T.C. NAMIK KEMAL ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

Transkript

1 SAKARYA VE DÜZCE EKOLOJĠK KOġULLARINDA YETĠġTĠRĠLEN DEĞĠġĠK OLUM GRUPLARINDAKĠ BAZI MELEZ MISIR ( Zea mays indentata Sturt.) ÇEġĠTLERĠNĠN VERĠM VE VERĠM ÖĞELERĠNĠN BELĠRLENMESĠ Salih Saydam PĠKER TARLA BĠTKĠLERĠ ANABĠLĠM DALI DANIġMAN : Prof. Dr. KAYIHAN Z. KORKURT TEKĠRDAĞ

2 T.C. NAMIK KEMAL ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ YÜKSEK LĠSANS TEZĠ SAKARYA VE DÜZCE EKOLOJĠK KOġULLARINDA YETĠġTĠRĠLEN DEĞĠġĠK OLUM GRUPLARINDAKĠ BAZI MELEZ MISIR ( Zea mays indentata Sturt.) ÇEġĠTLERĠNĠN VERĠM VE VERĠM ÖĞELERĠNĠN BELĠRLENMESĠ Salih Saydam PĠKER TARLA BĠTKĠLERĠ ANABĠLĠM DALI DanıĢman: Prof. Dr. Kayıhan Z. KORKUT TEKĠRDAĞ 2010 Her hakkı saklıdır 2

3 Prof. Dr. Kayıhan Z. KORKUT danıģmanlığında, Salih Saydam PĠKER tarafından hazırlanan bu çalıģma aģağıdaki jüri tarafından Tarla Bitkileri Anabilim Dalında Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiģtir. Juri BaĢkanı : Prof. Dr. Kayıhan Z. KORKUT İmza : Üye : Prof. Dr. Ġsmet BAġER İmza : Üye : Yrd. Doç. Dr. Cemal POLAT İmza : Fen Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulunun tarih ve 46/06 sayılı kararıyla onaylanmıģtır. Doç. Dr. Fatih KONUKCU Enstitü Müdürü 3

4 ÖZET Yüksek Lisans Tezi SAKARYA VE DÜZCE EKOLOJĠK KOġULLARINDA YETĠġTĠRĠLEN DEĞĠġĠK OLUM GRUPLARINDAKĠ BAZI MELEZ MISIR ( Zea mays indentata sturt.)çeġġtlerġnġn VERĠM VE VERĠM ÖĞELERĠNĠN BELĠRLENMESĠ Salih Saydam PĠKER NAMIK KEMAL ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ Tarla Bitkileri Anabilim Dalı DanıĢman : Prof. Dr. Kayıhan Z. KORKUT Sakarya bölgesine uyabilen yüksek verimli ve değiģik FAO gruplarına ait melez mısır çeģitlerinin saptanması amacıyla yapılan bu araģtırmada çiçeklenme süresi, bitki boyu, ilk koçanın yerden yüksekliği, tane nemi, tane koçan oranları ve tane verimi gibi öğeler üzerine durulmuģtur. Deneme 2009 yılında, Sakarya ve Düzce lokasyonlarında sulu koģullarda üç heterotik gruba sahip 9 ticari hibrit çeģit ile yürütülmüģtür. Elde edilen sonuçlarla yapılan istatistik analiz sonucu incelenen özellikler bakımından çeģitler arasında önemli (p<0.05) farklılıklar bulunmuģtur. Tane verimi değerleri birleģtirilmiģ sonuçların ortalamalarına göre kg/da ile kg/da arasında değiģmiģ olup, sırasıyla P 31P41, NK TECTOR, NK ARMA, P 31A34 VE DKC 6589 çeģitleri Sakarya ve Düzce koģullarında en yüksek verimi vermiģlerdir. Bu çeģitler hem Sakarya hem de Düzce koģullarına da önerilmektedir. Anahtar Kelimeler: Melez Mısır, FAO Olum Grupları, Verim ve Verim Ögeleri 2010, 47 sayfa i

5 ABSTRACT MSc. Thesis Determination of Yield and Yield Components of Some Hybrid Maize Varieties Grown in Sakarya and Düzce Conditions Salih Saydam PĠKER Namık Kemal University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Field Crop Supervisor : Prof. Dr. Kayıhan Z. KORKUT In this study was conducted to determine corn varieties with high yield. The flowering time, plant weight, the height of first ear from the ground, grain humidity, ear seed ratio and seed yield were investigated. Nine commercial corn varieties and three maturity groups were used and set up the field experiment under irrigated conditios in Sakarya Location and Düzce Location, in All traits were found to be significantly diferent (p<0.05) for promising hybrids and cultivars maturity groups. Seed yield varied from to kg/da -1 and cultivars P 31P41, NK TECTOR, NK ARMA, P 31A34 and DKC 6589 gave the maximum seed yield respectively in Sakarya and Duzce conditions. Keywords: Hybrid maize, Yield and Yield Components, FAO groups maturing 2010, 47 pages ii

6 ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET... i ABSTRACT... ii ĠÇĠNDEKĠLER... Ġii KISALTMALAR DĠZĠNĠ.. Ġv ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ v ġekġller DĠZĠNĠ.. vi 1. GĠRĠġ KAYNAK ARAġTIRMASI MATERYAL VE YÖNTEM Deneme yeri, toprak ve iklim özellikleri Deneme yerinin toprak özellikleri Deneme yerinin iklim özellikleri Materyal Yöntem Toprak hazırlığı, ekim ve bakım Denemelerin kurulması Gözlemlerin alınması ve ölçümlerin yapılması Biyometrik değerlendirmeler Bulgular ve tartıģma Çiçeklenme süresi (gün) Bitki boyu (cm) Koçan yüksekliği (cm) Tane nemi (%) Tane koçan oranı (%) Tane verimi (kg/da) Ġncelenen karakterler arası iliģkiler SONUÇ KAYNAKLAR TEġEKKÜR ÖZGEÇMĠġ iii

7 KISALTMALAR DĠZĠNĠ kısaltma EKÖF CV OM Ort. FAO Açıklaması En Küçük Önemli Farklılık Varyasyon Katsayısı, DeğiĢim Katsayısı Organik Madde Ortalama Food and Agriculture Organisation iv

8 ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ Çizelge Sakarya Ġli deneme yeri toprak analiz verileri 12 Çizelge Düzce Ġli deneme yeri toprak analiz verileri 12 Çizelge Sakarya Ġlinin mısır yetiģtirme döneminde uzun yıllar ortalaması 13 olarak ve 2009 yılı itibariyle bazı iklim verileri Çizelge Düzce Ġlinin mısır yetiģtirme döneminde uzun yıllar ortalaması olarak ve 2009 Yılı Ġtibariyle Bazı iklim verileri 14 Çizelge Denemede kullanılan melez mısır çeģitleri ve FAO olum grupları 15 Çizelge Çiçeklenme süresi için yer birleģtirilmiģ varyans analizi sonuçları 24 Çizelge Çiçeklenme süresi için Sakarya, Düzce lokasyonları ve yer 25 birleģtirilmiģ gözlem değerleri (gün) Çizelge Bitki boyu için yer birleģtirilmiģ varyans analizi sonuçları 26 Çizelge Bitki boyu için Sakarya, Düzce lokasyonları ve yer birleģtirilmiģ 27 gözlem değerleri (cm) Çizelge Koçan yüksekliği için yer birleģtirilmiģ varyans analizi sonuçları 28 Çizelge Koçan yüksekliği için Sakarya, Düzce lokasyonları ve yer 29 birleģtirilmiģ gözlem değerleri (cm) Çizelge Tane nemi için yer birleģtirilmiģ varyans analizi sonuçları 31 Çizelge Tane nemi için Sakarya, Düzce lokasyonları ve yer birleģtirilmiģ 32 gözlem değerleri (%) Çizelge Koçan yüksekliği için yer birleģtirilmiģ varyans analizi sonuçları 33 Çizelge Tane koçan oranı için Sakarya, Düzce lokasyonları ve yer 34 birleģtirilmiģ gözlem değerleri (%) Çizelge Tane verimi için yer birleģtirilmiģ varyans analizi sonuçları 35 Çizelge Tane verimi için Sakarya, Düzce lokasyonları ve yer birleģtirilmiģ 36 gözlem değerleri (kg/da) Çizelge Düzce lokasyonunda incelenen karakterler arası iliģkiler 38 Çizelge Sakarya lokasyonunda incelenen karakterler arası iliģkiler 39 v

9 ġekġller DĠZĠNĠ ġekil 1. Denemenin ekim sonrası görünümü ve merdane çekilmesi 18 ġekil 2. Denemenin yağmurlama sulama ile sulanması 18 ġekil 3. Denemede teklemenin yapılması 19 ġekil 4. Denemenin çapalanması 19 ġekil 5. Hasat öncesi denemeden görünüm 22 ġekil 6. Hasat olgunluğuna gelmiģ koçan görünümleri 22 vi

10 1. GĠRĠġ Birim alandan yüksek tane verimi ve biyolojik ürün sağlanması nedeniyle önemli bir konuma sahip olan mısır bitkisi, gerek insan ve hayvan beslenmesinde gerekse sanayide hammadde olarak yaygın bir Ģekilde kullanılmaktadır. Tropikal bölgelerden, deniz seviyesinden birkaç bin metre yüksekliklere kadar oldukça geniģ bir iklim kuģağı içerisinde yetiģebilen mısır (Shaw, 1988), günümüzde tüm dünyada yaklaģık 139 milyon hektar ekim alanı ile buğday ve çeltikten sonra üçüncü sırayı alırken, 602 milyon ton ile buğdaydan sonra en fazla üretimi yapılan bitki konumundadır. Ülkemizde ise 2008 yılı verilerine göre toplam mısır ekim alanı hektar, toplam üretim ise bin ton dolayındır (Anonim, 2008). Mısır ülkemizde birçok ilde yetiģtirilmektedir. Mısıra uygulanan agronomik uygulamalardan ve özellikle iklim etkisinden dolayı mısır verimi değiģik çevrelerde farklı sonuçlar göstermektedir. Hibrit çeģitler sentetik, kompozit ve açık tozlanan yerli çeģitlere göre daha hassas olup, daha iyi çevre Ģartları ve kültürel uygulamalar istemektedirler. Söz konusu bu farklılıkları daha aza düģürmek ve birim alan verimliliğini arttırmak için bölge koģullarına iyi uyum gösteren yüksek verimli melez mısır çeģitlerinin yetiģtirilmesi üzerinde durulmaktadır. Türkiye de endüstriyel tarım ürünlerinin en önemlilerinden biri olan mısırın ekonomik önemi gün geçtikçe de artmaktadır. Ülkemizde mısır üretim açığının bulunması, mısır kullanım alanlarının geniģliği, mısıra dayalı sanayinin geliģen bir sanayi olması ve bu sanayi ürünlerinin diğer sektörler için ara madde olması, Türkiye nin coğrafi konumu nedeniyle mısır ve mısıra dayalı ürünlerde ihracat potansiyelinin bulunması, mısıra dayalı sanayi sektörünün büyük oranda yabancı sermayeye dayalı olması ve Türkiye ye yabancı sermaye akıģını sağlayacak sektörlerden birisi olması gibi temel nedenlerle, ülkemiz açısından mısır tarımının önemi her gecen gün artmaktadır. Melez mısır çeģitlerinin mısır ekim alanındaki payı ülkemizde %50 civarında iken Batı Avrupa ülkelerinde %100 e ulaģmıģtır (Turgut ve ark., 1999). Son yıllarda mısır üretiminde görülen artıģ, talepteki artıģı karģılamaya yetmemekte ve özellikle yaz aylarında Türkiye, mısır ithal etmek zorunda kalmaktadır. Bu sorunları ortadan kaldırmak, üretimi istikrarlı bir duruma getirmek için öncelikle yeni melez çeģitlerin geliģtirilmesi ve melez tohum üretiminin arttırılması gerekmektedir (Kırtok, 1998). Bu melez tohum kullanımının artırılması için ilk olarak daha yüksek verimli ve kaliteli yeni 1

11 melez mısır çeģitlerinin üretime sokulmuģ olmasıdır. Ġkincisi ise üretim teknolojisindeki geliģmelerin üretim araģtırmalarına katkıları ve sağladığı gücü tasarrufudur. Mısır tarımının ilk baģladığı yıllarda çiftçiler kendi yetiģtirdikleri mısır tohumlarını tohumluk olarak kullanmaktaydı. Verim artıģının baģlıca nedeni çiftçilerimizin eskiden olduğu gibi kendi yetiģtirdiği mısırın tohumlarını tohumluk olarak kullanmayıp bunun yerine ıslah edilmiģ hibrit (melez) mısır tohumlarını kullanmalarıdır. Bununla birlikte son yıl içinde mısır üreticisi bilinçli olarak yetiģtiricilik yapmıģ ve birim alandan daha yüksek verim alma sonucuna ulaģmıģtır. Dünya daki bu geliģmelere paralel çalıģmalar ülkenizde de kamu ve özel sektör kanalıyla çeģitli ekolojik bölgelerde sürdürülmektedir. Ülkemizdeki bu çalıģmalara ve mısır yetiģtirme tekniği bilgi birikimine katkı sağlamak amacıyla; Sakarya ve Düzce Ġlleri ekolojik koģullarında yetiģtirilebilecek değiģik FAO olum grublarındaki bazı melez melez çeģitlerinin verim potansinyellerini ve bu potansiyele etkili olacak verim ögelerini belirlemek için bu araģtırma planlanmıģ ve yürütülmüģtür. Son yıllarda dünyanın birçok yerinde mısırın verim ve üretim artıģını sağlayan çabaları 3 grup altında toplayabiliriz. Birincisi hibrit (melez) mısır ve tohumluk endüstrisinin geliģmesiyle yüksek verimli yeni hibrit çeģitlerin üretime alınmıģ olmasıdır. Ġkincisi, özellikle son yıl içerisinde teknolojik geliģmeler sağlanmıģ olmasıdır. Bu teknolojik geliģme hibrit mısır ve gübre kullanımını (özellikle azot gübresini) artırmıģ ve ekim sıklığının artmasını, daha erken ekilmesini, etkili zararlı ve yabancı ot kontrolünü ve değiģik toprak iģlemesiyle tohum yatağı hazırlığını ve sulama Ģekillerinin geliģmesini sağlamıģtır. Üçüncüsü ise havalı mibzerlerle istenilen sıklıklarda tek tek tohum ekimi, geliģtirilen herbisitlerle yabancı ot kontrolü, gerektiğinde traktör ile çapalama ve hasatın biçerdöverlerle yapılıģı gibi etkili mekanizasyonun mısır üretiminde zaman ve iģçilikten önemli tasarruf sağlayarak üretimi kolaylaģtırılmıģtır. 2

12 2. KAYNAK ÖZETLERĠ Mısırda tane verimi çok karmaģık bir karakter olup, ekimden hasada kadar devam eden uzun bir süreçte, genetik, çevre Ģartları ve yetiģtirme tekniğinin ortak etkisi sonucunda ortaya çıkmaktadır (Hallauer and Miranda, 1987). Nitekim Ġtalya da Roma yakınlarında Bel- 08 mısır çeģidinde tane verimi 555 kg/da dan Rosso çeģidinde kg/da a kadar değiģim göstermiģtir (Quaranta ve ark., 1993). Gül ve ark. (1998), Diyarbakır koģullarında yaptıkları çalıģmada mısır tane verimlerinin kg/da arasında değiģim gösterdiğini bildirmiģlerdir. Yine Gül ve ark. (1998) yaptıkları farklı bir araģtırma sonucunda Haran Ovası nda tane verimlerinin kg/da arasında değiģiklik gösterdiğini bildirmiģlerdir. Mısırda morfolojik özelliklerden bitki boyu ve ilk koçanın yerden yüksekliği geniģ ölçüde genetik faktörlerin etkisi altındadır (Hallauer ve Miranda, 1987) tane ağırlığı, çeģit ve çevre Ģartları tarafından önemli ölçüde etkilenmektedir (Watson, 1987). Koçanda tane sayısı da çevre Ģartlarından oldukça fazla etkilenmektedir (Shaw, 1988). KonuĢkan (2000), yaptığı çalıģmada koçan kalınlığında çeģitler arası farklılığın genetik yapılarından kaynaklandığını bildirmiģtir. Cesurer (1990), çalıģmasında erken çiçeklenen çeģitlerin daha kısa boylu olduklarını, boylanan çeģitlerin koçan yüksekliklerinin de arttığını koçanda tane ağırlığı ve 1000 tane ağırlığı ile verim arasında pozitif bir iliģki olduğunu belirtmiģdir. Duque Cortes ve ark. (1990), değiģik lokasyonlarda 32 mısır çeģidini denemeye aldıkları çalıģmada çeģitlerin tane verimlerinin kg/da arasında değiģtiğini belirtmiģlerdir. 3

13 Vernengo ve ark. (1990), Arjantin de yapmıģ olduğu çalıģmasında, erkenci çeģitlerin geççi çeģitlere göre daha önce çiçeklendiğini, geççilerin ise daha geç çiçeklenme gösterdiğini bildirmiģtir. Rysava ve Javorek (1998), yaptıkları bir araģtırmada tane veriminin çevre koģullarından etkilendiğini belirtmiģlerdir. Yılmaz (1999), Van koģullarında silajlık mısır yetiģtirme olanakları üzerine yürüttüğü araģtırmada, erkenci çeģitlerin geççi çeģitlere göre daha düģük verim verdiğini, ortalama yeģil ot verimlerinin 4904 kg/da ile 6244 kg/da arasında gerçekleģtiğini bildirmiģtir. Erden (1991), Samsun ekolojik Ģartlarında bazı melez ve kompozit mısır çeģitlerinin verim ve verim özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yaptığı çalıģmada verim değerlerinin çeģitlere göre farklılık gösterdiğini bildirmiģtir. Soylu (1995), Konya ekolojik Ģartlarında melez mısır çeģitleriyle yaptığı çalıģmada l cm arasında değiģen bitki boyları belirlemiģtir. Ülkemizde farklı ekolojik bölgelerde atdiģi melez mısır çeģitleriyle yürütülen araģtırmalardan 62.3 cm ile cm arasında değiģen ilk koçan yükseklikleri elde edilmiģtir (Ülger ve ark. 1993, Sağlamtimur ve ark. 1994, Anonim 1997, Gözübenli ve ark. 1997, Turgut ve ark. 1997). Sade (1987), 13 melez mısır çeģidi ile yürüttüğü bir araģtırmada dane verimlerinin kg/da arasında değiģtiğini ortaya koymuģtur. Mısırın tepe püskülü çıkıģ süresinin çeģitlere göre değiģtiği ve bu sürenin hava sıcaklığı ve oransal nemden etkilendiği belirtilmiģtir (Gençtan ve Gökçora, 1980). Ak ve Doğan (1987), Mısırın verim öğelerinin çeģitler arasında önemli farklılıklar oluģturduğu, bitki boyunun cm arasında değiģtiği tespit etmiģlerdir. Mısırın bitki boyu, koçan yüksekliği, bin tane ağırlığı ve tane verimlerinin çeģitlere göre önemli farklılıklar gösterdiği, bitki boyu, koçan yüksekliği, bin tane ağırlığının çevresel 4

14 faktörlerden daha fazla etkilendiği ve tane veriminde ise çevresel faktörlerden daha çok genetik faktörün önemli etkide bulunduğu belirtilmiģtir (Turgut ve ark. 1999). Öktem ve Öktem (2003), Harran Ovası ikinci ürün koģullarında 15 adet atdiģi hibrit mısır genotipi ile ġanlıurfa da iki yıl süreyle yürüttükleri bir çalıģmada; P.32K61, Alios, Dk.626 ve Konsur genotiplerinin yüksek verimli olduklarını, T.1595 ve Rx.788 genotiplerinin ise 1000 kg/da ın altında verim vermelerine karģın diğerlerine göre hasatta tane neminin düģük olduğunu bildirmiģlerdir. Öz ve ark. (2008), Samsun ve Konya Ģartlarında mısır bitkisinde iki lokasyonlu bir çalıģma yürütmüģlerdir. Ġki lokasyonun birleģtirilmiģ analizinde tane verimi bakımından en yüksek tane verimi 2006 yılında TTM melezinden (1256 kg/da) alınmıģ, onu TTM.93-4 (1192 kg/da) melezi takip etmiģtir yılında ise DKC.5783 çeģidi (1262 kg/da) en yüksek tane verimini vermiģ, P.3394 (1224 kg/da) çeģidi ve TTM (1195 kg/da) melezi onu takip etmiģlerdir. Rasul ve ark. (2005), 9 farklı mısır genotipinin stabilitesini belirlemek amacıyla Pakistan da 14 farklı lokasyonda yürüttükleri deneme sonuçlarını 8 değiģik stabilite parametresinde değerlendirmiģlerdir. AraĢtırma sonucunda dört çeģidin tüm lokasyonlarda stabil bulunduğunu bildirmiģlerdir. Sezer ve ark. (2007), Bafra ovasında ana ürün olarak yetiģtirilebilecek melez mısır çeģitlerinde verim ve verim öğelerini belirlemek amacıyla 2004 ve 2005 yıllarında yürüttükleri denemelerde 25 adet hibrit mısır çeģidini denemelerine almıģlar ve çeģitleri bitki boyu, ilk koçan yüksekliği, koçan uzunluğu, koçan çapı, koçandaki tane sayısı, bin tane ağırlığı, tane/koçan oranı ve tane verimi karakterleri bakımından incelemiģlerdir. Denemede yer alan çeģitler arasında verim ve verim unsurları açısından önemli farklılıklar tespit etmiģlerdir. Scapim ve ark. (2000), Brezilya da yaptıkları çalıģmada 20 mısır çeģidini 2 yıl süre ile 8 lokasyonda denemiģler ve denemeye aldıkları çeģitlerden birinin tüm lokasyonlara adapte olduğunu, diğer bir çeģidin orta seviyede adaptasyon ve iyi stabilite sergilediğini, iki çeģidin ise iyi adaptasyon fakat düģük stabilite değerlerine sahip olduğunu bildirmiģlerdir. 5

15 Emeklier ve Birsin (2000), Ankara da yaptıkları çalıģmalarında farklı mısır çeģitlerinde verim ve bazı verim öğelerinin adaptasyon ve stabilite özelliklerini incelemiģler P3751, P3394 ve Franca çeģitlerini diğer çeģitlere oranla tüm çevrelerde daha uyumlu ve stabil bulmuģlardır. Çeçen ve ark. (1998), 10 kendilenmiģ mısır hattı ve onların yoklama melezlerini ikinci ürün koģullarında denemiģler ve bazı özellikler yönünden incelemiģlerdir. Hatları ve melezleri verim, bitki boyu, koçan yüksekliği, koçanda sıra sayısı, koçan çapı, sömek çapı, koçan uzunluğu ve bin tane ağırlığı bakımından önemli bulmuģlardır. El-Naqouly ve ark. (1983), Tane verimi ile çiçeklenme süresi ve koçan uzunluğu arasında önemli ve olumlu iliģki olduğunu saptamıģlardır. Konak ve ark.(1997a), Aydın da ana ürün olarak yürüttükleri araģtırmada; çeģitler arasında tane verimleri kg/da, tepe püskülü çiçeklenme süresi gün, bitki boyu cm, 1000 tane ağırlığının g, koçan uzunluğu cm, koçanda sıra sayısı adet arasında değiģtiğini, en yüksek verimi DK 743 çeģidinden elde ettiklerini bildirmiģlerdir. Sönmez (2000), Tokat ta yıllarında ana ürün olarak yürüttüğü araģtırmada; çeģitler arasında tepe püskülü çiçeklenme süresi gün, bitki boyu cm, ilk koçan yüksekliği cm, koçan uzunluğu cm, koçanda tane sayısı (adet) , koçan tane ağırlığı g, 1000 tane ağırlığının g, tane verimlerinin kg/da, arasında değiģtiğini, bildirmiģtir. Mankong (2000), Tayland da yaptığı çalıģmada, mısırda çiçeklenmenin, fenolojik ve fizyolojik safhaların günlük büyüme derecesine bağlı olduğunu, tane verimlerinin kg/da arasında değiģtiğini bildirmiģtir. Covera ve ark. (2001), Ġspanya da 73 lokasyonda yaptıkları çalıģmada tane verimlerinin kg/da arasında değiģim gösterdiğini bildirmiģlerdir. Spadotto ve ark. (2004), Brezilyada mısırda yaptıkları çalıģmada tane veriminin 640 kg/da, protein oranının ise % 8.32 olduğunu bildirmiģlerdir. 6

16 Genç ve ark. (1977), Çukurova sulu koģullarda uygulanabilecek ekim nöbeti sistemi üzerine yaptıkları araģtırmada, mısırın hem ana ürün hem de ikinci ürün olarak basarıyla yetiģtirilebileceğini ve buğdaydan sonra ekilen mısırdan 700 kg/da kadar tane verimi alınabileceğini göstermiģlerdir. Vartanlı ve Emeklier (2007), Ankara da yaptıkları bir araģtırmada FAO olum grubunda yer alan 12 hibrit mısır çeģidini denemeye almıģlardır. Elde ettikleri sonuçlara göre tane verimlerinin 1577 kg/da (BC 566) ile 1903 kg/da (OSSK 602) arasında verim değerlerine sahip olduklarını ve geççi çeģitlerde erkenci olan çeģitlere göre biraz daha verim artıģının sağladığını tespit etmiģlerdir. Angelov (1994), olgunlaģma süresi bakımından 5 gruba dağılan 100 hibrit mısır çeģidi üzerinde yaptığı araģtırmada; tane verimi ile olgunlaģma süresi, bitki boyu, bitkide yaprak sayısı ve ilk koçan yüksekliği arasında önemli ve yüksek iliģki olduğunu ifade etmiģtir. Ayrıca koçan uzunluğu, koçanda tane sayısı arasında önemli ve olumlu iliģki olduğunu ancak, koçanda sıra sayısı ve hasatta tane nemi arasında ise iliģki olmadığını belirlemiģtir. ÇarĢamba Ovasında 1 adet yerli (beyaz sert), 1 adet kompozit (Karadeniz Yıldızı) ve 14 adet hibrit mısır çeģidi ile yapılan bir araģtırmada, tepe püskülü gösterme süresi, ilk koçanın yerden yüksekliği, koçan uzunluğu, bin tane ağırlığı ve verim bakımından çeģitler arasında önemli farklılık görülmüģtür (Sezer ve Gülümser, 1999). Trakya koģullarında Gençtan ve BaĢer (1994) tarafından yapılan bir çalıģmada mısır çeģitlerinin koçanda tane sayısı değerleri adet arasında değiģmiģtir. Öz ve Kapar (2001), Samsun yöresi Ģartlarında 12 mısır çeģit ve çeģit adayının verim ve verim unsurlarını belirlemek amacı ile yürüttükleri çalıģmada incelenen özelliklerde çeģit ve çeģit adayları arasında önemli farklılıklar olduğunu belirtmiģlerdir. Öz ve Kapar (2003), Samsun yöresi Ģartlarında 3 yıl yürüttükleri bir araģtırmada 12 çeģit ve çeģit adaylarının verim ve verim unsurları ve stabilite durumlarını incelemiģlerdir. AraĢtırmadan elde edilen veriler incelendiğinde birim alan tane verimi kg/da, tepe püskülü gösterme süreleri gün, bitki boyu cm, ilk koçan yüksekliği 94-7

17 137 cm, hasatta tane nemi % , tane/koçan oranları ise % ile 85.0 arasında değiģmiģtir. Mısır çeģit ıslahında, adaptasyon denemelerinde hasatta tane neminin düģük oranda olması istenir (Emeklier, 1997). Ancak makineli hasatta tane nemi % 21 in altına düģtüğünden taneler kırıldığı için bu nemin altında olmaması istenir. Makineli hasat için tane nemi değerleri % arası olduğu dönem olup en ideali % 25 dir. Nemin yüksek olması ek kurutma masrafı getirmekte bu da istenmeyen bir durumdur (Kırtok, 1998). Ayrancı ve Sade (2004), 1998 yılında Konya ekolojik Ģartlarında melez mısır çeģitlerinin verim ve verimle iliģkili özelliklerini inceleyerek, yörede dane ürünü için yetiģtirilebilecek atdiģi melez mısır çeģitlerini belirlemek amacıyla 14 mısır çeģidi ile yürüttükleri araģtırmada; ortalama dane verimleri 644 kg/da (P.3167) 1091 kg/da (P.3162) arasında değiģtiğini belirtmiģerdir. Farklı bölgelerde ana ürün koģullarında yetiģtirilen melez mısır çeģitlerinin verimlerinin belirlendiği çalıģmada en yüksek tane verimleri Tokat Ġlinde orta erkenci FAO grubuna sahip Shemal ve Orta geççi FAO grubuna sahip olan Helen çeģitlerinden elde edilmiģtir. Yine aynı araģtırmada Adana da en yüksek tane verimi değerleri orta geççi grupta yer alan P 31 G 98 ve orta erkenci grupta yer alan P 32 W 86 çeģitlerinden elde edilmiģtir. Aynı araģtırmanın Sakarya lokasyonunda orta geççi çeģitlerden olan Helen ve ADA 523 çeģitlerinden en yüksek tane verimine ulaģılmıģtır. AraĢtırmanın Samsun lokasyonunda ise çeģitler arasında istatistiki açıdan herhangi bir farklılık görülmemiģtir. (GOKMEN ve ark., 2009). Farklı bölgelerde mısır varyete gruplarından atdiģi mısır varyete grubu ile yapılan çalıģmalarda tane veriminin genotipe ve çevreye bağlı olarak önemli farklılıklar gösterdiği saptanmıģtır (Sezer ve Gülümser, 1999). Önümüzdeki yıllarda baģta niģasta ve yem sanayi olmak üzere mısır kullanan kesimlerin mısıra olan ihtiyacının giderek artacağı düģünüldüğünde (Halkman ve ark., 2005), bu ihtiyacın yurt içinden sağlanacak uygun kalitede üretimle karģılanması ülkemizin geleceği açısından son derece önemlidir. 8

18 Kalkan ve Sade (2009), Konya Ġlinde farklı FAO gruplarına sahip melez mısır çeģitlerinde yaptıkları bir araģtırmada tane verimi ile olum grupları arasında bir paralellik olduğunu tespit etmiģlerdir. Bunun yanında elde edilen veriler incelendiği zaman olum gruplarından FAO 600 ve FAO 700 olum gruplarındaki mısır çeģitlerinin (OSSK 602 ve P 31 G 98), FAO 500 olum grubundaki mısır çeģitine göre (DK 585) daha yüksek tane verimine sahip olduğu görülmektedir. Hill (1993), farklı olum grubuna sahip melez mısır çeģitleriyle yaptığı bir araģtırmada toplam kuru madde miktarının erkenci ve geççi çeģitlere göre değiģiklik gösterdiğini ve geççi çeģitlerin erkenci çeģitlerle kıyaslandığında daha yüksek kuru maddeye sahip olduklarını belirtmiģtir. Widdicombe ve Thelen (2002), erkenci hibritlerin geççi hibritlere göre bitki boylarının daha kısa ve yaprak sayılarının daha az olduğunu, bununla beraber erken olum grubuna sahip olan hibrit çeģitlerde daha az tane verimlerine rastlanırken, olum grubu geççi olan hibrit mısır çeģitlerinde daha yüksek tane verimleri değerlerine rastlamanın mümkün olabileceğini belirtmiģlerdir. Acartürk (1996), Aydın Ġline uyumlu melez mısır çeģitlerinin belirlenmesi amacıyla yaptığı araģtırmada, birinci üründe ortalama tane veriminin kg/da olduğunu tespit etmiģtir. Aynı çalıģmada ikinci üründe denenen çeģitlerde çiçeklenme süresinin birinci ürün melezlerine göre daha az olduğu saptanmıģtır. Baytekin ve ark. (1997), 15 hibrit mısır çeģidiyle yaptıkları araģtırma sonucunda; çiçeklenme gün sayısı, bitki boyu, ilk koçan yüksekliği, koçanda tane sayısı, tane verimi hasat indeksi gibi komponentler açısından lokasyonlar arasında önemli farklılıklar tespit etmiģlerdir. Çölkesen ve ark (1997), Diyarbakır ve ġanlıurfa yöresi koģullarında yöreye en uygun melez mısır çeģidinin belirlenmesi amacıyla yaptıkları araģtırmada, elde ettikleri gözlem ve değerlendirme verileri çerçevesinde çeģitlerin lokasyonlara göre önemli farklılıklar gösterdiğini tespit etmiģlerdir. 9

19 Turgut ve ark. (1999), Bursa yöresine uyabilen yüksek verimli melez mısır çeģitlerini saptamak, verim ve diğer karakterler arası iliģkileri belirlemek amacıyla yaptıkları çalıģmada tane verimi, koçan boyu, koçan çapı, koçanda tane sayısı ve bin tane ağırlığı arasında iliģkilerin istatistiki açıdan önemli farklılıkların olduğunu saptamıģlardır. Aynı zamanda mısır çeģitlerinin verimlerinin de çeģitlere göre yine istatistiki açıdan önemli farklılıklar gösterdiğini bildirmiģlerdir. Değirmenci ve Avcıoğlu (2001), ana ürün koģullarında dört mısır çeģidinin koçan özellikleri ve tane verimini belirlemek amacıyla yaptıkları çalıģmada incelenen özellikler bakımından çeģitler arasında önemli farklılıkların bulunduğunu tespit etmiģlerdir. Yılmaz ve Öner (2006), Diyarbakır ekolojik koģullarında, ana ürün olarak yetiģtirilebilecek, bölgeye uygun yüksek verimli mısır çeģitlerini belirlemek amacıyla 15 hat ve çeģitle yürüttükleri çalıģmada en yüksek tane verimine kg/da ile TTM hattından ulaģılırken en düģük tane verimine ise kg/da ise SĠMON çeģidinden elde etmiģlerdir. Soylu ve ark. (2008), Konya Sarayönü nde yaptıkları bir araģtırmada FAO arasında değiģen olum gruplarındaki mısır çeģitlerinin tane verimleri kg/da arasında değiģtiğini saptamıģlardır. Ayrancı (1999), Sade ve ark. (2005), mısırın Konya bölgesine adaptasyonu ile ilgili yaptıkları araģtırmalarda genellikle FAO grubunun uygun olduğunu ve ortalama verimin kg/da arasında değiģtiğini bildirmiģlerdir. Öz ve Kapar (2003), Karadeniz Bölgesi koģullarına uygun hibrit mısır çeģitlerinin belirlenmesi amacıyla yürüttükleri ıslah çalıģmalarında yer alan genotiplerin tane verimi değerlerinin kg/da, bitki boylarının cm, tepe püskülü gösterme sürelerinin gün, tane neminin % , tane/koçan oranının % olduğunu belirtmiģlerdir. Kapar ve Öz (2006), 27 adet tek melez mısır çeģidini Samsun, Bafra ve Amasya lokasyonlarında denemiģler ve incelenen özellikler arasında tane verimi değerleri istatistiki 10

20 açıdan önemli farklılıklar göstermiģ olup kg/da arasında tane verimi değerlerini elde etmiģlerdir. Saha ve ark. (2002), ABD de yaptıkları çalıģmada, mısır çeģitlerinde hasat indeksinin % , bitki baģına koçan sayısının adet/bitki, koçanda tane sayısının adet, koçanda tane oranının % , koçan uzunluğunun cm, koçan çapının cm, 1000 tane ağırlığının , tane veriminin bitki baģına g arasında değiģtiğini bildirmiģlerdir. 11

21 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Deneme Yeri, Toprak ve Ġklim Özellikleri Deneme Yerinin Toprak Özellikleri Deneme alanlarından alınan toprak örnekleri Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı Sakarya Ġl Tarım Müdürlüğü Toprak Analiz Laboratuvarı ında analiz edilmiģtir. Toprakların killi-tınlı yapıda, organik maddece orta, orta kireçli, azot bakımından fakir, fosfor ve potasyumca zengin olduğu ve tuzluluk sorunu bulunmadığı ( ph 7,25) saptanmıģtır (Çizelge ). Çizelge Sakarya Ġli deneme yeri toprak analiz verileri (Anonim, 2009a). Toprak Ph Bünye E.C(µS/cm) %CaCO 3 % N (Azot) % organik madde Potasyum Fosfor 7, ,1064 2,128 32,05 10 Hafif Alkali Tınlı Hafif Tuzlu Fazla Kireçli Ġyi Orta Zengin Ġyi *Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı Sakarya Ġl Müdürlüğü Toprak Analiz Laboratuarı Sakarya ili mısır tarımı açısından ülkemizde çok önemli illerden birisidir. Ġlin topraklarının bu bitkinin üretimi için uygunluğunun çok yüksek olması bu önemliliği ortaya çıkarmaktadır. Sakarya ilinin en kötü topraklarında bile mısır veriminin 1000 kg lar arasında seyretmesi ve yukarıdaki toprak analizi sonuçları toprakların çok uygun olduğunu göstermektedir. Çizelge Düzce Ġli deneme yeri toprak analiz verileri (Anonim 2009a). Toprak Bünye E.C(µS/cm) %CaCO 3 % N % Potasyum Fosfor Ph (Azot) O.M. 6, ,4 0,182 3, Hafif Asitli Killi Tınlı Hafif Tuzlu Az Kireçli Çok Ġyi Ġyi Ġyi Orta *Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı Sakarya Ġl Müdürlüğü Toprak Analiz Laboratuarı 12

22 Düzce ili toprakları da mısır yetiģtiriciliği açısından incelendiğinde, toprakların Sakarya yöresi toprakları kadar uygun olduğu görülmektedir Deneme Yerinin Ġklim Özellikleri Denemelerin gerçekleģtirildiği Sakarya ili kıģları ılık ve yağıģlı yazları sıcak ve yağmurludur. Sakarya Ġli nin ana ürün mısır yetiģtirme döneminde uzun yıllar olarak ve 2009 yılı itibariyle bazı iklim verileri çizelge de verilmiģtir. Çizelge Sakarya Ġlinin mısır yetiģtirme döneminde 2009 yılı itibariyle bazı iklim verileri (Anonim 2009b). Ortalama sıcaklık ( 0 C) Toplam yağıģ (mm) Oransal nem(%) Aylar Uzun yıllar ort yılı Uzun yıllar ort yılı Uzun yıllar ort yılı Mayıs 17,1 19,4 46,90 19,8 68,1 67,6 Haziran 21,1 24,3 64,12 37,5 67,3 64,0 Temmuz 22,8 26,4 49,30 70,5 68,5 70,0 Ağustos 22,8 23,5 44,13 6,1 70,8 69,4 Eylül 19,2 24,3 53,78 37,5 74,3 64,0 Ekim 15,1 18,8 76,72 73,9 76,1 72,5 Kaynak: Sakarya Meteoroloji Ġl Müdürlüğü kayıtları Çizege de görüldüğü gibi 2009 yılının ağustos ayındaki çok az alınan yağmur (6.1 mm) nedeniyle denemede bu dönemde 2 kez salma sulama uygulanmıģtır. Temmuz ayında gerçekleģen çiçeklenme öncesi ve tane doldurma dönemi baģlangıcında alınan yoğun yağıģlardan (70.5 mm) dolayı verimlerin çok iyi olduğu araģtırma sonuçları kısmında görülmektedir. Mısırın suya ihtiyaç duyduğu dönemlerde yağmur yağıģlarının alınması ve yağmurun olmadığı dönemde de sulamaların eksiksiz yapılası sonucu yüksek verimlerle karģılaģılmıģtır. Ağustos ayındaki çok az olan yağıģ bile bitkinin ihtiyaç duyduğu döneme denk gelmiģtir. 13

23 Çizelge Düzce Ġlinin mısır yetiģtirme döneminde 2009 Yılı Ġtibariyle Bazı iklim verileri (Anonim 2009) Ortalama sıcaklık ( 0 C) Toplam yağıģ (mm) Oransal nem(%) Aylar Uzun yıllar ort yılı Uzun yıllar ort yılı Uzun yıllar ort yılı Mayıs 16,5 16,9 61, ,7 67,8 Haziran 20,3 22,1 56,7 37,4 69,8 63,9 Temmuz 22,4 23,4 46,2 9,4 71,7 70,5 Ağustos 22 21,9 53,7 9 73,5 69,5 Eylül 18,5 18,7 49,7 14,9 74,8 77,9 Ekim 14,2 16,8 83,5 57, ,7 Kaynak : Düzce Meteroloji Ġl Müdürlüğü kayıtları Denemelerin gerçekleģtirildiği Düzce ili kıģları ılık ve yağıģlı yazları sıcak ve yağmurludur. Düzce Ġli nin ana ürün mısır yetiģtirme döneminde uzun yıllar olarak ve 2009 yılı itibariyle bazı iklim verileri yukarıdaki çizelgede verilmiģtir. Yukarıdaki çizelgede de görüldüğü gibi temmuz ve ağustos aylarında çok az yağıģ alınmıģ, sırasıyla 9.4 ve 9.0 mm ve temmuz ayı sıcaklıkları C ile uzun yıllar ortalamasından C yüksek olmuģtur. 14

24 3.2. Materyal Sakarya ve Düzce illerine bağlı ve mısır yetiģtiriciliğinin yoğun olarak yapıldığı iki çiftçi arazilerinde ve 2009 üretim yılında yürütülen bu araģtırmada 9 ticari melez mısır çeģidi bitki materyali olarak kullanılmıģtır (Çizelge 3.1). Çizelge Denemede kullanılan melez mısır çeģitleri ve FAO olum grupları Erkenci ÇeĢitler FAO 550 Orda Erkenci ÇeĢitler FAO 600 Orta Geççi ÇeĢitler FAO 650 DKC 5783 DKC 6418 DKC 6589 NK FAMOSO NK TECTOR NK ARMA P 32T83 P 31A34 P 31P41 Denemede yer alan melez çeģitlerinin FAO olum grupları yukarıdaki çizelgede de görüldüğü gibi arasında değiģmektedir. Bu çeģitlerin tümü tek melez olup atdiģi (Zea mays indentata Sturt.) mısırlardır. açıklanmıģtır. Denemelerde yer alan melez mısır çeģitlerinin özellikleri olum pruplarına göre aģağıda NK FAMOSO : Erkenci bir çeģittir. Hektolitresi yüksek, yarı dik yapraklı, daneleri derin ve portakal renklidir. Marmara, Ege, Karadeniz, GAP ve Akdeniz Bölgelerinde ana ürün ve ikinci ürün olarak ekimi gerçekleģtirilebileceği gibi Doğu Anadolu Bölgesinde ana ürün olarak ekilebilir. NK TECTOR : Orta erkenci bir çeģittir. Yarı dik yapraklı, güçlü ve sağlam yapısı, taneleri derin, kırmızı turuncu renkli, hektolitresi ve adaptasyon özelliği çok iyidir. Marmara, Ege, Karadeniz, KahramanmaraĢ, Gaziantep ve Adıyaman bölge ekolojisinde ana ürün olarak ekimi gerçekleģtirilebilen bir çeģittir. Ege ve Akdeniz Bölgelerinde ikinci ürün olarak da ekilebilir. 15

25 NK ARMA : Orta geççi bir çeģittir. Yarı dik yapraklı, güçlü ve sağlam yapısı, daneleri derin, kırmızı ve turuncu renklidir. Hektolitresi ve adaptasyon özelliği çok iyidir. Marmara, Ege, Karadeniz, KahramanmaraĢ, Gaziantep ve Adıyaman bölge ekolojisinde ana ürün olarak ekimi gerçekleģtirilebilen bir çeģittir. Ege ve Akdeniz Bölgelerinde ikinci ürün olarak da ekilebilir. DKC 5783 : Erkenci bir çeģittir. Dik yapraklı, sık ekime uygun, niģasta yem sanayi için uygun, sarı atdiģi tane yapısına sahiptir. Erkenci silajlık çeģit olarak kullanılabilir. Marmara, Ege, Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde ikinci ürün olarak ekimi gerçekleģtirilebilen bir çeģittir. Güneydoğu Anadolu da ana ürün ekimine uygundur. DKC 6418 : Orta erkenci bir çeģittir. Sık ekime uygun olup, uzun boyludur. Koçandaki sıra sayısı dır. Hastalık ve zararlılara dayanıklı olup hektolitre ağırlığı yüksektir. DKC 6589 : Orta geççi bir çeģittir. Tane kalitesi ve hektolitre ağırlığı yüksektir. Dik, koyu yeģil yaprakları bulunmaktadır. Koçan sıra sayısı 14-16, koçan uzunluğu sıraya dane sayısına sahiptir. P32T83 : Erkenci bir çeģit olup, çok yüksek hektolitre ağırlığına ve portakal rengi tane yapısına sahiptir. Adaptasyon yeteneği yüksektir. Yaprak hastalıklarına yüksek toleranslı danelik bir çeģittir. Tane rutubetini çok hızlı kaybeder. Çukurova ve Ege bölgesinde ikinci ürün olarak ekilmesi tavsiye edilir. P31A34 : Orta erkenci bir çeģittir. Çok yüksek hektolitre ağırlığına ve portakal rengi tane yapısına sahiptir. GeliĢmiĢ kök yapısı ve güçlü sap yapısına sahiptir. Verim potansiyeli yüksek, tane nemini kaybetme özelliği hızlıdır. Çukurova, Ege, Adapazarı, Bursa bölgelerinde Ana ürün olarak ekilen yüksek verim potansiyeline sahip tanelik çeģittir. P31P41 : Orta geççi bir çeģittir. Taneleri portakal renginde ve hektolitre ağırlığı çok yüksektir. Temiz, parlak ve camsı tane yapısına sahiptir. Çukurova, Ege, Adapazarı ve Bursa bölgelerinde ana ürün olarak ekilen yüksek verim potansiyeline sahip tanelik çeģittir. 16

26 3.3. Yöntem Toprak hazırlığı, ekim ve bakım Denemenin kurulduğu tarlanın ön bitkisi ayçiçeğidir. Ayçiçeği hasadından sonra deneme alanı pullukla cm derin sürülmüģtür. Ġlkbahara kadar bu Ģekilde bırakılan tarla deneme alanı, ilkbaharda pullukla cm derinlikte yüzlek sürülmüģtür. Daha sonra sırasıyla diskaro, rotovatör ve tırmık geçirilerek deneme alanı ekime hazır hale getirilmiģtir. Denemede kullanılacak tohumlar ekim öncesi toprak altı zararlıları ve hastalıklarına karģı piyasada çiftçilerin çoğunlukla kullandığı ilaçlar ile ilaçlanmıģtır. Ekimde kullanılacak tohumların zarar görmemiģ ve sağlam olmasına dikkat edilmiģtir. Denemenin ekimi mayıs ayının son haftasında elle yapılmıģtır. Daha önce hazırlanmıģ çizilere uygun parselasyon iģlemi yapıldıktan sonra 20 cm aralıklarla 2 Ģer tohum bırakılmıģ ve üzerleri kapatılmıģtır. Tohumların ekimi 5 6 cm derinliğe yapılmıģtır. Ekim sonrası deneme alanından merdane geçirilmiģtir. Sakarya ve Düzce Ġllerinde gübreleme alt gübre ve üst gübre uygulaması Ģeklinde gerçekleģtirilmektedir. Alt gübre uygulaması; hareketini traktör kuyruk milinden alan santrifüjlü gübre atma makinaları ile serpme olarak veya tohum ekim anında pnömatik ekim makinaları ile yapılmaktadır. Üst gübre verilmesi ise gübre üniteli sıra arası çapa makinaları ile sıra kenarlarına uygulanmaktadır. Denemelerimizde gübrelemede 25 kg saf azot, 10 kg fosfor ve 10 kg da potasyum gübreleri kullanılmıģtır. Azotun 10 kg/da ı ekimle beraber, geriye kalan 15 kg/da ı da bitkiler cm boylandığında ikinci çapa ile birlikte verilmiģtir. Ekimden hemen sonra yabancı otlara karģı herbisit uygulanmıģ, daha sonraki mücadeleler kültürel olarak yapılmıģtır. Denemelerimizde ekimden hemen sonra yabancı otlara karģı 200 cc/da dozunda Asteclour etkili maddeli ilaçlama yapılmıģtır. Ekimden yaklaģık üç hafta sonra, bitkiler cm boylandığında ilk çapaya girilmiģtir. Bu çapada sıra üzerindeki yabancı otlar ve yağmur nedeniyle oluģan kaymak tabakası yok edilmiģ ve mısır köklerine boğaz doldurma iģlemi uygulanmıģtır. Ġkinci çapa ile de hem sıra arası çapalanmıģ hemde ikinci gübre dozu uygulanmıģtır. 17

27 Denemelerde çıkıģ sonrası yeterli yağmur yağdığı için sulama yapılmamıģ fakat diğer ihtiyaç duyduğu dönemlerde sulama eksiksiz yerine getirilmiģtir. Mısırı bitkilerinin sulama isteğine bağlı olarak 3 kez yağmurlama sulama ve 2 kez de karıkla sulama uygulanmıģtır. ġekil 1. Denemenin ekim sonrası görünümü ve merdane çekilmesi ġekil 2. Denemenin yağmurlama sulama ile sulanması 18

28 ġekil 3. Denemede teklemenin yapılması ġekil 4. Denemenin çapalanması 19

29 Denemelerin kurulması Deneme tesadüf blokları deneme desenine göre dört tekrarlamalı olarak yürütülmüģtür. Sıra arası 70 cm, sıra üzeri 20 cm olarak ekimi yapılan denemede parseldeki sıra sayısı 4 adet olup parsel boyutları ekimde 14 m 2, hasatta ise 7 m 2 olmuģtur. Hasatta parseldeki 4 sıradan kenarlardaki birer sıra kenar tesirleri olduğundan gözlemler hasatta orta iki sıra kullanılarak alınmıģtır Gözlemlerin alınması ve ölçümlerin yapılması Denemede çiçeklenme süresi, bitki boyu, ilk koçanın yerden yüksekliği, bitkide koçan sayısı, bitkide yaprak sayısı, koçan çapı, nem, tane koçan oranları ve tane verimi öğeler belirlenmiģtir. Ölçümler 10 ar bitki üzerinden yapılmıģtır. Ġki sıradaki (ilk ve son bitkiler hariç) koçanların hasat ve harmanından sonra dekara tane verimleri hesaplanmıģ ve %15 neme göre düzeltilmiģtir. Bu çalıģmada hasat, koçan kavuzlarının kuruduğu ve tanelerin sertleģtiği ve hasat için en önemli ölçüt olan koçandaki tanelerin dip kısmındaki siyah noktanın oluģtuğu ettiği dönemlerde yapılmıģtır. Düzce lokasyonunda denemenin hasadı 19 Ekim 2009 tarihinde, Sakarya lokasyonunda denemenin hasadı 20 Ekim tarihinde elle yapılmıģtır. Hasat sonrası elde edilen koçanlar gözlemleri yapılmak ve harman edilmek üzere uygun alanlara taģınmıģtır. Denemelerde aģağıdaki gözlem ve ölçümler göre yapılmıģtır. (Anonim, 2006) Çiçeklenme Süresi (gün): Ekim tarihinden parseldeki bitkilerin %50 sinin tepe püskülünü çıkarmasına kadar geçen süre çiçeklenme gün süresidir. Bitki boyu (cm): Her parselden rasgele seçilen 10 adet bitkinin toprak yüzeyinden tepe püskülünün en uç noktasına kadar olan mesafe ölçülerek ortalamaları alınmıģtır. Koçan bağlama yüksekliği (cm): Her parselde rasgele seçilen 10 adet bitkinin toprak yüzeyinden ilk koçanın sapa bağlandığı boğuma kadar olan mesafe ölçülerek ortalamaları alınmıģtır. 20

30 Hasatta bitki sayısı (adet): Hasat öncesinde dört sıralık parselin orta iki sırasında yer alan koçan bağlamıģ bitkilerin sayılmasıyla elde edilmiģtir. Hasatta koçan sayısı (adet): Hasat esnasında dört sıralık parselin orta iki sırasında yer alan koçan bağlamıģ bitkilerden elde edilen koçanların sayılmasıyla elde edilmiģtir. Bitkide Koçan Sayısı (adet): Hasatta koçan sayısıyla hasatta bitki sayısının birbirine oranlanmasıyla elde edilen değerdir. Tane/koçan oranı (%): Her parselden rasgele seçilen 10 koçan tamamen tanelenecek sömekli ve sömeksiz tartılarak birbirine oranlanmıģtır. Tanede nem (%): Denemede hasat sırasında tanenin nemini ifade eder. Sömeklerinden ayrılan taneler karıģtırılarak nem ölçme aleti ile nem ölçümü yapılmıģtır. Tane Verimi (kg/da): Her parselin kenar tesiri dıģındaki sıralar hasat edilerek tarla koçan ağırlığı belirlenecektir. Parsel verimi %15 neme göre aģağıdaki formül uygulanarak düzeltilmiģ ağırlık (DA) bulunmuģtur.. D.A.=parsel ağırlığı x (100-%nem) x tane/koçan oranı Dekara verim (DV) ise aģağıdaki formüle göre bulunacaktır. D.V.= DA x Parsel hasat alanı (m 2 ) olarak hesaplanacaktır. 21

31 ġekil 5. Hasat öncesi denemeden görünüm ġekil 6. Hasat olgunluğuna gelmiģ koçan görünümleri 22

32 Biyometrik değerlendirmeler Elde edilen ortalama değerler varyans analizine tabi tutulmuģ ve yıllar üzerinden birleģtirilmiģtir (Steelve and Torrie, 1980). 0,01 ve 0,05 olasılık düzeylerinde istatistiki farklı grupların belirlenmesi En Küçük Önemli Fark (E.K.Ö.F) testi ile yapılmıģtır. Biyometrik değerlendirme için JUMP istatistik paket programı kullanılmıģtır. 23

33 4. BULGULAR ve TARTIġMA Dokuz mısır çeģidi ile Sakarya ve Düzce lokasyonlarında kurulmuģ olan denemelerden elde edilen verilere lokasyonlar ve lokasyonlar birleģtirmesi üzerinden incelenen her özellik için ayrı ayrı yapılan biyometrik değerlendirmelerden elde edilen istatistikler ve yorumlar aģağıda verilmiģtir Çiçeklenme süresi Çiçeklenme süresi için 4 tekrarlama üzerinden yer birleģtirilmiģ varyans analizi sonuçları Çizelge 4.1 de verilmiģtir. Çizelge Çiçeklenme süresi için yer birleģtirilmiģ varyans analizi sonuçları Varyasyon kaynağı Serbestlik derecesi Kareler ortalaması F değeri Olasılık Tekrarlama ÇeĢit ** Lokasyon Lokasyon x çeģit ** Hata Toplam * : %5 istatistiki açıdan önem seviyesi **: %1 istatistiki açıdan önem seviyesi Yukarıdaki çizelge incelendiğinde lokasyon birleģtirmelerinde çeģitler arasınndaki farklılıklar istatistik açıdan önemlilik gösterirken ve lokasyon x çeģit interaksiyonunda da istatistiki açıdan önemli farklılıklar bulunmamıģtır. 24

34 Çizelge Çiçeklenme süresi için Sakarya, Düzce lokasyonları ve yer birleģtirilmiģ ortalama gözlem değerleri ve önemlilik grupları (gün) ÇeĢitler Lokasyonlar Sakarya Düzce Yer birleģtirilmiģ DKC c cd d DKC a cd c DKC a ab ab NK ARMA a ab a NK FAMOSO c d d NK TECTOR a bc ab P 31A a ab 6300 a P 31P b a bc P 32T a ab ab EKÖF (%5) CV(%) Denemeye alınan farklı FAO olum gruplarına sahip melez mısır çeģitlerinin Sakarya lokasyonu sonuçlarına göre çiçeklenme süreleri bakımından çeģitler arasında önemli istatistikî farklar bulunmuģ olup bu süre 56,50 ile 63,00 gün arasında değiģiklik göstermiģtir. En uzun çiçeklenme gün süresi NK ARMA, NK TECTOR, ve P 31 A 34 çeģitlerinden 63 gün süre ile elde edilmiģtir. En kısa çiçeklenme gün süresi ise 56,50 ve 56,75 gün ile NK FAMOSO ve DKC 5783 melez mısır çeģitlerinden elde edilmiģtir. Denemeye alınan farklı FAO olum gruplarına sahip melez mısır çeģitlerinin Düzce lokasyonu sonuçlarına göre çiçeklenme süreleri bakımından çeģitler arasında önemli istatistiki farklar bulunmuģ olup 58 ile 64 gün arasında değiģiklik göstermiģlerdir. En uzun çiçeklenme gün süresi NK ARMA ve P 31 P 41 melez mısır çeģitlerinden 64 gün süre ile elde edilirken bu çeģitler a grubunda yer almıģlardır. En kısa çiçeklenme gün süresi ise 58 ve 59 gün ile 25

35 beklenildiği gibi NK FAMOSO ve DKC 5783 melez mısır çeģitlerinden elde edilmiģ olup bu çeģitler ise istatistiki olarak f ve g grubunda yer almıģlardır. Denemeye alınan farklı FAO olum gruplarına sahip melez mısır çeģitleri birleģtirilmiģ lokasyon sonuçlarına göre çiçeklenme süreleri 63.5 gün ile 58.0 gün arasında değiģiklik göstermiģtir. NK ARMA çeģidi 63.5 gün ile a grubuna girerek en uzun çiçeklenme gün sayısına sahip olurken DKC 5783 melez mısır çeģidi 58.0 çiçeklenme gün sayısı ile g grubunda yer almıģ ve en kısa orana sahip olmuģtur Bitki boyu Bitki boyu için 4 tekrarlama üzerinden yer birleģtirilmiģ varyans analizi sonuçları Çizelge de verilmiģtir. Çizelge Bitki boyu için yer birleģtirilmiģ varyans analizi sonuçları Varyasyon kaynağı Serbestlik derecesi Kareler ortalaması F değeri Olasılık Tekrarlama ** ÇeĢit ** Lokasyon ** Lokasyon x çeģit ** Hata Toplam * : %5 istatistiki açıdan önem seviyesi **: %1 istatistiki açıdan önem seviyesi Yukarıdaki çizelge incelendiğinde bitki boyu değerleri açısından çeģit, terarlama, lokasyon ve lokasyon x çeģit interaksiyonları arasında yapılan analiz sonucunda istatistiki açıdan önemli farklılıklar gözlenmiģtir. 26

36 Çizelge Bitki boyu için Sakarya, Düzce lokasyonları ve yer birleģtirilmiģ gözlem değerleri (cm) ÇeĢitler Lokasyonlar Sakarya Düzce Yer birleģtirilmiģ DKC e cd d DKC a a-c a DKC cd a ab NK ARMA de a-c bc NK FAMOSO f e e NK TECTOR ab d bc P 31A bc b-d bc P 31P e ab c P 32T a-c b-d bc EKÖF (%5) CV(%) Denemede yer alan bir diğer komponent olan Sakarya lokasyonuna ait bitki boyu değerleri incelendiğinde cm ile cm arasında değiģiklik göstermiģtir (Çizelge 4.2.2). Yapılan varyans analizi sonucunda bitki boyu değerleri istatistiki açıdan önemlilik gösterdiği için yukarıdaki tabloda aynı zamanda gruplandırma da verilmiģtir. En yüksek bitki boyu değerini DKC 6418 çeģidi cm ile a grubuna girerek verirken en düģük bitki boyu değerini ise cm ile NK FAMOSO melez mısır çeģidi vermiģtir. Bu lokasyonda bitki boyu değerlerinin yüksek olması yağıģların düzenli alınması ve gerektiği zamanlarda sulama takviyesinin yapılması ile izah edilebilir. Düzce lokasyonuna ait bitki boyu değerleri incelendiğinde cm ile cm arasında değiģiklik göstermiģtir (Çizelge 4.2.2). Yapılan varyans analizi sonucunda bitki boyu değerleri istatistiki açıdan önemlilik gösterdiği için yukarıdaki tabloda aynı zamanda gruplandırma da verilmiģtir. En yüksek bitki boyu değerini DKC 6589 çeģidi cm ile a grubuna girerek verirken en düģük bitki boyu değerini ise cm ile NK FAMOSO melez 27

37 mısır çeģidi vermiģ ve e grubunda yer almıģtır. Bu lokasyonda bitki boyu değerlerinin Sakarya lokasyonuna göre daha düģük olmasının nedeni denemenin bulunduğu alanları yağıģların istenildiği zaman düzenli bir Ģekilde gelmemiģ olması olarak açıklanabilir. Denemedeki birleģtirilmiģ lokasyon sonuçlarına göre bitki boyu değerleri ile cm arasında değiģiklik göstermiģlerdir. DKC 6418 çeģidi cm ile en yüksek bitki boyuna ulaģırken en düģük bitki boyu cm ile NK FAMOSO melez mısır çeģidinde görülmüģtür. Lokasyonların bitki boyuna etkisi de önemli olmuģ ve denemenin Sakarya lokasyonu (308.2 cm) Düzce lokasyonuna (299.6 cm) göre daha yüksek değer vermiģtir. Bu sonuçlarda iklim Ģartlarının olumlu etkisi olmuģtur. Mısır bitkisinde tane verimi amacıyla yapılacak yetiģtiricilikte aģırı boylanma arzulanmaz (Turgut ve ark., 1999). ÇeĢitler arasında bitki boyu yönünden meydana gelen farklılık genetik yapılarından kaynaklanmaktadır (Gözübenli ve ark., 1997). Adana Tarımsal AraĢtırma Enstitüsü nde yapılan bir çalıģmada mısırın bitki boyunun cm (Anonim, 1985), diğer bir çalıģmada bitki boyu değerleri cm (Sağlamtimur, 1989) olmuģtur. Kün (1994) ise mısırda bitki boyunun cm arasında değiģtiğini belirtmiģtir Koçan bağlama yüksekliği Koçan bağlama yüksekliği için 4 tekrarlama üzerinden yer birleģtirilmiģ varyans analizi sonuçları Çizelge de verilmiģtir. Çizelge Koçan bağlama yüksekliği için yer birleģtirilmiģ varyans analizi sonuçları Varyasyon kaynağı Serbestlik derecesi Kareler ortalaması 28 F değeri Olasılık Tekrarlama ÇeĢit ** Lokasyon ** Lokasyon x çeģit ** Hata Toplam * : %5 istatistiki açıdan önem seviyesi **: %1 istatistiki açıdan önem seviyesi

38 Yukarıdaki çizelgeden de görüldüğü gibi koçan bağlama yüksekliği açısından çeģit, lokasyon ve lokasyon x çeģit interaksiyonu arasında yapılan analiz sonucunda istatistiki açıdan önemli farklılıkların olduğu tespit edilmiģtir. Çizelge Koçan bağlama yüksekliği için Sakarya, Düzce lokasyonları ve yer birleģtirilmiģ gözlem değerleri (cm) ÇeĢitler Lokasyonlar Sakarya Düzce Yer birleģtirilmiģ DKC c ab d DKC ab a a-c DKC a a a NK ARMA b ab cd NK FAMOSO c 90.0 c 96.3 e NK TECTOR a ab ab P 31A a b b-d P 31P c a d P 32T b ab cd EKÖF (%5) CV(%) Sakarya lokasyonuna ait koçan bağlama yüksekliği değerleri incelendiğinde melez mısır çeģitlerine ait değerler cm ile cm arasında değiģiklik göstermiģ olup bu değerler kabul edilebilir değerlerdir. En yüksek koçan bağlama yükseklikleri cm, cm ve yine cm ile NK TECTOR, DKC 6589 ve P 31 A 34 çeģitlerinden elde edilmiģ olup a grubuna girmiģlerdir. En düģük koçan bağlama yüksekliği değerleri ise NK FAMOSO, DKC 5783 ve P 31P41 çeģitlerinden sırasıyla cm, cm ve cm değerleriyle elde edilmiģ olup istatistiki olarak c grubuna girmiģlerdir. 29