Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science

Transkript

1 ISSN: Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science Yıl: 5, Sayı: 23, Mayıs 2018, s Prof. Dr. M. Safa YEPREM Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi İslam Tarihi ve Sanatları A.B.D. syeprem@gmail.com Lokman ÖZTÜRK Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Öğrencisi, lokmanztrk@gmail.com İMAM HATİP LİSELERİNDEKİ DİNİ MUSİKİ EĞİTİMİNİN ÖĞRENCİ- LERİN ÖZ SAYGISINA OLAN ETKİSİ 1 Özet Araştırmanın amacı; İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına olumlu bir etkisi var mıdır? sorusunun cevabını aramaktır. Bu amaç doğrultusunda valilikten gerekli izinler alınarak dini musiki alanından yetenek sınavı ile öğrenci alımı yapabilen ve bu özelliği ile alanında tek lise olan İstanbul Üsküdar Hakkı Demir Anadolu İmam Hatip Lisesinde 9. ve 10. sınıflarda eğitim gören toplamda 81 öğrenci üzerinde çalışma gerçekleştirilmiştir. İlk etapta müzik ve dini müzik eğitiminin ülkemiz eğitim sisteminde ne kadar yer kapladığı, öz (benlik) saygının ne olduğu, yüksek veya düşük olmasının insan davranışları bağlamında ne ifade ettiği ve müzik ile öz (benlik) saygı arasındaki ilişki belirtilmeye çalışılmıştır. Daha sonra okulda verilen eğitimin tam manası ile ortaya koyulabilmesi amacı ile öğrenciler ile derslere girilmiş ve öğretmenler ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. 1 Bu makale, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Türk Din Mûsikîsi Bilim Dalı nda Yüksek Lisans programı öğrencisi olan Lokman Öztürk ün İmam Hatip Liselerindeki Dini Musiki Eğitiminin Öğrencilerin Öz Saygısına Olan Etkisi (2018) başlıklı Yüksek Lisans tezi kaynak alınarak yazılmıştır. Yüksek Lisans tez Danışmanı Prof. Dr. M. Safa YEPREM dir.

2 Verilen eğitim ortaya koyulduktan sonra dini musiki dersi alan 40 öğrenci ile almayan 41 öğrenciye demografik bilgi formu ile birlikte Rosenberg Benlik Saygısı ölçeği uygulanarak öz (benlik) saygıları karşılaştırılmıştır. Bununla beraber öğrencilerin öz (benlik) saygılarına yaş, aile gelir düzeyi, anne ve babanın eğitim durumu, ailenin en sık dinlenen müzik türü ve doğum sırası faktörlerinin etkisinin olup olmadığı araştırılmıştır. Yapılan istatistiksel analizler sonucunda dini musiki eğitiminin öz (benlik) saygıya olumlu bir etkisinin olmadığı anlaşılmış olup yaş, aile gelir düzeyi, anne ve babanın eğitim durumu, ailenin en sık dinlenen müzik türü ve doğum sırası faktörlerinin öz (benlik) saygıya etkisinin olmadığı anlaşılmıştır. Anahtar kelimeler: Dini Müzik, İmam Hatip Lisesi, Öz (Benlik) Saygısı, AGSL THE EFFECT OF THE RELIGIOUS MUSIC EDUCATION IN THE RELI- GIOUS VOCATIONAL HIGH SCHOOLS ON THE STUDENTS SELF ES- TEEM Abstract The purpose of this research is finding the answer to the quesiton of Is there any positive effect of religious music education in the religious vocational high schools on the students self esteem? In accordance with this purpose, by taking necessary permisson from the governorship, a total of 81 students in the 9th and 10th grade, who are having education at the Istanbul Uskudar Hakkı Demir Anatolian Religious Vocational High School, which is the only high school in this particular field and accepting students with talent exam in the religious music field. 381 At the first stage, the place of music and religious music education in our country s education system, what is self-esteem, what does it mean if it s high or low in the context of human behavior, and the relation between music and self-esteem are tried to be mentioned. Afterwards, in order to be able to present the given education literally, attandence to the classes with students and interviews with the teachers were carried out. After the given education presented, by applying the Rosenberg Self-esteem scale along with the demographic information form, self-esteem was compared between 40 students who receive religious music lesson and 41 students who do not. In addition, it is investigated whether the self-esteem of the students were influenced by factors like age, income level of the family, the education level of parents, the type of music most frequently listened to in the family and birth order. Statistical analyses revealed that the religious music education had no positive effect on self-esteem and also it was understood that factros like age, income level of

3 the family, education level of parents, the type of music most frequently listened to in the family and birth order did not affect the self-esteem. Keywords: Religious Music, Religious Vocational High School, Self Esteem, Fine Arts 1. GİRİŞ Bu çalışmada, dini musiki eğitiminin imam hatip lisesi öğrencilerinin öz saygısına etkisinin olup olmadığı ölçülmüştür. Giriş bölümünde öncelikle ülkemizde milli eğitim bakanlığına bağlı okullar incelenmiş ve müzik eğitiminin bu okullarda ne kadar verildiği ve bu eğitimlerin içerisinde dini musiki eğitimin olup olmadığı incelenmiş olup, daha sonra imam hatip liselerinin tarihçesi ve amacı anlatılmış öz saygı kavramı kısaca izah edilmiştir. Müzik ve Dini Musiki Eğitiminin Eğitim Hayatımızdaki Kapladığı Yeri Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu Başkanlığının internet sitesindeki haftalık ders çizelgeleri incelendiğinde, ilkokul, ortaokul ve tüm lise dersleri için ayrı ayrı ders saatleri belirtilmiş olduğu görülebilmektedir. Yapılan incelemelerde, ilkokul, ortaokul, imama hatip ortaokulu, genel liseler, imama hatip liseleri, Anadolu liseleri, Anadolu imam hatip liseleri, Anadolu öğretmen liseleri, fen liseleri, güzel sanatlar liseleri ve spor liseleri eğitim sistemimizin basamakları olarak gözümüze çarpmaktadır. Söz konusu bakanlık internet sitesinde bir hafta için zorunlu ve seçmeli olarak öğrencilerin alması gereken ders saatleri toplamda, ilkokul 1.sınıf ile 4.sınıf arası 30 saat, ortaokul 5.sınıf ile 8.sınıf arası 35 ve lise 1. Sınıf ile 4.sınıf arasında 40 saat olarak belirtilmiştir. Bir haftalık dönem dikkate alınarak ilk ve orta öğretim hayatımız boyunca adlığımız ders saati toplamı 420 saat olarak karşımıza çıkmaktadır. Yine aldığımız zorunlu müzik dersi 8 saat, üçünden birini seçme zorunluluğumuz olan görsel sanatlar, beden eğitimi ve müzik dersleri üçlüsünden müzik dersini seçtiğimizde 12 saat ve seçmeli derslerden müzik dersini seçtiğimizde 30 saat olarak karşımıza çıkmaktadır. Yüzde olarak eğitim hayatımızın minimum %1,9 maksimum %7,1 ini müzik dersleri oluşturmaktadır fakat tüm seçmelilerin müzik dersi olarak seçilmediği seçilmediğini düşünürsek ortalama olarak %4,5 gibi bir rakam karşımıza çıkmaktadır. Bu rakamlara güzel sanatlar lisesi müzik bölümü müfredatı dâhil değildir. Dâhil edildiği takdirde bu oran %17 ye çıkmaktadır Dini musiki eğitimi, ilk ve orta öğretimdeki tüm bu müzik eğitimlerinin içerisine baktığımızda, Anadolu ve normal imam hatip liselerinde ve oda seçmeli olarak 1 veya 2 saat olarak uygulandığı görülmekte olup diğer kurumlarda tüm ders kitapları ve müfredatlar incelenmiş ve herhangi bir şekilde karşımıza çıkmamıştır. Yükseköğretime baktığımızda Marmara üniversitesi, Ankara üniversitesi, İstanbul Üniversitesi gibi toplamda 28 üniversitenin 3 ilahiyat fakültelerinde dini musiki dersleri lisans ve yüksek lisans düzeylerinde verilmekte fakat bu eğitimde lisans düzeyinde 1 dönem olarak ve- 2 Milli Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı,( ), Lokman Öztürk, İmam Hatip Liselerindeki Dini Musiki Eğitiminin Öğrencilerin Öz Saygısına Olan Etkisi (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2018, s Öztürk, s. 60, Ek. 1.4.

4 rilmektedir. Araştırma ve öğretim görevlisi sayısı mevcut ilahiyat fakülteleri sayısından az olduğundan dini musiki dersi verilemeyen ilahiyat fakülteleri bulunmaktadır. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Türk Musikisi Konservatuarı Türk Din Musikisi Bölümü sezonundan itibaren eğitim vermeye başlamış ve ilk mezunlarını vermiştir. Bu üniversite Türkiye genelinde lisans düzeyinde dini musiki eğitimi verilen ilk ve tek üniversitedir. 4 Öz (Benlik) Saygısı Benlik saygısı hakkında en çok bilinen araştırmacılardan olan ve özellikle ergenlik çağındaki kişilerde, kişiliğin global bir özelliği olan olumlu benlik imajının gelişimini etkileyen dinamikleri araştırmış olan Rosenberg, Society and Adolescent Self-Image 5 kitabında benlik saygısını şöyle tanımlamıştır: Benlik saygısı bireyin kendisine karşı, olumlu ve olumsuz tutumudur. Benlik saygısı, bireyin kendini değerlendirmesinin bir sonucudur. Bireyin kendine ilişkin değerlendirmeleri sonucunda ulaştığı yargı, benlik saygısının düzeyi için belirleyici olmaktadır. Benlik saygısı, bireyin benlik kavramına ilişkin ulaştığı değerlilik yargısıdır. Prof. Dr. Atalay Yörükoğlu na göre benlik saygısı, kişinin kendini değerlendirmesi sonucunda ulaştığı benlik kavramını onaylamasından doğan beğeni durumu olmaktadır Özet olarak benlik saygısı; kendini olduğundan aşağı ya da olduğundan yukarı görmeden kendinden memnun olma ve kendini değerli, olumlu, beğenilmeye ve sevilmeye değer bulma durumu denilebilir. Öz (Benlik) Saygısını Etkileyen Faktörler İshak Özkan, Benlik Saygısını Etkileyen Etkenler adlı araştırmasında 7, yaşları arasındaki 550 kişi üzerinde yaptığı çalışmada benlik saygısının, anne ve babanın eğitim düzeyine, cinsiyete, ailenin gelir düzeyine, annenin mesleğine ve ailenin ilgisine bağlı olduğunu göstermiştir. Esat Küçükali nin Kolejde eğitim gören lise öğrencileri ile devlet okulunda eğitim gören lise öğrencilerinin kişisel uyum, benlik saygısı ve liderlik düzeylerinin karşılaştırılması 8 adlı çalışmasında, lise öğrencilerinin yaşlarına göre kişisel uyum, benlik saygısı ve liderlik tutum- 4 Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Türk Musikisi Devlet Konservatuarı,( ), Öztürk, s Morris Rosenberg, Society and Adolescent Self-Image, Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1965; Öztürk, s Atalay Yörükoğlu, Gençlik Çağı Ruh Sağlığı Ve Ruhsal Sorunlar, 2. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1986; Öztürk, s İshak Özkan, Benlik Saygısını Etkileyen Etkenler, Düşünen Adam Dergisi. Cilt.7, Sayı.3, 1994, ss.4-9; Öztürk, s Esat Küçükali, Kolejde Eğitim Gören Lise Öğrencileri İle Devlet Okulunda Eğitim Gören Lise Öğrencilerinin Kişisel Uyum, Benlik Saygısı Ve Liderlik Düzeylerinin Karşılaştırılması (Yüksek lisans Tezi), Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2016, ss.68-74; Öztürk, s. 4.

5 ları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık tespit edilmiş olup yine bu çalışmada kız öğrencilerin benlik saygısı erkek öğrencilerden anlamlı bir düzeyde daha yüksek bulunmuştur. Prof. Dr. Özcan Köknel, Kaygıdan Mutluluğa Kişilik 9 adlı kitabında benlik saygısı üzerinde anne ve babanın eğitim düzeyinin etkili olduğunu belirtmekte olup araştırmalara göre anne ve babanın eğitim düzeyi arttıkça çocuğa karşı daha demokratik bir tutum ve davranışlarının arttığı görülmekte olduğunu belirtmektedir. Dr. Gülümser Akduman, Yard. Doç. Dr. Meltem Çolak ve Doç. DR. Gürol Cantürk ün Adli Psikiyatri Dergisinde Yayınladıkları makalesinde 10 çocukların yaşı, cinsiyeti, anne- baba öğrenim düzeyleri kendilik algısı üzerinde, kardeş sayısının ve sosyo-ekonomik seviyenin ise hem kendilik algısında hem de saldırganlık eğiliminde anlamlı bir farklılık oluşturduğu tespit edilmiştir. Yapılan yayınlar ve kitaplar incelendiğinde benlik saygısına; yaşın, cinsiyetin, kardeş sayısının, anne- baba eğitim düzeylerinin ve ailenin gelir düzeylerinin etkisinin olduğu söylenebilmektedir. Düşük ve Yüksek Öz (Benlik) Saygısı Gülden Uyanık Balat ve Berrin Akman Farklı Sosyo-Ekonomik Düzeydeki Lise Öğrencilerinin Benlik Saygısı Düzeylerinin İncelenmesi adlı makalede, Coleman ve Hendry ye göre 11 yüksek benlik saygısına sahip olanların mutlu, sağlıklı, üretken ve başarılı olmak için eğilim gösterdiklerini, güçlükleri yenmek için daha uzun süre çaba harcadıklarını, gece daha iyi uyuduklarını, daha az ülsere yakalanma riskleri olduğunu, diğerlerini kabul ve yaşıtlarının baskılarına daha az eğilim gösterdiklerini ve düşük benlik saygısına sahip olanların endişeli, karamsar, gelecek hakkında olumsuz düşünceleri olan ve başarısızlık eğilimleri olan bireyler olduklarını belirtmiştir. 384 Prof. Dr. Atalay Yörükoğlu na göre Yüksek benlik saygısına sahip gençler başkalarının kendisini sevilen sayılan, beğenilen, arkadaşlığı aranan, iyi huylu kişi olarak gördüklerine inandıklarını düşünmekte olup düşük benlik saygısına sahip kişiler başta ana babası olmak üzere onun için önemli kişilerin, kendisini sevmediklerine, değer vermediklerine inanır. 12 Haluk Yavuzer e göre Düşük benlik saygısına sahip kişiler, övgü ve eleştirileri kabul etmede güçlük yaşayan, en ufak bir hayal kırıklığında yaptığı işten vazgeçen, görevden ve denemeden kaçınan, olumsuz akran davranışlarından etkilenen kişilerdir Özcan Köknel, Kaygıdan Mutluluğa Kişilik, 17. Baskı, İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi, 2005, s. 85; Öztürk, s Gülümser Akduman, Meltem Çolak, Gürol Cantürk, Çocuklarda Kendilik Algısı ve Saldırganlık Eğilimi İlişkisi: Erzurum Örneği, Adli Psikiyatri Dergisi, Cilt:4, Sayı:3, 2007, ss.3-12; Öztürk, s Gülden Uyanık Balat, Berrin Akman, Farklı Sosyo-Ekonomik Düzeydeki Lise Öğrencilerinin Benlik Saygısı Düzeylerinin İncelenmesi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:24, Sayı:2, 2004, ss ; Öztürk, s Atalay Yörükoğlu, Gençlik Çağı Ruh Sağlığı Ve Ruhsal Sorunlar, 12. Baskı, İstanbul: Özgür Yayınları, 2004; Öztürk, s Haluk Yavuzer, Eğitim ve Gelişim Özellikleriyle Okul Çağı Çocuğu, 1. Baskı, İstanbul:Remzi Kitabevi, 2000, s.21; Öztürk, s. 6.

6 Özet olarak öz saygıları yüksek olan kişilerin iyi huylu, mutlu, sağlıklı, arkadaşlığı aranan kişiler olduğu bunun aksine öz saygıları düşük olan kişilerin ise kendilerine değer vermedikleri, karamsar oldukları, olumsuz akran davranışlarından hızlıca etkilenebilen ve endişeli oldukları söylenebilir. 2.1 Problem Durumu 2. METODOLOJİ Bu araştırma imam hatip liselerinde seçmeli ders olarak okutulmakta olan dini musiki dersinin öğrencilerin öz saygısına olan etkisini belirlemek amacıyla yapılacaktır. Araştırmacının olanakları içinde yapılan ilgili literatür taramasında daha önce müziğin insan üzerindeki etkileri, müzik ve din arasındaki ilişki, çalgı eğitimi ve bu eğitimin insanlar üzerindeki etkileri ile ilgili araştırmaların yapıldığı gözlemlenmiş olup dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına olan etkisine dair herhangi bir çalışmaya rastlanamamıştır. Günümüzde dini musiki dersleri imam hatip liselerinde seçmeli olarak verilmekte olup, bu ders öğrenciler tarafından seçildiği ya da zorunlu olarak verildiği takdirde öğrencilerin öz saygı seviyesinin etkide bulunabileceği düşünülmektedir. Bu sebepten dolayı söz konusu konu ile ilgili bir çalışma yapılarak bu alandaki eksiklik giderilmek istenmektedir. 2.2 Ana Problem Cümlesi: İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına olumlu bir etkisi var mıdır? Alt Problemler 1. İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına etkisinde yaş faktörünün rolü var mıdır? 2. İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına etkisinde ailenin gelir düzeyinin rolü var mıdır? 3. İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına etkisinde babaların eğitim durumunun rolü var mıdır? 4. İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına etkisinde annelerin eğitim durumunun rolü var mıdır? 5. İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına etkisinde ailede en sık dinlenilen müzik türünün rolü var mıdır? 6. İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına etkisinde doğum sırasının rolü var mıdır? 2.4 Ana Hipotez İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına olumlu bir etkisi vardır. 2.5 Alt Problemlere İlişkin Hipotezler 1. İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına etkisinde yaş faktörünün rolü vardır. 2. İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına etkisinde ailelerin gelir düzeyinin rolü vardır.

7 3. İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına etkisinde babaların eğitim durumunun rolü vardır. 4. İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına etkisinde annelerin eğitim durumunun rolü vardır. 5. İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına etkisinde ailede en sık dinlenilen müzik türünün rolü vardır. 6. İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına etkisinde doğum sırasının rolü vardır. 2.6 Araştırma Modeli Bu araştırma betimsel tarama modeline göre modellenmiştir. Araştırmada katılanların var olan özelliklerinde hiçbir değişiklik yapılmaksızın veri toplanarak, var olan durum hakkında deneklerin görüşleri alınmaya çalışılmıştır. Betimleme araştırmaları, mevcut olayların daha önceki olay ve koşullarla ilişkilerini de dikkate alarak, durumlar arasındaki etkileşimi açıklamayı hedef alır. Bu tür araştırmalar, çok sayıda obje ya da denek üzerinde ve belirli bir zaman kesiti içinde yapılmaktadır Evren ve Örneklem Türkiye deki tüm İmam Hatip Lisesi öğrencileri araştırmanın evrenini oluşturmaktadır. Örneklem grubu ise İstanbul Hakkı Demir Anadolu İmam Hatip Lisesinde okuyan 9. Sınıf 45 öğrenci ve 10. Sınıf 36 öğrenciden oluşmaktadır Veri Toplama Araçları Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği: Araştırmada benlik saygısı ölçümü için kullanılan ölçek, Morris Rosenberg tarafından 1963 yılında geliştirilmiştir. A.B.D de güvenirlik ve geçerlilik çalışmaları yapıldıktan sonra pek çok araştırmada bir ölçüm aracı olarak kullanılan ölçek, Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği adı altında Füsun Çuhadaroğlu tarafından Adolesanlarda Benlik Saygısı 15 isimli uzmanlık tezinde Türkçeye uyarlanmıştır. Çuhadaroğlu konuyla ilgili teknik detayı şöyle belirtmektedir: Güvenilirlik çalışması için test-tekrar test güvenilirlik tekniği kullanılan ölçek yaş arasındaki lise öğrencilerine bir ay ara ile iki kez uygulanmış ve uygulama sonucunda her alt ölçek (alt test) için elde edilen değişmezlik katsayıları ya da güvenilirlik oranları; benlik saygısı için 0,75, kendilik kavramının sürekliliği için, 0,75 insanlara güvenme için 0,55, eleştiriye duyarlılık için 0,48, depresif duygulanım için 0,70, hayalperestlik için 0,75, psikosomatik belirtiler için 0,89, kişiler arası ilişkilerde tehdit hissetme için 0,46, tartışmalara katılabilme derecesi için 0,51, ana-baba ilgisi için 0,51, babayla ilişki için 0,79 ve psişik izolasyon için ise 0,60 olarak tespit edilmiştir. 14 Saim Kaptan, Bilimsel Araştırma ve İstatistik Teknikleri, 10. Baskı, Ankara: Tekışık Web Ofset Tesisleri, 1995, s. 59; Öztürk, s Füsun Çuhadaroğlu, Adolesanlarda Benlik Saygısı (Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi), Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Ana Bilim Dalı, Ankara, 1986; Lokman Öztürk, Öztürk, s. 10.

8 Füsun Çuhadaroğlu tarafından bu şekilde ülkemizde güvenilirlik ve geçerlilik çalışmaları yapılmış olan Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği ergenlerde benlik saygısını ölçmek amacıyla pek çok araştırmada kullanıldığı gibi bizim araştırmamızda da dini musiki eğitimi alan öğrenciler ile almayan öğrenciler arasındaki benlik saygısı farklarını ölçmek üzere kullanılmıştır Demografik Bilgi Formu Araştırmaya katılan öğrenciler hakkında bilgi sahibi olmak amacıyla araştırmacı tarafından geliştirilen Demografik Bilgi Formu kullanılmıştır. 16 Formda öğrencilerin yaşı, sınıfı, ailede kaçıncı çocuk olduğu, ailede en sık dinlenen müzik türü, anne ve babanın eğitim düzeyi ve ailenin ortalama gelir miktarı ile ilgili sorular yer almaktadır. 2.9 Veri İşleme Yöntemleri ve Süreci En başta teze katkısı olacağı düşünülen kaynaklar eserlerin tarihine, yerine, türüne, adlarına, yazarlarına, konularına, sınırlamalarına ve boş bıraktıkları yerlere göre tasnif edilerek analiz edilmiştir. Yapılan analizlerden elde edilen rakamsal verilere göre tezin problem durumu ve ana problem cümlesi tespit edilmiş ve bu problem cümlesinden yola çıkarak alt problem soruları ve bunlara ilişkin hipotezler oluşturulmuştur. Ortaya çıkan veriler ışığında teze konu olan alana ilişkin veriler istatistiksel yöntemler kullanılarak ele alınmıştır. Araştırmanın problem durumunu ortaya koymak amacıyla literatür taraması ile toplanan veriler mantık ilminde genelden özele doğru akıl yürütme olarak tanımlanan tümdengelim metodu ile işlenmiştir. Örneklemin genel yapısına dair demografik bilgi formundan elde edilen veriler, öncelikle araştırmacı tarafından Microsoft Office Excel (2010) programına işlenmiş daha sonra da istatistik uzmanı tarafından SPSS V.17 paket programına aktarılarak araştırmanın alt problemleri doğrultusunda istatistiksel analizlere tabi tutulmuştur. 387 Bu araştırmada katılımcının yaşı, sınıfı, anne ve babasının eğitim durumu, ailede kaçıncı çocuk olduğu, ailenin ortalama gelir miktarı, ailede en sık dinlenen müzik türü, dini musiki dersi alıp almaması gibi sayı değeri taşıyan değişkenlerle benlik saygısı ortalaması arasındaki ilişkinin gruplara göre yapılacak olan analizinden önce, değişken değerlerinin gruplardaki dağılım karakteristiği One-Sample Kolmogorov-Simirnov testi (K-S Testi) ile sınanmıştır. Kaynaklarda bu test ile ilgili olarak, örneklem değerleri dağılımının belli bir teorik dağılıma uyup uymadığını test ettiği belirtilmektedir. 17 K-S Testi sonucunda bu araştırmada dağılım karakteristiğinin normal dağılıma uygunluk göstermediği tespit edilmiştir. Hüsnü Arıcı, normal dağılımda değerlerin evren ortalaması etrafında simetrik dağılım gösterdiğini, pek çok davranışın ölçümlerinin normal dağılıma benzer bir şekilde gerçekleştiğini belirtmektedir. 18 K-S Testi sonucunda dağılım karakteristiğinin normal dağılımdan farklılık gösterdiği tespit edilen dini musiki dersi alma ve katılımcının sınıfı değişkenlerin değerleri ile benlik say- 16 Öztürk, ss Ek Nilgün Köklü, Açıklamalı İstatistik Terimleri Sözlüğü, 1. Baskı, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2002, s. 79, Fatma Zehra Karışman, Kur an Ayetlerinin Ezberlenmesinde Makamsal Okuyuşun Etkisi (Yüksek lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2017, s.16; Öztürk, s Hüsnü Arıcı, İstatistik Yöntemler ve Uygulamalar, Gözden Geçirilmiş 15. Baskı, Ankara: Meteksan A.Ş., 2005, s. 61; Lokman Öztürk, İmam Hatip Liselerindeki Dini Musiki Eğitiminin Öğrencilerin Öz Saygısına Olan Etkisi (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2018, s. 12.

9 gısı ortalamaları arasındaki ilişkinin ve benlik saygısının ortalamalarının gruplara göre farklılık gösterip göstermediğinin analizinde, Mann-Whitney U Testi (Mu Testi) kullanılmıştır. Mann- Whitney U Testi kaynaklarda iki bağımsız örneklemden elde edilen puanların arasında anlamlı bir fark olup olmadığını anlamak için kullanılan en güçlü parametrik olmayan tekniklerden biri şeklinde anlatılmaktadır. 19 Şimdiye kadar anlatılanların dışında kalan katılımcının yaşı, sınıfı, anne ve babasının eğitim durumu, ailede kaçıncı çocuk olduğu, ailenin ortalama gelir miktarı, ailede en sık dinlenen müzik türü gibi sayma kuralına uyan kategorik değişkenler ile benlik saygısı ortalamaları arasındaki ilişkinin gruplara göre farklılık gösterip göstermediğinin analizinde Kruskal Wallis-H Testi kullanılmıştır. Bu test parametrik olmayan verilere sahip ikiden fazla grubun ölçümlerinin karşılaştırılmasında kullanılan bir yöntemdir. 20 Dini musiki dersi alanlar ve almayanların elde ettikleri benlik saygısı ortalamaları arasında çeşitli değişkenler açısından anlamlı bir farklılığın olup olmadığının test edilmesinde 0,05 anlamlılık düzeyi esas alınmıştır. Test değeri 0,05 ten büyük olduğunda değişkenler arasında farklılık olmadığı, 0,05 ten küçük olduğunda ise farklılık olduğu sonucuna varılmıştır. İstatistiksel analizlerde hipotezlerin test edilmesi konusunda kullanılacak anlamlılık düzeyinin toplum bilimlerinde genellikle 0,05 olarak belirlendiği kaynaklarda ifade edilmektedir. 21 Araştırmada Backward Regresyon kullanılarak katılımcının dini musiki dersi alma, sınıfı, yaşı, anne ve babasının eğitim durumu, ailede kaçıncı çocuk olduğu, ailenin ortalama gelir miktarı ve ailede en sık dinlenen müzik türü değişkenlerinin bağımlı değişken olan benlik saygısının üzerindeki etkisi araştırılmıştır. Kaynaklarda regresyon çözümlemelerinin değişkenler arası ilişkileri araştırırken bağımsız değişkenlerdeki değişimlerin, bağımlı değişken üzerindeki etkisinin derecesini araştırdığı belirtilmektedir. 22 Hüsnü Arıcı, İstatistik Yöntemler ve Uygulamalar kitabında herhangi bir araştırmada, arştırmanın amacına bağlı olarak, araştırmacı tarafından kontrol edilen farklı değerler verilen ya da arklı katagörileri ya da düzeyleri belirlenen değişkenlere bağımsız değişken derken, bir araştırmada kullanılan bağımsız değişkenin düzeylerine bağlı olarak durumu araştırma yada inceleme konusu yapılan değişkene de bağımlı değişken denilmektedir Elde edilen verilerin ne anlama geldiği tezin bulgular ve yorum kısmında detaylı olarak değerlendirilmiştir. Verilerin istatistiksel değerlendirilmesi konusunda İstanbul Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümünden mezun olan Uzman Psikolog Ayşe Özge OĞUZ dan yardım alınmıştır. ( ) 19 Test hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Köklü, s. 91; Öztürk, s U. Erman Eymen, SPSS 15 ile Veri Analiz Yöntemleri, ( ), Öztürk, s Aysel Aziz, Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri, Geliştirilmiş 6. Basım, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2011, s. 162; Öztürk, s Aziz, s. 163; Öztürk, s Arıcı, ss ; Öztürk, s. 13.

10 Araştırmamızın uygulama çalışmaları dini musiki ve hat üzerine yetenek sınavı ile öğrenci alımı gerçekleştirebilen şu anda( ) tek proje imama hatip lisesi olan İstanbul Üsküdar Hakkı Demir Anadolu İmam Hatip Lisesinde yapılmıştır 24. Bu araştırmanın yapılabilmesi için İstanbul Valiliği nden gerekli izinler alınmıştır 25. Okuldaki çalışmalara geçilmeden önce bu okulda verilen dini musiki eğitiminin önemini ortaya koymak için Türk Eğitim Sistemindeki müzik/dini müzik eğitimin ortaya koyulması amacı ile ilkokul, ortaokul ve liselerdeki müzik ders saatleri ve kitapları incelenmiştir. 26 İlk etapta okulda yaptığımız incelemelerde dini musiki dersinin tam bir müfredat ile yapılmadığı anlaşılmış olup öğrencilere verilen eğitimin bütün yönleri ile ortaya çıkarılması için çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar kapsamında okulda öğrenciler ile 10 tam gün derslere girilmiştir. Yapılan inceleme ve görüşmelerde 27, okulun 2016 yılından itibaren proje okulu olduğu, dini musiki ve hat bölümlerinde öğrenci olabilmek için mülakatın geçilmesi gerektiği ve dini musiki kontenjanından alınan öğrencilerin normal öğrencilerden hiçbir dersi eksik almadığı, aksine zorunlu olarak hafta içleri ve hafta sonları saatleri arasında okulda dini musiki derslerine girme zorunluluklarının olduğu anlaşılmıştır. 9. ve 10. sınıf dini musiki proje sınıfı öğrencilerinin, 9. Sınıflar 2 ders saati ve 10 sınıflar 1 ders saati zorunlu olarak aldıkları dini musiki dersinin yanında ekstra olarak, her gün ile saatleri arası ve cumartesi günleri ile saatleri arası zorunlu dini musiki eğitimi gördüğü anlaşılmıştır. 389 Hafta içi ders saatlerindeki 1 er ve 2 şer saatlik dini musiki eğitimi, toplu sözlü eser geçilerek yapılmakta olup, hafta içi ekstra olan eğitim, çalgı dersi alan öğrenciler için bir çalgı hocası eşliğinde çalgı dersi alarak, çalgı dersi almayan öğrenciler için ise bir hoca nezaretinde toplu sözlü eser geçerek yapılmakta olup hafta sonu ise yine bir hoca nezaretinde toplu sözlü eser geçerek gerçekleştirilmektedir. Çalgı olarak ud, ney, tanbur, kanun, ritim, klasik kemençe ve keman dersleri, ilgili hocalar tarafından verilmekte olduğu anlaşılmış olup bu derslerden tanbur ve kanun haricindeki çalgı derslerinin okulda verildiği gözlemlenmiştir. Çalgı dersleri haftada 1,5 ar saat olduğu ve her öğrenci bir çalgı dersini almak mecburiyetinde olduğu görülmüştür. Söz konusu çalgı ve dini musiki hocaları ile tek tek görüşmeler yapılarak okulda şimdiye kadar verilen eğitim, geçilen eserler 28 ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Tüm bu çalışmaların ardından, 9. Ve 10. Sınıflardan dini musiki dersi alan ve almayan öğrencilerden eşit sayıda öğrenciye demografik bilgi formunun 29 ve Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeğini 30 doldurmaları istenmiştir. 24 Proje okul olduğuna dair evraklar için bkz. Öztürk, ss Ek Valilik izin belgesi için bkz. Öztürk, s.64. Ek Tablo için bkz. Öztürk, s.56 Ek Öğretmenler ile yapılan görüşme kayıtları için bkz. Öztürk, ss Ek Öğrenciler ile geçilen eser listesi için bkz. Öztürk, ss Ek Form için bkz. Öztürk, ss Ek Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği için bkz. Öztürk, s. 67 Ek. 2.4.

11 2.10 Varsayımlar 1. İlgili literatürün alanın bütün bilgisini temsil ettiği varsayılmaktadır. 2. Seçilen ölçme değerlendirme yöntemlerinin sağlıklı olduğu varsayılmaktadır. 3. Ölçme değerlendirme yapacak kişinin doğru ve güvenilir şekilde verileri topladığı varsayılmaktadır Sınırlamalar 1. Araştırmanın sonuçları 81 denek öğrenci ile sınırlıdır. 2. İstanbul ili, Üsküdar ilçesinde bulunan Hakkı Demir Anadolu İmam Hatip Lisesi devam eden 9. (45 Öğrenci) Ve 10. (36 Öğrenci) sınıf öğrencileri ile sınırlıdır İlgili Literatür Araştırma konusu ile ilgili yapılan literatür taramasında ele alınan eserlerin konularına göre frekans ve yüzde dağılımları aşağıdaki tabloda yer almaktadır: Tablo 1: Eserlerin Konularına Göre Frekans ve Yüzde Dağılım Tablosu Eser sayısı:59 Konu f f (Rakam) % 390 Din ve Müzik II 2 3,4 Çalgı Eğitimi ve Oluşturduğu Etki IIIII 5 8,5 Müzik ve Oluşturduğu Etki IIIIIIIIIIIIIII 15 25,4 Öz Saygı (Benlik Saygısı) II 2 3,4 Ergenlik Dönemi ve Psikoloji I 1 1,7 Müzik ve Öz Saygı (Benlik Saygısı) IIIII 5 8,5 Müzik Tarihi IIII 4 6,7 Müzik ve Eğitim IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII 25 42,4 Dini Musiki Eğitiminin Öz Saygıya (Benlik Saygısı) Olan Etkisi 0 0

12 Grafik 1: Eserlerin Konularına Göre Dağılımı Yukarıdaki grafik incelendiğinde, incelenen eserlerde daha çok müzik ve eğitim, müzik ve oluşturduğu etki ve son olarak da çalgı eğitimi ve oluşturduğu etki ile Müzik ve Öz Saygı (Benlik Saygısı) konularının ele alındığı görülmektedir. Yapılan literatür taraması ve incelemeler sonucunda müzik, müzik eğitimi, çalgı eğitimi ve öz saygı ile ilgili fazlaca araştırma yapıldığı fakat dini musikinin öz saygıya olan etkisi ile ilgili herhangi bir çalışmanın yapılmadığı görülebilmektedir BULGULAR ve YORUM "İmam Hatip Liselerindeki Dini Musiki Eğitiminin Öğrencilerin Öz Saygısına Olan Etkisi" konulu araştırma için Üsküdar Hakkı Demir Anadolu İmam Hatip Lisesi'nde 9. ve 10. sınıfta okuyan 82 öğrenci örneklem olarak alınmış olup, 9. sınıfta okuyan ve dini musiki dersi alan 1 öğrenci okula gelmediği için anket toplamda 81 öğrenciye uygulanmıştır. Araştırmadaki analiz tabloları ve grafikler SPSS 17 istatistik paket programında hazırlanmıştır. Ankete katılan öğrencilerin %55,6'sını oluşturan 45 öğrenci 9. sınıfta okurken, %44,4'ünü oluşturan 36 öğrenci ise 10. sınıfta okumaktadır. 9. sınıfta okuyan 45 öğrencinin %49'unu oluşturan 22 öğrenci dini musiki dersi alırken, %51'ini oluşturan 23 öğrenci dini musiki dersi almamaktadır. 10. sınıfta okuyan 36 öğrencinin %50'sini oluşturan 18 öğrenci dini musiki dersi alırken, %50'sini oluşturan 18 öğrenci dini musiki dersi almamaktadır.(tablo 2)

13 Tablo 2. Katılımcıların Sınıflara Göre Dağılımları Değişkenler Sayı Yüzde % Öğrencilerin Sınıfı 9. Sınıf 45 55,6 10. Sınıf 36 44,4 Toplam 81 Dini Musiki Eğitimi Alanlar Almayanlar Dini Musiki Eğitimi Alan 9. Sınıf 22 27,2 Alan 10. Sınıf 18 22,2 392 Almayan 9. Sınıf 23 28,4 Almayan 10. Sınıf 18 22,2 Öğrencilerin yaş dağılımları incelendiğinde yaşların 14 ile 18 yaş arasında değişmekte olduğu ve yaş ortalamasının 15,27 ve standart sapmanın 0,84 yıl olduğu tespit edilmiştir (Tablo 3). Tablo 3. Katılımcıların Yaş Ortalamaları Minimum Maksimum Ortalama Standart Sapma Değer Değer Öğrencilerin Yaşı ,27 0,84 Tablo 4'te katılımcıların %80,2'sini oluşturan 65 öğrencinin 15 ve 16 yaşında olduğu görülmektedir. 17 yaşında 1 öğrenci varken 18 yaşında 2 öğrenci bulunmaktadır. Katılımcıların

14 %16'sını oluşturan 13 öğrencinin ise 14 yaşında olduğu tespit edilmiştir. Dini musiki dersi alan öğrencilerin %12,5'i 14 yaşında, %50'si 15 yaşında, %30'u 16 yaşında, %2,5'u 17 yaşında ve %5'inin 18 yaşında olduğu tespit edilmiştir. Dini musiki dersi almayan öğrencilerin ise %19,5'inin 14 yaşında, %43,9'unun 15 yaşında, %36,6'sının 16 yaşında olduğu tespit edilmiştir. Dini musiki dersi almayan öğrenciler arasında 17 ve 18 yaşında öğrenci bulunmamaktadır. Tablo 4'te katılımcıların ailelerinde kaçıncı çocuk oldukları incelendiğinde; %40,7'sinin ilk çocuk, %40,7'sinin 2. çocuk, %12,3'ünün 3.çocuk, %4,9'unun 4.çocuk ve %1,2'sinin 5. çocuk olduğu görülmektedir. Katılımcıların %81,4'ünü oluşturan 66 öğrencinin 1. çocuk ve 2. çocuk oldukları belirlenmiştir. Dini musiki dersi alan öğrencilerin %87,5'i ailesinde 1. ve 2. çocuk iken, dini musiki dersi almayan öğrencilerin %75,6'sının ailede 1. ve 2. çocuk olduğu tespit edilmiştir. Tablo 4. Katılımcıların Demografik Dağılımları Alanlar Almayanlar Toplam Demografik Değişkenler Sayı Yüzde% Sayı Yüzde% Sayı Yüzde% Yaşları 14 yaş 5 12,5 8 19, yaş , , yaş , ,3 17 yaş 1 2, ,2 18 yaş ,5 Ailede Kaçıncı Çocuk 1. çocuk 17 42, ,7 2. çocuk , ,7 3. çocuk , ,3 4. çocuk 1 2,5 3 7,3 4 4,9 5. çocuk ,4 1 1,2 Öğrencilerin ailelerinin eğitim düzeyi incelendiğinde anne ve babaların en az ilkokul mezunu olduğu, yüksek lisans mezunu olan 1 anne varken, 2 babanın doktora ve 12 babanın da yüksek lisans mezunu olduğu tespit edilmiştir. Katılımcıların %43,2'sini oluşturan 35 öğrencinin

15 annesinin lise mezunu, %29,6'sını oluşturan 24 öğrencinin babasının da lise mezunu olduğu belirlenmiştir. 4 katılımcının babası ilkokul mezunu iken, 13 katılımcının annesi ilkokul mezunu olarak görülmektedir. Dini musiki dersi alan katılımcıların annelerinin %10'u ilkokul mezunu, %22,5'i ortaokul mezunu, %40'ı lise mezunu ve %27,5'inin üniversite ve yüksek lisans mezunu olduğu, dini musiki dersi almayan katılımcıların annelerinin %22'sinin ilkokul mezunu, %17,1'inin ortaokul mezunu,%46,3'ünün lise mezunu ve %14,6'sının üniversite mezunu olduğu tespit edilmiştir. Her iki grupta da annesi doktora mezunu olan öğrenci bulunmamaktadır. Dini musiki dersi alan katılımcıların babalarının %2,5'i ilkokul mezunu, %17,5'i ortaokul mezunu, %32,5'i lise mezunu, %27,5'inin üniversite mezunu, %15'inin yüksek lisans mezunu ve %5'inin doktora mezunu olduğu, dini musiki dersi almayan katılımcılarının babalarının %7,3'ünün ilkokul mezunu, %26,8'inin ortaokul mezunu, %26,8'inin lise mezunu, %24,4'ünün üniversite mezunu ve %14,6'sının yüksek lisans mezunu olduğu tespit edilmiştir. Ailenin ortalama aylık geliri incelendiğinde 1 katılımcının ailesinin 1000 tl altında geliri olduğu, 11 katılımcının ailesinin tl arasında geliri olduğu, 15 katılımcının ailesinin tl arası geliri olduğu, 37 katılımcının ailesinin tl arasında geliri olduğu ve 4001 tl ve üstü 17 katılımcının ailesinin geliri olduğu tespit edilmiştir. Dini musiki dersi alan öğrencilerin %2,5'inin ailelerinin aylık ortalama gelirinin 1000 tl'nin altında, %15'inin tl arasında, %12,5'inin tl arasında, %42,5'inin tl arasında ve %27,5'inin 4001 tl üzerinde olduğu belirlenmiştir. Dini musiki dersi almayan öğrencilerin hiçbirinin ailesinin 1000 tl'nin altında aylık ortalama geliri olmadığı, bu öğrencilerin %12,2 sinin ailesinin aylık ortalama gelirinin tl arasında, %24,4 ünün tl arasında, %48,8'inin tl arasında ve %14,6'sının 4001 tl üzerinde olduğu tespit edilmiştir. (Tablo 5) 394 Tablo 5. Katılımcıların Ailelerinin Demografik Dağılımları Alanlar Almayanlar Toplam Demografik Değişkenler Sayı Yüzde% Sayı Yüzde% Sayı Yüzde% Annenin Eğitim Düzeyi İlkokul Ortaokul 9 22,5 7 17, ,8 Lise Mezunu , ,2 Üniversite Mezunu , ,8 Yüksek Lisans 1 2, ,2 Babanın Eğitim Düzeyi İlkokul 1 2,5 3 7,3 4 4,9 Ortaokul 7 17, , ,2 Lise Mezunu 13 32, , ,6

16 Üniversite Mezunu 11 27, , ,9 Yüksek Lisans , ,8 Doktora ,5 Ailenin Aylık Ort. Geliri 1000 tl'den az 1 2, , tl-2000 tl , , tl-3000 tl 5 12, , , tl-4000 tl 17 42, , , tl ve Üzeri 11 27,5 6 14, Tablo 6'te katılımcıların ailelerinde en sık dinlenen müzik türü incelenmiş olup, katılımcıların % 33,3'ünün ailesinde dini müzik dinlendiği, %25,9'unun ailesinde ise pop müzik dinlendiği tespit edilmiştir. Ailede en az dinlenen müzik türleri ise sırasıyla Klasik Batı Müziği, Yabancı Pop, Arabesk Müzik, Türk Sanat Müziği ve Türk Halk Müziği olarak belirlenmiştir. Dini musiki dersi alan öğrencilerin %47,5'inin ailesinde dini müzik, %17,5'inin ailesinde Türk Sanat Müziği ve %12,5'inin ailesinde ise Pop Müzik dinlenirken; dini musiki dersi almayan öğrencilerin %39'unun ailesinde Pop Müzik, %19,5'inin ailesinde dini müzik, %17,1'inin ailesinde Türk Halk Müziğinin dinlendiği belirlenmiştir. 395 Tablo 6. Katılımcıların Ailelerinde En Sık Dinlenen Müzik Türüne Göre Dağılımları Alanlar Almayanlar Toplam Değişken Sayı Yüzde% Sayı Yüzde% Sayı Yüzde% Ailede En Sık Dinlenen Müzik Türü Türk Halk Müziği 3 7,5 7 17, ,3 Türk Sanat Müziği 7 17,5 2 4,9 9 11,1 Klasik Batı Müziği ,9 2 2,5 Arabesk Müzik 3 7,5 3 7,3 6 7,4 Pop Müzik 5 12, ,9 Dini Müzik 19 47,5 8 19, ,3

17 Diğer (Yabancı Pop, Rap) 3 7,5 3 7,3 6 7,4 Çalışmada kullanılan analiz yöntemini belirlemek için öncelikle verilerin normal dağılıma uygunluğu araştırılmıştır. Normal dağılıma uygunluk Tek Örneklem Kolmogorov-Smirnov Testi ile belirlenmiştir. Tüm gruplar için %5 anlamlılık düzeyinde verilerin dağılımının normal dağılıma uygunluk gösterdiği belirlenmiştir. Bu sebeple iki gruptan oluşan verilerin analizinde parametrik olan analiz yöntemlerinden Bağımsız Örneklem t-testi, değişkenlerin öğrencilerin öz (benlik) saygı düzeylerine etkilerini saptamada ise İki Yönlü ANOVA testi kullanılmıştır. Yaşar Tonta ANOVA testi için bağımsız değişkenlerin kendi aralarında nasıl etkileşime girdiklerini ve bu etkileşimlerin bağımlı değişken üzerindeki etkilerini analiz etmek için kullanılır demektedir. 31 Fatih Gürsul bağımsız örneklem t- Testi için iki grubun (kadın-erkek, evli-bekar, kontrol-deney grubu, vs ), ortalamaları karşılaştırılarak, aradaki farkın rastlantısal mı, yoksa istatistiksel olarak anlamlı mı olduğuna karar vermek istendiğinde kullanılır demektedir. 32 Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği 10 sorudan oluşmakta ve ölçek puanları 0-30 arasında değişmektedir. 30 puan en yüksek benlik saygısını gösterir arasında alınan puan benlik saygısının yeterli olduğunu gösterirken 15 puanın altı düşük benlik saygısını göstermektedir. Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeğinin güvenirliğinin testi Cronbach alfa katsayısı ile ölçülmüş ve 0,797 olarak bulunmuştur. Vahit Bademci Ölçümlerin güvenirligini kestirrnek için degişik yöntemler vardır. Bunlardan birisi de Cronbach'ın alfa katsayısı yöntemidir. 33 demektedir. 396 Tablo 7 de ankete katılan öğrencilerin puan ortalamaları 18,40 ile yeterli bir benlik saygısına işaret ederken, standart sapma 4,81 olarak tespit edilmiştir (Tablo 7). Tablo 7. Katılımcıların Rosenberg Benlik Saygısı Ölçek Puan Ortalamaları Minimum Maksimum Ortalama Standart Sapma Değer Değer Öz (benlik) Saygı ,40 4,81 31 Yaşat Tonta, Varyans Analizi (ANOVA), Kovaryans Analizi (ANCOVA), Faktöriyel ANOVA, Çoklu Varyans Analizi (MANOVA),( ) Öztürk, s Fatih Gürsul, İleri İstatistik Yöntemler ve Veri Analizi 4. Hafta, ( ), Öztürk, s Vahit Bademci, Tartışmayı Sonlandırmak: Cronbach'ın Alfa Katsayısı, İki Degerli (0,1] Ölçümlenmiş Maddeler İle Kullanılabilir, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 13, 2006; Öztürk, s. 24.

18 3.1. Ana Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına olumlu bir etkisi var mıdır? İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına olumlu bir etkisi olup olmadığını ortaya koymak için Bağımsız Örneklem t-testi ile öğrencilerin dini musiki dersi alıp almamalarına göre öz (benlik) saygı açısından anlamlı bir farklılık olup olmadığı araştırılmıştır. Analiz sonuçlarına göre, dini musiki eğitimi alan öğrencilerin öz (benlik) saygı ortalamalarının (17,60±4,64) almayanlardan (19,17±4,89) düşük olmasına rağmen aradaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır.(tablo 8, p> 0,05). Özet olarak imam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına olumlu bir etkisi olmadığı görülmüştür. Tablo 8. Öz (benlik) Saygı Ölçek Puanlarının Katılımcıların Dini Musiki Eğitimi Alıp Almamalarına Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Bağımsız Örneklem t-testi Tablosu Gruplar N=81 Öz (Benlik) Saygısı Test/ 397 X±SS p Değeri Dini Musiki Eğitimi Alanlar 40 17,60±4,64 t=1,481 Almayanlar 41 19,17±4,89 p=0, Birinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum Alt problem 1: İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına etkisinde yaş faktörünün rolü var mıdır? Katılımcıların dini musiki eğitimi alan ve almayanların yaş gruplarına göre öz (benlik) saygısı düzeyleri İki Yönlü Varyans Analizi 34 ile değerlendirilmiştir (Tablo 9, p=0,61). Dini musiki eğitimi alan ve almayan öğrencilerin öz (benlik) saygısı düzeyleri yaşlarına göre farklılık göstermemektedir (p> 0,05). Dini musiki eğitimi alan öğrencilerin 16 yaşındakilerin öz(benlik) saygısı puan ortalaması 19,17, 17 yaşındakilerin ise 19 olarak bulunmuşken; Dini musiki eğiti- 34 Yaşat Tonta, Varyans Analizi (ANOVA), Kovaryans Analizi (ANCOVA), Faktöriyel ANOVA, Çoklu Varyans Analizi (MANOVA),( ) Öztürk, s. 26.

19 mi almayan öğrencilerin 14 yaşındakilerin öz (benlik) saygısı puan ortalaması 20,38, 16 yaşındakilerin 19,80 ve 15 yaşındakilerin 18,11 olarak belirlenmiştir. Sonuç olarak dini musiki eğitimi alan ve almayan öğrencilerin öz (benlik) saygısına yaşın etkisinin olmadığı anlaşılmıştır. Tablo 9. Öz (Benlik) Saygı Ölçek Puanlarının Katılımcıların Yaş Grubuna, Ailede Kaçıncı Çocuk Olduklarına, Anne ve Babalarının Eğitim Düzeyine, Ailenin Aylık Ortalama Geliri ve Ailede En Sık Dinlenen Müzik Türüne Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan İki Yönlü Varyans Analizi Tablosu Alanlar Almayanlar Gruplar N=81 N Öz (Benlik) Saygı N Öz (Benlik) Saygı p Değeri ort. ort. Katılımcıların Yaşları 14 yaş , ,38 15 yaş , ,11 0, yaş , ,80 17 yaş , yaş Ailede Kaçıncı Çocuk 1. çocuk , ,25 2. çocuk , ,40 0, çocuk , çocuk ,33 5. çocuk Annenin Eğitim Düzeyi İlkokul , ,89 Ortaokul , ,57 0,302 Lise Mezunu ,

20 Üniversite Mezunu , ,67 Yüksek Lisans , Babanın Eğitim Düzeyi İlkokul , Ortaokul , ,64 0,232 Lise Mezunu , ,64 Üniversite Mezunu , ,4 Yüksek Lisans , ,67 Doktora , Ailenin Aylık Ort. Geliri 1000 tl'den az tl-2000 tl , ,2 0, tl-3000 tl , , tl-4000 tl , , tl ve Üzeri , ,5 Ailede En Sık Dinlenen Müzik Türü Türk Halk Müziği , ,43 Türk Sanat Müziği , ,605 Klasik Batı Müziği ,5 Arabesk Müzik , ,67 Pop Müzik , ,44 Dini Müzik , ,5 Diğer(Yabancı Pop, Rap) ,6 3 20,33

21 3.3. İkinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum Alt problem 2: İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına etkisinde ailenin gelir düzeyinin rolü var mıdır? Katılımcıların dini musiki eğitimi alan ve almayanların ailelerinin gelir düzeyinin göre öz (benlik) saygı düzeyleri İki Yönlü Varyans Analizi ile değerlendirilmiştir (Tablo 9, p=0,348). Dini musiki eğitimi alan ve almayan öğrencilerin öz (benlik) saygı düzeyleri ailelerin gelir düzeyine göre farklılık göstermemektedir (p> 0,05). Dini musiki eğitimi alan öğrencilerin aile gelir düzeyi tl olanların öz (benlik) saygı puan ortalaması 18,65; tl olanların 18,33 olduğu; dini musiki eğitimi almayan öğrencilerin aile gelir düzeyi 4001 tl ve üzeri olanların öz (benlik) saygı puan ortalaması 21,5; tl olanların 19,4 ve tl olanların ise 19,2 olduğu tespit edilmiştir. Bu bilgiler ışığında, Tablo 9 incelendiğinde öz (benlik) saygı ortalamalarının ailenin gelir düzeyi artması ya da azalması ile bağlantılı olarak değişmediği, ailenin gelir düzeyinin öz (benlik) saygıya etkisinin olmadığı söylenebilir Üçüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum Alt problem 3: İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına etkisinde babaların eğitim durumunun rolü var mıdır? Katılımcıların dini musiki eğitimi alan ve almayanların babaların eğitim durumuna göre öz (benlik) saygı düzeyleri İki Yönlü Varyans Analizi ile değerlendirilmiştir (Tablo 9, p=0,232). Dini musiki eğitimi alan ve almayan öğrencilerin öz (benlik) saygı düzeyleri babaların eğitim durumuna göre farklılık göstermemektedir (p> 0,05). Dini musiki eğitimi alan öğrencilerin babaları ilkokul mezunu olan 1 öğrencinin öz (benlik) saygı puan ortalaması 27, doktora yapmış babası olan 2 öğrencinin ise 22,50 olduğu, en düşük ortalamanın ise 14,33 ile babaları yüksek lisans mezunu olan öğrencilere ait olduğu belirlenmiştir. Dini musiki eğitimi almayan öğrencilerin babaları üniversite mezunu olanların öz (benlik) saygı puan ortalamaları 20,4 yüksek lisans mezunu olanlarının 19,67, lise mezunu olanların ise 19,64 olduğu, en düşük ortalamanın ise 17,64 ile babaları ortaokul mezunu olan öğrencilere ait olduğu belirlenmiştir. 400 Özetle Tablo 9 incelendiğinde babaların eğitim durumunun farklı olmasının öz ( benlik) saygıya etkisinin bulunmadığı söylenebilir Dördüncü Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum Alt problem 4: İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına etkisinde annelerin eğitim durumunun rolü var mıdır? Katılımcıların dini musiki eğitimi alan ve almayanların annelerin eğitim durumuna göre öz (benlik) saygı düzeyleri İki Yönlü Varyans Analizi ile değerlendirilmiştir (Tablo 9, p=0,302). Dini musiki eğitimi alan ve almayan öğrencilerin öz (benlik) saygı düzeyleri annelerin eğitim durumuna göre farklılık göstermemektedir (p> 0,05). Dini musiki eğitimi alan öğrencilerin anneleri ortaokul mezunu olanlarının öz (benlik) saygı puan ortalaması 18,11, üniversite mezunu olanların ise 18 olduğu belirlenmiştir. Dini musiki eğitimi almayan öğrencilerin anneleri lise mezunu olanlarının öz (benlik) saygı puan ortalaması 20, ilkokul mezunu olanların ise 19,89,

22 üniversite mezunu olanların 19,67 olduğu ve en düşük ortalamanın ise 15,57 ile anneleri ortaokul mezunu olan öğrencilere ait olduğu belirlenmiştir. Sonuç olarak annelerin eğitim düzeyinin öz (benlik) saygıyı etkileyen bir faktör olmadığı anlaşılmıştır Beşinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum Alt problem 5: İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına etkisinde ailede en sık dinlenilen müzik türünün rolü var mıdır? Katılımcıların dini musiki eğitimi alan ve almayanların ailede en sık dinlenilen müzik türüne göre öz (benlik) saygı düzeyleri İki Yönlü Varyans Analizi ile değerlendirilmiştir (Tablo 9, p=0,605). Dini musiki eğitimi alan ve almayan öğrencilerin öz (benlik) saygı düzeyleri ailede en sık dinlenilen müzik türüne göre farklılık göstermemektedir (p> 0,05). Dini musiki eğitimi alan öğrencilerin ailede en sık dinlenilen müzik türü Dini Müzik olanlarının öz (benlik) saygı puan ortalamaları 21,33 ile en yüksek ortalama iken, en düşük ortalama ise 16,67 ile Arabesk Müzik dinleyen ailelerin çocuklarına aittir. Dini musiki eğitimi almayan öğrencilerin ailede en sık dinlenilen müzik türü Arabesk Müzik olanlarının öz (benlik) saygı puan ortalamaları 23,67 ile en yüksek ortalama iken, en düşük ortalama ise 15,5 ile Klasik Batı Müziği dinleyen ailelerin çocuklarına aittir. Özetle, öğrencilerin öz (benlik) saygı düzeyleri ailede en sık dinlenilen müzik türüne göre değişmediği söylenebilir Altıncı Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum Alt problem 6: İmam hatip liselerindeki dini musiki eğitiminin öğrencilerin öz saygısına etkisinde doğum sırasının rolü vardır. Katılımcıların dini musiki eğitimi alan ve almayanların doğum sırasına göre öz (benlik) saygı düzeyleri İki Yönlü Varyans Analizi ile değerlendirilmiştir (Tablo 9, p=0,327). Dini musiki eğitimi alan ve almayan öğrencilerin öz (benlik) saygı düzeyleri ailedeki doğum sırasına göre farklılık göstermemektedir (p> 0,05). Dini musiki eğitimi alan öğrencilerin ailede 3. çocuk olanların öz (benlik) saygı puan ortalamaları 19,25 ile en yüksek ortalama iken, 2. çocuk olanların 18,06 ve 3.çocuk olanların ise 17,06 olduğu tespit edilmiştir. Dini musiki eğitimi almayan öğrencilerin ailede ilk çocuk olanların öz (benlik) saygı puan ortalamaları 20,25 ile en yüksek ortalama iken, 2. çocuk olanların 19,40 ve 4.çocuk olanların ise 19,33 olduğu tespit edilmiştir. Sonuç olarak doğum sırasının yukarıdaki bilgiler ışığında öz (benlik) saygıya etkisinin olmadığı anlaşılmıştır.