ve gülyağı üretim merkezi olarak bilinmektedir (Baydar vd., 25). Yağ gülü açık ve sulanan alanlarda yetiştirilen bir tür olup pek çok alanda kullanılmak üzere üretilen uçucu yağların elde edildiği önemli aromatik bitkiler arasında yer almaktadır. Ekonomik olarak gülyağı en çok R. damascena türünden (R. gallica L. ve R. phoenicia Boiss. melezi) üretilmektedir. R. damascena çiçeklerinin rengi pembe, dal ve yaprakları yeşil, dikenleri ince ve serttir. 5 ile 2 cm boyunda olurlar ve yılda bir kez çiçek verirler. Yağ güllerinin hasat dönemi 2 mayıs-2 haziran arasıdır. Yağı çıkarılacak gül çiçeği çoğunlukla 5:3 ile 1: saatleri arasında toplanır. Bu saatler arasında gül çiçeğindeki yağ oranı en yüksek düzeydedir (% 2,7-3,3) (Okan, 1962). Gülyağı üretiminin ilk defa İran da yapıldığı, buradan Hindistan, Cezayir, Tunus, İtalya ve Bulgaristan a yayıldığı bilinmektedir (Anonim, 1987). Ülkemizde ise ekonomik anlamda yağ gülü yetiştiriciliği ilk olarak Isparta ve ilçelerinde 188 li yılların son döneminde başlamış ve daha sonra Afyonkarahisar, Ankara, Burdur, Denizli, Erzurum, Konya ve Sivas gibi diğer illere yayılmıştır. Isparta ili iklim ve toprak özellikleri nedeni ile ülkemizin gülyağı üretim merkezi olarak kabul edilmektedir. Yağ gülü dikim alanlarının yaklaşık olarak 16. dekarı Isparta da, 3.8 dekarı Burdur da, 2.8 dekarı Afyonkarahisar da ve 32 dekarı 1

16 Denizli de bulunmaktadır. Türkiye nin yağ gülü üretiminin % 7 den fazlası Isparta da, geriye kalan kısmı ise Burdur ve Afyonkarahisar illerinde gerçekleştirilmektedir. Ayrıca, 25 yılında R. damascena nın Isparta ili coğrafi işareti olması için Isparta Gülü olarak Türk Patent Enstitüsünden tescil belgesi alınmıştır. Çizelge 1 de Isparta ilinin yağ gülü üretim alanları, üretim miktarları ve gül çiçeği alım fiyatlarının yıllara göre değişimi gösterilmiştir. Dünya gülyağı pazarındaki rekabet koşulları, gülyağı stoklarındaki birikmeler, gülyağı üretim maliyetinin yükselmesi, gül çiçeği alım fiyatlarındaki istikrarsızlık, gül bahçelerinin yaşlanması ve verim düşmesi ile hastalık ve zararlılar gül dikim alanlarının azalmasına yol açmaktadır (Baydar, 24). Çizelge 1.1. Yıllara göre Isparta ilinin yağ gülü üretim alanları, üretim miktarları ve gül çiçeği alım fiyatları Yıllar Üretim Alanı (da) Gül Çiçeği Üretim Miktarı (ton) Gül çiçeği alım fiyatları (TL-YTL) TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL YTL YTL YTL Tarımsal ürünlerin tümünde olduğu gibi yağ gülü üretiminde de ürün miktarını ve kalitesini artırmak ve ürün kayıplarının önüne geçebilmek için hastalık, zararlı ve 2

17 yabancıotlar ile etkin bir şekilde mücadele etmek gerekmektedir. Ekolojik koşulları sayesinde Türkiye nin ve hatta neredeyse dünyanın gülyağı üretim merkezi olan Isparta ilinde yağ gülü üretim alanlarında sorun olan zararlılar, bunların doğal düşmanları ve kontrolüne yönelik yapılan çalışma sayısı, gül yağının ülke ekonomisindeki önemli yerine rağmen sınırlı sayıdadır (Tuatay, 1963; Schedl, 1968; Acatay, 1969a; 1969b; Zeki vd., 1999; Ülgentürk vd., 21; Japoshvili ve Karaca, 22, Karaca vd., 23; Altınok, 24). Tarımsal üretim sırasında ürün kayıplarına neden olan zararlı gruplarına karşı mücadelede genellikle uygulanması kolay, sonuçları hemen alınabilen tarımsal kimyasallar tercih edilmektedir. Bu kimyasallar, mücadele programlarına hemen dahil edilmekte ve yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Üreticilerin zararlı ve yararlılar hakkında yeterli bilgi sahibi olmaması, gereğinden fazla ya da yetersiz kimyasal uygulamalarına neden olmakta, bu ise üretim sırasında kimyasal kullanımına ayrılan payı doğrudan yükseltmektedir. FAO nun 24 yılı istatistiklerine göre Türkiye de tarımsal üretim yapılan alanlarda, hektar başına 1,3 kg pestisit kullanıldığı bildirilmiştir (Anonim, 24). Tarımsal kimyasalların, çevreyi her geçen gün daha çok kirletmesi, hastalık ve zararlıların bu kimyasallara karşı direnç kazanması, ürünlerde sağlığa zararlı kimyasal kalıntı bırakması ve doğal dengenin bozulması gibi insan ve hayvan sağlığı için büyük tehdit oluşturan birçok olumsuzluğun ortaya çıkmasında önemli pay sahibi olduğu dünyanın çeşitli yerlerindeki araştırmacıların yaptıkları çalışmalarla kanıtlanmıştır (Roberts, 1984; Holland vd., 1994; Miles ve Pfeuffer, 1997; Albanis vd., 1998; Cardwell vd., 1998; 24; Thapinta ve Hudak, 2; Abou Arab ve Abou Donia, 21; Rastrelli vd., 22; Ay, 25a; 26; Cesnik vd., 26). Son dönemde yapılan sınırlı sayıdaki çalışmada ise R. damascena nın ürünlerinde de (gül yağı, gülsuyu, konkret) pestisit kalıntısı belirlenmiş ve gül ürünlerinin ihracatında sorunlar yarattığı bildirilmiştir (Kumar vd., 24; Anonim, 27a). 3

18 Tarımsal üretimde hastalık ve zararlılar ile mücadele sırasında kimyasal kullanımının beraberinde getirdiği bu olumsuz sonuçlar nedeni ile son yıllarda üretim alanlarında entegre mücadele yöntemleri uygulanmaya başlamıştır. Sorunları bir bütün olarak ele alan, ekolojik ve ekonomik kayıpları en az düzeyde tutmayı hedefleyen entegre mücadelenin temelinde ise bilinen bütün mücadele yöntemlerinin birbirini tamamlayıcı şekilde kullanarak zararlı populasyonlarını ekonomik zarar eşiğinin altında tutmak yatmaktadır (Kogan, 1998). Bilinen tüm mücadele yöntemlerinde esas olarak, tarımı yapılan bitki ve sorun yaratan organizmalar hakkında bilgi birikimi gereklilik göstermektedir. Yağ gülü üretiminde daha çevreci bir mücadele sisteminin uygulanabilmesi için ise sorun yaratan zararlıların, bunların doğal düşmanlarının, karşılıklı ilişkilerinin ve mevsimsel populasyon değişimlerinin incelenmiş olması gerekmektedir. Bu çalışmada, Isparta ili ve ilçelerinde ticari olarak üretilmekte olan yağ gülleri üzerindeki zararlı ve yararlılar, yayılışları ve bunların önemlilerinin populasyon değişimlerinin belirlenmesi hedeflenmiştir. Çalışmanın, sonraki dönemlerde yağ gülü üretim alanlarında yürütülecek entegre ve biyolojik mücadele gibi çevre ve insan sağlığı üzerinde tehdit oluşturmayan mücadele programları için bir temel oluşturacağı düşünülmektedir. 4

19 2. KAYNAK ÖZETLERİ Bulgaristan nın Klissoura kasabasında Rosa damascena Miller nın böcek faunasını belirlemek üzere yapılan çalışmalarda Lepidoptera, Homoptera, Diptera, Hymenoptera ve Coleoptera takımlarına ait toplam 412 tür belirlenmiştir. Çalışmalarda, Coleoptera ve Hymenoptera takımlarının içerdikleri tür sayısı bakımından diğer takımlara göre daha baskın olduğunu belirlenmiştir. Araştırma sırasında yağ gülü üzerinde bulunan zararlı türler konukçusu Rosa cinsi olup spesifik zararlı olan monofaglar, rutin zararlı olan polifaglar, sekonder konukçu olarak Rosa cinsini seçen değişken zararlı durumundaki polifaglar ve tesadüfi olarak Rosa cinsini konukçu olarak seçen polifaglar olmak üzere dört gruba ayrılarak incelenmiştir. Birinci grupta yer alan spesifik monofag zararlıların sayısı 14, rutin zararlı konumundaki polifagların sayısı 56 olarak saptanmıştır. Belirlenen doğal düşmanlar içerisinde asalakların sayısı 66, avcıların sayısı ise 19 olarak bildirilmiştir (Nikolova 1967; 1968; 1969; 1972). Natskova (197), Bulgaristan Sofya da Rosa canina (Thomé), R. damascena ve süs gülleri üzerinde bulunan yaprakbitleri ve bunların doğal düşmanlarını belirlemek amacıyla yılları arasında gerçekleştirdiği çalışmasında, Maculolachnus submacula (Walker), Longicaudus trirhodus (Walker), Myzaphis rosarum (Kalt.), M. bucktoni (Jacob), Acyrthosiphon (Metopolophium) dirhodum (Walker), Capitophorus (Chaetosiphon) tetrarhodus (Walker), Macrosiphum rosae (L.), M. fragariae (Walker) ve A. porosum (Sand.) (Homoptera: Aphididae) olmak üzere 9 farklı yaprakbitini belirlemiştir. Çalışma boyunca, Coccinellidae ye ait 6, Chrysopidae ye ait 4, Syrphidae ye ait 9, Encyrtidae ye ait 1 ve Ichneumonoidae den 6 tür olmak üzere yaprakbitleri ile beslendiği bilinen toplam 26 adet doğal düşmanın bulunduğu bildirilmiştir. Atweal ve Dhingra (1971), Hindistan, Penjabi de güllerde en önemli zararlı olarak Macrosiphum rosaeiformis (Das) (Homoptera: Aphididae) i belirlemiş ve biyolojisi üzerine çalışmalar gerçekleştirmiştir. Arazi ve laboratuvar gözlemleri sonucunda, sıcaklığın zararlı gelişiminde ve çoğalmasında önemli rol oynadığını, optimum 5

20 gelişme sıcaklığının 2 25 ºC olduğunu, bu sıcaklıkların üzerinde ise ölümlerin meydana geldiğini belirlemiştir. Tsalbukov (1971), Bulgaristan da önemli bir yağ gülü zararlısı olan Rhodococcus bulgariensis (Wunn.) (Hom.: Coccidae) in mücadelesine yönelik gerçekleştirdiği ilaç uygulamalarında birkaç kimyasal ilacı karşılaştırmalı olarak denemiştir. Çalışmasının sonucunda % 9 97 arası başarı sağlayan preparatlar sırasıyla; %,2 lik Heterotex, Folimat, Thinox 25 ve Fekama-dichlorvos, %,4 lük Phosfothion ve,5 lik Bilobran olarak belirtmiştir. Ayrıca, %,2 lik dimethoate en az etkili ilaç olarak belirlenmiştir. Mücadele takvimine ilişkin olarak larva çıkışlarının gerçekleşmesinden sonraki uzun evrede (11 Haziran 14 Temmuz) ikinci kez ilaç uygulamasının etkili bir mücadele için gerekli olduğunu bildirmiştir. Chumak (1975), Kırımda yetiştirilmekte olan yağ gülleri üzerinde yılları arasında yapmış olduğu araştırmasında iki yeni zararlı türün varlığını belirlemiştir. Bu zararlılardan ilkini Cladardis elongatula (Klug) (Hymenoptera: Tenthredinidae) olarak bildirmiş ve gözlemleri sonucunda, zararlının yılda bir döl verdiğini, ergin dişilerin petal yapraklara yumurta bıraktıklarını saptamıştır. Zararlı larvalarının bitki odun dokusunu delerek aşağıya doğru yöneldiklerini belirlemiştir. Diğer zararlı türü ise Dasineura salviae (Kieff.) (Diptera: Cecidomyiidae) olarak bildirmiştir. Zararlının yılda birkaç döl verebildiğini ve dişilerin olgunlaşmış yumurtalarını goncalara bıraktıklarını ve gal gelişimine neden olduklarını belirlemiştir. Tsalbukov (1983), Bulgaristan da, yağ gülü üretiminde önemli bir zararlı olan Agrilus cuprescens (Men) (Coleoptera: Buprestidae) Tetrastichus heeringi (Delucchi) (Hym.: Eulophidae) in tarafından parazitlenmesine ilişkin yılları arasında gözlemler gerçekleştirmiştir. Çalışmasının sonucu olarak, parazitleme oranı % arasında değişiklik gösterdiğini, özellikle yağışın yüksek olduğu (2 lt/m² den fazla) yıllarda yaz aylarında parazitlenmenin daha fazla olduğunu belirlemiştir. 6

21 Margina vd. (1999), yılları arasında Bulgaristan Kazanlıka daki Gül Araştırma Enstitüsü deneme arazisinde ve yakınlardaki ticari gül bahçelerinde zararlıların belirlenmesine ilişkin çalışmasında, Agrilus cuprescens (Wolf.), Homalorhynchites hungaricus (Fussly.) (Col.: Attelabidae), Rhodococcus bulgariensis (Wunn.), Tropinota hirta Poda (Col.: Cetoniidae) ve Phylloperta horticola (L.) (Col.: Scarabaeidae) yı en önemli zararlılar olarak belirlemiştir. Zeki vd. (1999), Isparta Merkez ve Keçiborlu ilçesindeki gül bahçelerinde ve laboratuvar ortamında yılları arasında yapmış olduğu çalışmada yağ gülünün yeni bir zararlısı olan Perotis chlorana (Lap. et. Gory) (Col.: Buprestidae) nın biyolojisini ve mücadelesini araştırmıştır. A. chlorana nın kışı kök içinde larva veya ergin dönemde geçirdiği, üç-dört yılda bir döl verdiği ve laboratuvar ortamında 26 ºC de ortalama 2371 adet yumurta bıraktığını saptamıştır. Dişi ve erkek bireylerin aktif yaşam süresini sırasıyla ortalama 98,89 ve 112,83 gün olarak belirlemiştir. Zararlıyla mücadele çalışmalarında ise kültürel önlemlerin ve mekaniksel yöntemlerin yanında erginlere karşı kimyasal mücadelenin de gerekli olduğunu bildirmiştir. Ülgentürk vd. (21), Isparta ilinde yapmış olduğu gözlem çalışması sırasında Rhodococcus perornatus (Cockerell & Parrott) (Hemiptera: Coccidae) u Türkiye de ilk kez Rosa damascena üzerinde saptamış ve bu türün yağ gülü üzerinde yeni bir zararlı olduğunu bildirmiştir. Karaca vd. (23), Isparta ili yağ gülü üretim alanlarında yaptıkları araştırmada Rhodococcus perornatus (Cockerell & Parrott) (Hem.: Coccidae) un asalağı olarak Microterys bellae (Trjapitzin) (Hym.: Encyrtidae) i saptamış ve bu türün Türkiye için ilk kayıt olduğunu bildirmiştir. Ayrıca çalışmasında, Microterys bellae nin gül koşnili üzerindeki populasyon dinamiği ve doğal düşman olarak etkinliğini araştırmıştır. Altınok (24), Isparta ili yağ gülü üretim alanlarında yürüttüğü çalışmasında, yağ gülü bitkisinin en önemli zararlısı olan R. perornatus un biyolojisini ortaya koymuş 7

22 ve yılda bir döl verdiğini, nisan ayından itibaren de ergin döneme ulaştığını saptamıştır. Zararlının doğada ortalama 1765 adet yumurta bıraktığını ve haziran ayının ilk yarısından itibaren aktif nimflerin yumurtalardan çıkış gösterdiğini belirlemiştir. Nimflerin eylül ayının ilk haftasından itibaren kışı geçirecek olan ikinci döneme geçtiklerini bildirmiştir. Çalışması sırasında, Coccinella septempunctata (L.), Exochomus quadripustulatus (L.), (Col.: Coccinellidae), Anthribus fasciatus Först. (Col.: Anthribidae) ve Microterys bellae (Hym.: Encyrtidae) nin zararlıya ait doğal düşmanlar olduğunu saptamıştır. Ayrıca, farklı kimyasallar ve yüksek basınçlı su uygulamalarının R. perornatus un değişik dönemlerine etkisini incelemiş, I. dönem nimfler üzerinde Methidathion un % 1, yüksek basınçlı su uygulamasının ise II. dönem nimfler üzerinde % 6,1 etkinlik sağladığını bildirmiştir. Özbek ve Çalmaşur (25), Türkiye genelinde üretimi yapılan veya yabani olarak bulunan Rosa cinsine bağlı gül türlerinin çeşitli organları üzerinde beslenen toplam 15 adet akar ve böcek türünü saptamıştır. Saptanan bu türler arasında en yoğun ve en zararlı türlerin Tetranychus urticae, Aphis spp., Aulacaspis rosae, Lepidosaphes ulmi, Rhynchites hungaricus, Malacosoma franconica, M. neustria, Lymantria dispar, Euproctis chrysorrhoea, Archips rosana, A. xylosteanus, A. podana, Allantus balteatus, A. basalis, A. didymus, A. viennensis, Rhogogaster chlorosoma, Tenthredo livida, Arge ochropus, Syrista parreyssii, Diplolepis mayri ve D. rosae olduğunu belirlemiştir. Özellikle D. mayri nin Türkiye nin kuzeydoğu, orta ve doğu bölgelerinde Rosa spp. nin en önemli zararlısı olduğunu bildirmiştir. 8

23 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Materyal Bu çalışma Isparta ili ve ilçelerinde yetiştirilmekte olan Rosa damascena Miller (yağ gülü) alanlarında yıllarında yürütülmüştür. Çalışmanın ana materyalini, yağ gülü üretiminin yoğun olarak yapıldığı Isparta ilinin Merkez, Aksu, Atabey, Eğirdir, Gönen, Keçiborlu ve Uluborlu ilçelerindeki bahçelerde bulunan zararlı ve yararlı böcek türleri oluşturmuştur (Şekil 3.1). Şekil 3.1. Araştırmanın yürütüldüğü alanlara ait Isparta ili haritası 9

24 3.2. Yöntem İki ayrı bölümden oluşan çalışmanın ilk bölümünde, yağ gülü üretim alanlarında bulunan zararlılar, doğal düşmanları ve yayılışları belirlenerek önemli olan türler ortaya çıkarılmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde, Isparta ili yağ gülü üretim alanlarında önemli olduğu belirlenen zararlılar ile bunların doğal düşmanlarının populasyon değişimleri belirlenmiştir. Populasyon izleme çalışmaları Isparta şehir merkezine 15 km uzaklıkta yağ gülü üretiminin yoğun olarak yapıldığı Gölcük (Gölcük 1, Gölcük 2, Gölcük 3) ve Yakaören (Yakaören 1, Yakaören 2) de birbirine 1-1,5 km uzaklıkta, 1-1,5 da büyüklüğündeki hiç bir bakım işlemi gerçekleştirilmeyen, hastalık ve zararlılara karşı herhangi bir tarımsal kimyasalın kullanılmadığı ve yakınında ticari yağ gülü bahçesi olmayan beş adet yağ gülü bahçesinde yürütülmüştür. Bu bahçelerdeki örneklemeler, yıllarının mart-ekim ayları arasında haftalık çıkışlarla yapılmıştır. Arazi çalışmalarında bitki materyali olarak; bileşik yaprak, yeni sürgün, iki yıllık dal, tomurcuk ve gül çiçeği örnekleri alınmıştır. Zararlı ve yararlıların belirlenmesi çalışmaları ile populasyon değişimlerinin ortaya çıkarılmasına yönelik sayımlar bu bitki materyali üzerinde gerçekleştirilmiş ve materyal her bahçeyi ve bitkiyi en iyi temsil edecek şekilde tesadüfi olarak toplanmıştır. Bu amaçla bitkinin tüm yönlerinden, alt ve üst kısımlarından örnekler alınmıştır Sörvey Çalışmaları ve Örneklerin Toplanması Zararlı Türlerin Sörveyi ve Toplanması Çalışmanın yürütüldüğü alanlara, bölgenin mevsimsel özellikleri ve yağ gülünün fenolojik dönemleri (yapraklanma, sürgün oluşumu, tomurcuk oluşumu, çiçeklenme) esas alınarak üretim sezonlarının mart-ekim ayları arasında birer hafta arayla arazi çıkışları düzenlenmiştir. Gidilen her alanda üretim yoğunluğuna bağlı olarak beş-on arasında yağ gülü bahçesi ziyaret edilmiştir. Arazi çalışmalarında 1

25 zararlı böcek türlerinin belirlenmesinde Japon şemsiyesi, atrap ve ağız aspiratöründen yararlanılmıştır. Yapılan örneklemelerde elde edilen bireylerin bulundukları yer ve tarih bilgileri kaydedilmiştir. Bahçelerdeki zararlıların toplanmasında silkme yöntemi (Steiner, 1962) kullanılmıştır. Her silkme işleminin öncesinde Japon şemsiyesinin ortasında bulunan plastik kavanozun içine etil-asetat emdirilmiş pamuk konmuş, daha sonra yer ve tarih bilgilerini içeren etiket yerleştirilmiştir. Her bahçede tesadüfi seçilen 5 gül bitkisinde ikişer adet olmak üzere toplam 1 adet vuruş gerçekleştirilmiştir. Yapılan silkme işleminin ardından plastik kavanozun kapağı kapatılmış ve ayrım işlemlerinin yapılabilmesi için laboratuvara getirilen plastik kavanozlar ayrı ayrı küvetler içine alınarak toplanan örneklerin ayrımlarının ardından iğneleme ve etiketleme işlemleri yapılmış ve örnekler koleksiyona dahil edilmiştir. Atrap, yağ gülünün dikenli yapısı nedeni ile daha çok, bitki üzerinden uzaklaşan arthropodların toplanmasında kullanılmıştır. Ağız aspiratörü, konukçusu üzerinde dinlenme veya beslenme halinde olan arthropodların toplanmasında kullanılmıştır. Atrap ve ağız aspiratörü ile toplanan örnekler yine etil-asetat kullanılarak öldürüldükten sonra içinde tarih ve yer bilgilerini içeren etiket bulunan kutulara aktarılmış, ayrımları yapılmak üzere laboratuvara getirilmiştir. Üzerinde çeşitli zararlı türlerin bulunduğu bileşik yaprak, yeni sürgün, iki yıllık dal, tomurcuk ve gül çiçeği gibi bitki materyali budama makası kullanılarak toplanmıştır. Örneklenen her bir bitki materyali grubu önce gazete kağıdına sarılmış daha sonra içinde etiket bilgileri yer alan polietilen torbalara aktarılarak içerisinde buz aküleri bulunan buz kutularında laboratuvara getirilmiştir. Örnek torbaları açılmadan önce laboratuvarda +4 C deki buzdolabında bekletilerek böceklerin hareketlerinin yavaşlaması sağlanmıştır. Daha sonra torbalar açılarak örnekler stereomikroskop altında incelenmiş ve elde edilen türlerin teşhislerinin yapılması için bir kısmı etiket bilgileri ile birlikte % 7 lik alkole alınırken, bir kısmı iğnelenerek saklanmıştır. 11

26 Araziden toplanan örneklerden elde edilen çeşitli zararlı türlere ait ergin öncesi dönemdeki bireyler, besinleri ile birlikte kapağı tülle kaplı plastik kavanozlarda ayrı ayrı kültüre alınmıştır. Zararlı türlerin besinleri günlük olarak Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Deneme ve Üretim Çiftliği bünyesindeki yağ gülü bahçesinden temin edilerek türlerin ergin hale gelinceye kadar beslenmeleri sağlanmıştır. Besin olarak kullanılan bileşik yaprak, sürgün, tomurcuk gibi bitki aksamlarının öncelikle başka akar ve böcek türleri ile bulaşık olmamasına dikkat edilmiş, dip kısımlarına su emdirilmiş pamuk sarılarak besin özelliğini yitirmeleri engellenmiştir. Besinlerin yenilenmesi sırasında, ergin öncesi bireyler ince uçlu fırça yardımı ile yeni besinleri üzerine aktarılmıştır. Elde edilen erginler etilasetat kullanılarak öldürüldükten sonra iğnelenmiş ve etiketlenmiştir. Plastik kavanozların içindeki nemi sağlamak amacı ile su emdirilmiş ve kurutma kağıdına sarılmış küçük silindir şeklindeki pamuk parçaları yerleştirilmiştir. Günlük kontrollerde gerekli durumlarda kuruyan pamuk parçalarına damlalık yardımıyla su ilavesi yapılmıştır. Tüm loboratuvar çalışmaları, 16:8 saat fotoperiyot, 26±1 C sıcaklık ve % 6 neme sahip iklim odalarında yürütülmüştür Yararlı Türlerin Sörveyi ve Toplanması Asalakların Sörveyi ve Toplanması Araziden toplanan zararlı türler, asalaklarının saptanması amacıyla, kapağının ortası kesilmiş, ince tül yapıştırılmış plastik kavanozlara etiket bilgileri ile birlikte aktarılmış ve daha sonra iklim odalarında saklanmıştır. Kavanozların kontrolleri günlük olarak yapılmış ve elde edilen ergin asalaklar etiketlenerek % 75 lik alkole alınmıştır. 12

27 Avcıların Sörveyi ve Toplanması Arazi çalışmalarında, avcı böcek türleri Japon şemsiyesi, atrap ve ağız aspiratörü kullanılarak toplanmıştır. Avcıların toplanmasında de açıklanan silkme yöntemi kullanılmıştır. Arazi çalışmalarında avları üzerinde beslendiği gözlenen avcılar direkt olarak ağız aspiratörü kullanılarak toplanmıştır. Toplanan zararlılar üzerinde beslenen avcıların ergin öncesi bireyleri yer, tarih ve beslendiği av bilgileri kaydedildikten sonra ağzı tül ile kaplı kavanozlarda iklim odalarında kültüre alınmış, ergin çıkışı beklenmiştir. Yukarıda açıklanan örnekleme yöntemleri ile elde edilen avcılara ait ergin bireyler etilasetat kullanılarak öldürüldükten sonra laboratuvarda iğneleme ve etiketleme işlemleri tamamlanmıştır. Çalışmalar sırasında elde edilen örneklerin bir kısmı, Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü bünyesindeki Isparta Entomoloji (EMIT) Müzesi nde muhafaza edilmiştir. Bir kısımı ise tür teşhislerinin yapılması için ilgili uzmanlara gönderilmiştir. Acarina: Tetranychidae ve Acaridae örnekleri, Prof. Dr. Sultan Çobanoğlu (Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Ankara); Hemiptera: Reduviidae, Pentatomidae, Lygaeidae, Coreidae ve Alydidae örnekleri, Yrd. Doç. Dr. Meral Fent (Trakya Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Edirne); Homoptera: Aphididae örnekleri, Dr. Işıl Özdemir (Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsü, Ankara) ve Dr. Shalva Barjadze (Institute of Zoology, Tbilisi, Georgia); Homoptera: Coccidae, Diaspididae örnekleri, Yrd. Doç. Dr. Bora Kaydan (Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Van); Thysanoptera: Phlaeothripidae, Aelothripidae ve Thripidae örnekleri, Doç. Dr. Ekrem Atakan (Çukurova Üniveristesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Adana); Neuroptera: Chrysopidae ve Coleoptera: Cantharidae örnekleri, Dr. Vladimir Svihla (National Museum, Praha, Republic of Czech); Coleoptera: 13

28 Cetoniidae, Rutelidae, Carabidae, Tenebrionidae, Alleculidae ve Dynastidae örnekleri, Dr. George Kaladze (Institute of Zoology, Tbilisi, Georgia); Coleoptera: Melolonthidae, Glaphyridae, Buprestidae, Elateridae ve Chrysomelidae örnekleri, Doç. Dr. Göksel Tozlu (Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Erzurum); Coleoptera: Coccinellidae örnekleri, Yrd. Doç. Dr. Derya Şenal (Kocaeli Üniversitesi, Arslanbey M.Y.O., Kocaeli); Coleoptera: Anthribidae örnekleri, Prof. Dr. Ake Lindelöw (Swedish University of Agricultural Sciences Department of Ecology, Sweden); Coleoptera: Attelabidae ve Curculionidae örnekleri, Doç. Dr. Levent Gültekin (Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Erzurum); Diptera: Syrphidae örnekleri, Prof. Dr. Rüstem Hayat (Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Erzurum); Lepidoptera: Tortricidae ve Pterophoridae örnekleri, Prof. Dr. Andreas H. Segerer (Zoologische Staatssammlung München, Bavarian State Collection of Zoology, München, Germany) ve Yrd. Doç. Dr. Feza Can (Mustafa Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Hatay); Hymenoptera: Argidae ve Tenthredinidae örnekleri, Doç. Dr. Önder Çalmaşur (Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Erzurum); Hymenoptera: Braconidae, Figitidae ve Megaspilidae örnekleri, Prof. Dr. Petr Stary (Laboratory of Aphidology, Institute of Entomology, Republic of Czech) ve Yrd. Doç. Dr. Özlem Çetin Erdoğan (Trakya Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Edirne); Hymenoptera: Aphelinidae, Encyrtidae ve Pteromalidae örnekleri, Doç. Dr. George Japoshvili (Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Isparta); Hymenoptera: Ichneumonidae örnekleri, Prof. Dr. Janko Kolarov (Faculty of Pedagogie, University of Plovdiv, Plovdiv-Bulgaria) ve Yrd. Doç. Dr. M. Faruk Gürbüz (Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Isparta); Hymenoptera: Eurytomidae örnekleri ise Dr. Aneliya Stojanova (Faculty of Pedagogie, University of Plovdiv, Plovdiv-Bulgaria) tarafından tanılanmıştır. 14

29 Türlerin Populasyon Değişimlerinin Belirlenmesi Zararlı Türlerin Populasyon Değişimlerinin Belirlenmesi Isparta ili yağ gülü üretim alanlarının genelinde bulunduğu belirlenen ve ekonomik anlamda zararlı olan türlerin populasyon değişimleri, şehir merkezine 15 km uzaklıkta, 1-1,5 dekar büyüklükte ve birbirine en fazla 1,5 km uzaklıkta seçilen beş adet, bakımsız bahçede yıllarının mart-ekim ayları arasında haftalık örnekleme çalışmalarıyla belirlenmiştir. Her bahçeden örneklenen bitki aksamı ve sayıları aşağıda detaylı olarak belirtilmiştir; a) 1 adet bileşik yaprak b) 1 adet yeni sürgün (1 cm) c) 5 adet iki yıllık dal (1 cm) d) 1 adet gül tomurcuğu e) 5 adet gül çiçeği f) 5 adet bitkide toplam 1 darbe ile silkme Populasyon değişimlerinin belirlenmesi çalışmalarında, stereomikroskop kullanılmış ve sayımlar aşağıdaki gibi yapılmıştır: -Bileşik yaprakların alt ve üst yüzeylerinde; Aphididae (kanatlı ergin, kanatsız ergin, nimf, parazitli) ve Tetranychidae (ergin ve nimf), -Yeni sürgünlerde; Aphididae (kanatlı ergin, kanatsız ergin, nimf, parazitli) ve Cephidae (yumurta konmuş (vuruk) sürgün), -İki yıllık dallarda; Coccidae (II. dönem nimf, erkek, dişi, parazitli) sayımları, -Gül tomurcuklarında; Pterophoridae (larva), -Gül çiçekleri üzerinde; Thripidae (ergin), -Silkme yöntemi ile; Attelabidae, Buprestidae, Cetoniidae (ergin). 15

30 Zararlıların populasyonlarının değişimini belirlemede de açıklanan silkme yöntemi (Steiner, 1962) nden faydalanılmıştır Doğal Düşmanların Populasyon Değişimlerinin Belirlenmesi Yağ gülü üretim alanlarındaki önemli zararlıların önemli doğal düşmanlarının populasyon değişimleri, Gölcük ve Yakaören de seçilen beş adet bakımsız bahçede yıllarının mart-ekim ayları arasında yapılan haftalık örnekleme çalışmaları ile saptanmıştır. Doğal düşmanların populasyon değişiminin saptanmasında de açıklanan silkme yöntemi (Steiner, 1962) nden faydalanılmıştır. Silkme yöntemi ile Anthribidae ve Coccinellidae familyalarının ergin bireylerinin sayımları yapılmıştır. 16

31 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Isparta ili yağ gülü üretim alanlarındaki zararlı türler, doğal düşmanları ve bunların yayılışlarını belirlemek amacıyla yıllarında yürütülen çalışmada, Insecta sınıfının 8 takımına ait 39 familyadan toplam 17 tür, Arachnida sınıfına ait 1 takıma bağlı 2 familyadan 2 tür olmak üzere toplamda 19 türün varlığı belirlenmiştir (Çizelge 4.1). Çizelge 4.1.Yağ gülü bahçelerinde saptanan türlerin ve bağlı oldukları takım ve familyaların sayısal durumları Takım Familya Sayısı Tür Sayısı Acarina 2 2 Hemiptera 5 14 Homoptera 3 5 Thysanoptera 3 4 Neuroptera 1 1 Coleoptera Diptera 1 7 Lepidoptera 2 3 Hymenoptera 8 22 Toplam Tamamlanan çalışmada, literatür ve gözlem çalışmaları sonucunda Isparta ili ve ilçelerindeki yağ gülü bahçelerinde saptanan türlerden 18 inin Rosa cinsine bağlı gül türleri üzerinde zararlı olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.2). Arazi çalışmalarındaki gözlemlerde bu türlerden 1 unun yağ gülü bahçelerinde ana zararlı durumda olduğu saptanmıştır. 17

32 Çizelge 4.2. Ispata ili yağ gülü üretim alanlarında saptanan ve Rosa cinsine bağlı gül türleri üzerinde zararlı olan türler Takım Familya Tür ACARINA Tetranychidae HEMIPTERA Lygaeidae HOMOPTERA Aphididae Coccidae Diaspididae THYSANOPTERA Thripidae COLEOPTERA Cetoniidae Buprestidae Attelabidae LEPIDOPTERA Tortricidae Pterophoridae HYMENOPTERA Argidae Tenthredinidae Tetranychus urticae Koch* Lygaeus equestris (L.) Macrosiphum rosae (L.)* Myzaphis rosarum (Kaltenbach) Rhodococcus perornatus Cockerell & Parrott* Lepidosaphes ulmi (L.) Thrips meridionalis (Priesner)* Cetonia aurata (L.) Tropinota hirta (Poda)* Oxythyrea cinctella (Schaum)* Perotis chlorana Leporte & Gory* Rhynchites hungaricus Herbst* Archips rosana (L.) Cnaemidophorus rhododactyla (Denis & Schiffermüller)* Arge rosae (L.) Ardis brunniventris Hartig Rhogogaster chlorosoma Benson Syrista parreyssii (Spinola)* * Çalışma alanlarının genelinde saptanan, önemli zararlı türler Yapılan arazi çalışmalarında, Tetranychus urticae Koch. (Acarina: Tetranychidae), Rhodococcus perrornatus Cockerell & Parrott (Homoptera: Coccidae), Macrosiphum rosae L. (Homoptera: Aphididae), Thrips meridionalis Priesner (Thysanoptera: Thripidae), Oxythyrea cinctella Schaum, Tropinota hirta Poda (Coleoptera: Cetoniidae), Perotis chlorana Leporte & Gory (Coleoptera: Buprestidae), Rhynchites hungaricus Herbst (Coleoptera: Attelabidae), Cnaemidophorus rhododactyla Denis & Schiffermüller (Lepidoptera: Pterophoridae), Syrista parreyssii Spinola (Hymenoptera: Cephidae) nin Isparta il inde yağ gülü üretilen alanlarda yaygın olarak bulunduğu, populasyonlarının ise yoğun olduğu saptanmıştır. Bu türlerin yağ gülü bahçelerinde önemli zararlı durumda olduğu belirlenmiştir. Zararlı türlere ait detaylı bilgiler aşağıda filogenetik sıralamaya göre verilmiştir. 18

33 Çizelge 4.3. Ispata ili yağ gülü üretim alanlarında saptanan diğer türler Takım Familya ACARINA Acaridae HEMIPTERA Pentatomidae Lygaeidae Coreidae Alydidae HOMOPTERA Aphididae THYSANOPTERA Phlaeothripidae Tür Tyrophagus putrescentiae Schrank Eurydema ornatum (L.) Codophila varia (Fabricius) Holcostethus vernalis (Wolff) Dolycoris baccarum (L.) Carpocoris fuscipinus (Boheman) Carpocoris purpureipennis (De Geer) Tropidothorax leucopterus (Goeze) Ceraleptus gracilicornis Herrich-Schaeffer Enoplops disciger Kolenati Coreus marginatus (L.) Camptopus lateralis Germar Camptopus tragacanthae Kolenati Chaetosiphon sp. Haplothrips aculeatus (Fabricius) Haplothrips reuteri (Karny) COLEOPTERA Carabidae Amara communis (Panzer, 1797) Cetoniidae Netocia sp Rutelidae Anisoplia austriaca Herbst Anisoplia sp. Blitopertha lineolata (Fischer von Waldheim) Melolonthidae Glaphyridae Buprestidae Homaloplia spirea Pallas Amphicoma sp. Capnodis tenebricosa (Olivier) Capnodis tenebrionis (L.) Chlorophorus varius O.F. Müller Sphenoptera sp. Elateridae Cardiophorus discicollis (Herbst) Tenebrionidae Blaps tibialis Reiche, 1857 Tentyria nomas (Pallas, 1781) Cantharidae Cantharis marginiventris Rche. Cantharis livida (L.) Cantharis prusiensis (Marseul, 1864) Alleculidae Chrysomelidae Curculionidae Dynastidae LEPIDOPTERA Tortricidae HYMENOPTERA Tenthredinidae Omophylus flavipennis Küst Clytra atraphaxidis (Pallas) Labidostomis propinqua Faldermann Chromoderus fasciatus Müller Sitona hispidulus (Fabricius) Hypera postica (Gyllenhal) Lixus angustus (Herbst) Lixus brevipes C. Brisout Lixus vilis (Rossi) Lixus ochraceus Boheman Ptochus sp. Phyllobius maculiocornis Germ. Phyllognathus excavatus (Forster) Notocelia rosaecolana (Doubleday) Macrophya blanda (Fabricius) Tenthredo oryssoides Jakovlev Tenthredopsis tessellata (Klug) 19

34 Çizelge 4.4. Ispata ili yağ gülü üretim alanlarında saptanan yararlı türler Takım Familya Tür HEMIPTERA Reduviidae Rhynocoris iracundus (Poda, 1761) THYSANOPTERA Aeolothripidae Aeolothrips collaris Priesner NEUROPTERA Chrysopidae Chrysoperla carnea (Stephens, 1836) COLEOPTERA Cantharidae Rhagonycha fulva group sp. Anthribidae Coccinellidae DIPTERA Syriphidae Anthribus fasciatus Forster* Adalia bipunctata (L.) Adalia fasciatopunctata revelierei (Mulsant)* Chilocorus bipustulatus (L.) Coccinella septempunctata (L.)* Coccinula quatuordecimpustulata (L.) Exochomus quadripustulatus (L.)* Exochomus undulatus Weise Hippodamia variegata Goeze* Oenopia oncina (Olivier) Hyperaspis reppensis (Herbst) Scymnus rubromaculatus (Goeze) Scymnus pallipediformis Günther Scymnus bivulnerus Capra & Fürsch Nephus nigricans Weise Eristalis arbustorum (L.) Eristalis tenax (L.) Eupeodes corollae (Fabricius) Ischiodon scutellaris Fabricius Melanostoma mellinum (L.) Merodon sp. Sphaerophoria scripta (L.) HYMENOPTERA Braconidae Aphidius eglanteriae Haliday Aphidius rosae Haliday Praon volucre Haliday Bassus tumidulus Nees Eurytomidae Eurytoma rosae Nees, 1834 Ichneumonidae Encyrtidae Sinophorus villosus Sanborne Metaphycus melanostomathus Timberlake Metaphycus silvestrii Sugonjaev Microterys bellae Tryapitzin Syrphophagus aeruginosus (Dalman) Pteromalidae Pachyneuron muscarum (L.) Aphelinidae Coccophagus lycimnia (Walker, 1839) Aphytis sp. Ennotus sp. Marietta picta Andre * Çalışma alanlarının genelinde saptanan önemli yararlı türler 2

35 Yapılan arazi çalışmalarında, Anthribus fasciatus Forster (Coleoptera: Anthribidae), Adalia fasciatopunctata revelierei (Mulsant), Coccinella septempunctata L., Exochomus quadripustulatus L., Hippodamia variegata Goeze (Coleoptera: Coccinellidae) nın bahçelerde yaygın olarak bulunduğu, populasyonlarının ise yoğun olduğu belirlenmiştir. Bu türler önemli yararlılar olarak belirlenmiştir. Bitki fenolojisine bağlı olarak, önemli zararlı ve yararlıların yağ gülü bahçelerinde bulunma ve zarar yapma dönemleri Çizelge 4.5. te verilmiştir. Çizelgede görüldüğü gibi yağ güllerinin yaprak tomurcuklarının patladığı dönem ile çiçek açma döneminin sonuna kadar olan sürede tüm ana zararlılara rastlanmıştır. Önemli doğal düşmanların ortaya çıkışı da zararlılar ile paralellik göstermiştir. Çizelge 4.5. Bitki fenolojisine bağlı olarak önemli zararlı ve yararlıların bahçelerde bulunma ve zarar yapma durumları Dormant dönem Gözlerin patlaması Yaprak, sürgün ve tomurcuk oluşumu Çiçek açma (hasat) Hasat sonrası Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Ararlık ZARARLILAR Rhodococcus perrornatus Macrosiphum rosae Tetranychus urticae Oxythyrea cinctella Tropinota hirta Thrips meridionalis Perotis chlorana Rhynchites hungaricus Cnaemidophorus rhododactyla Syrista parreyssii DOĞAL DÜŞMANLAR Anthribus fasciatus Adalia fasciatopunctata revelierei Coccinella septempunctata Exochomus quadripustulatus Hippodamia variegata Zararlıların bahçelerde bulunma dönemleri Zararlıların bahçelerde yoğun bulunma dönemleri Zarar yapma dönemi Yararlıların yoğun bulunma dönemleri 21

36 4.1. Zararlı Türler ve Yayılışları ACARINA Tetranychidae Tetranychus urticae Koch, 1836 Şekil Tetranychus urticae Koch. nin ergin bireyleri (Anonim, 28a) Tanınması: Erginlerinin rengi, yeşilimsi sarı, açık sarı veya kırmızımsıdır. Vücudun üst kısmında ve ortaya yakın bir çift siyah leke bulunur. Sırt kılları dikenimsi yapıdadır. Nimfleri daha küçük ve renkleri yeşilimsi sarı, açık sarıdır. Türkiye deki yayılışı: Adana (Pozantı), Ankara (Çubuk), Antalya, Aydın, Balıkesir (Merkez, Edremit, Gönen, Manyas), Bitlis, Bursa (Merkez, Karacabey, Mustafakemalpaşa, Yenişehir), Çanakkale (Merkez, Biga), Denizli, Diyarbakır (Merkez, Bismil), Isparta, İzmir (Merkez, Menemen), Manisa (Merkez, Muradiye, Salihli, Turgutlu), Muğla (Dalaman), Niğde (Ulukışla), Şanlıurfa (Merkez, Akçakale, Birecik, Bozova), Van (Merkez, Erciş, Gevaş, Gürpınar, Muradiye) (Dinçer, 1971; 1975; Gül-Zümreoğlu, 1972; 1988; Karaat vd., 1992; Mart ve Altın, 1992; Öncüer vd., 1992a; 1992b; 1994; Çıkman vd., 1996; Madanlar ve Yoldaş, 1996; Yoldaş vd., 1996; Göven vd., 1999; Kısmalı vd., 1999; Ulusoy vd., 1999; Gençsoylu ve Öncüer, 22; Atlıhan ve Özgökçe, 23; Ay, 25a; 26; Gençer vd., 25; Kumral ve Kovancı, 25; Özbek ve Çalmaşur, 25; Özkan vd., 25; Çetin ve Yanıkoğlu, 26; Kasap ve Çobanoğlu, 27; Kumral ve Kovancı, 27). Konukçuları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Beta vulgaris (L.), Cucumis melo 22

37 (L.), Dacus carota var. sativa, Ficus carica (L.), Gossypium sp., Hibiscus esculentus (L.), Lactuca sativa (L.), Lycopersicon esculentum (L.), Malus communis (L.), Phaselus vulgaris (L.), Prunus avium (L.), P. cerasus (L.), Punica granatum (L.), Rosa spp., Rubus sp., Sesamum indicum (L.), Solanum melongena (L.), Vigna sinensis (L.), Vitis vinifera (L.) (Dinçer, 1971; 1975; Zümreoğlu, 1988; Karaat vd., 1992; Mart ve Altın, 1992; Öncüer vd., 1992a; 1992b; Çıkman vd., 1996; Madanlar ve Yoldaş, 1996; Yoldaş vd., 1996; Kısmalı vd., 1999; Göven vd., 1999; Ulusoy vd., 1999; Gençsoylu ve Öncüer, 22; Atlıhan ve Özgökçe, 23; Ay, 25a; 26; Gençer vd., 25; Özbek ve Çalmaşur, 25; Özkan vd., 25; Kasap ve Çobanoğlu, 27). İncelenen materyal: yıllarında araştırmanın yürütüldüğü tüm alanlardan nisan sonundan, eylül sonuna kadar elde edilmiş ve toplam 1547 birey sayılmıştır HEMIPTERA Lygaeidae Lygaeus equestris (Linnaeus, 1758) Tanınması: Erginlerin vücutları parlak kırmızı veya kırmızımsı turuncu renklidir. Antenleri dört segmentli ve siyahtır. Kanatların birleştiği yerin uç tarafında nokta şeklinde parlak beyaz leke vardır. Bacaklar tamamen siyahtır. Türkiyedeki yayılışı: Akdeniz, Batı Karadeniz, Doğu Anadolu, Güney Doğu Anadolu ve Orta Anadolu. Bölgeleri, Adana (Pozantı), Bursa, (Merkez, Keles, Kestel, Nilüfer, Orhaneli, Osmangazi), Çanakkale (Bozcaada), Niğde (Ulukışla), Tekirdağ, (Lodos vd., 1999b; Ulusoy vd., 1999; Özsaraç ve Kıyak, 21; Gençer vd., 24; Kaya ve Kovancı, 24b; Zobar ve Kıvan, 25; Önder vd., 26). Konukçuları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Astragalus spruneri Boiss, Cardaria draba, Centaurea sp., Chenopodium sp., Convolvulus sp., Elaeagnus orientalis (L.), Fragaria spp., Pistachio vera (L.), Platanus sp., Populus sp., Prunus armeniaca (L.), Prunus domestica (L.), Pyrus communis (L.), P. malus (L.), Rosa sp., Rubus sp., Rumex sp., Salix sp., Sinapis sp., Spinacia oleracea (L.), Tamarix sp., Verbascum sp., Vicia sp. Vitis vinifera (L.) bitkilerinde bulunduğu bildirilmiştir (Lodos vd., 1999b; Yanık ve Yücel, 21; Özsaraç ve Kıyak, 21; Gençer vd., 24). 23

38 İncelenen materyal: Merkez (Gölcük), (16); (12); (5); (2); (6); (11); (1); (13); (5); (3). Merkez (Yakaören), (24); (15); (9); (6); (4); (6); (13); (17); (8); (6). Gönen, (8); (2); (4); (4); (2); (1). Keçiborlu, (2); (1); (4); (3); (1); (4). Toplam 227 ergin birey yakalanmıştır HOMOPTERA Aphididae Macrosiphum rosae (Linnaeus, 1758) a b Şekil Macrosiphum rosae (L.) nin a) Kanatsız ergin bireyi b) Yeni sürgün üzerinde oluşturduğu kolonisi Tanınması: Kanatsız vivipar dişilerin vücutları yeşil veya kırmızımsı kahverenklidir. Kanatlı vivipar dişilerin, baş ve thoraks siyah, abdomen ise yeşil renklidir. Cauda boğumlu, kornikullar uzun ve siyahtır. Nimflerin renk ve vücut şekilleri kanatsız vivipar dişilerinkine benzerdir. Türkiye deki yayılışı: Doğu Akdeniz Bölgesi, Ankara, Burdur, Giresun, Isparta, İstanbul, İzmir, Kahramanmaraş, Van (Bodenheimer ve Swirski, 1957; Tuatay, 1963; Acatay, 1969a; Giray, 1974; Çanakçıoğlu, 1975; Düzgüneş vd., 1982; Toros vd., 24

39 1996; Toros vd., 22; Ölmez-Bayhan, 23; Anonim, 25; Aslan ve Uygun, 25). Konukçuları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Rosa spp. (Bodenheimer ve Swirski, 1957; Tuatay, 1963; Acatay, 1969a; Toros vd., 1996; Ölmez-Bayhan, 23; Aslan ve Uygun, 25). İncelenen materyal: Macrosiphum rosae (L.) yıllarında araştırmanın yürütüldüğü tüm alanlardan nisan ayı ortasından, haziran ortasına kadar yoğun, haziran ayı sonundan ağustos başına kadar olan zaman diliminde ise az miktarlarda elde edilmiş ve toplam 3451 birey toplanmıştır. Myzaphis rosarum (Kaltenbach, 1843) Tanınması: Ergin dişilerin rengi sarımsı yeşil vücut büyüklüğü ise 2,5-3 mm dir. Prothoraks uzun yapıdadır. Kauda uzun, kornikulus ise kısadır. Nimflerin rengi açık sarı yeşil arasındadır. Türkiyedeki yayılışı: Giresun (Anonim, 25). Konukçuları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Rosa pimpinellifolia (L.) (Bruun, 25) İncelenen materyal: Merkez (Deregümü), (13); (5); (6); (12); (9); (8); (2); (12). Gönen, (17); (4); (3); (4). Atabey, (2); , (7); (6); (5). Keçiborlu, (6); (3); (4); (9); Topam137 birey toplanmıştır. 25

40 Coccidae Rhodococcus perornatus Cockerell & Parrott, 1899 a b c Şekil Rhodococcus perornatus Cockerell & Parrott a) Yumurta b) II. dönem nimf c) Dişi Tanınması: Genç ergin dişilerin vücut dorsal inde enine üç adet kahverengi bant bulunmaktadır. Dişiler yaşlandıkça vücut şişerek küre şeklini almaktadır. II. dönem nimfler uzun oval yapıda açık sarı ile kızıl kahverengi arasındadır. Türkiye deki yayılışı: Akdeniz, Ege ve İç Anadolu Bölgeleri, Isparta (Merkez, Aksu, Atabey, Eğirdir, Gelendost, Gönen, Keçiborlu, Uluborlu) (Ülgentürk, vd., 21; Japoshvili ve Karaca, 22; Karaca vd., 23; Altınok, 24; Kaydan vd., 27). Konukçuları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Rosa sp., R. acicularis (L.), R. canina (L.), R. damascena Mill. R. pimpinethifolia Marott. (Cockerell ve Parrot, 1899; Tsalev 1966; Kozar vd., 1977; Kozar ve Sugonjaev, 1979; Danzig 198; Kozar, 198; Kozar ve Östafichuk, 1987; Marotta, 1987; Ördögh, 1995; Ülgentürk vd., 21; Altınok, 24; Kaydan vd., 27). İncelenen materyal: yıllarında araştırmanın yürütüldüğü tüm alanlardan mayıs sonudan, haziran ortasına kadar yoğun bir şekilde elde edilmiş ve toplam 2352 birey toplanmıştır. 26

41 Diaspididae Lepidosaphes ulmi (Linnaeus, 1758) Tanınması: Ergin dişi bireyler virgül şeklinde ve 2-3 mm uzunluğundadır. Renkleri grimsi kahverengidir. Kabuğun altındaki dişinin rengi ise açık beyazdır. Vücudun ön kısmı dar, arka kısmı ise geniş ve yuvarlak şekillidir. Türkiyedeki yayılışı: Akdeniz, Ege, Güneydoğu Anadolu, Karadeniz, Orta ve İç Anadolu bölgeleri,. Adana, Amasya, Ankara (Merkez, Ayaş, Akyurt, Çubuk, Haymana, Kalecik, Kızılcahamam), Antalya, Amasya, Ağrı, Balıkesir (Dursunbey), Bitlis, Bolu, Bursa (Uludağ), Denizli, Erzincan, Erzurum, Giresun (Merkez, Bulancak, Dereli, Espiye, Keşap), Gümüşhane, Iğdır, Isparta, İçel (Mersin), İstanbul, İzmir (Merkez, Bergama, Bornova, Buca, Karşıyaka, Kemalpaşa, Menderes, Menemen, Selçuk, Tire, Torbalı, Urla), Kahramanmaraş, Kars (Kağızman), Kastamonu, Kırıkkale (Keskin), Kocaeli (İzmit), Kayseri, Konya, Muş, Niğde, Ordu (Merkez, Aybastı, Fatsa, Gölköy, Kumru, Perşembe, Ulubey), Sinop, Sivas, Trabzon (Eskipazar), Tunceli (Pertek), Van (Lindinger, 1912; Şevket, 1934; İyriboz, 1938; Alkan, 1946; Bodenheimer, 1949; 1952; Aysu, 195; Nizamlıoğlu, 1963; Giray, 1969; Eronç ve Erden, 1972; Gül-Zümreoğlu, 1972; Tuatay vd., 1972; Ural vd., 1973; Tunçyürek, 1976; Çanakçıoğlu, 1977; Erden, 1979; Kurt, 1982; Yiğit ve Uygun, 1982; Çiftçi, 1986; Çobanoğlu ve Düzgüneş, 1986; Aydoğdu ve Toros, 1987; Ecevit vd., 1987; Erler, 1994; Erden, 1988; Okul vd., 1987; Özgökçe ve Yaşar, 1995; Yaşar, 1995; Erol ve Yaşar, 1999; Japoshvili ve Karaca, 22; Yaşar vd., 23; Demirözer vd., 24; Kaydan vd., 27). Konukçuları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Acer spp., Alnus sp., Armeniaca vulgaris (L.), Bauhinia spp, Betula spp., Catalpa bignonioides Walter, Cercis siliquastrum (L.), Continus sp., Crataeugus sp., Fraxinus spp., Gleditshia sp., Ilex spp., Juglans regia (L.), Ligustrum sp., Lycium sp., Malus spp., Nerium oleander (L.), Pelargonium sp., Pistacia lentiscus (L.), Populus spp., Prunus spp., Pyrus spp., Quercus spp., Ribes sp., Rosa sp., Salix sp., Tamarix spp., Tilia spp., Ulmus spp., Vincetoxicum sp., Viscum sp., Yucca sp. bitkilerinde bulunduğu bildirilmiştir (Quaintance ve Sasscer, 1916; Hall, 1922; Balachowsky, 1933; McKenzie, 1956; Danzig, 1959; Bognar ve Vinis, 1979; Argyriou vd., Aydoğdu ve Toros, 1987; Okul vd., 1987; Özgökçe ve Yaşar, 1995; Erler vd., 1996; Danzig ve Pellizzari, 1998; Erol 27

42 ve Yaşar, 1999; Japoshvili ve Karaca, 22; Yaşar vd., 23; Ülgentürk ve Çanakçıoğlu, 24; Demirözer vd., 24; Kaydan vd., 27). İncelenen materyal: Merkez (Gölcük), (98); (12); (53). Atabey, , (46); (124). Keçiborlu, (35); (125); (21); (18). Topam 622 birey toplanmıştır THYSANOPTERA Thripidae Thrips meridionalis (Priesner, 1926) Şekil Thrips meridionalis Priesner in ergin bireyi (Anonim, 28b) Tanınması: Ergin dişiler kahverengi-siyah renklidir. Antenleri 8 segmentlidir. En belirgin özellikleri 3. anten segmentlerinin açık renkli oluşudur. Türkiye deki yayılışı: Akdeniz bölgesinin genelinde ve Adana (Karataş, Kozan, Seyhan, Yüreğir) da yaygın bulunduğu bildirilmiştir (Atakan ve Tunç, 24; Atakan ve Uygur, 25; Nas vd., 27). Konukçuları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Citrus spp., Crepis echioides (L.), Chrysantemum segetum (L.), Medicago sativa (L.), Sinapis arvensis (L.), Ochtodium eagyptiacum (L.), Cyperus rotundus (L.), Phalaris brachystachy bitkilerinde bulunduğu bildirilmiştir (Atakan ve Tunç, 24; Atakan ve Uygur, 25; Anonim, 27b; Nas vd., 27). 28

43 İncelenen materyal: yıllarında Rosa damascena Mill. da sürvey çalışmalarının yürütüldüğü tüm alanlardan mayıs sonudan, haziran ortasına kadar yoğun bir şekilde elde edilmiş ve toplam 1254 ergin birey toplanmıştır COLEOPTERA Cetoniidae Cetonia aurata (Linnaeus, 1761) Tanınması: Erginlerin vücut uzunluğu 2 mm ve renkleri metalik yeşil ve bronz renginde olabilmektedir. Thoraksın hemen altında scutelyum V şeklinde bir yapı gösterir. Elytranın üzerinde düzensiz beyaz ince çizgiler bulunmaktadır. Türkiyedeki yayılışı: Lodos (1989), lokalite belirtmeksizin ülke genelinde yaygın olarak bulunduğunu bildirmiştir. Adana (Turfanbeyli), Ankara (Çubuk), Bartın (Merkez), Bolu (Gerede, Mengen, Mudurnu), Bursa, Erzurum, Gaziantep (Merkez), Isparta (Atabey, Eğirdir), Karaman (Ermenek), Sinop (Merkez), Kırklareli, Muğla (Köyceğiz), Van (Lodos vd., 1978; Erol ve Yaşar, 1996; Lodos vd., 1999a; Kaya ve Kovancı, 24b; Önder ve Çalmaşur, 25; Özkan vd., 25; Karaca vd., 26; Toper-Kaygın vd., 28). Konukçuları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Rosacea, Vitis sp., (Lodos, 1989). Citrus sp., Crataegus sp., Malus communis (L.), Matricaria chamomilla (L.), Prunus cerasus (L.), Rosa sp., Rubus sp., Sinapis sp. bitkilerinde bulunduğu bildirilmiştir (Lodos vd., 1978; Lodos, 1989; Erol ve Yaşar, 1996; Lodos vd., 1999a; Kaya ve Kovancı, 24b; Önder ve Çalmaşur, 25; Özkan vd., 25; Karaca vd., 26; Toper-Kaygın vd., 28). İncelenen materyal: Merkez (Yakaören), (1); (1); (2). Aksu, (2); Atabey, (2); (1). Eğirdir, (1); (2); (1). Gönen (Güneykent), (2). Keçiborlu (Höyükönü), (2). Keçiborlu (Kılıç), (1). Toplam 18 ergin birey yakalanmıştır. 29

44 Tropinota hirta (Poda, 1761) Şekil Tropinota hirta Poda nın ergin bireyi Tanınması: Erginleri mat siyah renklidir. Vücut üzerinde sık ve uzun sarı tüyler vardır. Elytranın üzerinde beyaz lekeler bulunmaktadır. Türkiye deki yayılışı: Ankara (Çubuk), Diyarbakır, Erzurum, Isparta (Acatay, 197; Lodos vd., 1999a; Bolu vd., 25; Özbek ve Çalmaşur, 25; Özkan vd., 25). Konukçuları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Prunus amygdalus (L.), P. cerasus (L.), Rosa damascena Miller, Rosa sp. bitkilerinde bulunduğu bildirilmiştir (Acatay, 197; Bolu vd., 25; Özbek ve Çalmaşur, 25; Özkan vd., 25). İncelenen materyal: Merkez (Gölcük), (3); (2); (4); (1); (8); (6). Merkez (Deregümü), (2); (4); (2); (4); (5); (4). Merkez (Yakaören), (3); (6); (9); (3); (4); (4). Aksu, (3). Atabey, (2); (1). Eğirdir, (6); (5); Gönen, (3); (5). Gönen (Güneykent), (5). Keçiborlu (Kozluca), (7). Keçiborlu (Kılıç), (9); (4). Toplam 134 ergin birey toplanmıştır. 3

45 Oxythyrea cinctella (Schaum, 1841) Şekil Oxythyrea cinctella Schaum nın ergin bireyi Tanınması: Erginleri parlak siyah renklidir. Vücudun kenarlarında sık ve beyaz tüyler vardır. Elytra üzerinde belirgin beyaz lekeler bulunmaktadır. Türkiye deki yayılışı: Adana (Merkez, Ceyhan, Feke, Karaisalı, Karataş, Kozan, Pozantı, Saimbeyli, Tufanbeyli, Yumurtalık), Afyonkarahisar, Ankara (Beypazarı, Elmadağ, Güdül, Nallıhan), Antalya (Merkez, Alanya, Finike, Gazipaşa, Gündoğmuş, Kaş, Korkuteli, Kumluca, Manavgat, Serik), Aydın, Balıkesir, Bartın (Merkez), Bilecik, Burdur, Bursa, Çanakkale, Çankırı (Şabanözü), Çorum (Osmancık), Denizli (Karahisar, Kızılcabölük, Tavas, Vakıf), Gaziantep (Merkez, Araban, İslahiye, Nizip, Oğuzeli, Yavuzeli), Hatay (Antakya, Altınözü, İskenderun, Kırıkhan, Reyhanlı, Samandağı, Yayladağı), Isparta (Merkez), İçel (Mersin, Anamur, Erdemli, Gülnar, Mut, Silifke, Tarsus), İzmir (Bornova), Kahramanmaraş (Göksun, Pazarcık), Karabük (Safranbolu), Karaman (Ermenek), Kastamonu (Taşköprü), Kayseri (Merkez, İncesu, Yahyalı), Kırıkkale (Merkez,), Kırklareli, Kırşehir (Kaman, Mucur), Kilis (Merkez), Konya (Akşehir, Ereğli, Hadım), Kütahya, Manisa, Muğla, Nevşehir (Avanos, Hacıbektaş, Ürgüp), Niğde (Çamandı, Ulukışla), Osmaniye (Bahçe, Düziçi, Kadirli, Zorkun), Sakarya, Tekirdağ, Uşak, Van (Acatay, 197; Lodos vd., 1978; Lodos, 1989; Kaya ve Hıncal, 1991; Erol ve Karagöz, 1996; Erol ve Yaşar, 1996; Lodos vd., 1999a; Kaya ve Kovancı, 24a; Özbek ve Çalmaşur, 25; Karaca vd., 26). 31

46 Konukçuları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Althaea rosea (L.), Asphodelus sp., Beta vulgaris (L.), Centaurea sp., Cirsium sp., Citrus sp., Compositae, Hypericum perforatum (L.), Juglans regia (L.), Lens esculenta Moench., Malus communis (L.), Matricaria chamomilla (L.), Medicago sativa (L.), Mentha sp., Nerium oleander (L.), Onopordon sp., Paliurus sp., Papaver sp., P. somniferum (L.), Pistacia terebinthus (L.), Prunus amygdali (L.), Rosa sp., Rubus sp., Quercus sp., Salvia sp., Sinapis arvensis (L.), Styrax sp., Tamarix sp., Thymus sp., Trifolium repens (L.), Urtica dioeca (L.), Verbascum sp., Vicia cracca (L.), V. faba (L.), Vitis vinifera (L.) bitkilerinde bulunduğu bildirilmiştir (Acatay, 197; Lodos vd., 1978; Lodos, 1989; Kaya ve Hıncal, 1991; Erol ve Yaşar, 1996; Lodos vd., 1999a; Kaya ve Kovancı, 24a; Özbek ve Çalmaşur, 25; Karaca vd., 26). İncelenen materyal: Merkez (Gölcük), (9); (11); (8); (9); (6); (8). Merkez (Deregümü), (9); (5); (11); (1); (7); (12). Merkez (Yakaören), (11); (15); (11); (11); (9); (13). Aksu, (6). Atabey, (6); (7). Eğirdir, (5); (7); Gönen, (7); (6). Gönen (Güneykent), (11). Keçiborlu (Kozluca), (8). Keçiborlu (Kılıç), (8); (7). Toplam 228 ergin birey toplanmıştır Buprestidae Perotis chlorana Laporte & Gory, 1836 Şekil Perotis chlorana Leporte & Gory nın ergin bireyi 32

47 Tanınması: Ergin bireyler parlak metalik yeşil renkte olup ve 18 2 mm uzunluğundadır. Vücut genisçe ve oval bir şekilde geriye doğru daralmaktadır. Bileşik gözler oval yapıda ve dışarıya doğru hafif çıkıntı oluşturmuştur. Türkiye deki yayılışı: Göller bölgesi, Güneybatı ve Güney Anadolu, Antalya, Artvin, Isparta, İçel, Muğla (Lodos ve Tezcan, 1995; Zeki vd., 1999; Tozlu ve Özbek, 2; Özbek ve Çalmaşur, 25). Konukçuları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Casuarina sp., Rosaceae, Rosa damascena Miller, bitkilerinde bulunduğu bildirilmiştir (Lodos ve Tezcan, 1995; Zeki vd., 1999; Tozlu ve Özbek, 2; Özbek ve Çalmaşur, 25). İncelenen materyal: Merkez (Gölcük), (4); (3); (2); (1); (3); (4); (1). Merkez (Yakaören), (5); (4); (3); (2); (2); (3); (6); (2). Atabey, (3); Aksu, (3). Eğirdir, (4). Gönen, (5); (6); Gönen (Güneykent), (4); (3). Keçiborlu, (3); , (5); (4); (2); (2); (4); (4). Toplam 96 ergin birey yakalanmıştır Attelabidae Rhynchites hungaricus Herbst, 1874 Şekil Rhynchites hungaricus Herbst un ergin bireyi 33

48 Tanınması: Ergin bireylerin, baş, anten, hortum, bacaklar ve üst kanatların ortası siyah, elytranın yan tarafı ve pronotum kırmızı renktedir. Hortum uzun, gözler büyüktür. Türkiyedeki yayılışı: Adana, Afyonkarahisar (Emirdağ, Sandıklı, Şuhut), Ankara (Keçiören), Antalya (Akseki, Kumluca), Aydın (Karacasu, Kuşadası), Balıkesir, Bitlis (Mutki), Burdur, Bursa (İznik, Uludağ), Çorum, Denizli (Çal), Elazığ, Eskişehir, Gaziantep (Oğuzeli), Gümüşhane, Hakkari (Şemdinli), Hatay (İskenderun), Isparta, Kahramanmaraş (Andırın, Göksun), Kastamonu, Konya (Karaman), Kütahya (Emet, Gediz, Tavşanlı), Manisa, Mardin, Muğla (Fethiye), Osmaniye, Samsun, Sinop, Tekirdağ, Uşak (Banaz), Yozgat, Van (Muradiye) (Tuatay, 1963; Acatay, 197; Erol, 1994; Kaya ve Kovancı, 24; Karaca vd., 26). Konukçuları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Circium sp., Helianthus annus (L.), Prunus avium (L.), P. domestica (L.), Rosa sp., Rosa damascena Mill., Rubus sp. bitkilerinde bulunduğu bildirilmiştir (Tuatay, 1963; Acatay, 197; Erol, 1994; Kaya ve Kovancı, 24; Özbek ve Çalmaşur, 25; Karaca vd., 26). İncelenen materyal: Merkez (Deregümü), (4); (4); (4); (6); (4); (1); (5); (3); (8); (6); (3) (4) (4). Merkez (Gölcük), (2); (3); (4); (2); (7); (2); (1); (4); (8); (6); (5) (1); (2). Merkez (Yakaören), (3); (7); (9); (4); (9); (5); (3); (8); (7); (5); (3) (2) (3). Aksu; (4); (2); (5); (9). Atabey, (2); (3); (6); (7); (4). Gönen; (4); (9); (4); (5); (6); (4). Keçiborlu, (4); (6); (3); (4); (9); (3). Toplam 274 ergin birey yakalanmıştır. 34

49 LEPIDOPTERA Tortricidae Archips rosana (Linnaeus, 1758) Tanınması: Ergin bireylerin ön kanatları açık kahverengi veya kızıl kahverengindir. Ön kanatlarda koyu kahverenginde lekeler bulunur. Kanatların üst bölümünde turuncu renkli tüyler bulunur. Alt kanatlar gri renklidir. Dişilerde kanat açıklığı mm dir. Türkiyedeki yayılışı: Erol ve Yaşar (1996), Van da bulunduğunu bildirmiştir. Özbek ve Çalmaşur (25), lokalite belirtmeksizin ülke genelinde yaygın olduğu belirtmiştir. Konukçuları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Malus communis (L.) Rosa spp. bitkilerinde bulunduğu bildirilmiştir (Erol ve Yaşar, 1996; Özbek ve Çalmaşur, 25). İncelenen materyal: Merkez (Yakaören), (2); (1). Gönen, (2). Toplam 5 ergin birey toplanmıştır. 35

50 Pterophoridae Cnaemidophorus rhododactyla (Denis & Schiffermüller, 1775) a b c d Şekil Cnaemidophorus rhododactyla Denis & Schiffermüller nın a) Larva b) Tomurcukta beslenen larva c) Pupa d) Ergin bireyi Tanınması: Ergin kelebeğin rengi koyu sarı, açık kahverengi tonlarındadır. Kanat açıklığı 19 mm dir. Arka kanatlar derin olarak 3 bölümlü görünür. Thoraks ile abdomenin birleşme yeri dar bir yapıdadır. Abdomen segmentlerinin üzeri kat kat sarı ve açık kahverengi tüylerle kaplıdır. Larva açık yeşil renkli ve üzeri uzun açık renkli kıllarla kaplıdır. Prothoraks ve başın üzeri siyahtır. Erginlerin kanat açıklığı mm dir. Türkiye deki yayılışı: Burdur (Ağlasun), Isparta (Acatay, 197). Konukçuları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Rosa damascena Miller (Acatay, 197). İncelenen materyal: Merkez (Gölcük), (3); (3); (2); (2). Merkez (Yakaören), (3); (2). Eğirdir, 36

51 (1); (2). Gönen, (2); (2). Keçiborlu (Kılıç), (2). Toplam 24 ergin birey toplanmıştır HYMENOPTERA Cephidae Syrista parreyssii (Spinola, 1843) a b c Şekil Syrista parreyssii Spinola nin a) Larva b) Yumurta koymakta olan ergin dişi c) Vuruk sürgün Tanınması: Ergin bireylerin vücutları parlak siyahtır. Abdomenin ilk II. ve III. segementi mat kırmızı renklidir. Propodeum üzerinde mat sarı renkte üçgen şeklinde leke vardır. Larva fildişi rengindedir ve dal içinden çıkarıldığında S şeklini alır. Son dönem larvanın abdomeninin sonunda ovipozitör oluşumu belirgindir. Türkiye deki yayılışı: Isparta (Acatay, 197; Özbek ve Çalmaşur, 25). Konukçuları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Rosa spp., R. damascena Miller (Acatay, 197; Özbek ve Çalmaşur, 25). İncelenen materyal: Merkez (Gölcük), (3); (3); (3); (3). Merkez (Yakaören), (3); (2). Eğirdir, (2); (2). Gönen, (6); (4). Keçiborlu (Kılıç), (4). Toplam 35 ergin birey toplanmıştır. 37

52 Argidae Arge rosae (Linnaeus, 1758) Tanınması: Ergin birey sarı renkli 7-1 mm uzunluktadır. Anten ve thoraks siyah renktedir. Ventralden bakıldığında vücut sarımsı turuncu renktedir. Larvalar yumurtadan çıktıklarında açık yeşil renktedirler ve yapraklarda koloniler halinde bulunurlar. Olgun larva yapraklarda S şeklide durur, 2 mm büyüklüğündedir ve her vücut segmentinde tüylü siyah lekeler bulunmaktadır. Türkiyedeki yayılışı: Antalya, Isparta, İstanbul, İzmir (Acatay, 197; Gül- Zümreoğlu, 1972; Özbek ve Çalmaşur, 25). Konukçuları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Rosa canina (L.), Rosa damascena Mill. bitkilerinde bulunduğu bildirilmiştir (Acatay, 197). İncelenen materyal: Merkez (Yakaören), (2); (1). Gönen, (1); (2). Keçiborlu (Kılıç), (2). Toplam 8 ergin birey yakalanmıştır Tenthredinidae Ardis brunniventris Hartig, 1837 Tanınması: Eregin birey 5-6 mm uzunluğunda ve siyahtır. Larva kremrengindedir. Türkiyedeki yayılışı: Antalya, Isparta, İstanbul, (Acatay, 197; Özbek ve Çalmaşur, 25). Konukçuları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Rosa canina (L.), Rosa damascena Mill. bitkilerinde bulunduğu bildirilmiştir (Acatay, 197). İncelenen materyal: Merkez (Yakaören), (1). Gönen, (1); (1). Keçiborlu (Kılıç), (2). Toplam 5 ergin birey toplanmıştır. Rhogogaster chlorosoma Benson, 1943 Tanınması: Ergin birey 1-13 mm uzunluğundadır. Vücut rengi açık yeşildir ve vücut üzerinde siyah çizgiler bulunmaktadır. Baş ve thoraks üzerinde açık sarı, yeşil renkte alanlar vardır. Antenlerin üst kısımları siyah alt kısımları ise açık yeşildir. Kanat şeffaf renkli, damarları siyahtır. Türkiyedeki yayılışı: Ankara, Erzurum, Giresun, İstanbul, Konya, Artvin (Karagöl, Şavşat), Bayburt (Çalıdere, Kopdağı), Bingöl (Çirişli geçidi), Erzurum: Atlıkonak, 38

53 Arıbahçe, Çamlıbel, Dutçu, Ilıca, İspir, Komyolu, Madenköprübaşı, Köprüköy, Örentaş, Oltu, Çamlıbel, Pasinler, Uzunkavak) Gümüşhane, Rize, (Çamlıhemşin, Ayder), Tokat (Benson, 1968; Çalmaşur ve Özbek, 24). Konukçuları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Alnus glutinosa (L.), Betula spp., Circaea sp., Corylus avellana (L.), Filipendula ulmaria (L.), Padus spp., Populus tremula (L.), Prunus spp., Pteridium aquilinum, Ranunculus spp., Rosa spp., Salix spp., Salix alba (L.), S. purpurea (L.), Sorbus spp., Stellaria spp. bitkilerinde bulunduğu bildirilmiştir (Çalmaşur ve Özbek, 24; Özbek ve Çalmaşur, 25). İncelenen materyal: Gönen (Güneykent), (2). Toplam 2 ergin birey yakalanmıştır Yararlı Türler ve Yayılışları Arazi ve laboratuvar çalışmaları sırasında değişik böcek gruplarına ait birçok avcı ve asalak tür elde edilmiştir. Yağ gülü bahçelerinde 34 adet doğal düşman türü belirlenmiş olup, bu türlerden 23 ünün avcı, 11 adedinin ise asalak tür olduğu saptanmıştır. Isparta ili ve ilçelerindeki yağ gülü bahçelerinin genelinde saptanan önemli yararlı türler daha önce Çizelge 4.4. te belirtilmiş olup, bu türlere ait detaylı bilgiler aşağıda filogenetik sıralamaya göre verilmiştir. 39

54 4.2. COLEOPTERA Anthribidae Anthribus fasciatus Forster, 177 a b c Şekil Anthribus fasciatus Forster un a) Ergin b) Larva c) Rhodococcus perornatus un genç dişisi ile beslenen ergin birey Tanınması: Ergin bireyleri boyları 3-11 mm arasında değişebilmektedir. Baş, pronotum ve ayaklar siyah renklidir. Elytra yivli yapıda ve kiremit rengindedir ve kısa turuncumsu tüylerle kaplıdır. Elytra üzerinde yivler boyunca siyah lekeler bulunur ve ortaya doğru bu lekeler birleşerek koyu bölgeler oluştururlar. Elytra abdomeni tam olarak örtmemektedir. Türkiye deki yayılışı: Ankara, Isparta, İzmir (Öncüer, 1977; Ülgentürk ve Toros, 1996; Altınok, 24). Avları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Eulecanium tiliae (L.) ve Rhodococcus perornatus (Cockrell and Parrott) ile beslendiği ve Rosa sp. ve Rosa damascena 4

55 Mill. Bitkileri üzerinde bulunduğu bildirilmiştir (Ülgentürk ve Toros, 1996; Altınok, 24). İncelenen materyal: Merkez (Gölcük), (6); (9), (8); (16); (13); (11); (19); , (21); (14); (11); (8); (4); (2); (3); (6), (5); (4); (11); (13); (21); (2); (12); (7); (3); Merkez (Yakaören), (2); (3), (4); (7); (9); (4); (12); (14); (1); (5); (3); (3); (3); (3); (2), (4); (3); (6); (9); (18); (16); (8); (4); (2). Aksu, (2); (7); (4); (11). Atabey, (2); (7); (11); (5); (9). Eğirdir, (3); (6); (3); , (5); (14); (3). Gönen, (3); (5); (7); (3); (4); (9) (3). Keçiborlu, (6); (7); (12); (7); (3); (11) (5). Toplam 62 ergin birey toplanmıştır. 41

56 Coccinellidae Adalia fasciatopunctata revelierei Mulstant, 1866 Şekil Adalia fasciatopunctata revelierei (Mulsant) nin ergin bireyi Tanınması: Ergin uzunca oval 4,5-6 mm boyundadır. Sarımsı kırmızı renkte olup, üzerinde enine dizilmiş siyah lekeler bulunur. Türkiye deki yayılışı: Güneydoğu ve Doğu Anadolu Bölgeleri, Adana, Ankara (Bala, Nallıhan), Bursa (İnegöl), Hakkari (Çukurova), Isparta (Gölcük), İstanbul, İzmir (Ödemiş), Kahramanmaraş, Konya, Van (Merkez, Edremit, Erciş) (Uygun, 1981; Elmalı, 1998; Uygun vd., 1998; Yaşar vd., 1999; Aslan ve Karaca, 25; Aslan ve Uygun, 25; Yaşar ve Özger, 25; Karaca vd., 26; Şahbaz ve Uysal, 26; Ülgentürk ve Toros, 26; Bolu vd., 27). Avları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Aphis affinis Del Guercio, A. nerii Boyer de Fonscolombe, A. pomi De Geer, A. punicae Passerini, Brachycaudus divaricatae Shaposhnikov, Chaitophorus leucomelas Koch, Diuraphis noxia (Kurdjumov), D. devecta Walker, Dysaphis plantaginea (Passerini), Hyalopterus amygdali (Blanchard), H. pruni (Geoffroy), Myzus cerasi (Fabricius), Pemphigus immunis Buckton, P. vesicarius Passerini ile beslendiği ve Amygdalus communis (L.), Juglans regia (L.), Mentha arvensis (L.), Malus communis (L.), Nerium oleander (L.), Ovatus mentharius (Van der Goot), Punica granatum (L.), Prunus armeniaca (L.), P. avium (L.), P. cerasifera Ehrh. Ke. bitkilerinde bulunduğu bildirilmiştir (Uygun, 1981; Elmalı, 1998; Uygun vd., 1998; Aslan ve Karaca, 25; Aslan ve Uygun, 25; Yaşar ve Özger, 25; Karaca vd., 26; Şahbaz ve Uysal, 26). 42

57 İncelenen materyal: Merkez (Gölcük), (11); (13); (8); (12); (14); (4); (3); (12); (15); (16); (11). Merkez (Yakaören), (2); (1); (12); (9); (4); (9); (7); (2); (3); (7); (4). Aksu, (3). Atabey, (8); (4). Eğirdir, (6); (3). Gönen, (4); (2); Gönen (Güneykent), (1); (2); (3). Keçiborlu, (2); , (2); (5); (4); (11); (13); (1). Toplam 158 ergin birey toplanmıştır. Coccinella septempunctata (Linnaeus, 1758) Şekil Coccinella septempunctata (L.) nın ergin bireyi Tanınması: Ergin oval şekilli 6-8 mm boyundadır. Baş ve pronotum siyah olup, başta 2 adet küçük ve pronotumda ön tarafta 2 adet dörgen şeklinde sarı leke vardır. Elytra kırmızı renklidir ve üzerinde 7 adet siyah leke bulunmaktadır. Türkiye deki yayılışı: Uygun (1981), lokalite belirtmeksizin ülke genelinde yaygın olduğunu bildirmiştir. Doğu Akdeniz, Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Adana (Merkez, Kadirli, Karataş, Kozan, Seyhan, Yüreğir), Ankara (Merkez, Çubuk), Balıkesir, Bursa, Denizli, Diyarbakır, Edirne, Erzincan, Erzurum, Hatay (Merkez, Antakya, Dörtyol, Erzin, İskenderun, Samandağ), İçel (Merkez, Erdemli, Mersin, Silifke, 43

58 Tarsus,), Isparta (Aksu, Eğirdir, Gelendost, Gönen, Keçiborlu), İzmir, Kahramanmaraş, Kars, Konya (Merkez, Akşehir, Altınekin, Beyşehir, Çumra), Tekirdağ (Merkez, Çerkezköy, Çorlu, Hayrabolu, Malkara, Muratlı, Saray, Şarköy), Van (Merkez, Başkale, Çaldıran, Edremit, Erciş, Erçek, Gevaş, Gürpınar, Muradiye, Özalp) (Acatay, 197; Uygun, 1981; Karaat ve Göven, 1986; Kaya ve Hıncal, 1991; Özbek ve Çetin, 1991; Elmalı ve Toros, 1994; Yumruktepe ve Uygun, 1994; Erkılıç vd., 1996; Elmalı,1998; Özder ve Toros, 1999; Yaşar vd., 1999; Mart, 21; Yurtsever, 21; Sertkaya ve Yiğit, 22; Atlıhan ve Özgökçe, 23; Demirözer vd., 24; Aslan ve Karaca, 25; Aslan ve Uygun, 25; Bolu vd., 25; Çetin ve Alaoğlu, 25; Gençer vd., 25; Özkan vd., 25; Ayyıldız ve Atlıhan, 23; Işıkber ve Karcı, 26; Karaca vd., 26; Şahbaz ve Uysal, 26; Elekçioğlu ve Şenal, 27; Yoldaş vd., 27). Avları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Acyrthosiphon cyparissiane Koch., Amphorophora rubi Kaltenbach, Aphis acetosae (L.), A. affinis Del Guercio, A. citricola Van der Goot, A. craccivora Koch., A. euphorbiae Kaltenbach, A. fabae subsp. cirsiiacanthoidis Scapoli, A. gossypii Glov., A. nerii Boyer de Fonscolombe, A. pomi De Geer, A. ruborum (Börner), Brachycaudus helichrysi (Kalt.), B. Cardui (L.), Chaetosiphon fragaefolli (Cock.), Coccus hesperidum (L.), Diuraphis noxia Kurdjumov, Dysaphis plantaginea (Passerini), Homotoma ficus (L.), Hyalopterus pruni (Geoffroy), Hyperomyzus lactucae (L.), Lachnus roboris (L.), Macrosiphum rosae (L.), Metopolophium dirhodum (Walker), Myzocallis castanicola Baker, Myzus persicae Sulzer, Ovatus mentharius (Van der Goot), Pemphigus bursarius (L.), P. immunis Buckton, Phorodon humuli (Schrank), Rhopalosiphum maidis Fitch, R. padi (L.), Schizaphis graminum Rondani, Sipha elegans del Guercio, S. maydis Passerini, Sitobion avenae Fabricius, Sphaerolecanium prunastri (Fonscolombe), Toxoptera aurantii Boyer de Fonscolombe, Tuberolachnus salignus (Gmelin), Uroleucon jaceae (L.) ile beslendiği ve Achillea millefolium (L.), Beta vulgaris (L.), Carlina crymbosa (L.), Cedrus libani A. Rich., Centauera macrocephala Muss., Cirsium acarna (L.), C. arvense (L.), Cucumis sativus (L.), Malus communis (L.), Mentha arvensis (L.), Nerium oleander (L.), Notobasis syriaca (L.), Pinus brutia Tenore, Quercus sp., Populus sp., Prunus armeniaca (L.), P. avium (L.), P. cerasifera (L.), Rubus sp., Rumex crispus (L.), Salix triandra (L.), Sambacus nigra (L.), Sonchus 44

59 oleraceus (L.), Umbellifera bitkilerinde bulunduğu bildirilmiştir (Acatay, 197; Karaat ve Göven, 1986; Elmalı ve Toros, 1994; Yumruktepe ve Uygun, 1994; Erkılıç vd., 1996; Elmalı, 1998; Özder ve Toros, 1999; Yaşar vd., 1999; Mart, 21; Sertkaya ve Yiğit, 22; Atlıhan ve Özgökçe, 23; Demirözer vd., 24; Aslan ve Karaca, 25; Aslan ve Uygun, 25; Bolu vd., 25; Gençer vd., 25; Özkan vd., 25; Ayyıldız ve Atlıhan, 23; Karaca vd., 26; Elekçioğlu ve Şenal, 27; Yoldaş vd., 27). İncelenen materyal: yıllarında arazi çalışmalarının yürütüldüğü tüm alanlardan nisan ortasından ekim başına kadar yoğun bir şekilde elde edilmiş ve toplam 441 ergin birey toplanmıştır. Exochomus quadripustulatus (Linnaeus, 1758) Şekil Exochomus quadripustulatus (L.) un ergin bireyi Tanınması: Ergin yarım küre biçiminde, 3-5 mm boyunda ve baş pronotum ve elytra parlak siyah renklidir. Elytra nın omuza yakın kısmında 2 adet ters virgül biçiminde ve sona doğru orta yerinde de 2 adet yuvarlak veya köşeli kırmızı renkte leke vardır. Türkiye deki yayılışı: Gül-Zümreoğlu (1972), Güney Doğu Anadolu ve Doğu Akdeniz bölgelerinde bulunduğunu bildirmiştir. Uygun (1981), lokalite belirtmeksizin Güney Anadolu da yaygın olduğunu bildirmiştir. Adıyaman, Ankara, Antalya, Bursa, Denizli, Diyarbakır, Edirne, Elazığ, Isparta (Eğirdir, Gönen, Kuleönü), İçel (Mersin), Kahramanmaraş, Kayseri, Konya, Mardin, Samsun, Siirt, Şanlıurfa, Van (Gevaş) (Uygun, 1981; Karaat ve Göven, 1986; Zeki ve Kılıçer, 1986; 45

60 Yaşar vd., 1999; Erler ve Tunç, 21; Yurtsever, 21; Aslan ve Uygun, 25; Bolu vd., 25; Çetin ve Alaoğlu, 25; Özgen ve Karsavuran, 25; Işıkber ve Karcı, 26; Karaca vd., 26; Şahbaz ve Uysal, 26; Bolu, 27; Elekçioğlu ve Şenal, 27). Avları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Aphis spp., Aspidiotus nerii Bouch, Cinara cedri Mimeur, Coccus hesperidum (L.), Dysaphis devecta Walker, Eulecanium tiliae (L.), Hyalopterus pruni Geoffroy, Lepidosaphes pistaciae (Archangelskaya), Myzus lythri Schrank, M. persicae Sulzer, Ovatus mentharius (Van der Goot), Parthenolecaium corni (Bouche), Pemphigus vesicarius Passerini, Planococcus citri (Risso), Pulvinaria floccifera Westwood, Sphaerolecanium prunastri (Fonscolombe) ile beslendiği ve Malus communis (L.) Prunus amygdalus (L.), P. armeniaca (L.), P. avium (L.), P. persica (L.), Pistacia vera (L.) Sambucus nigra (L.), bitkilerinde bulunduğu bildirilmiştir (Gül-Zümreoğlu, 1972; Uygun, 1981; Karaat ve Göven, 1986; Zeki ve Kılıçer, 1986; Yaşar vd., 1999; Erler ve Tunç, 21; Aslan ve Uygun, 25; Bolu vd., 25; Özgen ve Karsavuran, 25; Karaca vd., 26; Şahbaz ve Uysal, 26; Bolu, 27; Elekçioğlu ve Şenal, 27). İncelenen materyal: Merkez (Deregümü), (4); (6); (3); (2); (2); (2); (3); (4); (2); (3); (2); (2); (2); (4); (4); (5); (3); (3); (2); (1); (1); (2); (2); (2); (1); (2). Merkez (Gölcük), (4); (2); (3); (2); (1); (2); (2); (4); (3); (4); (2); (1); (2); (5); (3); (3); (3); (2); (1); (1); (2); (2); (2); (1); (2). Merkez (Yakaören), (2); (2); (3); (2); (1); (1); (3); (2); (2); (1); (3); (1); (2); (4); (6); (4); (1); (2); (1); (2); (3); (4); (4); (3); 46

61 (3). Aksu, (2); (1); (2); (1); (2). Atabey, (2); (3); (2); (1); (2); (2); (1); (1). Eğirdir, (2); (3); (1); (3); (3); (3). Gelendost, (2); (1); (2); (3); (2); (2). Gönen, (3); (2); (2); (2); (1); (2); (3); (2); (4); (3); (2); (3); (2); (2); (3). Keçiborlu (Senir), (2); (3); (2); (6); (4); (4); (2); (3); (4). Toplam 35 ergin birey yakalanmıştır. Hippodamia variegata (Goeze, 1777) Şekil Hippodamia variegata Goeze nin ergin bireyi Tanınması: Ergin uzunca oval yapıda ve 3-3,5 mm boyundadır. Elytra kırmızı üzeri siyah lekelidir. Her elytron un sonundaki lekeler bir üçgen oluşturacak şekilde dizilmiştir ve elytron ların birleşme yerine yakın olanlar en büyüktür. Başın ön tarafı ile pronotum un ön ve yan kenarları sarıdır. Türkiye deki yayılışı: Uygun (1981), lokalite belirtmeksizin Güney Anadolu da yaygın olduğunu bildirmiştir. Adana, Ankara, Amasya, Antalya, Aydın, Burdur, Diyarbakır, Isparta, İzmir, Kahramanmaraş, Mardin, Siirt, Van (Merkez, Edremit, 47

62 Erciş, Gevaş, Gürpınar, Muradiye), Tekirdağ (Merkez, Çerkezköy, Çorlu, Hayrabolu, Malkara, Muratlı, Saray, Şarköy) (Uygun, 1981; Özder ve Toros, 1999; Yaşar vd., 1999; Mart, 21; Gençsoylu ve Yalçın, 24; Bolu vd., 25; Özgen ve Karsavuran, 25; Işıkber ve Karcı, 26). Avları ve üzerinde bulunduğu bitkiler: Aphis gossypii Glover, Lepidosaphes pistaciae (Archangelskaya), Rhopalosiphum maidis Fitch, R. padi (L.), Sipha elegans Del Guercio, S. maydis Passerini, Sitobion avenae Fabricius ile beslendiği ve Gossypium sp., Malus communis (L.), Prunus armeniaca (L.), Triticum sp. bitkilerinde bulunduğu bildirilmiştir (Uygun, 1981; Özder ve Toros, 1999; Yaşar vd., 1999; Mart, 21; Gençsoylu ve Yalçın, 24; Özgen ve Karsavuran, 25). İncelenen materyal: Merkez (Deregümü), (4); (5); (3); (3); (3); (2); (3); (5); (4); (4); (3); (2); (3); (2); (1). Merkez (Gölcük), (2); (2); (2); (4); (4); (2); (3); (4); (3); (3); (4);. Merkez (Yakaören), (4); (5); (3); (3); (1); (3); (4); (3); (5); (4); (2). Aksu, (4); (3); (3). Atabey, (3); (3); (2); (3); (2). Eğirdir, (2); (2); (3); (3); (3). Gelendost, (2); (1); (2); (3); (2); (2). Gönen, (4); (3); (3); (3); (2). Keçiborlu (Senir), (4); (3); (1); (3); (4). Toplam 191 ergin birey toplanmıştır. 48

63 4.3. Önemli Zararlı Türlerin Populasyon Değişimleri Isparta ili ve ilçelerinde yapılan sörvey çalışmalarında saptanan ve önemli olduğu belirlenen zararlı türler Çizelge 4.2. de bildirilmiştir. Önemli zararlı türlere ait populasyon değişimleri filogenetik sırayla aşağıda verilmiştir. Ayrıca, Isparta ilinin 26 ve 27 yıllarına ait ortalama sıcaklık ve ortalama orantılı nem verileri Şekil de gösterilmiştir. Ortalama Orantılı Nem (%) Ortalama Sıcaklık ( C) Oc. Şub. Mar. Nisa. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Ek. Oc. Şub. Mar. Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Ek. Kas. Ara. Ortalama Orantılı Nem (%) Ortalama Sıcaklık ( C) Şekil Çalışmaların sürdürüldüğü yıllarına ait Isparta ili aylık ortalama sıcaklık ve nem grafiği 49

64 Tetranychus urticae Koch. nin Populasyon Değişimi Isparta ili yağ gülü bahçelerinin genelinde yoğun olarak bulunduğu belirlenen T. urticae nin populasyon değişimini belirlemek amacıyla Merkez e bağlı Gölcük ve Yakaören de seçilen toplam beş farklı bahçede yapılan sayımlar sonucu elde edilen populasyon değişimleri Şekil te verilmiştir. 5,2 3,9 26 Ergin Nimf 2,6 1,3 Ortalama birey sayısı/ Yaprak 5,2 3, ,6 1, Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Tetranychus urticae Koch. nin 26 ve 27 yıllarında bileşik yapraktaki populasyon değişimleri 5

65 5,2 26 Ergin Nimf 3,9 2,6 Ortalama birey sayısı/ Yaprak 1,3 5,2 3, ,6 1, Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Tetranychus urticae Koch. nin 26 ve 27 yıllarında bileşik yapraktaki populasyon değişimleri 51

66 5,2 3,9 26 Ergin Nimf 2,6 1,3 Ortalama birey sayısı/ Yaprak 5,2 3, ,6 1, Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Tetranychus urticae Koch. nin 26 ve 27 yıllarında bileşik yapraktaki populasyon değişimleri 52

67 5,2 3,9 26 Ergin Nimf 2,6 1,3 Ortalama birey sayısı/ Yaprak 5,2 3, ,6 1, Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Tetranychus urticae Koch. nin 26 ve 27 yıllarında bileşik yapraktaki populasyon değişimleri 53

68 5,2 26 Ergin Nimf 3,9 2,6 1,3 Ortalama birey sayısı/ Yaprak 5,2 3, ,6 1, Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Tetranychus urticae Koch. nin 26 ve 27 yıllarında bileşik yapraktaki populasyon değişimleri Yapılan sayım sonuçları incelendiğinde, T. urticae nin nisan ayının ikinci yarısından itibaren yağ gülü bahçelerinde görülmeye başladığı ve populasyon içinde ilk olarak ergin bireylerin gözlendiği saptanmıştır. Çalışmanın 26 yılı verilerinde, erginlerin başlangıç populasyonun Gölcük 1, Yakaören 1 ve Gölcük 3 bahçelerinde yaprak 54

69 başına ortalama ergin birey sayısı,3-,7 arasında iken, Gölcük 2 ve Yakaören 2 bahçelerinde ise bu ortalama değerin,17-,21 arasında seyrettiği belirlenmiştir. Çalışma bahçelerinde T. urticae erginlerinin en yüksek populasyon düzeyine ilk olarak haziran ayının son haftasında Gölcük 2 bahçesinde ulaştığı ve yaprak başına ortalama ergin sayısının,58 olduğu saptanmıştır. Bahçelerde yaprak başına ortalama en yüksek ergin birey sayısı 2,36 olarak temmuzun ikinci yarısının hemen başında Yakaören 2 de kaydedilmiştir. Gölcük 1, Yakaören 1 ve Gölcük 3 bahçelerinde ise ergin bireylerin en yüksek populasyon düzeyine aynı tarihlerde ulaştığı, yaprak başına ortalama birey sayısının,2-,74 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Hemen hemen tüm bahçelerde ekim ayının başında ergin populasyonunun en düşük seviyesinde ve yaprak başına ortalama birey sayısının da,1-,9 arasında olduğu saptanmıştır. Bahçelerde nimflerin ilk çıkışı mayıs ayının ilk haftasının ardından gerçekleşmiş ve yaprak başına ortalama nimf sayısı,3-.8 arasında olmuştur. Yaprak başına en yüksek ortalama nimf sayısı temmuz ayının ilk haftasında 1,81 ile Yakaören 2 de kaydedilmiştir. Gölcük 1, Gölcük 2, Gölcük 3 ve Yakaören 1 bahçelerinde ise yaprak başına ortalama nimf sayısının,24-,67 arasında seyrettiği saptanmıştır. Eylül ayının ikinci yarısından sonraki dönemde populasyon düzeyi düşüşe geçmiş ve ekim ayı başında en düşük düzeye ulaşmıştır. Bu dönemde bahçelerdeki populasyon seviyesi,4-,1 arasında kaydedilmiştir. Çalışmanın 27 yılındaki sayım sonuçları incelendiğinde, söz konusu zararlının populasyonunun 26 yılından daha farklı seyrettiği, ergin bireylerin mayıs ayının ilk haftasından itibaren bahçelerde görüldüğü, başlangıç populasyonun en yüksek Gölcük 3 bahçesinde yaprak başına ortalama,8 olduğu saptanmıştır. Yakaören 1 bahçesinde bu sayı,34 olurken, Gölcük 1, Gölcük 2 ve Yakaören 2 bahçelerinde,6-,9 arasında değiştiği belirlenmiştir. Erginlerin 27 yılında en yüksek populasyon düzeyine ilk olarak, temmuz ayının ilk haftasında ulaştığı ve yaprak başına ortalama sayının 4,26 ile Yakaören 2 de en yüksek gerçekleştiği kaydedilmiştir. Gölcük 1, Gölcük 2, Gölcük 3 ve Yakaören 1 bahçelerinde ise yaprak başına en yüksek ortalama değerin 1,33-2, arasında seyrettiği saptanmıştır. Eylül ayının son haftasından itibaren ergin populasyonuna ait en düşük ortalama değerler gözlenmiştir. Gölcük 1, Gölcük 2, Gölcük 3 ve Yakaören 1 bahçelerinde yaprak 55

70 başına en düşük ortalama değer,11-,15 arasında olduğu kaydedilirken, bu değer Yakaören 2 bahçesinde yaprak başına ortalama,23 olarak saptanmıştır. Çalışma bahçelerinde nimfler ilk olarak mayıs ayının ikinci haftasında gözlenmiş ve bu dönemde yaprak başına ortalama nimf sayısının,3-,8 arasında değiştiği belirlenmiştir. Populasyon seviyesinin Yakaören 2 çalışma bahçesinde daha yüksek oluşunun, bahçenin stabilize yol kenarında bulunması ve bahçedeki yabancıotlanmanın diğer çalışma bahçelerine oranla daha yoğun olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Eş zamanlı olarak Isparta nın değişik ilçelerinde yürütülen arazi çalışmalarında T. urticae ye ait populasyonların yakın tarihlerde bahçelerde görülmeye başladığı ve populasyondaki artışların da birbirine yakın tarihlerde gerçekleştiği saptanmıştır. Zararlının Rosa spp. veya süs bitkileri üzerinde populasyon değişimine ait literatür bilgisine rastlanmamıştır. Ecevit (1977), elma bahçelerinde yaptığı çalışmada T. urticae nin mayısın ilk haftasından itibaren meyve bahçelerinde çıkış gösterdiğini, populasyonun ise en yüksek düzeyine, ağustos ortasında ulaştığını ve populasyon yoğunluğunun ağustos sonundan itibaren düşmeye başladığını bildirmiştir. Bulut ve Madanlar (24), İzmir-Bademli deki fidanlıklarda T. urticae nin populasyon yoğunluğu üzerinde yaptıkları çalışmada, zararlının mayıs sonu, haziran ayı başında görülmeye başladığını, zararlının bazı fidanlıklarda ilk kez nisan sonunda çıkış gösterdiğini ve populasyon yoğunluğunun sıcaklıkların yüksek, nemin ise daha düşük olduğu temmuz ayında en yüksek düzeye ulaştığını bildirmiştir. Park ve Lee (27), çevresel faktörlerin, bitki gelişim hızını doğrudan etkilediği ve buna paralel olarak zararlı yoğunluklarının da değişmesine neden olduğunu, Klubertanz vd. (199), bol yağmurlu mevsimlerde, yaprak yüzeyinden bireylerin yıkanması, hava sıcaklığının düşmesi ve dolayısıyla üremenin azalması sonucu T. urticae nin populasyon yoğunluğunun düştüğünü bildirmişlerdir. Yapılan bu çalışmada, T. urticae nin özellikle yabancıotlanmanın yüksek olduğu ve/veya stabilize yol kenarına yakın olan yağ gülü bahçelerinde daha yoğun olduğu gözlenmiştir. Düşük nem, yüksek sıcaklık ve tozlu üretim ortamlarının T. urticae nin 56

71 populasyon seviyesini arttırdığı çeşitli araştırmalarda bildirilmiştir (Helle ve Sabelis, 1985; Flint, 1998). Isparta ili 26 ve 27 yıllarının temmuz ayına ait iklim verileri incelendiğinde orantılı nemin en düşük, ortalama sıcaklığın ise en yüksek seviyesine ulaştığı gözlenmiştir (Şekil 4.3.1). Bu dönemde, yağ gülü bahçelerinde T. urticae populasyonu en yüksek seviyesine ulaştığı saptanmıştır. Bulut ve Madanlar (24), T. urticae ile doğru zamanda savaşabilmek için gözlemlere nisandan itibaren başlamasını ve mayıs sonundan itibaren de dikkatli olunması gerektiğini bildirmiştir. Arazi çalışmaları süresince Isparta ili genelinde yağ gülü bahçelerinde, hasat döneminin ardından üreticilerin bahçeleri ile ilgilenmedikleri, sadece gerekli gördükleri durumlarda, genellikle sonbaharın son günlerine rastlayan dönemde, gençleştirme budaması uyguladıkları ve bir sonraki üretim sezonuna kadar bahçelerde herhangi bir uygulamanın yapılmadığı gözlenmiştir. T. urticae ile bulaşıklığın yoğun olduğu bahçelerde yapraklarda sararma, kuruma ve dökülmelerin gerçekleştiği gözlenmiştir. T. urticae nin beslenmesi sonucunda yapraklarda klorofil oranının doğrudan düşmesine, fotosentezi engelleyerek bitkinin güçsüzleşmesine neden olduğu bildirilmiştir (Park ve Lee, 22). Yağ gülü bahçelerinde T. urticae nin neden olduğu zarar düzeyini düşürmek için özellikle mayıs ayı başından itibaren yabancıot kontrolünün iyi yapılması, hasat sonrası özellikle temmuz ayında populasyon yoğunluğunun takip edilmesinin önemli olduğu düşünülmektedir. 57

72 Rhodococcus perornatus Cockerell & Parrott un Populasyon Değişimi Isparta ili yağ gülü üretim alanlarında en önemli zararlı arthropod türü olan ve mücadele yapılması gereken R. perornatus a ait populasyon değişiminin belirlenmesi amacıyla 26 ve 27 yıllarında sayım çalışmaları gerçekleştirilmiştir (Şekil ) Parazitlenme Oranı (%) II.Dönem Nimf Dişi Erkek Ortalama Birey Sayısı/ Dal Parazitlenme Oranı (%) Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Rhodococcus perornatus Cock. & Parr. un 26 ve 27 yıllarında iki yıllık dal üzerindeki populasyon değişimleri 58

73 Parazitlenme Oranı (%) II.Dönem Nimf Dişi Erkek Ortalama Birey Sayısı/ Dal Parazitlenme Oranı (%) Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Rhodococcus perornatus Cock. & Parr. un 26 ve 27 yıllarında iki yıllık dal üzerindeki populasyon değişimleri 59

74 Parazitlenme Oranı (%) II.Dönem Nimf Dişi Erkek Ortalama Birey Sayısı/ Dal Parazitlenme Oranı (%) Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Rhodococcus perornatus Cock. & Parr. un 26 ve 27 yıllarında iki yıllık dal üzerindeki populasyon değişimleri 6

75 Parazitlenme Oranı (%) II.Dönem Nimf Dişi Erkek Ortalama Birey Sayısı/ Dal Parazitlenme Oranı (%) Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Rhodococcus perornatus Cock. & Parr. un 26 ve 27 yıllarında iki yıllık dal üzerindeki populasyon değişimleri 61

76 4 26 Parazitlenme Oranı (%) II.Dönem Nimf 6 3 Dişi Erkek Ortalama Birey sayısı/ Dal Parazitlenme Oranı (%) Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Rhodococcus perornatus Cock. & Parr. un 26 ve 27 yıllarında iki yıllık dal üzerindeki populasyon değişimleri Çalışmanın 26 yılı verilerine göre, II. dönem nimflere ait en yoğun populasyon, dal başına ortalama 34,9-37,3 arasında değişen değerler ile Gölcük 2 ve Yakaören 2 de kaydedilmiştir. Gölcük 1, Gölcük 3 ve Yakaören 1 bahçelerinde ise 9,42-11, arasında seyrettiği saptanmıştır. Altınok (24), Isparta ilinde R. perornatus un kışı II. nimf döneminde diyapozda geçirdiğini ve II. nimf döneminin, bitkinin dormant duruma geçmesinden kısa süre önce başladığını ve diyapozdan çıkan II. dönem nimflerin dal başına ortalama sayısının 2, olduğunu bildirmiştir. 62

77 Yağ gülü bahçelerinde II. dönem nimf populasyonlarının en yüksek seviyesine nisanın ilk yarısından önceki dönemde ulaştığı saptanmıştır. Gölcük 2 ve Yakaören 2 de diğer bahçelere göre II. dönem nimf populasyonu daha yüksek olarak saptanmış, dal başına ortalama nimf sayısının 37,-39, arasında değiştiği belirlenmiştir. Diğer bahçelerde dal başına ortalama nimf sayısı ise 16,3-23,6 arasında seyrettiği kaydedilmiştir. Nisan ayının ikinci yarısında ergin erkek populasyonları görülmeye başlamış, dal başına ortalama 13, ile en yüksek başlangıç populasyon değeri Gölcük 2 de saptanmıştır. Gölcük 1, Gölcük 3 ve Yakaören 2 de bu değerin 2,4-4,54 arasında değişmekte olduğu belirlenmiştir. En düşük populasyon seviyesi dal başına ortalama 1,32 olarak Yakaören 1 de kaydedilmiştir. Mayıs başında ergin erkek populasyonu en yüksek düzeyine ulaşmış, Yakaören 1 dışındaki bahçelerde dal başına ortalama değerin 3,62-5,5 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Erkek bireylere mayıs ayının ikinci haftasının hemen başına kadar rastlanmış ve daha sonraki dönemde erkek birey populasyonları gözlenmemiştir. Nisanın ilk yarısından sonraki dönemde yağ gülü bahçelerinde R. perornatus un genç dişileri dallarda görülmeye başladığı, en yoğun populasyonun ise Gölcük 2 ve Yakaören 2 de dal başına ortalama 26,-28, arasında olduğu kaydedilmiştir. Gölcük 1 ve Gölcük 3 bahçelerinde başlangıç populasyonu dal başına ortalama 6,2-1,4 arasında değişirken, Yakaören 1 bahçesinde dal başına ortalama dişi sayısı 1,94 ile en düşük yoğunluk olarak kaydedilmiştir. Mayıs ayının ilk günlerinde çalışma bahçelerinde dişi bireylerin populasyonu en yüksek seviyesine ulaşmış, yine Gölcük 2 ve Yakaören 2 bahçelerindeki dal başına ortalama 28, dişi birey sayısı, tüm bahçelerde kaydedilen en yüksek populasyon seviyesi olarak belirlenmiştir. Gölcük 1, Gölcük 3 bahçelerinde bu ortalama değerin 12,5-16,82 arasında değiştiği saptanmıştır. Bu dönemde en düşük ortalama değer Yakaören 1 bahçesinde 5,4 olarak kaydedilmiştir. Yapılan çalışmada, bahçelerde haziranın son haftasına kadar yumurtalı ergin dişi bireylere rastlanmış, bu bireyler dallardan alındıklarında ise kavuniçi renge yakın yumurtalarının vücut içinden döküldüğü gözlenmiştir. Altınok (24), 5 adet dişi birey üzerinde yaptığı yumurta sayımında, ortalama yumurta sayısını 1765±54 (minimum 973, maksimum 2539) olarak bildirmiştir. Bu dönemde 63

78 dal başına en yüksek ortalama yumurtalı dişi sayısı 11,26 ile Gölcük 1 bahçesinde kaydedilirken, Yakaören 2 ve Gölcük 2 bahçelerinde bu değerin 8,52-9,7 arasında seyrettiği belirlenmiştir. Gölcük 3, Yakaören 1 bahçelerinde populasyon seviyesinin 2,1-3,58 arasında seyrettiği belirlenmiş ve diğer bahçelere oranla ortalamanın daha düşük olduğu saptanmıştır. Nisan ayı ortasından itibaren parazitli bireyler gözlenmeye başlamış ve parazitlenme oranı % 9,1 ile en yüksek Gölcük 1 de kaydedilmiştir. Mayısın ilk haftasının ardından parazitli birey sayısı en yüksek seviyesine ulaşmış ve bu ortalamanın 45,2-51,9 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Parazitli bireyler haziran ayının son haftasına kadar sayılmış, bu dönemde en yüksek parazitlenmenin Yakaören 2 ve Gölcük 2 de % 45,-51, arasında gerçekleştiği kaydedilmiştir. Yakaören 1 bahçesinde 26 yılında yapılan sayımlarda, parazitli bireylere rastlanmamıştır. Dişi bireylerin vücutlarının içindeki yumurtalardan haziran ortası ile temmuzun ilk haftasını kapsayan dönemde açık kızıl renkli I. nimf dönemindeki aktif bireyler çıkış göstererek beslenebilecekleri uygun yer bulmak amacıyla bitkinin çeşitli aksamları üzerinde yerleşmeye başlamıştır. Bu dönemde bitki yapraklarında bile beslenmekte olan I. dönem nimf bireylerine rastlanmıştır. Yapılan gözlemlerde, yumurta açılışının ve aktif nimf hareketliliğinin temmuz ayının ilk haftasının sonuna kadar devam ettiği belirlenmiştir. Dallara yerleşerek beslenmeye başlayan I. dönem nimflerin, ağustos ayının ilk yarısına kadar olan dönemde II. dönem nimf haline geçtikleri gözlenmiş ve ekimin son haftasına kadar dallardaki II. dönem nimfler sayılmıştır. II. dönem nimflerin başlangıç populasyonunun dal başına ortalama sayısı en yüksek Gölcük 1 de 19,98 olarak kaydedilmiştir. Diğer bahçelerde bu ortalama değerin 3,75-15,3 arasında değiştiği belirlenmiştir. Ağustosun sonuna doğru en yüksek seviyesine tekrar ulaşan II. dönem nimfler Gölcük 2 de dal başına ortalama 23,6 olarak sayılmış ve bu dönemde bahçelerde görülen en yüksek ortalama değer olarak kaydedilmiştir. Çalışmanın 27 yılına ait verileri incelendiğinde, II. dönem nimflerin diyapozdan çıkış tarihlerinin 26 yılındaki gibi yine mart ayının son günlerinde olduğu kaydedilmiştir. Çıkış populasyonunun ise en yüksek Gölcük 2 bahçesinde 64

79 gerçekleştiği ve dal başına ortalama II. dönem nimf sayısı 2,5 olduğu belirlenmiştir. Yakaören 2 bahçesinde 13, olan ortalama değerin Gölcük 1, Gölcük 3 ve Yakaören 1 bahçesinde 3,62-8,46 arasında seyrettiği kaydedilmiştir. Nisan ayının ilk yarısının sonunda II. dönem nimf populasyonu en yüksek seviyesine ulaşmış, en yüksek populasyon düzeyi Gölcük 1, Gölcük 2, Gölcük 3 ve Yakaören 2 de 24,2-27, arasında değişmekte olduğu belirlenmiştir. Yakaören 1 de bu ortalama 4,24 olarak kaydedilmiştir. Nisan sonu, mayısın ilk haftası arasındaki dönemde ise genç dişiler görülmeye başlamış ve başlangıç populasyonu Yakaören 1 dışındaki tüm çalışma bahçelerinde dal başına ortalamanın 1,44-14,44 arasında değiştiği belirlenmiştir. Yakaören 1 bahçesinde dal başına ortalama dişi sayısı 1,2 ile en düşük populasyon seviyesi olarak saptanmıştır. Mayısın son haftasında bahçelerde dişi populasyonu en yüksek seviyesine ulaşmış, Gölcük 1, Gölcük 2, Gölcük 3 ve Yakaören 2 de dal başına ortalama dişi sayısının 19,8-23,5 arasında değişmekte olduğu belirlenmiştir. Yakaören 1 de bu ortalama değer 3,9 olarak kaydedilmiştir. Yapılan sayımlarda parazitlenmiş bireylere mayıs ayının ortasından itibaren rastlanmış ve bu dönemde parazitlenme oranı en yüksek Gölcük 2 de % 4,74 olarak saptanmıştır. Parazitlenme oranı haziran ortasında en yüksek seviyesine ulaşmış, Gölcük 1, Gölcük 2, Gölcük 3 ve Yakaören 2 de % 18,3-32,6 arasında seyrettiği kaydedilmiştir. En düşük parazitlenme ise Yakaören 1 de % 1,9 olarak belirlenmiştir. Nisan ayının ilk yarısından sonraki dönemde bahçelerde ergin erkek bireyler görülmeye başlamış, dal başına ortalama 6,82 ile en yüksek başlangıç populasyon değeri Gölcük 3 bahçesinde saptanmıştır. Gölcük 1, Gölcük 2 ve Yakaören 2 de bu değerin 2,7-4,65 arasında değiştiği belirlenmiştir. En düşük populasyon seviyesi dal başına ortalama,79 olarak Yakaören 1 de kaydedilmiştir. Mayıs başında ergin erkek populasyonu en yüksek seviyesine ulaşmış, Yakaören 1 dışındaki bahçelerde 5,58-7,23 arasında seyrettiği kaydedilmiştir. Bu dönemde Yakaören 1 de ortalama değer,61 olarak saptanmıştır. Mayıs ayının ikinci haftasının ilk günlerine kadar rastlanan erkek bireyler daha sonraki günlerde gözlenmemiştir. 65

80 Ağustos ayının ilk haftasının ardından II. dönem nimf sayımlarına devam edilmiş, başlangıç populasyonu dal başına ortalama 16, birey ile Yakaören 2 de en yüksek değer olarak kaydedilmiştir. Ağustos ayının son günleri ile eylülün ilk haftası arasındaki dönemde II. dönem nimf populasyonu en yüksek seviyesine ulaşmış, Yakaören 1 dışındaki diğer bahçelerde dal başına ortalama değerin 24,51-26, arasında değiştiği belirlenmiştir. Yakaören 1 de ise bu değer 4,58 olarak saptanmıştır. Isparta ili ve ilçelerinde üretilen yağ güllerinde önemli ekonomik kayıplara neden olan R. perornatus ile mücadelede zamanlamanın son derece önem taşıdığı, Mart ayının sonundan itibaren kışlaklardan çıkarak bitkinin üst kısımlarına yönelen II. dönem nimflerin nisan ayının ilk yarısına kadar olan dönemde tamamen dallar üzerine yerleştiği saptanmıştır. Yerleşmenin tamamlandığı bu dönemde, II. dönem nimflere yönelik yapılacak bir uygulamanın populasyonu azaltmada etkili olacağı düşünülmektedir. Tsalbukov (1971), yağ güllerinde zararlı R. bulgariensis (Wunn.) (Homoptera: Coccidae) in kimyasal mücadelesine yönelik gerçekleştirdiği çalışmasında, % 9 97 arası başarılı olmuş ve mücadele takvimine ilişkin olarak Bulgaristan da nimf çıkışlarının gerçekleşmesinden sonraki uzun evrede (11 haziran 14 temmuz) ikinci kez ilaç uygulamasının etkili bir mücadele için gerekli olduğunu belirtmiştir. Isparta ili koşullarında da Ağustos ortasında II. dönem nimf halinde bulunan R. perornatus bireylerine yapılacak ikinci bir uygulamanın ise zararlı ile mücadelede başarı oranını artıracağı düşünülmektedir. 66

81 Macrosiphum rosae (L.) nin Populasyon Değişimi Isparta ilinde yağ gülü bahçelerinde yoğun populasyon düzeylerine ulaşarak önemli zararlar oluşturabilen M. rosae nin populasyon değişimini belirlemek amacıyla Gölcük ve Yakaören de seçilen beş farklı çalışma bahçesinde, bileşik yapraklar ve yeni sürgünler üzerinde yapılan sayımlar sonucu elde edilen populasyon değişimleri Şekil da verilmiştir. Çalışmanın ilk yılında M. rosae nin yağ güllerinin yeni sürgünlerini daha çok tercih ettiği ve bu sürgünlerde koloniler oluşturduğu gözlenmiştir. Bu nedenle, 27 yılında M. rosae nin yeni sürgünlerdeki populasyon değişimini belirlemek için sayım çalışmaları yapılmıştır. Kmiec (27), Rosa canina üzerinde yürüttüğü çalışmasında, M. rosae nin sürgünler üzerinde yüksek populasyonlara ulaştığını, beslenme sonucunda tomurcuk ve gonca oluşumunu olumsuz etkileyerek kurumaların gerçekleşmesine neden olduğunu, ekim ayına kadar bahçelerde M. rosae nin bulunduğunu bildirmiştir. 67

82 Parazitlenme Oranı (%) Nimf Kanatsız Ergin Kanatlı Ergin 1 8 Ortalama Birey Sayısı/ Yaprak Parazitlenme Oranı (%) Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Macrosiphum rosae (L.) nin 26 ve 27 yıllarında bileşik yapraktaki populasyon değişimleri 68

83 Ortalama Birey Sayısı/ Sürgün Parazitlenme Oranı (%) Nimf Kanatlı Ergin Kanatsız Ergin Parazitlenme Oranı (%) Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Macrosiphum rosae (L.) nin 27 yılında yeni sürgünler üzerindeki populasyon değişimi 69

84 Parazitlenme Oranı (%) Nimf Kanatsız Ergin Kanatlı Ergin Ortalama Birey Sayısı/ Yaprak Parazitlenme Oranı (%) Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Macrosiphum rosae (L.) nin 26 ve 27 yıllarında bileşik yapraktaki populasyon değişimleri 7

85 5 Parazitlenme Oranı (%) Nimf 1 4 Kanatlı Ergin Kanatsız Ergin Ortalama Birey Sayısı/ Sürgün Parazitlenme Oranı (%) Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Macrosiphum rosae (L.) nin 27 yılında yeni sürgünler üzerindeki populasyon değişimi 71

86 Parazitlenme Oranı (%) Nimf Kanatsız Ergin Kanatlı Ergin 1 8 Ortalama Birey Sayısı/ Yaprak Parazitlenme Oranı (%) Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Macrosiphum rosae (L.) nin 26 ve 27 yıllarında bileşik yapraktaki populasyon değişimleri 72

87 5 4 Parazitlenme Oranı (%) Nimf Kanatsız Ergin Kanatlı Ergin 1 8 Ortalama Birey Sayısı/ Sürgün Parazitlenme Oranı (%) Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Macrosiphum rosae (L.) nin 27 yılında yeni sürgünler üzerindeki populasyon değişimi 73

88 Parazitlenme Oranı (%) Nimf Kanatsız Ergin Kanatlı Ergin 1 8 Ortalama Birey Sayısı/ Yaprak Parazitlenme Oranı (%) Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Macrosiphum rosae (L.) nin 26 ve 27 yıllarında bileşik yapraktaki populasyon değişimleri 74

89 5 4 Parazitlenme Oranı (%) Nimf Kanatsız Ergin Kanatlı Ergin Ortalama Birey Sayısı/ Sürgün Parazitlenme Oranı (%) Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Macrosiphum rosae (L.) nin 27 yılında yeni sürgünler üzerindeki populasyon değişimi 75

90 2 26 Parazitlenme Oranı (%) Nimf 1 Kanatsız Ergin 15 Kanatlı Ergin Ortalama Birey Sayısı/ Yaprak Parazitlenme Oranı (%) Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Macrosiphum rosae (L.) nin 26 ve 27 yıllarında bileşik yapraktaki populasyon değişimleri 76

91 Ortalama Birey Sayısı/ Sürgün Parazitlenme Oranı (%) Nimf Kanatsız Ergin Kanatlı Ergin Parazitlenme Oranı (%) 2 Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Macrosiphum rosae (L.) nin 27 yılında yeni sürgünler üzerindeki populasyon değişimi Yapılan bu çalışmada, 26 ve 27 yıllarında nisan ayının son günlerinden itibaren M. rosae nin ilk olarak kanatsız ergin bireyleri gözlenmiştir. Çalışmanın 26 yılı verileri incelendiğinde, kanatsız ergin bireylere ait başlangıç populasyonu Yakaören 1, Gölcük 2 ve Gölcük 3 bahçelerinde yaprak başına ortalamanın,81-1,12 arsında değiştiği belirlenmiştir. Gölcük 1 ve Yakaören 2 de bu değerin,1-,32 arasında seyrettiği kaydedilmiştir. Kanatsız ergin birey populasyonu en yüksek düzeyine haziranın ilk haftasının ardından ulaşmış, yaprak başına ortalama birey sayısı Yakaören 1, Yakaören 2, Gölcük 1 ve Gölcük 3 de 1,28-4,94 arasında değişirken, Gölcük 2 de bu değerin 13,35 olduğu belirlenmiştir. Isparta ilinde mayıs ortasından itibaren hava sıcaklığının yükselmesi ve yeni sürgünlerin artması, yaprakbitlerinin de populasyonunun artışını tetiklemekte ve bu sürgünlerde koloniler oluşturmasına neden olmaktadır. Kmieć (27a), az yağışlı ılıman ilkbahar koşullarında M. rosae nin populasyonunun artarak gelişmekte olduğunu, hava koşullarına bağlı olarak zararlının mart ayı sonu ile nisan ortası dönemde çıkış gösterebildiğini bildirmiştir. 77

92 Eylül ayında en düşük populasyon seviyesine gerileyen kanatsız ergin bireylerine, ekim ayının ilk yarısına kadar gözlenmiştir. Bu dönemde Yakaören 2 dışındaki bahçelerde populasyon seviyesi yaprak başına ortalama,3-,9 arasında değişirken, Gölcük 2 de bu değer,12 olarak kaydedilmiştir. Çalışma bahçelerinde nisan sonu ile mayıs ortası dönemde kanatlı erginler sayılmış, yaprak başına ortalama birey sayısının,23-,71 arasında seyrettiği kaydedilniştir. Kanatlı ergin populasyonu en yüksek düzeyine mayıs ayı ortası itibari ile ulaşmış ve yaprak başına ortalama sayının Yakaören 2 de 1,18 iken, diğer bahçelerde,42-,9 arasında değiştiği saptanmıştır. Yaz boyunca kanatlı erginlere rastlanmazken, eylül ayının ilk haftasında kanatlı ergin populasyonları gözlenmiştir. Bu dönemde yaprak başına ortalama sayının,2-,6 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Bahçelerde nimfler mayısın ilk haftasının ardından görülmeye başlamış ve başlangıç populasyonunun yaprak başına ortalama,17-,9 arasında seyrettiği saptanmıştır. Haziran ayının ilk haftası ile temmuz başına rastlayan dönemde nimflerin yüksek populasyon düzeylerine ulaştıkları saptanmıştır. Yaprak başına en yüksek ortalama nimf sayısı 15,24 ile Gölcük 2 de kaydedilmiştir. Yakaören 2 ve Gölcük 3 te bu ortalama 1,33-5,59 arasında değişmekte iken, Gölcük 1 ve Yakaören 1 de,72-,96 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Ekim ayının ilk haftasına kadar bahçelerde nimf populasyonlarına rastlanmış ve populasyon seviyesi düşüşe geçmiştir. Bu dönemde nimf populasyonunun yaprak başına ortalama,3-,17 arasında değiştiği saptanmıştır. Yapılan gözlem çalışmalarında, mayıs ortasından itibaren parazitli bireylere rastlanmış, parazitlenme oranının Yakaören 1, Yakaören 2 ve Gölcük 3 de % 1,47-2,13 arasında seyrettiği, Gölcük 1 ve Gölcük 2 de 4,46-8,53 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Parazitli bireylerin sayısı mayısın son günleri ile haziranın ilk haftasında en yüksek düzeyine ulaşmış, parazitlenme oranının % 2,38-8,5 arasında değiştiği belirlenmiştir. Populasyon içinde ağustos ayına kadar parazitli bireylere rastlanmış ve parazitlenmiş birey sayısında düşüş gözlenmiştir. Bu dönemde parazitlenme oranı Gölcük 1 dışındaki bahçelerde %,62-1,6 arasında değişirken, Gölcük 1 bahçesinde bu oran % 2,7 olarak kaydedilmiştir. Çalışmanın 27 yılı verileri incelendiğinde, kanatsız erginlere ait başlangıç populasyonunda, yaprak başına ortalama ergin sayısının,14-,76 arasında değiştiği 78

93 saptanmıştır. Kanatsız ergin populasyonu mayıs ayının son günlerini ve haziranın ilk haftasını kapsayan dönemde en yüksek düzeyine ulaşmış, Gölcük 2 dışındaki çalışma bahçelerinde yaprak başına ortalamanın 3,35-7,2 arasında seyrettiği belirlenmiştir. Gölcük 2 de ise bu değer 13,52 olarak saptanmıştır. Kanatsız ergin bireylere ekimin ilk haftanın sonuna kadar rastlanmış ve Yakaören 1, Yakaören 2, Gölcük 1 ve Gölcük 3 bahçelerinde yaprak başına ortalama sayının,1-,7 arasında seyrettiği kaydedilmiştir. Gölcük 2 de ise yaprak başına ortalama sayı,11 ile en yüksek değer olarak saptanmıştır. Kanatlı ergin bireyler nisan ayının ikinci yarısında gözlenmiş ve ilk populasyonlarının,14-,76 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Kanatlı ergin bireyler en yüksek düzeyine mayısın ilk yarısı ile haziranın ilk haftası arasındaki dönemde ulaşmış ve yaprak başına ortalama sayının,48-,94 arasında seyrettiği kaydedilmiştir. Eylül ayının ilk günlerinde tekrar rastlanmaya başlanan kanatlı erginlerin yaprak başına ortalama değerinin,2-,6 arasında değişmekte olduğu belirlenmiştir. M. rosae nimfleri ilk olarak mayıs ortasında gözlenmeye başlanmış ve ilk populasyonlarında yaprak başına ortalamanın,1-,32 arasında değiştiği saptanmıştır. Nimf populasyonu mayısın son günleri ile haziran ayının ilk haftasında en yüksek düzeyine ulaşmış ve yaprak başına ortalama en yüksek sayı 18,9 ile Gölcük 2 de kaydedilirken, diğer bahçelerde bu ortalama değerin 3,34-8,86 arasında değiştiği belirlenmiştir. Yaz ayları boyunca populasyonu izlenen nimflerin populasyon düzeyinin eylülün ilk yarısından sonra düşüşe geçtiği ve bu dönemde bahçelerde ortalamanın,1-,33 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Yapılan gözlemlerde 27 yılında parazitlenmenin mayıs ayının ilk günlerinde başladığı saptanmıştır. Mayısın ilk haftasında en yüksek parazitlenme oranı % 7,47 ile Yakaören 2 de gerçekleşmiş, bu oranın diğer bahçelerde % 1,64-2,67 arasında seyrettiği belirlenmiştir. Parazitli bireylerin sayısı haziran ayının ortasında en yüksek düzeyine ulaşmış ve bu dönemde parazitlenme oranının % 3,6-7,5 arasında değişmekte olduğu kaydedilmiştir. Parazitli bireylere ağustos un ilk günlerine kadar rastlanmış ve bu dönemden sonra parazitlenme azalmıştır. Parazitlenmenin azaldığı bu dönemde Yakaören 1, Yakaören 2 ve Gölcük 1 de parazitlenme oranı % 1,4-2,26 arasında değişmekte iken, Gölcük 2 ve Gölcük 3 te %,65-,84 arasında değiştiği saptanmıştır. 79

94 Yağ güllerinin yeni sürgünlerinde yapılan sayımlarda, M. rosae nin mayısın ilk haftası itibari ile koloniler oluşturmak üzere taze sürgünlere geçtiği ve sürgünlerdeki populasyonda ise genellikle kanatsız erginlerin ağırlıklı olarak bulunduğu gözlenmiştir. Mayıs başında kanatsız erginlerin ilk populasyonları incelendiğinde, sürgün başına en yüksek ortalama birey sayısı 19,7 ile Yakaören 2 de kaydedilmiştir. Diğer bahçelerde bu ortalama değerin 5,3-9,4 arasında değiştiği saptanmıştır. Yeni sürgünlerde kanatsız erginlerin populasyonunun en yüksek düzeyine ulaşması mayısın son günlerine rastlamıştır. Sürgün başına ortalama birey sayısının Gölcük 3 dışındaki bahçelerde 35,2-49,6 arasında değiştiği kaydedilirken, Gölcük 3 te bu ortalama değer 27,6 olarak saptanmıştır. Haziran ayının son haftasında düşüşe geçen kanatsız ergin populasyonunun Yakaören 1 ve Yakaören 2 nin dışındaki bahçelerde sürgün başına ortalamanın 1,2-12, arasında seyrettiği, Yakaören 1 ve Yakaören 2 de bu değerin,76-,9 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Yeni sürgünlerdeki nimf populasyonu mayısın ilk günlerinde gözlenmiş ve sürgün başına ortalama birey sayısının 13,2-16,8 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Yeni sürgünlerde nimflerin en yüksek düzeyine ulaşmaları mayısın ilk yarısındaki döneme rastlamış, sürgün başına ortalama birey sayısının Yakaören 2 ve Gölcük 1 dışındaki bahçelerde 16,1-18,8 arasında değiştiği belirlenmiştir. Yakaören 2 ve Gölcük 1 de ise bu ortalama değerin 26,6-32,8 arasında seyrettiği kaydedilmiştir. Yeni sürgünler üzerinde parazitli bireylere mayısın ilk haftasından itibaren rastlanmış ve bu dönemde parazitlenme oranının Gölcük 1 dışındaki bahçelerde % 2,-6,42 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Gölcük 1 de ise parazitlenme oranı %,1 olarak belirlenmiştir. Sürgünlerdeki parazitli bireylerin sayıları en yüksek düzeyine mayıs ortası itibari ile ulaşmış, bahçelerde parazitlenme oranının % 2,-9,59 arasında değiştiği belirlenmiştir. Sürgünler üzerindeki parazitli bireylerin sayıları haziran ortasına doğru düşüş göstermiş ve bu dönemde parazitlenme oranının Gölcük 3 dışındaki bahçelerde % 1,1-6,67 arasında seyrettiği belirlenmiştir. Gölcük 3 te bu ortalama değer %,36 olarak kaydedilmiştir. 8

95 Özellikle Rosa spp. i tercih etmekte olan M. rosae nin dünyanın birçok yerinde gerek açık ve gerekse kapalı üretim alanlarında yetiştirilen güllerde sorun oluşturduğu bildirilmiştir (Nikolova, 1969; Natskova, 197; Jaskiewicz, 24; Kmiec, 27). Yağ gülü bahçelerinde özellikle mayıs ayının ortasından itibaren populasyonu yükselmeye başlayan yaprakbitleri ile mücadelede başarılı olmak için ilkbahar başından itibaren bahçelerde yabancıot kontrolünün ve yaprakbiti populasyon durumlarının sürekli gözlem altında tutulmasının gerekli olduğu, populasyonun sürgünlere ulaşmadan önce mücadeleye yönelik yapılacak bir uygulamanın oluşacak zararın önüne geçeceği düşünülmektedir Thrips meridionalis Priesner in Populasyon Değişimi Isparta ili iklim koşullarında haziran ayı ortasına kadar süren çiçek açma periyodunda T. meridionalis e ait ergin bireylerin populasyon değişimlerini belirlemek amacıyla sayım çalışmaları gerçekleştirilmiş ve populasyon değişimleri Şekil te verilmiştir. 81

96 2 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Çiçek Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Thrips meridionalis Priesner in 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri 2 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Çiçek Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Thrips meridionalis Priesner in 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri 82

97 2 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Çiçek Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Thrips meridionalis Priesner in 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri 2 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Çiçek Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Thrips meridionalis Priesner in 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri 83

98 2 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Çiçek Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Thrips meridionalis Priesner in 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri Çalışmanın 26 yılındaki sayım sonuçları incelendiğinde, T. meridionalis e ait ergin bireylerin mayıs ayının ilk haftasının hemen ardından gül çiçekleri üzerinde gözlenmeye başlandığı, Gölcük 1, Gölcük 3 ve Yakaören 1 de başlangıç populasyonunun çiçek başına ortalama 2,7-8,42 arasında değiştiği saptanmıştır. Yakaören 2 ve Gölcük 2 de ise bu ortalama değerin 1,52-11,28 arasında değiştiği belirlenmiştir. Gül çiçeklerinde T. meridionalis populasyonunun mayıs ayının son günlerinde en yüksek düzeyine ulaştığı gözlenmiştir. Gölcük 2, Yakaören 1 ve Yakaören 2 bahçelerinde çiçek başına ortalama birey sayısı 12,9-13,52 ile en yüksek ortalama değer olurken, Gölcük 1 ve Gölcük 3 te ortalamanın 2,7-4,9 arasında seyrettiği kaydedilmiştir. Haziran ayının ilk yarısından sonra çiçek sayısındaki düşüşe paralel olarak T. meridionalis populasyonunda da düşüş gözlenmiş ve bu dönemde çiçek başına ortalama birey sayısının 1,57-4,32 arasında değiştiği saptanmıştır. Çalışmanın 27 yılında yapılan sayımlarında, T. meridionalis e ait populasyonun 26 yılındakine benzer şekilde seyrettiği ve erginlerin mayıs ayının ilk yarısının son günlerinde gözlendiği belirlenmiştir. Gölcük 2 ve Yakaören 2 dışındaki bahçelerde 84

99 populasyon seviyesinin çiçek başına ortalama 1,64-7,44 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Gölcük 2 ve Yakaören 2 de ise çiçek başına ortalama ergin sayısının 11,52-14,28 arasında değiştiği saptanmıştır. Mayısın son günleri ile haziran ayının ilk günlerini kapsayan zaman diliminde T. meridionalis populasyonu en yüksek seviyesine ulaşmış ve çiçek başına ortalama ergin sayısı Gölcük 1 ve Yakaören 1 de 2,62-4,42 arasında seyrederken, bu ortalama değerin Gölcük 2, Gölcük 3 ve Yakaören 2 de 14,5-16,24 arasında değiştiği belirlenmiştir. Haziran ayının ikinci yarısının başında çiçeklenme azalmış ve buna paralel olarak T. meridionalis populasyonunda düşüş gözlenmiştir. Bu dönemde çiçek başına ortalama birey sayısının 1,51-4,32 arasında değiştiği saptanmıştır. Zararlının Rosa cinsine bağlı türler veya süs bitkileri üzerinde populasyon değişimine ait literatür bilgisine rastlanmamıştır. Çiçek thripslerinden olan Frankliniella occidentalis (Pergande) ile yapılan çalışmalarda üretim alanlarında ilk petal yaprakların oluşması ile birlikte thrips populasyonlarına rastlandığı, tomurcuk döneminde görülmediği bildirilmiştir (Pearsall ve Myers, 2; Deligeorgidis vd., 25). Zararlının bitki üzerinde bulunduğu dönemin çiçek açma dönemine rastlıyor olması mücadelede kimyasal kullanımını sınırlamaktadır Oxythyrea cinctella Schaum nın Populasyon Değişimi Yağ gülü nün çiçek açma döneminde bahçelerde bulunduğu belirlenen O. Cinctella nın populasyon değişimini belirlemek amacıyla yağ gülü bahçelerinde 26 ve 27 yıllarında ergin bireylerin sayımları yapılmış, populasyon değişimleri Şekil te verilmiştir. 85

100 ,5 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,4,3,2, Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Oxythyrea cinctella Schaum nın 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri,5 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,4,3,2, Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Oxythyrea cinctella Schaum nın 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri 86

101 ,5 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,4,3,2, Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Oxythyrea cinctella Schaum nın 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri,5 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,4,3,2, Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Oxythyrea cinctella Schaum nın 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri 87

102 ,5,4,3,2, Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Oxythyrea cinctella Schaum nın 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri Çalışmanın 26 yılındaki sayım sonuçları incelendiğinde, O. cinctella nın bireylerine mayıs ayı ortasında rastlandığı ve Yakaören 1 de darbe başına,4 olarak belirlenen ortalama ergin sayısının en yüksek populasyon seviyesi olduğu saptanmıştır. Yakaören 2, Gölcük 2 ve Gölcük 3 te bu değerin,21-,26 arasında seyrettiği belirlenmiştir. Gölcük 1 bahçesinde ise darbe başına ortalama ergin sayısı,7 ile bu dönemdeki en düşük populasyon seviyesi olarak kaydedilmiştir. Mayıs ayının son günlerinde en yüksek seviyesine ulaşan zararlının populasyonunun darbe başına ortalama,21-,4 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Haziranın ilk yarısının hemen sonrasında çiçeklenmenin azalması ile O. cinctella populasyonu da düşüşe geçmiş ve darbe başına ortalama sayının,1-,9 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Çalışmanın 27 yılına ait sayım sonuçları incelendiğinde, O. cinctella nın 26 yılındaki gibi başlangıç populasyonunun mayıs ayının ilk yarısını takip eden günlerde gözlendiği ve darbe başına ortalama sayının Gölcük 1 dışındaki bahçelerde,12-,16 arasında değiştiği gözlenmiştir. Gölcük 1 de ise bu ortalama,7 ile en düşük populasyon değeri olarak saptanmıştır. Mayısın son haftasında en yüksek seviyesine ulaşan populasyonun tüm bahçelerde darbe başına ortalama,21-,34 88

103 arasında seyrettiği kaydedilmiştir. Haziran ayının ilk yarısından sonraki dönemde düşen populasyon seviyesinin darbe başına ortalamanın,7-,9 arasında değiştiği belirlenmiştir. Zararlının Rosa cinsine bağlı türler veya süs bitkileri üzerinde populasyon değişimine ait literatür bilgisine rastlanmamıştır Tropinota hirta Poda nın Populasyon Değişimi Yağ gülü bahçelerinde çiçeklenme döneminde bulunduğu belirlenen T. hirta nın populasyon değişimi 26 ve 27 yıllarında yapılan sayımlarda belirlenmiş ve populasyon değişimleri Şekil te verilmiştir.,25 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,2,15,1, Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Tropinota hirta Poda nın 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri 89

104 ,25 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,2,15,1, Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Tropinota hirta Poda nın 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri,25,2,15,1, Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Tropinota hirta Poda nın 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri 9

105 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,25,2,15,1, Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Tropinota hirta Poda nın 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri,25,2,15,1, Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Tropinota hirta Poda nın 26 ve 27 yıllarında çiçekler üzerindeki populasyon değişimleri Çalışmanın 26 yılı verileri incelendiğinde, T. hirta nın, O. cintella ile aynı anda çiçekler üzerinde gözlenmeye başlandığı ve başlangıç populasyonun mayıs ayının ortasına rastladığı belirlenmiştir. Başlangıç populasyonu Gölcük 1 dışındaki 91

106 bahçelerde darbe başına ortalama ergin sayısının,6-,14 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Gölcük 1 de ise bu değerin,3 olduğu belirlenmiştir. Bahçelerde T. hirta populasyonu mayıs ayının son günlerinde en yüksek seviyesine ulaşmış, Gölcük 1 ve Gölcük 2 de darbe başına ortalama ergin sayısının,6-,8 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Yakaören 1, Yakaören 2 ve Gölcük 3 te bu ortalama değerin,11-,18 arasında değiştiği belirlenmiştir. Haziran ayının ilk yarısının ardından düşüşe geçen T. hirta populasyonunun Yakaören 1 dışındaki bahçelerdeki populasyonu darbe başına ortalamanın,2-,9 arasında seyrettiği, Yakaören 1 de bu değerin,12 olduğu kaydedilmiştir. Çalışmanın 27 yılında yapılan sayımlarında, başlangıç populasyonunun mayıs ayının ilk yarısını izleyen günlerde gözlendiği, Yakaören 1 bahçesinde darbe başına ortalama ergin sayısının,12 olduğu kaydedilmiş ve bu değerin, başlangıç populasyonları içinde en yüksek ortalama değer olduğu saptanmıştır. Diğer tüm bahçelerde başlangıç populasyonunun darbe başına ortalama,3-,7 arasında değiştiği belirlenmiştir. Mayıs ayının sonu ile haziran ayının ilk günlerinde en yüksek düzeyine ulaşan T. hirta populasyonunun Gölcük 3 dışındaki bahçelerde darbe başına ortalama,8-,16 arasında değiştiği, Gölcük 3 te bu ortalama değerin,23 ile en yüksek populasyon seviyesi olduğu kaydedilmiştir. Haziranın ilk yarısının ardından zararlı populasyonu düşüşe geçtiği ve tüm bahçelerde darbe başına ortalama,2-,9 arasında seyrettiği kaydedilmiştir. Zararlının Rosa cinsine bağlı türler veya süs bitkileri üzerinde populasyon değişimine ait literatür bilgisine rastlanmamıştır. 92

107 Perotis chlorana Leporte & Gory nın Populasyon Değişimi Yağ gülü bahçelerinde yoğun olarak bulunduğu belirlenen P. chlorana nın populasyon değişimini belirlemek amacıyla 26 ve 27 yıllarında sayım çalışmaları yapılmış ve elde edilen populasyon değişimleri Şekil te verilmiştir.,2 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,15,1, Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Perotis chlorana Leporte & Gory nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri 93

108 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,2,15,1, Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Perotis chlorana Leporte & Gory nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri,2 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,15,1, Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Perotis chlorana Leporte & Gory nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri 94

109 ,2 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,15,1, Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Perotis chlorana Leporte & Gory nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,2,15,1, Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Perotis chlorana Leporte & Gory nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Çalışmanın 26 yılı sayım sonuçları incelendiğinde, mayıs ayının hemen başında P. chlorana erginleri bahçelerde gözlenmeye başlanmış ve Gölcük 1 dışındaki bahçelerde başlangıçta darbe başına ergin birey ortalamasının,4-,9 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Gölcük 1 de ise bu ortalama değer,12 olarak belirlenmiştir. Mayıs ayının ortasına doğru yükselişe geçen P. chlorana populasyonu 95

110 bu dönemde en yüksek seviyesine ulaşmış ve Gölcük 3 dışındaki bahçelerde darbe başına ortalamanın,11-,15 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Gölcük 3 te bu ortalama değer,9 olarak saptanmıştır. Yapılan örneklemelerde Gölcük 1, Gölcük 3, Yakaören 1 ve Yakaören 2 de haziranın ikinci yarısından sonra düşüşe geçen populasyonun darbe başına,3-,5 arasında seyrettiği belirlenmiştir. Gölcük 2 de ise bu değer,12 olarak saptanmıştır. Çalışmanın 27 yılı verileri incelendiğinde, söz konusu zararlının populasyonunun 26 yılına benzer şekilde seyrettiği ve mayıs ayı başından itibaren bahçelerde görülmeye başlandığı belirlenmiştir. Gölcük 2, Gölcük 3, Yakaören 1 ve Yakaören 2 deki darbe başına ergin sayısının ortalama,2-,4 arasında seyrettiği kaydedilmiştir. Gölcük 1 de ise bu ortalama değer,14 olarak belirlenmiştir. Mayıs ortasında en yüksek düzeyine ulaşan P. chlorana populasyonunun Gölcük 1 ve Yakaören 2 de darbe başına ortalaması,14-,16 arasında seyrederken, Gölcük 2, Gölcük 3 ve Yakaören 1 de bu ortalama değerin,7-,9 arasında değiştiği saptanmıştır. Haziran ayının ilk haftasının ardından zararlı populasyonu düşüşe geçmiş, darbe başına ortalama sayı,1-,5 olarak kaydedilmiştir. Yapılan sörvey çalışmalarında, yoğun bulaşmanın olduğu bahçelerde erginlerin sürgün ve yaprakları keserek, larvaların ise köklerde galeriler açarak beslenmesi sonucunda, yağ güllerinin zayıflamasına, hatta kurumalarına yol açtıkları gözlenmiştir. Orman alanlarına yakın kurulmuş yağ gülü bahçelerinde bulaşmanın daha yoğun olduğu dikkati çekmiştir. Zeki vd. (1999), yağ gülü üretim alanlarında şikayet konusu olan P. chlorana nın hem ergin hem de larvasının zararlı olduğunu, zararlının larva veya ergin olarak kışlayabildiğini belirlemiştir. Erginlerin, yaprakları kenardan içeriye doğru yiyerek, yeni oluşmuş sürgünlerin sap kısmını keserek ve ayrıca tomurcuklanma döneminde yeşil ve pembe tomurcuklu sürgünlerin saplarını kemirerek zarar oluşturduğunu bildirmiştir. 96

111 Yürütülen arazi çalışmalarında elde edilen bilgiler ve daha önce yapılmış çalışmalar doğrultusunda, P. chlorana populasyonunun yoğun olduğu bahçelerde, populasyonu azaltıcı kültürel önlemlerin uygulanmasının ve özellikle ergin bireylere karşı mekanik mücadele yöntemleri ile birlikte kimyasal mücadelenin yapılmasının gerekli olduğu düşünülmektedir Rhynchites hungaricus Herbst un Populasyon Değişimi Isparta ili yağ gülü üretim alanlarında bulunan R. hungaricus un populasyon değişimini belirlemek amacıyla 26 ve 27 yıllarında sayım çalışmaları yapılmış ve elde edilen populasyon değişimleri Şekil te verilmiştir.,4 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,3,2, Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Rhynchites hungaricus Herbst un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri 97

112 ,4 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,3,2, Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Rhynchites hungaricus Herbst un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri,4 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,3,2, Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Rhynchites hungaricus Herbst un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri 98

113 ,4 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,3,2, Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Rhynchites hungaricus Herbst un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri,4 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,3,2, Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Rhynchites hungaricus Herbst un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Çalışmanın 26 yılı verileri incelendiğinde, R. hungaricus un erginlerine mayıs başından itibaren rastlandığı gözlenmiştir. Başlangıç populasyonunun Gölcük 2, Gölcük 3 ve Yakaören 1 de darbe başına ergin sayısının,7-,11 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Gölcük 1 de ise bu ortalamanın,2 olduğu ve bunun en düşük 99

114 populasyon değeri olduğu saptanmıştır. Gölcük 1 de ise,16 olan darbe başına ortalama başlangıç populasyonu için en yüksek değer olarak kaydedilmiştir. Mayıs ayının ilk yarısından sonraki dönemde artarak en yüksek seviyesine ulaşan R. hungaricus populasyonunun, tüm bahçelerde darbe başına,14-,21 arasında seyrettiği belirlenmiştir. Haziran ayının ortasına doğru düşüşe geçen populasyonda Gölcük 2 dışındaki bahçelerde darbe başına ortalama ergin birey sayısının,4-,5 arasında değiştiği, bu ortalama değerin Gölcük 2 de,12 olduğu saptanmıştır. Çalışmanın 27 yılında elde edilen veriler incelendiğinde, R. hungaricus un mayısın ilk haftasının ardından bahçelerde gözlendiği, başlangıç populasyonunun Gölcük 2 ve Yakaören 1 de darbe başına,1-,2 arasında değiştiği belirlenmiştir. Gölcük 1, Gölcük 3 ve Yakaören 2 de ise ortalama değerin,7-,14 arasında değiştiği saptanmıştır. Zararlı populasyonunun mayıs ayının ikinci yarısında yükselişe geçtiği, Gölcük 2 dışındaki bahçelerde ortalama değerin,27-,34 arasında seyrettiği kaydedilmiştir. Gölcük 2 de ise darbe başına ortalama sayı,9 olarak belirlenmiştir. Populasyon seviyesinin haziranın ilk haftasının ardından inişe geçtiği ve bu dönemde darbe başına ortalama ergin sayısının,1-,8 arasında değiştiği belirlenmiştir. Zararlının Rosa cinsine bağlı türler veya süs bitkileri üzerinde populasyon değişimine ait literatür bilgisine rastlanmamıştır. Lykouressis vd. (24), aynı cinste yer alan ve zeytin bahçelerinde zararlı olan R. cribripennis in populasyon değişimi üzerindeki çalışmasında, zararlının mayıs ve haziran ayında populasyonunun yükselişe geçtiğini haziran ortasında ise en yüksek seviyesine ulaştığını bildirmiştir Cnaemidophorus rhododactyla Denis & Schiffermüller nın Populasyon Değişimi Yağ güllerinin goncaları ile beslenmekte olan C. rhododactyla nın populasyon değişimini belirleyebilmek için 26 ve 27 yıllarında sürgünler üzerinde sayım çalışmaları yapılmış, elde edilen populasyon değişimleri Şekil te verilmiştir. 1

115 ,5 Ortalama Larva Sayısı/ Sürgün,4,3,2, Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Cnaemidophorus rhododactyla Denis & Schiffermüller nın 26 ve 27 yıllarında tomurcuklar üzerindeki populasyon değişimleri,5 Ortalama Larva Sayısı/ Sürgün,4,3,2, Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Cnaemidophorus rhododactyla Denis & Schiffermüller nın 26 ve 27 yıllarında tomurcuklar üzerindeki populasyon değişimleri 11

116 ,5 Ortalama Larva Sayısı/ Sürgün,4,3,2, Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Cnaemidophorus rhododactyla Denis & Schiffermüller nın 26 ve 27 yıllarında tomurcuklar üzerindeki populasyon değişimleri,5 Ortalama Larva Sayısı/ Sürgün,4,3,2, Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Cnaemidophorus rhododactyla Denis & Schiffermüller nın 26 ve 27 yıllarında tomurcuklar üzerindeki populasyon değişimleri 12

117 Ortalama Larva Sayısı/ Sürgün,5,4,3,2, Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Cnaemidophorus rhododactyla Denis & Schiffermüller nın 26 ve 27 yıllarında tomurcuklar üzerindeki populasyon değişimleri Çalışmanın 26 yılı sayım sonuçları incelendiğinde, yağ gülü sürgünleri üzerinde C. rhododactyla larvalarına nisan sonu ve mayısın ayının ilk günlerinde rastlandığı belirlenmiştir. Zararlının başlangıç populasyonunda sürgün başına ortalama larva sayısının,5-,11 arasında değiştiği saptanmıştır. Mayıs ayının ortasından itibaren yükselişe geçen C. rhododactyla populasyonunun bu dönemde en yüksek seviyesine ulaştığı ve çalışma bahçelerinde sürgün başına ortalama larva sayısının,11-,17 arasında seyrettiği kaydedilmiştir. Mayısın son günlerinde populasyon seviyesi düşüş göstermiş ve bu dönemde Yakaören 2 dışındaki bahçelerde sürgün başına ortalamanın,3-,6 arasında değiştiği, Yakaören 2 de ise bu ortalama değerin,16 olduğu kaydedilmiştir. Çalışmanın 27 yılında elde edilen verileri incelendiğinde, söz konusu zararlının populasyon değişiminin 26 yılındakine benzer bir şekilde seyrettiği, başlangıç populasyonuna mayıs ayının ilk günlerinde rastlandığı, Yakaören 2 dışındaki bahçelerde sürgün başına ortalama larva sayısının,1-,15 arasında değiştiği belirlenmiştir. Yakaören 2 de ise bu değerin,21 olduğu saptanmıştır. Mayıs ayının ikinci yarısında yükselen C. rhododactyla populasyonunun en yüksek seviyesine bu 13

118 günlerde ulaştığı ve Gölcük 1, Gölcük 2, Gölcük 3 ve Yakaören 2 de sürgün başına ortalamanın,24-,3 arasında seyrettiği kaydedilmiştir. Yakaören 1 de ise bu ortalama değer,42 olarak kaydedilmiş ve en yüksek ortalama değer olarak saptanmıştır. Zararlının populasyon seviyesi haziran başında düşüşe geçtiği ve sürgün başına ortalama larva sayısının,8-,12 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Zararlının Rosa cinsine bağlı türler veya süs bitkileri üzerinde populasyon değişimine ait literatür bilgisine rastlanmamıştır. Tuatay (1963), larva tarafından zarar gören goncaların açmadığını ya da tam olarak açamadığını bildirmiştir Syrista parreyssii Spinola nin Populasyon Değişimi Yağ güllerinde saptanan zararlı türler arasında bulunan S. parreyssii nin populasyon değişimini belirlemek amacıyla 26 ve 27 yıllarında yumurta konmuş sürgün sayımları yapılmış ve elde edilen populasyon değişimleri Şekil te verilmiştir. Arazi çalışmalarında, S. parreyssii nin dişi bireyleri tarafından yağ güllerinin yeni sürgünlerine bırakılan yumurtalardan çıkan larvanın dal içinde aşağıya doğru beslenerek ilerlemesi sonucunda, dalın tamamen işlevini yitirerek kurumasına ve yumurta konan yeni sürgünün ise birkaç saat içerisinde turgor basıncının kaybı nedeni ile aşağıya doğru bükülmesine neden olduğu gözlenmiştir. 14

119 ,5 Ortalama Vuruk Sayısı/ Sürgün,4,3,2, Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Syrista parreyssii Spinola nin 26 ve 27 yıllarında sürgünler üzerindeki populasyon değişimleri,5 Ortalama Vuruk Sayısı/ Sürgün,4,3,2, Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Syrista parreyssii Spinola nin 26 ve 27 yıllarında sürgünler üzerindeki populasyon değişimleri 15

120 ,5 Ortalama Vuruk Sayısı/ Sürgün,4,3,2, Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Syrista parreyssii Spinola nin 26 ve 27 yıllarında sürgünler üzerindeki populasyon değişimleri Ortalama Vuruk Sayısı/ Sürgün,5,4,3,2, Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Syrista parreyssii Spinola nin 26 ve 27 yıllarında sürgünler üzerindeki populasyon değişimleri 16

121 ,5 Ortalama Vuruk Sayısı/ Sürgün,4,3,2, Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Syrista parreyssii Spinola nin 26 ve 27 yıllarında sürgünler üzerindeki populasyon değişimleri Çalışmanın 26 yılı verilerinde, mayısın ikinci yarısından itibaren ergin uçuşunun başladığı ve mayıs ayının son günlerinde vuruk (yumurta konmuş) sürgünlere rastlandığı gözlenmiştir. Tuatay (1963), S. parreyssii erginlerinin Isparta ve Burdur illerinde mayıs sonunda uçmaya başladığını esas uçuşun ise haziran ayında olduğunu, dişilerin her sürgüne tek, nadiren iki yumurta bırakılabildiğini bildirmiştir. Bu çalışmada, mayısın son günlerinde yapılan sürgün sayımlarında, Gölcük 1 ve Gölcük 2 bahçelerinde sürgün başına ortalama vuruk sayısının,2-,4 arasında değiştiği belirlenmiştir. Gölcük 3 ve Yakaören 1 de ise bu ortalamanın,11-,14 arasında seyrettiği, Yakaören 2 de de ortalama değerin,43 olduğu kaydedilmiştir. Bahçelerde vuruk sürgün sayısı mayısın son günlerinde en yüksek seviyesine ulaştığı ve bu dönemde Gölcük 1, Gölcük 2, Gölcük 3 ve Yakaören 1 de ortalama vuruk sürgün sayısının,9-,15 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Yakaören 2 de ise ortalama vuruk sayısı,3 olarak saptanmıştır. Haziranın ilk haftasında vuruk sürgün sayısında düşüş gerçekleştiği ve bu dönemde ortalama vuruk sayısının,2-,7 arasında değiştiği saptanmıştır. Çalışmanın 27 yılı verileri incelendiğinde, sürgünlerde vuruk başlangıcının 26 yılındakine benzer şekilde mayısın ikinci yarısının son günlerinde olduğu ve bu 17

122 dönemde Yakaören 2 dışındaki bahçelerde ortalama vuruk sayısının,7-,13 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Yakaören 2 de ise bu ortalamanın,18 olduğu belirlenmiştir. Sürgünlerdeki vuruk miktarının mayıs ayının son günlerinde en yüksek seviyesine ulaştığı ve Gölcük 1, Gölcük 2, Yakaören 1 ve Yakaören 2 de ortalama vuruk sayısının,11-,21 arasında seyrettiği saptanmıştır. En düşük ortalama,5 ile Gölcük 3 te kaydedilmiştir. Haziranın ilk haftasında vuruk sayısı en düşük seviyesine gerilemiş ve bu dönemde bahçelerdeki ortalama vuruk sayısının,3-,9 arasında değiştiği belirlenmiştir. Zararlının Rosa spp. veya süs bitkileri üzerinde populasyon değişimine ait literatür bilgisine rastlanmamıştır. Zararlı ile mücadelede, arazi kontrollerinin büyük önem taşıdığı ve ergin dişiler tarafından yumurta bırakılmış ve aşağı doğru bükülmüş sürgünlerin kesilip bahçelerden uzaklaştırmanın bir sonraki yılın populasyonunu azaltacağı düşünülmektedir. 18

123 4.4. Önemli Yararlı Türlerin Populasyon Değişimleri Isparta ili ve ilçelerinde yapılan sörvey çalışmalarında saptanan ve önemli olduğu belirlenen yararlı türler Çizelge 4.4. te verilmiştir. Önemli yararlı türlere ait populasyon değişimleri filogenetik sırayla aşağıda verilmiştir Anthribus fasciatus Forster un Populasyon Değişimi Yağ güllerinin önemli bir zararlısı olan R. perornatus ile beslenen A. fasciatus un populasyon değişimini belirlemek amacıyla 26 ve 27 yıllarında sayım çalışmaları yapılmış ve elde edilen populasyon değişimleri Şekil te verilmiştir. 1 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,8,6,4,2 Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Anthribus fasciatus Forster un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri 19

124 1 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,8,6,4,2 Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Anthribus fasciatus Forster un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe 1,8,6,4,2 Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Anthribus fasciatus Forster un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri 11

125 1 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,8,6,4,2 Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Anthribus fasciatus Forster un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe 1,8,6,4,2 Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Anthribus fasciatus Forster un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Çalışmanın 26 yılı verileri incelendiğinde, A. fasciatus erginlerine nisan ayının ilk haftasının son günlerinde rastlandığı ve başlangıçta darbe başına ortalama ergin sayısının,3-,11 arasında değiştiği belirlenmiştir. Avcı böceğin populasyon 111

126 seviyesinin haziran ayının ortasına doğru en yüksek seviyesine ulaştığı ve bu dönemde darbe başına ortalama sayının Gölcük 2, Gölcük 3 ve Yakaören 2 de,14-,23 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Gölcük 1 bahçesinde ortalama değerin,56 olduğu ve bu dönemdeki en yüksek ortalama değer olduğu saptanmıştır. En düşük ortalama değer ise,5 ile Yakaören 1 bahçesinde kaydedilmiştir. Eylülün ikinci yarısından sonra populasyon seviyesi düşüş göstermiş ve eylülün son günleri ile ekimin ilk haftasındaki döneme kadar en düşük ortalama değerler saptanmıştır. Bu dönemde darbe başına ortalama ergin birey sayısının,3-,9 arasında seyrettiği belirlenmiştir. Çalışmanın 27 yılına ait sonuçları incelendiğinde, A. fasciatus erginlerinin nisan ayının ilk haftasını izleyen dönemde gözlendiği ve başlangıçta darbe başına ortalamanın,1-,6 arasında seyerttiği saptanmıştır. Haziran ayının ortasında en yüksek düzeyine ulaşan A. fasciatus populasyonu Gölcük 3 ve Yakaören 1 de darbe başına ortalamanın,8-,14 arasında değiştiği belirlenmiştir. Bu dönemde en yüksek ortalama değerin Gölcük 1, Gölcük 2, ve Yakaören 2 de darbe başına,41-,58 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Populasyonun en yüksek düzeyine ulaştığı dönemde en düşük ortalama değer,8 ile Yakaören 1 de saptanmıştır. Eylül ayının son günlerine kadar gözlenen A. fasciatus un bu dönemdeki populasyon seviyesinin,2-,5 arasında seyrettiği kaydedilmiştir. Ülgentürk ve Toros (1996), avcı böceği Rosa spp. üzerindeki Eulecanium tiliae (L.) bireylerinin yumurtaları ile beslendiğini, her bir koşnil bireyinde bir adet larva saptandığını bildirmiştir. Yapılan gözlemlerde, haziran başında R. perornatus un ergin dişi bireylerinin içinde larva dönemindeki A. fasciatus bireylerine rastlanmıştır. Larvaların haziran ortasına kadar pupa dönemini tamamladıkları ve haziran ortasından itibaren ergin haline geldikleri saptanmıştır. Temmuz sonuna doğru düşen populasyon seviyesinin ağustos ortasında az miktarda yükselişe geçtiği gözlenmiştir. 112

127 Avcının beslenme özelliklerini belirlemeye yönelik yapılan ön laboratuvar gözlemlerinde, A. fasciatus un yumurtlama dönemindeki R. perornatus dişi bireylerinin kabuklarını parçalayarak beslenme davranışı gösterdiği gözlenmiştir Adalia fasciatopunctata revelierei (Mulsant) nin Populasyon Değişimi Isparta ilinde yağ gülü bahçelerinde doğal düşmanlar arasında yoğun olarak bulunduğu belirlenen fasciatopunctata revelierei nin populasyon değişimini belirlemek üzere 26 ve 27 yıllarında sayım çalışmaları yapılmış ve elde edilen populasyon değişimleri Şekil te verilmiştir.,4 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,3,2,1 Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Adalia fasciatopunctata revelierei (Mulsant) nin 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri 113

128 ,4 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,3,2,1 Nisan Mayıs Haziran 26 Temmuz Ağustos Eylül Ekim Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Adalia fasciatopunctata revelierei (Mulsant) nin 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri,4 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,3,2,1 Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Adalia fasciatopunctata revelierei (Mulsant) nin 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri 114

129 ,4 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,3,2,1 Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Adalia fasciatopunctata revelierei (Mulsant) nin 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri,4 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,3,2,1 Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Adalia fasciatopunctata revelierei (Mulsant) nin 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Çalışmanın 26 yılında elde edilen sonuçları incelendiğinde, yağ gülü bahçelerinde A. fasciatopunctata revelierei erginlerine mayıs ayının ilk haftasının ardından 115

130 rastlanmaya başlandığı gözlenmiştir. Bu dönemde, A. fasciatopunctata revelierei nin darbe başına ortalama ergin sayısının,4-,12 arasında değiştiği saptanmıştır. Populasyon düzeyi haziran ayının ilk haftasının ardından en yüksek düzeyine ulaşan A. fasciatopunctata revelierei nin darbe başına ortalamasının Yakaören 2 dışındaki bahçelerde,7-,16 arasında seyrettiği kaydedilmiştir. Yakaören 2 bahçesinde darbe başına ortalama sayı,25 olarak kaydedilmiş ve bu dönemde kaydedilen en yüksek ortalama değer olmuştur. Ağustos ayının ilk yarısından hemen sonraki günlerde düşüşe geçen populasyona eylül ortası döneme kadar bahçelerde rastlanmıştır. Populasyonun düşüşe geçtiği dönemde en düşük ortalama değer Gölcük 1 de,2 olarak kaydedilirken, en yüksek ortalama sayı Yakaören 2 de,11 olarak belirlenmiştir. Gölcük 2, Gölcük 3 ve Yakaören 1 de bu ortalama değerin,4-,5 arasında değiştiği saptanmıştır. Çalışmanın 27 yılına ait sonuçlarında, A. fasciatopunctata revelierei ergin bireylerine nisan ayının ilk yarısını izleyen dönemde rastlandığı ve bu dönemde darbe başına ortalamanın Gölcük 1, Gölcük 2 ve Gölcük 3 te,9-,12 arasında değiştiği belirlenmiştir. Yakaören 1 ve Yakaören 2 de bu ortalama değerin,3-,6 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Mayıs ayında bahçelerde A. fasciatopunctata revelierei populasyonu en yüksek değerine ulaşmıştır. Mayısın hemen başında Yakaören 2 de darbe başına ortalama ergin sayısı,26 olarak kaydedilmiştir. Mayıs ayının ilk haftasının sonunda Gölcük 1, Gölcük 2 ve Yakaören 1 de darbe başına ortalama sayının,11-,16 arasında seyrettiği saptanmıştır. Mayıs ayı sonuna doğru Yakaören 2 de kaydedilen,29 ortalama değerinin bahçelerin tümünde belirlenen en yüksek populasyon seviyesi olduğu kaydedilmiştir. Ağustos ayı sonuna kadar bahçelerde örneklenen A. fasciatopunctata revelierei nin bu dönemden sonra populasyon seviyesi düşüş göstermiş ve bahçelerde darbe başına ortalama sayının,1-,5 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Yararlının Rosa spp. veya süs bitkileri üzerinde populasyon değişimine ait literatür bilgisine rastlanmamıştır. 116

131 Çalışma sırasında, yaz boyunca değişim gösteren populasyon düzeyinin temmuz ayının ilk haftası ile ikinci kez yükseldiği saptanmış ve ağustos sonunda A. fasciatopunctata revelierei populasyonuna rastlanmamıştır Coccinella septempunctata (L.) nın Populasyon Değişimi Isparta ilinde yağ gülü bahçelerinde belirlenen doğal düşmanlar arasında yoğun olarak bulunan C. septempunctata nın populasyon değişimini belirlemek amacıyla 26 ve 27 yıllarında sayım çalışmaları yapılmış ve elde edilen populasyon değişimleri Şekil te verilmiştir.,4 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,3,2,1 Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Coccinella septempunctata (L.) nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri 117

132 ,4 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,3,2,1 Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Coccinella septempunctata (L.) nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri,4 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,3,2,1 Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Coccinella septempunctata (L.) nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri 118

133 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,4,3,2,1 Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Coccinella septempunctata (L.) nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri,4,3,2,1 Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Coccinella septempunctata (L.) nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Çalışmanın 26 yılı verileri incelendiğinde, C. septempunctata nın mart ayı sonundan itibaren yağ gülü bahçelerinde bulunduğu belirlenmiştir. Bu dönemde 119

134 Gölcük 1 ve Gölcük 3 çalışma bahçesinde darbe başına ortalama ergin birey sayısının,2-,5 arasında seyrettiği, bu değerin Gölcük 2, Yakaören 1 ve Yakaören 2 de,12-,19 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Araştırma bahçelerinde, avcının populasyon düzeyinin nisan sonu ile haziran ayının ikinci yarısındaki dönemde en yüksek seviyesine ulaştığı saptanmıştır. Bu dönemde Yakaören 2 de nisan sonunda,36 olarak belirlenen darbe başına ortalama ergin birey sayısının, bahçelerde kaydedilen en yüksek ortalama değer olduğu saptanmıştır. Mayısın ilk haftasında Gölcük 3 te,11 olan ortalama değer, Gölcük 1 de,26 olarak kaydedilmiştir. Yakaören 1 de ise en yüksek ortalama değer haziran başında,19 olarak kaydedilirken, Gölcük 2 bahçesinde haziranın son haftasında darbe başına ortalama sayı,25 olarak saptanmıştır. Ağustos ayında düşüşe geçen C. septempunctata populasyonuna, eylül sonuna kadar rastlanmıştır. Gölcük 1, Gölcük 2, Yakaören 1 ve Yakaören 2 de en düşük populasyon seviyesi ağustos ayının sonunda kaydedilmiş ve darbe başına ortalama ergin birey sayısının,1-,4 arasında değiştiği saptanmıştır. Gölcük 2 de ise en düşük populasyon seviyesi eylül sonunda saptanmış ve darbe başına ortalama,2 olarak belirlenmiştir. Çalışmanın 27 yılında elde edilen verileri incelendiğinde, C. septempunctata nın 26 yılına benzer bir şekilde mart sonu nisan başı dönemde bahçelerde bulunduğu belirlenmiştir. Gölcük 2 ve Yakaören 2 de martın son günlerinde darbe başına düşen avcı sayısının,4-,6 arasında değiştiği, Gölcük 1, Gölcük 3 ve Yakaören 1 de nisanın ilk haftasında bu sayının,5-,6 arasında seyrettiği belirlenmiştir. Çalışma bahçelerinde mayıs ayı başından itibaren avcı böceğe ait en yüksek populasyon değerine ulaştığı belirlenmiştir. Mayıs ayının ilk günlerinde Yakaören 2 de darbe başına ortalama ergin sayısı,36 olarak kaydedilmiş ve bu dönemde saptanan en yüksek populasyon seviyesi olmuştur. Gölcük 2 de ise populasyon en yüksek seviyesine nisan ayının son günlerinde ulaşmış, ortalama değerin,18 olduğu saptanmıştır. Gölcük 3 ve Yakaören 1 de populasyon en yüksek seviyesine mayıs ayı ortasında ulaşmış ve ortalama değerin,11-,12 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Gölcük 1 bahçesinde avcı böceğin populasyonu en yüksek seviyesine mayısın son haftasında ulaşmış ve ortalama değer,25 olarak belirlenmiştir. Eylül ayının ilk yarısına kadar bahçelerde örneklenen C. septempunctata nın populasyonu en düşük 12

135 seviyesine bu dönemde gerilemiş ve darbe başına ortalama ergin birey sayısı,1-,3 arasında değişmiştir. C. septempunctata nın Rosa cinsine bağlı türler veya süs bitkileri üzerinde populasyon değişimine ait literatür bilgisine rastlanmamıştır. Ban vd. (28), C. septempunctata nın populasyon değişimi üzerinde, av yoğunluğunun, kimyasal kullanımının ve diğer avcıların etkinliği gibi birçok faktörün etkili olduğunu bildirmiştir. Yapılan birçok çalışmada üretim alanlarında bulunan yaprakbiti avcısı türler içinde C. septempunctata nın genellikle baskın tür olduğu bildirilmiştir (Ben Halima-Kamel, 1993; Nakata, 1995; Atakan ve Özgür 1996; Ayyıldız ve Atlıhan, 23). Yapılan bu çalışmada, C. septempunctata nın populasyon düzeyinin yaz ayları boyunca değişim gösterdiği, yaz sonuna doğru ise populasyon seviyesinde belirgin bir düşüşün gerçekleştiği gözlenmiştir Exochomus quadripustulatus (L.) un Populasyon Değişimi Isparta ilinde yağ gülü üretilen ve R. perornatus ile bulaşık bahçelerin nerede ise hemen hepsinde örneklenen E. quadripustulatus un populasyon değişimini belirlemek amacıyla 26 ve 27 yıllarında sayım çalışmaları yapılmış ve elde edilen populasyon değişimleri Şekil te verilmiştir. 121

136 ,4 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,3,2,1 Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Exochomus quadripustulatus (L.) un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri,4 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,3,2,1 Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Exochomus quadripustulatus (L.) un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri 122

137 ,4 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,3,2,1 Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Exochomus quadripustulatus (L.) un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,4,3,2,1 Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Exochomus quadripustulatus (L.) un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri 123

138 ,4 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,3,2,1 Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Exochomus quadripustulatus (L.) un 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Çalışmanın 26 yılı verilerinde, E. quadripustulatus a ait ergin bireylerin mart ayının son günlerinde gözlendiği belirlenmiştir. Bu dönemde başlangıç populasyonunda darbe başına ortalama ergin birey sayısının,3-,8 arasında değiştiği saptanmıştır. Nisanın ilk haftasının sonunda populasyonun en yüksek seviyesine ulaştığı ve Gölcük 3 dışındaki bahçelerde darbe başına ortalama sayının,14-,18 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Gölcük 3 de ise bu ortalama değerin,9 olduğu saptanmıştır. Bahçelerde E. quadripustulatus bireylerine haziran başından temmuz ayı sonuna kadar rastlanmazken, temmuz sonu ile eylül ayının ilk yarısını kapsayan dönemde düşük populasyon seviyeleri gözlenmiştir. Gölcük 1, Gölcük 2, Gölcük 3 ve Yakaören 1 de eylül itibari ile E. quadripustulatus a ait en düşük populasyon seviyesi saptanmış ve darbe başına ortalama ergin birey sayısının,1-,3 arasında seyrettiği belirlenmiştir. Yakaören 2 de ise ağustos sonu ile eylül ayının ilk haftasına kadar E. quadripustulatus bireyleri örneklenmiş ve bu dönemde darbe başına ortalama ergin birey sayısının,1-,3 arasında değiştiği belirlenmiştir. 124

139 Çalışmanın 27 yılı verileri incelendiğinde, E. quadripustulatus un ergin bireylerinin 26 yılındaki gibi mart ayının son günlerinde gözlenmeye başladığı ve başlangıç populasyonununda darbe başına ortalama ergin sayısının,2-,8 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Nisanın ikinci yarısının ilk günlerinden itibaren E. quadripustulatus populasyonu en yüksek düzeyine ulaşmış ve bahçelerde darbe başına ortalama ergin birey sayısının,15-,21 arasında seyrettiği belirlenmiştir. Çalışma bahçelerinde E. quadripustulatus bireylerine haziran başından temmuz ayı sonuna kadar rastlanmazken, temmuz sonundan eylül ayı sonuna kadar olan dönemde düşük populasyon seviyeleri kaydedilmiştir. Yakaören 1 ve Yakaören 2 bahçelerinde ağustos sonu itibari ile E. quadripustulatus a ait en düşük populasyon seviyesi saptanmış ve darbe başına ortalama birey sayısı,3 olarak belirlenmiştir. Gölcük 1, Gölcük 2 ve Gölcük 3 te eylül sonu ve ekim ayının ilk haftasına kadar olan dönemde E. quadripustulatus bireyleri örneklenmeye devam edilmiş ve bu dönemde darbe başına ortalama ergin birey sayısının,1-,4 arasında değiştiği saptanmıştır. Altınok (24), Isparta ilinde yağ gülü üretim alanlarındaki çalışmasında, E. quadripustulatus erginlerini ilkbahar başlangıcı ve yaz aylarında R. perornatus un I. ve II. dönem nimfleri üzerinde belirlemiştir. İki farklı bahçede 5 bitki üzerinde yaptığı sayım çalışmasında, ortalama ergin birey sayısını Deregümü köyünde 2,4±1,5, Gölcük te 3,1±1,3 olarak saptamıştır. Yağ gülü bahçelerinde yoğun miktarda kimyasal kullanımının avcı böceğin populasyonunda anormal düşüşlere yol açtığını hatta kimyasal uygulamalarından sonra sayımların yapıldığı bahçelerde E. quadripustulatus populasyonuna rastlanmadığını bildirmiştir Hippodamia variegata Goeze nın Populasyon Değişimi Isparta ili yağ gülü bahçelerinde saptanan doğal düşman türleri arasında yoğun olarak bulunduğu belirlenen H. variegata nın populasyon yoğunluğunu belirlemek amacıyla 26 ve 27 yıllarında sayım çalışmaları yapılmış ve elde edilen populasyon değişimleri Şekil te verilmiştir. 125

140 ,3 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,2,1 Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Gölcük 1 çalışma bahçesinde Hippodamia variegata Goeze nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri,3 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,2,1 Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Gölcük 2 çalışma bahçesinde Hippodamia variegata Goeze nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri 126

141 ,3 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,2,1 Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Gölcük 3 çalışma bahçesinde Hippodamia variegata Goeze nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri,3 Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe,2,1 Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Yakaören 1 çalışma bahçesinde Hippodamia variegata Goeze nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri 127

142 ,3,2,1 Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Ortalama Ergin Birey Sayısı/ Darbe Eylül Ekim Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Şekil Yakaören 2 çalışma bahçesinde Hippodamia variegata Goeze nın 26 ve 27 yıllarındaki populasyon değişimleri Çalışmanın 26 yılı verilerinde, H. variegata ya mart ayı sonu ile birlikte rastlanmaya başlandığı gözlenmiştir. Gölcük 1, Gölcük 3 ve Yakaören 1 de darbe başına ortalama ergin birey sayısının,5-,6 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Gölcük 2 ve Yakaören 2 bahçelerinde ise bu ortalama değerin,16-,18 arasında seyrettiği belirlenmiştir. Bahçelerde nisan ayının ikinci yarısındaki dönemde populasyonun en yüksek seviyesine ulaştığı kaydedilmiş, bu dönemde darbe başına ortalama ergin birey sayısının Yakaören 2 dışındaki bahçelerde,11-,17 arasında değiştiği belirlenmiştir. Yakaören 2 de ise bu ortalama değerin,25 olduğu kaydedilmiştir. Haziran ve temmuz aylarında populasyonda zaman zaman yükselmelerin olduğu gözlenmiştir. Çalışmanın 27 yılında, H. variegata nın mart ayının son günlerinden itibaren yağ gülü bahçelerinde bulunduğu saptanmıştır. Bu dönemde, Yakaören 2 dışındaki bahçelerde darbe başına ortalama ergin sayısının,4-,8 arasında seyrettiği belirlenmiştir. Yakaören 2 bahçesinde ise bu değer,21 olarak kaydedilmiştir. Nisan ayının son günlerinde en yüksek populasyon seviyesine ulaşan H. variegata nın 128

143 Gölcük 2 ve Yakaören 2 dışındaki bahçelerde darbe başına ortalama ergin birey sayısının,12-,15 arasında değiştiği saptanmıştır. Gölcük 2 ve Yakaören 2 de bu ortalama değerin,24-,26 arasında değiştiği belirlenmiştir. Haziran ve temmuz aylarında populasyonda zaman zaman yükselmelerin olduğu gözlenmiştir. Gölcük 2, Gölcük 3 ve Yakaören 1 bahçelerinde populasyon eylül ortası dönemde en düşük seviyesine gerilemiş ve darbe başına ortalama ergin birey sayısının,2-,3 arasında değiştiği kaydedilmiştir. Gölcük 1 ve Yakaören 2 bahçelerinde ise en düşük populasyon seviyesinin ağustos ayı sonunda gerçekleştiği ve bu ortalama değerin Gölcük 1 de,11, Yakaören 2 de ise,3 olduğu saptanmıştır. Yararlının Rosa cinsine bağlı türler veya süs bitkileri üzerinde populasyon değişimine ait literatür bilgisine rastlanmamıştır. 129

144 5. SONUÇ Ülke ve bölge ekonomisi için önemli bir gelir kaynağı olan yağ gülü yetiştiriciliği, Isparta yöresinde özellikle son birkaç yılda gülyağı talebinin artmasından dolayı yeniden önem kazanmaya başlamıştır. Yapılan çalışmalarda, yağ gülü yetiştiricilerinin üretim alanlarını büyütmeye çalıştıkları ve yeni bahçe kurma çalışmalarını hızlandırdıkları gözlenmiştir. Yağ gülü yetiştiriciliğindeki bu artış üreticilerin, üretim alanlarında ekonomik kayıplara neden olan zararlı ve hastalıklar konusunda çözüme yönelik isteklerinin artmasına neden olmuştur. Isparta ve ülke ekonomisinde bu denli önemli yeri olan yağ gülü üretiminde sorun olan zararlılar, yayılışları, doğal düşmanları ve önemlilerinin populasyon değişimlerini belirlemek amacıyla yıllarında sörvey çalışmaları yapılmıştır. Çalışma sonucunda, Insecta sınıfının 8 takımına ait 39 familyadan toplam 17 tür, Arachnida sınıfına ait 1 takıma bağlı 2 familyadan 2 tür olmak üzere toplamda 19 türün varlığı belirlenmiştir. Çalışmada 99 adet örneğin tür düzeyinde tanısı tamamlanırken, 1 unun cins düzeyine kadar tanısı sağlanabilmiştir. Yağ gülü bahçelerinde saptanan türler hakkında yapılan literatür ve gözlem çalışmları sonucunda, 18 türün Rosa cinsine bağlı gül türleri üzerinde zararlı olduğu belirlenmiştir. Sörvey ve laboratuvar çalışmalarında, yağ gülü üretim alanlarında toplam 34 adet doğal düşman bulunmuş ve bu doğal düşmanların 23 ünün avcı, 11 ünün ise asalak tür olduğu saptanmıştır. Isparta ili yağ gülü üretim alanlarında saptanan türler arasında en yoğun bulunan ve ekonomik anlamda zarar meydana getiren türlerin, Tetranychus urticae Koch. (Acar.: Tetranychidae), Rhodococcus perrornatus Cockerell & Parrott (Hom.: Coccidae), Macrosiphum rosae L. (Hom.: Aphididae), Thrips meridionalis Priesner (Thys.: Thripidae), Oxythyrea cinctella Schaum, Tropinota hirta Poda (Col.: Cetoniidae), Perotis chlorana Leporte & Gory (Col.: Buprestidae), Rhynchites hungaricus Herbst (Col.: Attelabidae), Cnaemidophorus rhododactyla Denis & Schiffermüller (Lep.: Pterophoridae), Syrista parreyssii Spinola (Hym.: Cephidae) olduğu, yağ gülü 13

145 alanlarında en fazla örneklenen doğal düşmanların ise, Anthribus fasciatus Forster (Col.: Anthribidae), Adalia fasciatopunctata revelierei (Mulsant), Coccinella septempunctata L., Exochomus quadripustulatus L., Hippodamia variegata Goeze (Col.: Coccinellidae) olduğu belirlenmiştir. Yağ gülü bahçelerinde saptanan zararlı türler arasında ekonomik açıdan en önemli türün R. perornatus olduğu saptanmıştır. Zararlının 26 ve 27 yıllarındaki populasyon grafikleri incelendiğinde, II. dönem nimflere ait populasyonun mart ayının son günlerinde gözlendiği, nisanın ilk yarısındaki dönemde ise II. dönem nimf populasyonunun en yüksek seviyesine ulaştığı kaydedilmiştir. Zararlı ile mücadelede bu dönemin son derece önemli olduğu ve iki yıllık dallara yerleşen II. dönem nimflere karşı bir uygulamanın gerekli olduğu gözlenmiştir. Ayrıca ağustos ayında yeni populasyona ait II. dönem nimflere karşı yapılacak ikinci uygulamanın bir yıl sonraki zararlı populasyonunu azaltacağı ve zararlı ile mücadelede başarıyı arttıracağı düşünülmektedir. Zararlıya ait doğal düşmanlardan ilk olarak E. quadripustulatus a martın son günlerinde rastlanmış ve avcıya ait populasyon değişim grafiği incelendiğinde, mart ayının son günlerinden itibaren bahçelerde populasyonuna rastlanırken, nisanın ilk haftası ile nisan ortası dönemde populasyonu en yüksek seviyesine ulaştığı saptanmıştır. Haziran-temmuz ayları arasında bahçelerde E. quadripustulatus populasyonuna rastlanmazken, I. ve II. dönem nimflerin gözlendiği ağustos ayı başından ekimin ilk haftasına kadar tekrar örneklenmiştir. Nisan ayının ilk haftasının ardından yağ gülü bahçelerinde diğer bir avcı tür olan A. fasciatus gözlenmeye başlamıştır. Avcı böceğin populasyon düzeyinin nisan-ekim ayları arasında değişken biçimde seyrettiği ve bahçelerde sadece R. perornatus a ait yumurtalı dişi bireylerin bulunduğu, haziran ayının ortası ile temmuz ayı başına kadar olan dönemde en yüksek düzeye ulaştığı belirlenmiştir. Ayrıca R. perornatus örneklerinden Metaphycus melanostomatus Timberlake, M. silvestrii Sugonjaev, Microterys bellae Tryapitzin olmak üzere üç asalak tür elde edilmiştir. Çalışma bahçelerinden elde edilen toplam verilere göre, 26 yılında parazitlenme oranı % 3 iken, 27 yılında bu ortalama oran % 17 olarak kaydedilmiştir. Sonraki çalışmalarda zararlıya ait doğal düşmanlar üzerinde detaylı çalışmaların yapılmasının yararlı olacağı düşünülmektedir. 131

146 Yağ gülü bahçelerinde yoğun olarak bulunan ve ekonomik açıdan önem taşıyan ikinci zararlı türün M. rosae olduğu belirlenmiştir. Zararlının 26 ve 27 yıllarında elde edilen populasyon değişim grafikleri incelendiğinde, zararlının nisan ayının ilk haftasından itibaren bileşik yapraklar üzerinde düşük yoğunlukta bulunmaya başladığı gözlenmiştir. Yeni sürgünlerin oluştuğu dönemde zararlının populasyonunun yükselişe geçtiği ve daha sonra oluşan gül tomurcukları üzerinde koloniler oluşturdukları saptanmıştır. Mayıs ortasına rastlayan bu dönemden önce yapılacak bir uygulamanın, çiçek tomurcuklarının zarar görmesini engelleyeceği düşünülmektedir. Çalışma bahçelerinde yaprakbiti avcısı olduğu bilinen 2 avcı ile 3 adet asalak tür saptanmıştır. Saptanan avcı türlerden A. fasciatopunctata revelierei, C. septempunctata, E. quadripustulatus, H. variegata (Col.: Coccinellidae) nın bahçelerde sık olarak rastlanan türler olduğu belirlenmiştir. A. eglanteriae ve A. rosae (Hym.: Braconidae) nin ise yoğun olmamakla birlikte M. rosae üzerinde asalak olarak bulunan türler olduğu belirlenmiştir. Yağ gülü bahçelerinde yapılan çalışmalarda, özellikle nisan ortasından hasat döneminin bitişi olan haziran ortasına kadar olan dönemde zararlıların yağ gülü bitkisi üzerinde yoğun şekilde beslendiği saptanmıştır. Yağ gülü üreticileri için kritik bir dönem olan bu zaman diliminde, özellikle ilkbaharda gübrelemenin yoğun olarak yapıldığı, bunun da özellikle emici böceklerin populasyon seviyesini arttırarak zararlılar ile mücadeleyi zorlaştırdığı gözlenmiştir. Çalışma sırasında, yabancıotlanmanın yüksek olduğu yağ gülü bahçelerinde, zararlı populasyonlarının da yüksek olduğu belirlenmiştir. Çalışmalar sırasında yağ gülü üreticilerinin büyük bir kısmının hasat döneminin ardından üretim alanları ile ilgilenmedikleri, hasat sonrası bahçelerde populasyon seviyesi artan zararlılara karşı herhangi bir uygulama yapmadıkları saptanmıştır. Hasat sonrası dönem olan temmuz ayında özellikle populasyon seviyesi aşırı artan T. urticae ye karşı önlem alınmadığı ve bulaşıklığın yoğun olduğu bahçelerde bitkilerin önemli derecede zarar gördükleri gözlenmiştir. Üreticilerin bahçeleri ile tüm yıl boyunca ilgilenmelerinin, zararlı mücadelesinde zamanlamanın doğru yapılmasını ve böylece sonraki dönemlerdeki zararlı populasyonlarının azalmasının sağlanacağı düşünülmektedir. 132

147 Bölgede yapılan gözlemlerde, yağ gülü yetiştiricilerinin zararlılara karşı genellikle kimysal savaş yöntemlerine başvurdukları gözlenmiş olup, mücadele çalışmalarında özellikle kültürel ve fiziksel uygulamalar konusunda bilinçlendirilmelerinin gerekli olduğu kanısına varılmıştır. Yapılan bu çalışma ile yağ gülü üretim alanlarındaki zararlılar, bu zararlıların önemlileri, bölgedeki yayılış durumları ve doğal düşmanları belirlenmiş, önemli türlerin populasyon değişimleri ortaya çıkarılmıştır. Çalışmada, özellikle üreticiler için faydalı olacağı düşünülen zararlı ve yararlı türlerin görsel olarak tanınmasına yönelik ve doğadaki populasyon durumlarını gösterir bilgilere yer verilmiştir. Bu çalışmada, yağ gülü üretim alanlarındaki entomolojik sorunlar belirlenmiş olup, daha sonraki yıllarda bu alanda yapılacak olan çalışmalara ışık tutacağı düşünülmektedir. 133

148 6. KAYNAKLAR Abou Arab, A.K., Abou Donia, M.A., 21. Pesticide Residues in Some Egyptian Spices and Medicinal Plants as Afected by Processing. Food Chemistry, 72, Acatay, A., 1969a. Gül (Rosa damascena L.) ve Gül Yağı. Özaydın Matb. İstanbul, 63 s. Acatay, A., 1969b. Schadlinge von Rosa damascena Mill. in der Turkei. Anzeige or Schadlingskunde und Pflanzenschutz Vereinigt Mit Schadlingsbekampfung (Deutsch). Journal of Pest Science, 42(4), Acatay, A., 197. Schadlinge von Rosa damascena Mill. in der Turkei. Anz. Schädlingsk 43(4), Albanis, T.A., Hela, D.G., Sakellarides, T.M., Konstantinou, I.K., Monitoring of Pesticide Residues and Their Metabolites in Surface and Underground Waters of Imathia (N. Greece) by Means Of Solidphase Extraction Disks and Gas Chromatography. Journal of Chromatography A, 823, Alkan, B., Tarım Entomolojisi. Yüksek Ziraat Enstitüsü. Ders Kitabı. No: 31, 232s., Ankara. Altınok, M.A., 24. Isparta İli Yağ Güllerinde Zararlı Rhodococcus perornatus (Cockrell and Parrott) (Homoptera: Coccidae) un Biyolojisi Popülasyon Gelişmesi, Yayılışı, Doğal Düşmanları ve Mücadelesi Üzerine Araştırmalar. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 14s, Adana. Anonim, Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı, Gülbirlik Gül-Gül Yağı ve Yağlı Tohumlar Satış Kooperatifi Birliği. Anonim, 24. (Food and Agriculture Organization), Anonim, 25. T.C. Giresun Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü. Giresun İl Çevre Durum Raporu, 249 s. Anonim, 27a. Süleyman Demirel Üniversitesi Merkezi Araştırma Laboratuvarı Kayıtları Anonim, 27b. Turunçgillerde Thrips Frankliniella occidentalis Pergande, Thrips major Uzel, Pezothrips kellyanus (Bagnall) (Thysanoptera: Thripidae) Zirai Mücadele Teknik Talimati teknik_talimat/ turuncgil_hast_zar/turuncgillerde_trips.pdf. Anonim, 28a

149 Anonim, 28b. Argyriou, L.C., Stavraki, H.G., Mourikis, P.A., A List of Recorded Entomophagous Insects of Greece. Benaki Phytopathological Institute, Athens. 73 pp. Aslan, B., Karaca, İ., 25. Fruit Tree Aphids and Their Natural Enemies in Isparta Region, Turkey. J. Pest Sci., 78, Aslan, M.M., Uygun, N., 25. Aphids (Homoptera: Aphididae) of Kahramanmaraş Province, Turkey. Turk. J. Zool., 29, Atakan, E., Özgür, F., Pamuk Tarlasında Erken Mevsimde Aphis craccivora koch., Aphis gossypii Glover (Homoptera, Aphididae) ve Bunların Doğal Düşmanlarının Populasyon Değişimlerinin Araştırılması. Türk. Entomol. Derg. 2 (3), Atakan, E., Tunç, İ., 24. Adana İlinde Yoncada Thysanoptera Faunası ve Bazı Önemli Türlerin ve Predatör Böceklerin Populasyon Değişimleri. Türk. Entomol. Derg., 28(3), Atakan, E., Uygur, S., 25. Winter and Spring Abundance of Frankliniella spp. and Thrips tabaci Lindeman (Thysan., Thripidae) on Weed Host Plants in Turkey. JEN 129(1), Atlıhan, R., Özgökçe, M.S., 23. Van İli Şekerpancarı Alanlarındaki Zararlı ve Yararlı Türlerin Saptanması. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Bilimleri Dergisi (J. Agric. Sci.), 13(1), Atweal, A.S., Dhingra, S., Biological Studies on Macrosiphum rosaeiformis Das (Hemiptera: Aphididae) the Common Rose Aphid. Indian Journal of Entomology, 33(2), Ay, R., 25a. Determination of Susceptibility and Resistance of Some Greenhouse Populations of Tetranychus urticae Koch to Chlorpyrifos (Dursban 4) by the Petri Dish Potter Tower Method. J. Pest. Sci., 78, Ay, R., 26. Antalya İli Örtüaltı Sebze Üretim Alanlarında Zararlı Olan Tetranychus urticae Koch Populasyonlarının Bazı Akarisitlere Karşı Tepkileri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi., Tarım Bilimleri Dergisi, 12(3), Aydoğdu, S., Toros, S., Erzincan İli ve Çevresinde Lepidosaphes ulmi L. (Homoptera: Diaspididae) nin Biyo-Ekolojisi ve Özellikle Doğal Düşmanları Üzerine Araştırmalar. Bit. Kor. Bült., 27(3-4),

150 Ayyıldız, Y., Atlıhan, R., 23. Balıkesir İli Sebze Alanlarında Görülen Yaprakbiti Türleri ve Doğal Düşmanları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarım Bilimleri Dergisi (J. Agric. Sci.), 16(1), 1-5. Aysu, R., 195. Türkiye Koşnilleri l.cilt, 5(4), Ban, L., Ahmed, E., Ninkovic, V., Gabriele, D., Glinwood, R., 28. Infection With an Insect Virus Affects Olfactory Behaviour and Interactions With Host Plant and Natural Enemies in an Aphid. Entomologia Experimentalis et Applicata 127, Baydar, H., 24. Türkiye de Yağ Gülü Tarımı ve Gül Yağı Sanayisi. Türk Tarım Dergisi, 16, Baydar, H., Baydar, N.G., Debener, T., 25. Isparta Gülünde (Rosa damascena Mill.) Genetik İlişkilerin Aflp ve Mikrosatellit Markırları İle Belirlenmesi. Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi, 5-9 Eylül 25, Antalya (Araştırma Sunusu Cilt II, Ben Halima-Kamel, M., Ben Hamouda, M.H., Aphids in the Protected Crops and Their Natural Enemies in Tunisia. Pests of Plants. 11(2), Benson, R.B., Hymenoptera from Turkey, Symphyta. Bulletin of the British Museum (N.H.) Entomology, 22(4), Bodenheimer, F.S., Türkiye nin Coccoidea sı. Cilt 1 Diaspididae Monografik Bir Etüd. Neşriyat Md. Sayı 67, 264s. Bodenheimer, F.S., The Coccoidea of Turkey, I. Revue De La Faculté Des Sciences De L'université D Istanbul (Ser.B), 17, Bodenheimer, F.S., Swirski, E., The Aphidoidea of the Middle East. The Weigmann Science Press of Isreal, Jarusalem, 378s. Bognar, S., Vinis, G., Scale Insects in the Parks and Avenues of Budapest. Acta Agronomica Academiae Scientiarum Hungaricae 28, Bolu, H., Özgen, İ., Çınar, M., 25. Dominancy of Insect Families and Species Recorded in Almond Orchards of Turkey. Acta Phytopathologica et Entomologica Hungarica, 4(1-2), Bolu, H., Özgen, İ., Bayram, A., Çınar, M., 27. Güneydoğu ve Doğu Anadolu Bölgelerinde Antepfıstığı, Badem ve Kiraz Bahçelerindeki Avcı Coccinellidae Türleri, Yayılış Alanları ve Avları. HR. Ü. Z. F. Dergisi, 11(1/2), Aphidophagous Syrphids in Apple Orchards. Communications In Agricultural and Applied Biological Sciences 7 (4),

151 Bruun, H.H., 25. Biological Flora of The British Isles List Br. Vasc. Pl. (1958) no: 225, 5. Rosa rugosa Thunb. ex Murray. Journal of Ecology, 93, Bulut, H.S., Madanlar, N., 24. Bademli (Ödemiş, İzmir) Beldesi Meyve fidanlıklarında zararlı Tetranychus urticae Koch (Acarina: Tetranychidae) nin Populasyon Yoğunluğu. Türk. Entomol. Derg., 24, 28 (3), Cardwell, E.E., Ouyang, Y., Salse, J., Insecticide Resistance and Esterase Enzyme Variation in the California Red Scale (Homoptera: Diaspididae). Journal of Economic Entomology, 91(4), Cardwell, E.E., Ouyang, Y., Striggow R.A., Christiansen, J.A., Black, C.S., 24. Role of Esterase Enzymes in Monitoring for Resistance of California Red Scale, Aonidiella aurantii (Homoptera: Diaspididae), to Organophosphate and Carbamate Insecticides. Journal of Economic Entomology, 97(2), Carmen, P., Gheorghe, M., Sorına, A., Andrei, S., 24. Predators Insects Controlling Aphis fabae Scop. Populations. Analele Ştiintifice ale Universitaţii Al.I.Cuza Iaşi, s. Biologie Animala, Tom L, Cesnik, H.B., Gregorcic, A., Botla, S.V., 26. Pesticide Residues in Agricultural Products of Slovene Origin in 25. Acta Chim. Slov., 53, Chumak, V.O., Two New Species of Oil-Bearing Plants in the Crimea. Zakhist Roslia 21(5-6), Cockerell, T.D.A., Parrott, P.J., Contribution to the Knowledge of the Coccidae. The Industrialist, 25, Çalmaşur, Ö., Özbek, H., 24. A Contribution to the Knowledge of the Tenthredinidae (Symphyta, Hymenoptera) Fauna of Turkey Part I: The Subfamily Tenthredininae. Turk J. Zool, 28, Çanakçıoğlu, H., The Aphidoidea of Turkey. İstanbul Uni. Faculty of Forestry, 39 s. Çanakçıoğlu, H., Türkiye Orman Ağaçları ve Ağaççıklarında Zarar Yapan Coccoidea (Homoptera) Türleri Üzerinde Araştırmalar. İ.Ü. Orm. Fak. Yay.: 2322, 122 s. Çetin, H., Alaoğlu, Ö., 25. Mut (Mersin) İlçesinde Zeytin Ağaçlarında Bulunan Yararlı Böcek Türlerinin Tespiti ve Önemli Türlerin Populasyon Değişimi. S.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 19(36),

152 Çıkman, E., Yücel, A., Çobanoğlu, S., Şanlıurfa İli Sebze Alanlarında Bulunan Akar Türleri, Yayılışları ve Konukçuları. Türkiye 3. Biyolojik Mücadele Bildirileri, Çiftçi, K., Antalya ve Çevresi Yumuşak Çekirdekli Meyve Ağaçlarında Lepidosaphes ulmi (Homoptera: Diaspididae) ve Doğal Düşmanları Üzerine Araştırmalar. T.C. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Antalya Biyolojik Mücadele Araştırma Enst. Md. Araştırma Eserleri Serisi, No: 4, Ankara, 37s. Çobanoğlu, S., Düzgüneş, Z., Important Armoured Scale Insect (Homoptera: Diaspididae) Species In Fruit Orchards of Ankara Province. Bit. Kor. Bül., 26, Danzig, E.M., Concerning the Biological Forms of the Apple Comma Scale Lepidosaphes ulmi (L.) (Homoptera, Coccoidea). (In Russian). Zoologicheskii Zhurnal. Moscow, 38, Danzig, E.M., 198. Coccoids of the Far East USSR (Homoptera, Coccidea) with Phylogenetic Analysis of Scale Insects Fauna of the World. (In Russian). Nauka, Leningrad, 367 pp. Danzig, E.M., Pellizzari, G., Diaspididae. Catalogue of Palaearctic Coccoidea. Plant Protection Institute, Hungarian Academy of Sciences, Budapest, Hungary, 526 pp. Deligeorgidis, P.N., Ipsilandis, C.G., Fotiadou, C., Kaltsoudas, G., Giakalis, L., Garsen, A., 25. Fluctuation and Distribution of Frankliniella occidentalis (Pergande) and Thrips tabaci Lindeman (Thysanoptera: Thripidae) Populations in Greenhouse Cucumber and Tomato. Pakistan Journal of Biological Sciences 8 (8), Demirözer, O., Karaca, İ., Japoshvili, G., 24. Studies on Coccoidea (Homoptera) Species and Their Natural Enemies in the Fruits Orchards in Isparta Region. Proceeding of the X International Symposium on Scale Insect Studies. 19 th - 23 rd April, Plant Protection Research Institute, Adana, Turkey, Dinçer, J., Ege Bölgesi Pamuklarında Kırmızıörümceklere [Tetranychus urticae Koch.] Karşı İlaç Denemeleri. Zirai Mücadele Araştırma Yıllığı, 17s. Dinçer, J., Ege Bölgesi nde Pamuklara Arız Olan Tetranychidae (Kırmızıörümcek) Familyası Türleri, Tanınmaları ve Kimyasal Savaş Eşiği Tayini Üzerinde Araştırmalar. Gıda-Tar. Hayv. Bak. Zir. Kar. Gn. Md. Ar. Eser. Ser. T. B. No: 25, 39s. Doğanlar, M., Notes on Chalcidoidea of Turkey, I. Chalcididae, Eurytomidae, Torymidae, Orymidae, Perilampidae, Eucharitidae. Türk. Bit. Kor. Derg., 8,

153 Düzgüneş, Z., Toros, S., Kılınçer, N., Kovancı, B., Ankara İlinde Bulunan Aphidoidea Türlerinin Parazitoit ve Predatörlerinin Tespiti. Tarım ve Orm. Bak. Zir. Müc. ve Zir. Kar. Gn. Md. Yayın Şb., 251 s. Ecevit, O., Panonychus ulmi (Koch) ve Tetranychus urticae (Koch) (Acarina:Tetranychidae) nin Populasyon Dinamiklerine Etki Eden Bazı Faktörler Üzerinde Araştırmalar. Atatürk Üniversitesi Yayınları No: 449, Erzurum, 164s. Ecevit, O., Işık, M., Yanılmaz, A.F., Fındıklarda Zararlı Fındık Koşnili Parthenolecanium corni (Bouche) Parthenolecanium rufulum Ckll. ile Virgül Kabuklubiti (Lepidosaphes ulmi L.) nin Biyo-Ekolojik Özellikleri ve Fındık Koşnilinin Mücadele Metodları Üzerine Araştırmalar. Ondokuz Mayıs Üniv. Yay. No:19, 34 s., Samsun. Elekçioğlu, N. Z., Şenal, D., 27. Pest and Natural Enemy Fauna in Organic Citrus Production in the Eastern Mediterranean Region of Turkey. International Journal of Natural and Engineering Sciences 1, Elmalı, M., Toros, S., Konya İlinde Buğday Tarlalarında Yaprakbiti Doğal Düşmanlarının Tesbiti Üzerinde Araştırmalar. Türkiye 3. Biyolojik Mücadele Kongresi, Ocak, İzmir Elmalı, M., Russian Wheat Aphid in Konya Province. Euphytica 1, Erden, F., Güney Anadolu Bölgesi nde Elma Bahçelerinde Entegre Mücadele Yönünden Böcek Faunası Üzerinde Ön Çalışmalar. Zir. Müc. Ar. Yıl., Erden, F., Erzincan Bölgesi Yumuşak Çekirdekli Meyve Ağaçlarının Böcek Kökenli Zararlıları, Tanınmaları ve Önemlilerinin Zararlılık Durumları Üzerinde Araştırmalar. Tar. Or. ve Köy. Bak. Mes. Yay., Yay. No:4. 96 s. Ankara. Erkılıç, L., Yumruktepe, R., Mart, C., İçel İli Çilek Alanlarında Bulunan Böcek ve Akar Türleri. Türkiye 3. Entomoloji Kongresi, Eylül, Ankara Erler, F., Antalya İlinde Bulunan Kabuklubit (Homoptera: Diaspididae) Türleri, Konukçuları, Yayılışları ve Doğal Düşmanları Üzerinde Araştırmalar. Yüksek Lisans Tezi, Antalya 99 s. Erler, F., Kozár, F., Tunç, I., A Preliminary Study on the Armoured Scale Insect (Homoptera, Coccoidea: Diaspididae) Fauna of Antalya. Acta Phytopathologica et Entomologica Hungarica, 31, Erler, F., Tunç, İ., 21. A Sörvey ( ) of Natural Enemies of Diaspididae Species in Antalya, Turkey. Phytoparasitica, 29(4),

154 Erol, T., Türkiye Attelabidae (Coleoptera) Familyası Türleri Üzerinde Faunistik ve Sistematik Çalışmalar II (Rhynchitinae: Rhynchitini). Türk. Entomol. Derg., 18(2), Erol, T., Karagöz, M., Aydın İli Yonca Ekiliş Alanlarında Görülen Zararlı ve Yararlı Türler ile Önemlilerinin Popülasyon Değişimleri Üzerinde Araştırmalar. Türkiye 3. Entomoloji Kongresi, Eylül Ankara Erol, T., Yaşar, B., Van İli Elma Bahçelerinde Bulunan Zararlı Türler ile Doğal Düşmanları. Türk. Entomol. Derg., 2(4), Erol, T., Yaşar, B., Van İli Elma Ağaçlarında Zararlı Lepidosaphes ulmi (L.) (Homoptera, Diaspididae) ile Palaeolecanium bituberculatum (Targ. and Tozz.) (Homoptera, Coccidae) un Populasyon Değişimleri, Bazı Biyolojik Özellikleri ve Doğal Düşmanları Üzerinde Araştırmalar. Tr. J. of Agriculture and Forestry, 23, Eronç, H.H., Erden, F., Güney Anadolu Bölgesi Elma Bahçelerinde Zararlı Virgül Koşnili Lepidosaphes ulmi (L.) ye Karşı İlaç Denemeleri. Gıda Hay. Tar. Bak. Zir. Müc. Zir. Kar. Gn. Md. Ar. D. Bş. Zir. Müc. Ar. Yıl, 14, Feraru, E., Mustata, G., 25. Species of Parasitoids that Control the Populations of Aphids (Homoptera: Aphididae) From Some Orchards of Iasi and Vaslui Counties. Lucrările simpozionului Entomofagii şi rolul lor în păstrarea echilibrului natural Universitatea Al.I. Cuza Iaşi, 12s. Flint, M.L., Pest of the Garden and Small Farm. A Grower s Guide to Using Less Pesticide, 2 nd Edn. UC Division of Agriculture Resources and University of California Press. Berkeley, Los Angeles. London, 276s. Gençer, N.S., Kovancı, O., B., Kovancı, B., Akgül, C., H., 24. Bursa İli Çilek Üretim Alanlarında Bulunan Heteroptera Takımı Türleri. Türk. Entomol. Derg., 28(1), Gençer, N.S., Coşkuncu, K.S., Kumral, N.A., 25. Bursa İlinde İncir Bahçelerinde Görülen Zararlı ve Yararlı Türlerin Saptanması. OMÜ Zir. Fak. Derg., 2(2), Gençsoylu, İ., Öncüer, C., 22. Pamuk Alanlarında Doğal Düşmanların Sokucu- Emicilerin Populasyon Gelişimine Etkisinin Saptanması. Türkiye 5. Biyolojik Mücadele Kongresi Bildirileri, Gençsoylu, İ., Yalçın, İ., 24. The Effect of Different Tillage Systems on Cotton Pests and Predators in Cotton Fields. Asian Journal of Plant Sciences, 3(1),

155 Giray, H., Dursunbey İlçesi Çevresinde Bulunan Önemli Elma Zararlıları, Tanınmaları, Yayılışları, Konukçuları, Kısa Biyolojileri ve Zarar Şekilleri Üzerinde İlk Araştırmalar. Ege Üniv. Zir. Fak.Yay., No: 16, 49s. Giray, H Preliminary List of the Species of Aphididae(Homoptera) Collected in the Vicinity of Izmir Province, withnotes on Host-Plants and Types of Damage. Review of the Faculty Agriculture Ege University. 11(1), Göven, M.A., Çobanoğlu, S., Güvan, B., Topuz, M., Ege Bölgesi Bağ Alanlarındaki Akar Faunası Üzerinde Araştırmalar. Türkiye 4. Biyolojik Mücadele Kongresi Bildirileri, Gül-Zümreoğlu, S., Böcek ve Genel Zararlılar Kataloğu (1. Kısım). İstiklal Matbaası, İzmir, 119s. Gül-Zümreoğlu, S., Akbulut, N., Ege Bölgesi İkinci Ürün Soya Ekim Alanlarında Görülen Zararlılar Üzerine Araştırmalar. Türk. Entomol. Derg. 11(4), Gül-Zümreoğlu, S., Akbulut, N., Ege Bölgesi İkinci Ürün Susam Ekim Alanlarında Görülen Zararlılar Üzerinde Araştırmalar. Türk. Entomol. Derg., 12(1), Hall, W.J., Observations on the Coccidae of Egypt. Bulletin, Ministry of Agriculture, Egypt, Technical and Scientific Service 22, Helle, W., Sabelis, M.W., Spider Mites: Their Biolog, Natural Enemies and Control. 1B. Elsevier Amsterdam, 458s. Holland, P.T., Hamilton, D., Ohlin, B., Skidmore, M.W., Effects of Storage and Processing on Pesticide Residues in Plant Products (Technical Report). Pure & Appl. Chem., 66(2), Işıkber, A.A., Karcı, A., 26. Kahramanmaraş İli ve Çevresinde Bazı Tarla Kültürlerinde Bulunan Avcı Böcek Türlerinin Yoğunluk ve Yaygınlıklarının Saptanması. KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(1), Japoshvili, G., Karaca, İ., 22. Coccid (Homoptera: Coccoidea) Species of Isparta Province, and Their Parasitoids from Turkey and Georgia. Turk. J. Zool. 26, Jaskiewicz, B., 24. The Population Dynamics of Aphids Colonising The Shrubs of Rosa canina L. In Urban Conditions Of Lublin. 7 (2). Karaat, Ş., Göven, M.A., Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Tütün Dikim Alanlarında Şeftali Yaprakbiti (Myzus persicae Sulz.) nin Doğal 141

156 Düşmanlarının Genel Durumu. Türkiye I. Biyolojik Mücadele Kongresi, Şubat, Adana Karaat, Ş., Göven, M.A., Mart, C., Güneydoğu Anadolu Projesi (G.A.P.) Alanına Giren İllerde Pamuk Zararlılarına Karşı Entegre Mücadele Düzeni. Türkiye II. Entomoloji Kongresi Bildirileri, Karaca, İ., Japoshvili, G., Demirözer, O., 23. Rose Soft Scale (Hemiptera: Coccidae) and It s Parasitoid in Isparta Province (Turkey). Proceedings of the Georgian Academy Sciences, Biolgical Series B, Vol.1, No: 1-2, Karaca, İ., Karsavuran, Y., Avcı, M., Demirözer, O., Aslan, B., Sökeli, E., Bulut, H.S., 26. Isparta İlinde Coleoptera Takımına Ait Türler Üzerinde Faunistik Çalışmalar. S.D.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Cilt:1, Sayı: 2, Karsavuran, Y., Gücük, M., 26. Manisa İlinde Sanayi Domatesi Üretim Alanlarında Görülen Thysanoptera Takımına Ait Türlerin Saptanması Üzerinde Araştırmalar. Ege Üniv. Zir. Fak. Derg., 43(3), Kasap, İ., Çobanoğlu, S., 27. Mite (Acari) Fauna in Apple Orchards of Around the Lake Van Basin of Turkey. Türk. Entomol. Derg., 31(2), Kaya, N., Hıncal, P., Denizli İli Mercimek Alanlarında Bulunan Böcek Faunası. Türk. Entomol. Derg., (3), Kaya, M., Kovancı, B., 24a. Bursa da Ahududu Alanlarında Saptanan Heteroptera Türleri. Ege Üniv. Ziraat Fak. Derg., 41(2), Kaya, M., Kovancı, B., 24b. The Species of Coleoptera Occurred in Raspberry Areas in Bursa. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi, 19(3), 1-7. Kaydan, M.B., Ülgentürk, S., Erkılıç, L., 27. Türkiye nin Gözden Geçirilmiş Coccoidea (Hemiptera) Türleri Listesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Bilimleri Dergisi (J. Agric. Sci.), 17(2), Kısmalı, Ş., Madanlar, N., Yoldaş, Z., Gül, A., İzmir (Menemen) de Örtüaltı Çilek Yetiştiriciliğinde Kırmızıörümceklere Karşı Avcı Akar Phytoseilus persimilis A.-H. (Acarina: Phytoseiidae) in Uygulanma Olanakları. Türkiye 4. Biyolojik Mücadele Kongresi Bildirileri, Kıyak, S., Özsaraç, Ö., Salur, A., 24. Additional Notes on the Heteroptera Fauna of Nevşehir Province (Turkey). G.U. Journal of Science, 17(1), Kmiec, K., 27. The Occurrence of Macrosiphum rosae (L.) (Hemiptera: Aphididae) on Rose Shrubs in Lublin. Electronic Journal of Polish Agricultural Universities (EJPAU), 1 (2). www. ejpau. media. pl/ volume1 /issue2 /art-12.html 142

157 Kogan, M., Integrated Pest Management: Historical Perspectives and Contemporary Developments. Annu. Rev. Entomol., 43, Kozar, F., Ördögh, G., Kosztarab, M., New Records to the Hungarian Scale Insect Fauna (Homoptera: Coccoidea). Folia Entomologica Hungarica, 3, Kozar, F., Sugonyaev, E.S., Contribution to the Knowledge of Parasites of Coccids (Homoptera: Coccoidea). (In Hungarian; İngilizce özet). Folia Entomologica Hungarica, 32, Kozar, F., 198. The Scale Insect Fauna (Homoptera: Coccoidea) of the Bakony Mountains and Surrounding Area. (In Hungarian). Veszprém Megyei Muzeumok Közleményei 15, Kozar, F., Ostafichuk, V.G., New and Little Known Scale-insects Species from Moldavia (USSR) (Homoptera: Coccoidea). Folia Entomologica Hungarica, 48, Kumar, A., Nadda, G., Adarsh, S., 24. Determination of Chlorpyrifos 2% EC (Dursban 2 EC) in Scented Rose and Its Products. Journal of Chromatography A, 15, Kumral, N.A., Kovancı, B., 25. Seasonal Population Dynamics of The Two- Spotted Spider Mite, Tetranychus urticae Koch (Acari: Tetranychidae) Under Acaricide Constraint On Eggplant In Bursa Province (Turkey). Acarologia, 45(4), Kumral, N.A., Kovancı, B., 27. The Diversity and Abundance of Mites in Agrochemical-Free and Conventional Deciduous Fruit Orchards of Bursa, Turkey. Türk. Entomol. Derg., 31(2), Kurt, M.A., Doğu Karadeniz Bölgesi Fındık Zararlıları, Samsun Böl. Zir. Müc. Arş. Enst. Md. Mes. Kit. Ser. No: 26, 75s., Samsun. Lindinger, L., Die Schildlaeuse (Coccidae) Eurapas, Nordafrikas und Vorderasiens, Einschlisslich Der Azoren, Der Kanaren und Maderias. Mit Anlitung Zum Sammeln, Bestimmen und Aufbewahrenen. Ulmer, Sttutgart, 388 pp. Lodos, N., Önder, F., Pehlivan, E., Atalay, R., Ege ve Marmara Bölgesi nin Zararlı Böcek Faunasının Tesbiti Üzerinde Çalışmalar [Curculionidae, Scarabaeidae, (Coleoptera);Pentatomidae, Lygaeidae, Miridae (Heteroptera)]. Ankara. 292s. Lodos, N., Türkiye Entomolojisi IV (Kısım I). Genel, Uygulamalı ve Faunistik. Ege Üniv. Zir. Fak. Yay., No. 493, 236s. 143

158 Lodos, N., Tezcan, S., Türkiye Entomolojisi V Buprestidae (Genel Uygulamalı ve Faunistik). Entomoloji Derneği Yayınları No. 8, Ege Üniversitesi Basımevi-İzmir, 138s. Lodos, N., Önder, F., Pehlivan, E., Atalay, R., Erkin, E., Karsavuran, Y., Tezcan, S., Aksoy, S., Faunistic Studies on Pentatomidae (Plataspidae, Acanthosomatidae, Cydnidae, Scutelleridae, Pentatomidae) Of Western Black Sea, Central Anatolia And Mediterranean Regions of Turkey. İzmir 74s. Lodos, N., Önder, F., Pehlivan, E., Atalay, R., Erkin, E., Karsavuran, Y., Tezcan, S., Aksoy, S., 1999a. Faunistic Studies on Scarabaeoidea (Aphodiidae, Cetoniidae, Dynastidae, Geotrupidae, Glaphyridae, Hybosoridae, Melolonthidae, Ochodaeidae, Rutelidae, Scarabaeidae), (Coleoptera) of Western Black Sea, Central Anatolia and Mediterranean Regions of Turkey, İzmir. 63s. Lodos, N., Önder, F., Pehlivan, E., Atalay, R., Erkin, E., Karsavuran, Y., Tezcan, S., Aksoy, S., 1999b. Faunistic Studies On Lygaeidae (Heteroptera) of Western Black Sea, Central Anatolia and Mediterranean Regions of Turkey. İzmir- 57s. Madanlar, N., Yoldaş, Z., Menemen (İzmir) de Açık Alanlarda Çilek Bitkisinin Topraküstü Böcek ve Akar Faunası ile Bunların Populasyon Gelişimi Üzerinde Araştırmalar. Türkiye 3. Biyolojik Mücadele Bildirileri, Margina, A., Lecheva, I., Craker, L.E., Zheljazkov, V.D., Diseases and Pest on Bulgarian Oil-Bearing Rose (Rosa kazanlika V.T=Rosa damascena Mill. var kazanlika). Acta Horticulture. 52, Marotta, S., [Coccids (Homoptera: Coccoidea: Coccidae) Found in Italy, with Bibliographic References on Taxonomy, Geographic Range, Biology and Host Plants]. Bollettino del Laboratorio di Entomologia Agr Filippo Silvestri 44, Mart, C., 21. Amik Ovası nda Pamuk Alanlarında Zararlı Pembekurt, Pectinophora gossypiella (Saund.) (Lepidoptera: Gelechiidae) nın Doğal Düşmanları, Konukçuları ve Kışlama Durumu. Fen ve Mühendislik Dergisi 4(2), McKenzie, H.L., The Armored Scale Insects of California. Bulletin of the California Insect Sörvey 5, Miles, C.J., Pfeuffer, R.J., Pesticides in Canals of South Florida. Arch. Environ. Contam. Toxicol. 32,

159 Nakata, T., Population Fluctuations of Aphids and Their Natural Enemies on Potato in Hokkaido, Japan. Applied Entomology and Zoology. 3 (1): Nas, S., Atakan, E., Elekçioğlu, N., 27. Doğu Akdeniz Bölgesi Turunçgil Alanlarında Bulunan Thysanoptera Türleri. Türk. Entomol. Derg., 31(4), Natskova, V., 197. The Parasites and Predators of Aphids on Roses. Rastitelna Zashchita 19(11), Nikolova, V., [Entomocaenological and biological studies in Rosa damascena Mill. plantations. I. Lepidoptera]. Izv. Zool. Inst. Sof. (Bulgarca), 24, Nikolova, V., [Entomocaenological and biological studies in Rosa damascena Mill. plantations. II. Coleoptera]. Izv. Zool. Inst. Sof. (Bulgarca), 25, Nikolova, V., [Entomocaenological and biological studies in Rosa damascena Mill. plantations. III. Homoptera]. Izv. Zool. Inst. Sof. (Bulgarca), 26, Nikolova, V., [Entomocaenological and biological studies in Rosa damascena Mill. plantations. IV. Hymenoptera and Diptera]. Izv. Zool. Inst. Sof. (Bulgarca), 3, Nizamlıoğlu, K., Türkiye Ziraatına Zararlı Olan Böcekler ve Mücadelesi. Kor. Tar. İlaçları A.Ş., İstanbul.7, Okan, K., Isparta da Gül ve Gülyağı, Isparta Öğr. Der. Yay. Altıntuğ Mat., Isparta. Okul, A., Bulut, H., Zeki, C., Ankara İli Elma Ağaçlarında Zararlı Bazı Coccoidea (Homoptera) Türlerinin Biyolojileri Üzerinde Araştırmalar, Türkiye 1. Entomoloji Kongresi Bildirileri (13-16 Ekim 1987), Entomoloji Derneği, İzmir, (3), Ölmez-Bayhan S., Ulusoy, M.R., Toros, S., 23. Diyarbakır İli Aphididae (Homoptera) Faunasının Saptanması. Türk. Entomol. Derg., 27(4), Öncüer, C İzmir İli Meyve Ağaçlarında Zarar Yapan Coccidae Familyasına Bağlı Önemli Koşnil Türlerinin Doğal Düşmanları, Yayılışları ve Etkililik Durumları. E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları, No:336. Öncüer, C., Durmuşoğlu, E., Karsavuran, Y., 1992a. Sanayi Domateslerinde Zararlılara Karşı Uygun Mücadele Programlarının Geliştirilmesi Üzerinde Çalışmalar. Türkiye II. Entomoloji Kongresi Bildirileri,

160 Öncüer, C., Karsavuran, Y., Yoldaş, Z., Durmuşoğlu, E., 1992b. Sanayi Domateslerinde Zararlılar, Yayılış ve Bulaşma Oranları Üzerinde Araştırmalar. Türkiye II. Entomoloji Kongresi Bildirileri, Öncüer, C., Yoldaş, Z., Madanlar, N., Gül, A., İzmir de Sebze Seralarında Zararlılara Karşı Biyolojik Savaş Uygulamaları. Türkiye 4. Biyolojik Mücadele Kongresi Bildirileri, Önder, F., Karsavuran, Y., Tezcan, S., Fent, M., 26. Türkiye Heteroptera (Insecta) Kataloğu. Heteroptera (Insecta) Catalogue of Turkey. İzmir, 153s. Ördögh, G., Morphology of Nymphs and Biology of Rhodococcus perornatus (Cockerell and Parrott) (Homoptera: Coccidae) in Hungary. Israel Journal of Entomology 29, Özbek, H., Çetin, G., Contribution to the Fauna of Coccinellidae (Coleoptera) from Eastern Anatolia Along with Some New Records from Turkey. Türk. Entomol. Derg., 15(4), Özbek, H., Güçlü, Ş., Hayat, R., Investigations on the Phytophagous and Predator Insect Species on Stone-fruits in North-East Agricultural Region of Turkey. Turk. J. Agric. For., 2, Özbek, H., Çalmaşur, Ö., 25. A Review of Insects and Mites Associated with Roses (Rosa spp.) Acta Hort. (ISHS) 69, Özgen, İ., Gözüaçık, C., Karsavuran, Y., Fent M., 25a. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde Antepfıstığı, Kayısı, Kiraz ve Zeytin Ağaçlarında Bulunan Pentatomidae (Heteroptera) Familyasına Ait Türlerin Saptanması Üzerinde Çalışmalar. Ege Üniv. Ziraat Fak. Derg., 42(2), Özgen, İ., Gözüaçık, C., Karsavuran, Y., Fent M., 25b. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Buğday Alanlarında Bulunan Pentatomidae (Heteroptera) Familyasına Ait Türler Üzerinde Araştırmalar. Türk. Entomol. Derg., 29(1), Özgen, İ., Karsavuran, Y., 25. Antepfıstığı Ağaçlarında Zararlı Lepidosaphes pistaciae (Archangelskaya) (Homoptera: Diaspididae) nin Doğal Düşmanlarının Saptanması Üzerinde Araştırmalar. Türk. Entomol. Derg., 29(4), Özgökçe, S.M., Yaşar, B., Elma Ağaçları Üzerinde Lepidosaphes ulmi L. (Homoptera: Diaspididae) ve Palaeolecanium bituberculatum (Targ.-Tozz.) (Homoptera: Coccidae) un Populasyon Dalgalanmalarına Yöneylerin Etkisi Üzerine Bir Araştirma. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Bilimleri Dergisi (J. Agric. Sci.), 5(1),

161 Özgür, F., Akdeniz Bölgesi Avcı Syriphidae Türleri. Türkiye I. Biyolojik Mücadele Kongresi Bildirileri, Özkan, C., Gürkan, O., Hancıoğlu, Ö., 25. Çubuk (Ankara) İlçesi Vişne Ağaçlarında Zararlı Olan Türler, Doğal Düşmanları ve Önemlileri Üzerinde Gözlemler. Tarim Bilimleri Dergisi, 11(1), Özsaraç, Ö., Kıyak, S., 21. A Study on the Heteroptera Fauna of Bozcaada (Çanakkale Province). Turk. J. Zool. (25), Park, Y.L., Lee, J.H., 22. Leaf Cell and Tissue Damage of Cucumber Caused by Twospotted Spider Mite (Acari: Tetranychidae). J. Econ. Entomol. (95), Park, Y.L., Lee, J.H., 27. Seasonal dynamics of Economic Injury Levels for Tetranychus urticae Koch (Acari, Tetranychidae) on Cucumis sativus L. J. Appl. Entomol. 131(8), Pearsall, I.A., Myers, J.H., 2. Population Dynamics of Western Flower Thrips (Thysanoptera: Thripidae) in Nectarine Orchards in British Columbia. J. Econ. Entomol. 93 (2), Rastrelli, L., Totaro, K., Simone, F.D., 22. Determination of Organophosphorus Pesticide Residues in Cilento (Campania, Italy) Virgin Olive Oil by Capillary Gas Chromatography. Food Chemistry (79), Roberts, T.R., Non-Extractable Pesticide Residues in Soils and Plants. Pure & Appi. Chem., 56(7), Schedl, K.E, Borkenkäfer aus der Türkei. Journal of Pest Science. 41(2), Sertkaya, E., Yiğit, A., 22. Antakya ve Çevresinde Buğdayda Zararlı Yaprakbiti Türleri ve Doğal Düşmanları. Türkiye 5. Biyolojik Mücadele Kongresi, 4-7 Eylül, Erzurum Steiner, H., 1962, Methoden zur Untersuchung der Populations Dynamik in Obstanlagen. Entomophaga 7(13), Şahbaz, A., Uysal, M., 26. Konya İlinde Kavaklarda Beslenen Yaprakbitlerinin (Homoptera: Aphididae) Predatör ve Parazitoitleri. Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 2(38), Şevket, N., Kabuklubitler (Koşniller). Ankara Zir. Md. Neş., Sayı: 92s. Thapinta, A., Hudak, P.F., 2. Pesticide Use and Residual Occurrence in Thailand. Environmental Monitoring and Assessment (6),

162 Toper-Kaygın, A.T., Sönmezyıldız, H., Ülgentürk, S., Özdemir, I., 28. Insect Species Damage on Ornamental Plants and Saplings of Bartın Province and Its Vicinity in the Western Black Sea Region of Turkey. Int. J. Mol. Sci. (9), Toros, S., Yaşar, B., Özgökçe, M.S., Kasap, İ., Van İlinde Aphidoidea (Homoptera) Üstfamilyasına Bağlı Türlerin Saptanması Üzerinde Çalışmalar. Türkiye III. Entomoloji Kongresi Bildirileri, Eylül, Ankara, Toros, S., Uygun, N., Ulusoy, R., Satar, S., Özdemir, I., 22. Doğu Akdeniz Bölgesi Aphidoidea Türleri. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Yayınları, 18s. Tozlu, G., Özbek, H., 2. Erzurum, Erzincan, Artvin ve Kars İlleri Buprestidae (Coleoptera) Familyası Türleri Üzerinde Faunistik ve Taksonomik Çalışmalar I. Acmaeoderinae, Polycestinae ve Buprestinae. Tr.J.of Zoology 24, Tozlu, G., Gültekin, L., Hayat, R., Güçlü, Ş., 22. Erzurum da Lahanada Zarar Yapan Böcek Türlerinin Doğal Düşmanları Üzerinde Çalışmalar. Türkiye V. Biyolojik Mücadele Kongresi Bildirileri, Trjapitzin, V.A., Doğanlar, M., A Reviw of Encyrtids (Hymenoptera, Encyrtidae) of Turkey. Entomology Review, 76(1), Tsalbukov, P., Testing Preparations for the Control of Rhodococcus bulgariensis. Rastitelna Zashchita 19(12), Tsalbukov, P., Relationships Between Agrilus cuprescens, Pest of Oil-Bearing Rose, and Tetrastichus heeringi. Rastit. Zasht. Plant Prot. 31, 2-3. Tuatay, N., Isparta ve Burdur Bölgesi Yağ Güllerinin Başlıca Zararlıları, Kısa Biyolojileri ve Savaş Metodları Üzerinde Araştırmalar. Tarım Bakanlığı, Ankara Zirai Mücadele Enstitüsü Müdürlüğü, No: 39. Ayyıldız Matbaası, Ankara, 76s. Tuatay, N., Kalkandelen, A., Aysen, N., Nebat Koruma Müzesi Böcek Katalogu, ( ). Yenigün Matbaası, Ankara, 119s. Tunçyürek, M., Türkiye de Bitki Zararlısı Bazı Böceklerin Doğal Düşman Listesi. Kısım I. Bit Kor. Bült., 16(1), Ulusoy, M.R., Vatansever, G., Uygun, N., Ulukışla (Niğde) ve Pozantı (Adana) Yöresi Kiraz Ağaçlarında Zararlı Olan Türler, Doğal Düşmanları ve Önemlileri Üzerindeki Gözlemler. Türk. Entomol. Derg. 23(2), Ural, I., Işık, M., Kurt, A., Doğu Karadeniz Bölgesi Fındık Bahçelerinde Tespit Edilen Böcekler Üzerinde Bazı İncelemeler. Bit Kor. Bült. 13(2),

163 Uygun, N., Türkiye Coccinellidae (Coleoptera) Faunası Üzerinde Taksonomik Araştırmalar. Çukurova Üniv. Zir. Fak. Yayl. 157, Bilim Araşt. ve İnc. Tezleri: 48, Ankara, 11s. Uygun, N., Elekçioğlu, N.Z., Effect of Three Diaspididae Prey Species on Development and Fecundity of the Ladybeetle Chilocorus bipustulatus in the Laboratory. BioControl (43), Uygun, N., Öncüer, C., Karaca, İ., Yoldaş, Z., Şengonca, C., An Annotated List of the Natural Enemies of the Scale Insects (Hemiptera: Coccoidea) of Turkey. VIII th International Symposium on Scale Insect Studies. Wye Colloge, University of London, Aug th Sept. Entomologica, Bari, 33, 231. Ülgentürk, S., Toros, S., Ankara İlinde Anthribus fasciatus Först. (Coleoptera: Anthribidae) Üzerinde Çalışmalar. Türkiye III. Entomoloji Kongresi Bildirileri, Eylül, Ankara, Ülgentürk, S., Kaydan, M.B., Zeki, C., Toros, S., 21. Rhodococcus perornatus (Cockerell Parrott) (Homoptera: Coccidae): Yağ Güllerinin Yeni Bir Zararlisi. Türk. Entomol. Derg., 25(2), Ülgentürk, S., Çanakçıoğlu, H., 24. Scale Insect Pests on Ornamental Plants in Urban Habitats in Turkey. J. Pest. Sci. (77), Ülgentürk, S., Toros, S., 26. Park Bitkilerinde Saptanan Diaspididae (Homoptera: Coccoidea) Türlerinin Parazitoit ve Predatörleri Üzerinde Ön Araştırma. Tarım Bilimleri Dergisi. 6(4), Yanık, E., Yücel, A., 21. The Pistachio (P. vera L.) Pests, Their Population Development and Damage State in Şanlıurfa Province. Proceedings of the XI GREMPA Seminar Organized by the University of Harran with the Collaboration of the FAO-CIHEAM Inter-Regional Cooperative Research and Development Network on Nuts, Cilt 56, Yaşar, B., Türkiye Diaspididae (Homoptera: Coccoidea) Faunası Üzerinde Taksonomik Araştırmalar, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Bitki Koruma Bölümü Van, 289s. Yaşar, B., Özgökçe, M.S., Kasap, İ., Van İlinde Bulunan Coccinellidae (Coleoptera) Familyasına Bağlı Predatör Türlerin Saptanması Üzerinde Araştırmalar. Türkiye 4. Biyolojik Mücadele Kongresi, Ocak, Yaşar, B., Aydın, G., Denizhan, E., 23. The Species of Diaspididae Family (Homoptera: Coccoidea) in Provinces of Eastern Anatolia (Ağrı, Bitlis, Erzurum, Iğdır, Kars and Muş) in Turkey. Türk. Entomol. Derg., 27(1),

164 Yaşar, B., Özger, Ş., 25. Development, Feeding and Reproduction Responses of Adalia fasciatopunctata revelierei (Mulsant) (Coleoptera: Coccinellidae) to Hyalopterus pruni (Geoffroy) (Homoptera: Aphididae). J. Pest. Sci. (78), Yiğit, A., Uygun, N., Adana, İçel ve Kahramanmaraş İlleri Elma Bahçelerinde Zararlı Faunanın Saptanması Üzerinde Çalışmalar. Bit. Kor. Bült. 22(4), Yoldaş, Z., Madanlar, N., Gül, A., İzmir de Seralarda Patlıcan Zararlılarına Karşı Biyolojik Savaş Olanakları Üzerinde Araştırmalar. Türkiye 3. Biyolojik Mücadele Bildirileri, Yoldaş, Z., Güncan, A., Koçlu, T., 27. İzmir İllerinde Turunçgillerde Bulunan Yaprakbiti Türleri İle Doğal Düşmanları Arasındaki İlişkiler. Türkiye II. Bitki Koruma Kogresi Bildiri Özetleri Ağustos, Isparta, 21. Yumruktepe, R., Uygun, N., 1994, Doğu Akdeniz Bölgesi Turunçgil Bahçelerinde Saptanan Yaprakbiti (Homoptera: Aphididae) Türleri ve Doğal Düşmanları. Türkiye 3. Biyolojik Mücadele Kongresi, Ocak, İzmir, Yurtsever, S., 21. A Preliminary Study on the Ladybirds (Coleoptera: Coccinellidae) of Edirne in North-Western Turkey. Turk. J. Zool. (25), Zeki, C., Kılınçer, N., Exochomus quadripustulatus L. (Col.: Coccinellidae) un Değişik Yaprakbiti Türlerinde Gelişimi Üzerine Araştırmalar, Türkiye 1. Biyolojik Mücadele Kongresi, Adana Şubat, Zeki, H., Tamer, A., Örmeci, K.Ş., Bozkır, M.Ç., Toros, S., Isparta İlinde Yağ Güllerinde (Rosa damascena Miller) Zarar Yapan Perotis chlorana (Lap. et Gory) (Coleoptera: Buprestidae) nın Biyolojisi ve Mücadelesi Üzerinde Araştırmalar, Tr. J. of Agriculture and Forestry, (23), Zobar, H., Kıvan, M., 25. Lygaeus equestris (L.) (Heteroptera: Lygaeidae) in Bazı Biyolojik Özellikleri. Trakya Univ. J. Sci., 6(1),

165 ÖZGEÇMİŞ Adı Soyadı : Ozan Demirözer Doğum Yeri ve Yılı : Gaziantep, 1978 Medeni Hali : Bekar Yabancı Dili : İngilizce Eğitim Durumu (Kurum ve Yılı) Lise : Bahattin Bayraktar Lisesi, Gaziantep Lisans : Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Yüksek Lisans: Süleyman Demirel Üniveristesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bitki Koruma Ana Bilim Dalı, Çalıştığı Kurum ve Yıl: Süleyman Demirel Üniveristesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, 21- Yayınları 1- Demirözer, O., Şenal, D., Karaca, İ., 22. Bazı Tarımsal Savas İlaçlarının Avcı Böcek Rhyzobius lophantae BLAISDELL (Coleoptera: Coccinellidae) Üzerine Etkileri. S.D.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 6 (1), Japoshvili, G., Karaca, İ., Ülgentürk, S., Demirözer, O., Kaydan, B., 22. New Data The Fauna of Encirtids Parasitoids (Hymenoptera: Encyrtidae) of Coccids (Homoptera: Coccoidae) in TURKEY (XII-Congress of Russian Entomological Society, St-Petersburg, August, 19-24, 98 pp. 3- Karaca, İ., Japoshvili, G. Demirözer, O., 23. The Chalcid Parasitoid Complex (Hymenoptera: Chalcidoidea) Associated With the Globose Scale (Sphaerolecanium prunastri Fonscolombe) (Hemiptera: Coccoidea) in Isparta Province, Turkey and Some East European Countries. Journal of Plant Diseases and Protection, 11 (5), Karaca, İ., Japoshvili, G., Demirözer, O., 23. Rose Soft Scale (Hemiptera: Coccidae) and It' s Parasitoid in Isparta Province (Turkey). Proceedings of the Georgian Academy of Sciences, Biological Series B, 1 (1-2), Demirözer, O., Karaca, İ., Japoshvili, G., 24. Studies on Coccoidea (Homoptera) Species and Their Natural Enemies in the Fruits Orchards in 151