TÜS AD KONJONKTÜR. 2005: Beyaz Bayrak Ayna*! OCAK 2005 SAYI 7. Genel De erlendirme

Transkript

1 TÜS AD KONJONKTÜR D E E R L E N D R M E SAYI 7 OCAK 25 Genel De erlendirme D fl Ekonomik Geliflmeler Büyüme Fiyat Düzeyi Bütçe ve Para Politikalar D fl Ticaret ve Ödemeler Dengesi sayfa 1-8 Tablolar Sanayi Üretimi ve Fiyatlar Ödemeler Dengesi Konsolide Bütçe Parasal Geliflmeler Milli Gelir sayfa 9-13 Grafikler Sanayi Üretimi Genel Denge Fiyatlar Parasal Geliflmeler Bütçe ve Para Politikalar D fl Ticaret sayfa Y l Senaryosu sayfa 2 TÜS AD KONJONKTÜR DE ERLEND RME adresinde sunulmaktad r. 25: Beyaz Bayrak Ayna*! "Gelecekten asla kayg duymam. Ne de olsa çabuk geliyor." Albert Einstein Genel De erlendirme Türkiye ekonomisindeki yap sal dönüflüm h zlanarak devam edecektir. Kriz ertesinde uygulanmaya bafllayan ekonomik programla birlikte, beklentiler yeniden olumluya dönmüfl ve geçen üç y ll k süre zarf nda önemli kazan mlar elde edilmifltir. Bu kazan mlar n bafl nda, hiç kuflkusuz, enflasyon oranlar ndaki tarihsel k r lma gelmektedir. Bu süreç, kamu maliyesinin iyilefltirilmesi ve yap sal reformlarla da desteklenmifltir. Kurumsal ve düzenleyici yap larda sa lanan modernleflmeyle birlikte ekonomideki istikrar artarken belirsizlik ise önemli ölçüde azalt lm flt r. Tüm bu olumlu geliflmeler neticesinde, Türkiye ekonomisi arka arkaya üç y l hedeflerin çok üstünde bir büyüme performans sergilemifltir. Önümüzdeki dönemde de yap sal reformlar n ve mali disiplinin ödün verilmeden uygulanmaya devam edilmesi ekonominin ba fl kl n art racak ve düflük enflasyon-yüksek büyüme patikas n destekleyecektir. AB üyelik süreci ve IMF çapa ifllevi görmeye devam edecektir. AB ile üyelik müzakerelerinin 25 Ekim ay nda bafllayacak olmas ekonomik istikrar sürecine yeni bir ivme kazand racakt r. Ayr ca, IMF ile 25 y l bafllar nda gerçekleflmesi beklenen ve üç y ll k bir süreyi kapsayacak olan 19. stand-by anlaflmas n n da söz konusu müzakere süreciyle uyumlu bir çerçevede yürütülmesi beklenmektedir. Zira, en geç 25 Kas m ay sonuna kadar AB ye, uyum süreci çerçevesinde bir ekonomik program sunulaca ndan, IMF ile yürütülecek olan program bu süreci destekleyici bir nitelik tafl yacakt r. AB ye sunulacak olan ekonomik * At yar fllar nda liderli in elden hiç b rak lmadan yar fl n bitirilmesi durumu. program da, benzer flekilde, dönemini kapsayacak ve Maastricht ile Kopenhag kriterleri çerçevesinde, Türkiye nin gerçeklefltirece i ekonomik ve yap sal program n detaylar n içerecektir. Öte yandan, yeni stand-by düzenlemesi çerçevesinde 1 milyar dolarl k bir kredi kullan m öngörülmektedir. Söz konusu kredi, 25 ve 26 y llar nda dörder, 27 y l nda ise üç dilim olarak serbest b rak lacakt r. Bu dönemde, IMF ye yap lacak geri ödemeler ise s ras yla 7.5, 7.4 ve 4.9 milyar dolar olarak öngörülmektedir. Petrol fiyatlar nda 25 y l nda ciddi bir yükselifl yaflanmas beklenmemektedir. 25 y l nda, baflta ABD, Çin ve geliflmekte olan ülkeler olmak üzere, dünya genelinde ekonomik büyümenin h z kesmesi beklenmektedir. Dünya ekonomisinin, 24 y l nda beklentilerin üzerinde büyümesi nedeniyle, petrol arz ve talebinde ciddi uyumsuzluklar ortaya ç km fl ve fiyatlar önemli ölçüde yükselmiflti. OPEC, petrol piyasas ndaki oynakl klar azaltmak amac yla, 24 y l nda günlük üretimini toplamda 3.5 milyon varil yükseltmifl, ancak piyasan n yeniden istikrara kavuflmas neticesinde 25 y l Ocak ay ndan geçerli olmak üzere günlük üretimini yeniden 1 milyon varil düflürmüfltür. Petrol talebindeki art fl n 25 y l nda göreli olarak yavafllayaca ve dolay s yla da petrol fiyatlar n n varil bafl na 35-4 dolar band nda dalgalanaca tahmin edilmektedir. Dolardaki zay fl k 25 y l nda da sürecektir. Amerikan ekonomisi d fl ticaret aç ndaki geniflleme nedeniyle yüksek düzeyde cari

2 aç k vermeye devam etmektedir. 23 y l nda 53 milyar dolar (milli gelirin %5 i) olarak gerçekleflen cari ifllemler aç n n, 24 y l nda 65 milyar dolar (milli gelirin %5.5 i) aflmas beklenmektedir. Bu rakam n 5 milyar dolarl k k sm ise petrol fiyatlar ndaki yükseliflten kaynaklanmaktad r. Amerikan ekonomisinin ithalat ve ihracat rakamlar 24 y l için s ras yla 1.7 ve 1.2 trilyon dolar olarak hesaplanmaktad r. D fl ticaret yap s nda bu boyutta bir fark n, ciddi bir ekonomik daralma olmad kça, k sa vadede kapanmas beklenmemektedir. ABD ekonomisinin, cari aç n finanse etmek amac yla giderek daha fazla borçlanmas neticesinde dolardaki de er kayb n n 25 y l nda da sürece i tahmin edilmektedir. Bu durumda euro/dolar paritesinin y l içerisinde 1.3 seviyelerinden y l sonuna do ru seviyelerine kadar yükselmesi beklenmektedir. Cari aç k 25 y l nda da genifllemeye devam edecektir. Üretim ve talep koflullar ndaki gidiflat göz önüne al nd nda, ihracat n ve dolay s yla da ara mal ithalat n n önümüzdeki dönemde de artmaya devam etmesi beklenmektedir. Bu durum ise cari dengedeki bozulman n önümüzdeki dönemde de devam edece ini ortaya koymaktad r. Ancak, finansman kaynaklar nda ciddi bir sorun yaflanmas beklenmedi inden söz konusu geliflmenin ekonomik dengeleri bozucu bir niteli e bürünmesi beklenmemektedir. Zira, özel kesimin uzun vadeli d fl borç temininde 25 y l nda da herhangi bir zorluk yaflamayaca tahmin edilmektedir. Bununla birlikte, Uluslararas Finans Enstitüsü (IIF) taraf ndan haz rlanan raporda, özellefltirmeler nedeniyle Türkiye ekonomisine 25 y l nda do rudan yabanc sermaye giriflinin artaca öngörülmektedir. Raporda ayr ca, artan güven ortam yla birlikte yabanc lar n hisse senedi al mlar n n da yükselece i öngörüsü yap lm flt r. Büyümenin istihdam içeri inde önemli bir de ifliklik olmas beklenmemektedir. Sermaye birikiminin 25 y l nda da devam etmesi beklenmekle birlikte, yarat lan sermayenin istihdamda belirgin bir art fla neden olmayaca düflünülmektedir. Son y llarda verimlilikte gözlenen patlaman n ard ndan, 25 y l nda beklenen yavafllama ile birlikte, büyümenin istihdama yans mas n n yine s n rl olaca öngörülmektedir. Sektörler itibariyle en belirgin istihdam art fl n n inflaat kesiminde gözlenmesi beklenmektedir. Sanayi ve hizmetler kesimlerindeki istihdam art fl n n 25 y l nda da devam etmesi beklenmekle birlikte, tar m istihdam ndaki azal fl neticesinde toplam etkinin s n rl kalaca düflünülmektedir. Söz konusu s n rl etkinin 26 y l ndan itibaren büyük ölçüde ortadan kalkmas beklenmekle birlikte, 25 y l ndaki istihdam art fl n n %1.5 ile %2 aras nda olaca tahmin edilmektedir. Ancak, istihdamdaki bu art fl iflsizlik oran n n de iflmemesi için gereken eflik miktar n alt nda oldu undan, iflsizlik oran n n 25 y l nda da %1 civar nda gerçekleflece i tahmin edilmektedir. Makine-teçhizat ve bina yat r mlar n n önümüzdeki dönemdeki seyrine iliflkin beklentiler, fiziki sermayedeki art fl n 25 y l nda da devam edece ini göstermektedir. stihdamdaki s n rl art fl göz önüne al nd nda, 25 y l büyümesine en yüksek katk n n yine toplam faktör verimlili indeki art fltan gelece i söylenebilir. Söz konusu katk n n, büyümenin yaklafl k %6 civar nda olaca tahmin edilmektedir. Enflasyon hedefi 25 y l nda da tutturulacakt r. 24 y l nda, enflasyondaki düflüfl sürecine olumlu katk da bulunan iç talepteki kontrollü canlanman n, 25 y l nda da sürmesi beklenmektedir. Yat r mlarda ve verimlilikte gözlenen art fllar n, h z kesmekle birlikte, 25 y l nda da yükselifl e ilimini sürdürece i öngörülmektedir. Bu durum, Türkiye ekonomisinin büyüme potansiyelini de yukar çekti inden 25 y l içerisinde de afl r s nmaya neden olacak boyutta bir has la fazlas söz konusu olmayacakt r. Aksine, mevcut has la aç n n ancak 25 y l sonunda kapanmas beklenmektedir. Bunlar n yan s ra, gerek döviz kurunda, gerekse de uluslararas emtia fiyatlar nda gözlenen göreli istikrar n 25 y l genelinde devam edece i öngörülmektedir. Ücret ve maafl art fllar n n da enflasyon hedefi do rultusunda yap ld göz önüne al nd nda, 25 y l içerisinde talep ya da maliyet kaynakl bir enflasyonist bask öngörülmemekte ve y lsonu için %8 olarak belirlenen enflasyon (TÜFE) hedefine ulafl laca tahmin edilmektedir. Para politikas örtük enflasyon hedeflemesi ekseninde gerçekleflmeye devam edecektir. Geçmifl üç y lda uyguland gibi, 25 y l nda da ekonomik program n parasal aya, Merkez Bankas n n k sa vadeli faiz oranlar üzerindeki belirleyicili ini art ran, döviz kurunun ise arz-talep koflullar alt nda piyasada belirlenmesini öngören bir çerçevede devam edecektir. Merkez Bankas, parasal hedeflemeye ek olarak, bekleyiflleri yönlendirmede k sa vadeli faiz oranlar n etkin bir flekilde kullanmay sürdürecektir. K sa vadeli faiz oranlar ile faizler genel seviyesi aras nda arzu edilen güçlü iliflki henüz tam olarak tesis edilememifltir. 26 y l nda geçilmesi planlanan "aç k enflasyon hedeflemesi" için uygun koflullar n 25 y l boyunca güçlenmesi ve para politikalar nda aktar m mekanizmalar n n etkinli inin artmas beklenmektedir. Bu amaçla, 25 y l bafl ndan itibaren enflasyondaki ve ekonomideki geliflmeleri de erlendirmek amac yla her ay düzenli olarak toplanacak olan Para Politikas Kurulu, faizlere iliflkin karar n da bu toplant lar sonunda aç klayacakt r. Likidite koflullar nda 25 y l nda önemli de ifliklikler yaflanacakt r. SAYFA 2

3 Merkez Bankas taraf ndan oluflturulan temel senaryoya göre, likiditede 24 y l n n ikinci yar s ndan itibaren bafllayan azal fl süreci aflamal olarak devam edecek ve 25 y l ilk çeyre inde eksi likidite hali ile karfl lafl lacakt r. Ancak, likidite fazlas n n likidite s k fl kl na dönüflmesi ile birlikte para politikas n n etkinli i de artacakt r. Fiyat istikrar na iliflkin politikalar n etkin yürütülebilmesi aç s ndan finansal piyasalardaki istikrar n destekleyici bir amaç oldu undan likidite yönetim stratejisi bu aflamada büyük önem kazanmaktad r. Dolay s yla, Merkez Bankas n n 25 y l nda da likidite politikas n fiyat istikrar temel hedefi do rultusunda gerçeklefltirmesi beklenmektedir. Faiz d fl fazla hedefi 25 y l nda da önemini koruyacakt r. Kamu dengelerinde her geçen sene düzelme yaflanmas na ra men, yüksek borç yüküne sahip Türkiye ekonomisi aç s ndan bu iyileflmenin önümüzdeki dönemde de devam etmesi büyük önem tafl maktad r. Bu noktada, kamu reformuyla hedeflenen orta ve uzun vadeli kazan mlar, k sa vadedeki faiz d fl fazla politikas yla desteklenmelidir. Dolay s yla, 25 y l nda da milli gelirin %6.5 i oran nda faiz d fl fazla verilmesi hedeflenmektedir. Söz konusu politikan n, geçmifl üç y lda oldu u gibi, ekonomik büyümeyi k s tlamayaca, aksine destekleyece i öngörülmektedir. Mali disiplin anlay fl n n beraberinde getirece i faiz düflüflleri ise, hiç kuflkusuz, bu sürecin temel unsurlar ndan biridir. I. D fl Ekonomik Geliflmeler Dünya ekonomisindeki canlanma 25 y l nda kademeli olarak yavafllayacakt r. Dünya ekonomisinde 24 y l genelinde gözlenen olumlu canlanma sürecine ra men, petrol fiyatlar nda son dönemde yaflanan yükselifllerin olumsuz etkileri önümüzdeki dönemde de sürecektir. Petrol fiyatlar ndaki art fl n do rudan etkilerinin önemli bir bölümü 24 y l nda gerçekleflmifl olmakla birlikte, dolayl etkilerin 25 y l içerisinde ortaya ç kmas beklenmektedir. Bunun yan s ra, ABD ekonomisinde cari aç k ve bütçe aç sorunlar n n devam etmesi de küresel büyümeyi k s tlay c bir unsurdur. ABD ekonomisinde gözlenen bu dengesizliklerin, herhangi bir önlem al nmamas durumunda, daha ne kadar sürdürülebilece i tahmin edilememektedir. Ancak, yap lacak herhangi bir müdahalenin etkisinin de k sa vadede ortaya ç kmayaca aflikârd r. Bu geliflmelerin temel olarak 25 y l içerisinde netleflece i ve olumlu/olumsuz etkilerinin ise 26 ve sonras nda gözlenece i düflünülmektedir. IMF taraf ndan yap lan en son hesaplamalara göre dünya ekonomisinin 25 y l nda %4 büyüyece i tahmin edilmektedir. Bununla birlikte, OECD taraf ndan hesaplanan Bileflik Öncü Göstergeler endeksi de, bafll ca sanayileflmifl ülkelerde ekonomik aktivitedeki yavafllaman n 25 y l ortalar na kadar devam edece ini göstermektedir. Dünya genelinde para ve maliye politikalar ndaki gevfleklik 25 y l nda azalacakt r. Geçmifl dönemlerde, durgunluk döneminden ç k fl sürecini desteklemek amac yla birçok OECD ülkesi geniflleyici para ve maliye politikalar uygulam flt r. Bu sayede de, yeterli miktarda likidite yarat lm fl ve reel faizlerin düflük düzeylerde seyretmesi sa lanm flt r. Ancak, bu durumun ileride enflasyonda bir s çrama yaratmamas amac yla 25 y l ndan itibaren faiz oranlar yükseltilmeye bafllayacakt r. Halihaz rda gevflek para ve maliye politikas izleyen birçok geliflmifl ülkede söz konusu destekleyici politikalar 25 y l içerisinde kademeli olarak terk edilecektir. Bu süreç, baflta ABD ve ngiltere olmak üzere baz geliflmifl ülkelerde çoktan bafllam fl durumdad r. ABD merkez bankas FED, Aral k ay nda yapt son toplant da faiz oranlar n beflinci kez.25 puan daha art rarak %2.25 e çekmifltir. ngiltere de faiz oranlar son bir y ll k zaman zarf nda %4.75 seviyesine çekilmifltir. Öte yandan, Euro bölgesinde, artan petrol fiyatlar ile beraber fiyatlarda yukar yönlü bir bask oluflmas na karfl n, ekonominin henüz sa lam ve sürdürebilir bir e ilimi yakalayamam fl olmas nedeniyle Avrupa Merkez Bankas faiz oranlar n de ifltirmemifl, %2 seviyesinde tutmufltur. Önümüzdeki dönemde Euro bölgesinde h zl bir toparlanma beklenmemektedir. 24 y l nda Euro bölgesinde yaflanan canlanma beklenenden daha iyi olmakla birlikte yeterince güçlü de ildir. Bölgenin lokomotifi konumundaki Almanya ekonomisinde geçen y l gerçekleflen büyüme temel olarak ihracata dayal olup iç talepteki durgunluk hâlâ devam etmektedir. Bununla birlikte, mevcut iflsizlik sorunu ise gelece e yönelik kayg lar art rmaktad r. Euro bölgesinde 25 y l na iliflkin ekonomik büyüme beklentileri büyük ölçüde yine d fl talep taraf ndan flekillenecektir. ç talepte ise k sa vadede ciddi bir canlanma yaflanmas beklenmemektedir. Avrupa Merkez Bankas taraf ndan yap lan projeksiyonlara göre bölge ekonomisinin 25 y l nda % aras nda büyüyece i tahmin edilmektedir. Geliflmekte olan Asya ekonomilerindeki güçlü büyüme 25 y l nda da devam edecektir. D fl talep koflullar nda meydana gelen düflüfl nedeniyle büyüme h z nda bir miktar yavafllama beklenmekle birlikte, iç talep koflullar n n güçlü olmas ve bölge-içi ticaret hacmindeki geniflleme e ilimi nedeniyle, Asya ekonomilerindeki yüksek büyüme e iliminin 25 y l nda da devam SAYFA 3

4 (%) Kaynak: OECD edece i öngörülmektedir. Bölgedeki genel ekonomik canlanmaya öncülük eden Çin ekonomisinde ise, afl r s nma ve enflasyonist bask lar n önüne geçmek amac yla uygulamaya konulan makroekonomik tedbirler nedeniyle, büyüme h z nda bir miktar yavafllama olaca tahmin edilmektedir. Ancak, gerek do rudan yabanc yat r mlar ndaki mevcut performans, gerekse de ihracattaki olumlu gidiflat bu etkinin s n rl olaca n ortaya koymaktad r. II.Büyüme Türkiye ekonomisi 25 y l nda da hedefin üzerinde büyüyecektir. Son on y la ( ) ait milli gelir rakamlar incelendi inde Türkiye ekonomisinin y ll k ortalama büyüme oran n n %4 oldu u görülmektedir. Ancak, daralma dönemleri olan 1999 ve 21 y llar d flar da b rak ld nda bu oran %7 ye yükselmektedir. Bu geliflmede, döneminde uygulanan ekonomik program n büyük etkisi olmufltur. Geçmiflte Türkiye ekonomisinin potansiyel büyüme oran n n %5 olarak kabul edildi i göz önüne al nd nda, ekonomideki dinamiklerin geçirdi i yap sal dönüflüm daha iyi anlafl lmaktad r. Söz konusu dönemde elde edilen bu baflar n n 25 y l nda da devam ettirilece i düflünülmektedir. TÜS AD Ekonomik Araflt rmalar Bileflik Öncü Göstergeler (Y ll kland r lm fl alt ayl k % de iflim) 1998 Euro Bölgesi Japonya Amerika Bölümü taraf ndan dönemine ait üç ayl k büyüme oranlar ile yap lan ekonometrik bir zaman serisi çözümlemesinde, Türkiye ekonomisinin uzun dönem büyüme e ilimi %5.7 olarak hesaplanm flt r. ç ve d fl konjonktürün etkisinin 24 y l ndaki kadar olumlu olmas beklenmedi inden, 25 y l nda söz konusu potansiyel büyümenin çok üzerinde bir büyüme gerçekleflmesi beklenmemektedir. Ancak yine de, hükümet taraf ndan 25 y l için belirlenen %5 lik hedefin afl laca ve büyümenin %6-7 aral nda gerçekleflece i tahmin edilmektedir. Özel tüketim harcamalar ndaki art fl ölçülü olacakt r. Krizin en çok etkiledi i ve öteledi i talep unsuru olan dayan kl ve yar dayan kl mallara yönelik harcamalar n büyük ölçüde 24 y l içerisinde gerçeklefltirildi i düflünülmektedir. Dolay s yla, 25 y l nda da sürmesi beklenen dolardaki de er kayb n n bu harcama gruplar üzerindeki etkisi s n rl olacakt r. Ayr ca, 25 y l nda faizlerdeki düflüfl e iliminin de azalacak olmas, iç tüketim art fl n yavafllatacakt r. stihdam ve reel ücretlerde de ciddi bir art fl beklenmedi inden, özel tüketim harcamalar ndaki art fl n 25 y l nda daha düflük, ancak alt kalemler itibariyle daha dengeli gerçekleflece i tahmin edilmektedir. Kamu tüketim harcamalar nda ise s k maliye politikas na devam edilmesi beklenmekle birlikte, ücret ve maafl art fllar n n enflasyon hedefinin üzerinde yap lmas nedeniyle 25 y l nda bir miktar reel art fl öngörülmektedir. Yeni yat r m ihtiyac önümüzdeki dönemde de devam edecektir. malat sanayi ayl k kapasite kullan m oranlar ortalamas 24 y l nda bir önceki y la göre üç puan yükselerek %81.5 e ç km flt r. Bu durum, üretimin sürdürülebilirli i aç s ndan yat r m harcamalar n da beraberinde getirmifltir. ç ve d fl talep koflullar na yönelik beklentiler, üretimin 25 y l nda da artmaya devam edece ini ve kapasite kullan m oranlar n n yüksek seyredece ini ortaya koymaktad r. Dolay s yla, 24 y l nda büyük ölçüde mevcut donan m n modernizasyonu amac yla yap lan makine-teçhizat yat r mlar, 25 y l nda sabit sermayeye ilave edilmeye devam edecektir. Bu durum beraberinde yeni tesis gereksinimi do uraca ndan, 25 y l içerisinde özel kesim bina (Y ll k % de iflim, 25) GSY H Özel Sabit hracat thalat Tüketim Yat r m ABD Japonya Euro Bölgesi Almanya Fransa spanya talya ngiltere Çin Kaynak: OECD Economic Outlook-76 SAYFA 4

5 GSY H (Y ll k % de iflim) TOPLAM Özel Nihai Tüketim Harcamas Kamu Nihai Tüketim Harcamas Gayrisafi Sabit Sermaye Oluflumu Stok De iflmeleri hracat thalat Kaynak: D E, TÜS AD tahmini yat r mlar n n da artmas beklenmektedir. Bunlara ek olarak, 25 y l program nda kamu sabit sermaye yat r mlar n n, ekonomik ve sosyal altyap a rl kl olmak üzere, %18 civar nda artmas öngörül-mektedir. malat sanayi büyümenin lokomotifi olmaya devam edecektir. Tar msal üretim aç s ndan 25 y l "nadas dönemi"ne karfl l k gelmektedir. Bu dönemde, tar m alanlar n n belli bir bölümünden ekin kald r lmayaca ndan sektörün katma de eri azalacakt r. Öte yandan, imalat sanayi üretimi ise iç ve d fl talebin deste iyle artmaya devam edecektir. Baflta ihracatç sektörler olmak üzere, imalat sanayi alt sektörlerindeki üretim art fllar n n mevcut e ilimini sürdürmesi beklenmektedir. Ancak, tafl t araçlar ve makine-teçhizat sektörlerinde geçen y l gözlenen yüksek üretim art fllar n n, iç talepteki yavafllamaya paralel olarak h z kesmesi beklenmektedir. malat sanayindeki üretim art fl, bu ürünlerin pazarlamas n ve tafl mas n yapan toptan-perakende ticaret ve ulaflt rma sektörlerini de tetikleyecektir. nflaat sektörünün ise, bina talebindeki canlanma e ilimine koflut olarak, 25 y l itibariyle yaflad durgunluk döneminden ç kmas beklenmektedir. Ayr ca, özellikle 23 ve 24 y llar nda bafllanan inflaatlar n s ras yla yaklafl k %2 ve %4 n n 25 y l içerisinde bitirilecek olmas n n da etkisiyle inflaat sektörünün katma de erinde önemli bir art fl yaflanmas beklenmektedir. III. Fiyat Düzeyi Enflasyondaki düflüfl e ilimi 25 y l nda da sürecektir. 24 y l içerisinde, dünya emtia fiyatlar nda görülen yüksek art fllar ve yurtiçi mali piyasalarda yaflanan dalgalanmalar nedeniyle maliyet bask s na sebebiyet verecek durumlar ortaya ç km flt r. Ancak, bu geliflmeler ileriye dönük beklentiler çerçevesinde geçici olarak alg lanm fl ve artan rekabet ortam koflullar nda fiyatlara yans mas geçmifl dönemlere k yasla s n rl gerçekleflmifltir. Para ve maliye politikalar nda süregelen disiplinin önümüzdeki dönemde de devam ettirilmesi durumunda, fiyatlama davran fllar nda gözlenen bu de iflimin 25 y l nda da devam edece i tahmin edilmektedir. Petrol fiyatlar ve döviz kurunun fiyatlara geçiflkenlik etkisinin geçmifl y llara k yasla azald gözlenmekle birlikte, enflasyonun mevcut düzeyi göz önüne al nd nda, olas oynakl klar n fiyatlar üzerindeki olumsuz etkisi hissedilir boyutlara ulaflabilecektir. Özellikle petrol fiyatlar nda 24 y l n n ikinci yar s ndan itibaren gözlenen yükselifllerin do rudan ve dolayl etkilerinin, kademeli olarak azalmakla birlikte, en erken 25 y l ortalar na kadar devam etmesi beklenmektedir. Ancak, mevsimsel geliflmeler ve baz etkisi d flar da b rak ld nda, enflasyondaki düflüfl e iliminin 25 y l nda da devam edece i ve enflasyon hedefinin tutturulaca öngörülmektedir. ç talepteki art fl, 25 y l nda da enflasyonist bir bask yaratmayacakt r. Kriz ertesinde bafllayan iyileflme dönemi içerisinde Türkiye ekonomisinde sa lanan verimlilik art fl enflasyondaki düflüfle önemli katk da bulunmufltur. Söz konusu verimlilik art fl, döneminde daha ziyade mevcut istihdam n azalt lmas fleklinde sa lan rken, döneminde emek bafl na düflen sermayenin art r lmas yoluyla elde edilmifltir. Yat r mlardaki mevcut e ilim, verimlilik art fllar n n, yavafllamakla birlikte, önümüzdeki dönemde de devam edece ini ortaya koymaktad r. Söz konusu sürecin yap sal reformlarla desteklenmesi durumunda, potansiyel üretim seviyesi yükselerek iç talep art fl n n enflasyonist bir bask oluflturmas n engelleyecektir. Bununla birlikte, büyümenin istihdama yans mas n n 25 y l nda da s n rl kalmaya devam edece i öngörülmekte ve istihdam art fl n n %1.5-2 aras nda gerçekleflece i tahmin edilmektedir. stihdamdaki iyileflmenin yavafl olmas n n yan s ra, ücret ve maafllarda 25 y l için öngörülen reel art fllar n da oldukça s n rl olaca tahmin edilmektedir. Dolay s yla, iç talebin 25 y l nda da kontrollü biçimde artmaya devam edece i ve enflasyonist bask ya neden olmayaca tahmin edilmektedir. GSMH (Y ll k % de iflim) TOPLAM Tar m Sanayi nflaat Ticaret Ulaflt rma Di er Kaynak: D E, TÜS AD tahmini SAYFA 5

6 Türk liras n n güçlü konumu fiyatlar üzerindeki maliyet yönlü bask lar engellemeye devam edecektir. Dolar n uluslararas piyasalardaki de er kayb n n önümüzdeki dönemde de devam edecek olmas n n yan s ra, para talebindeki davran flsal kayman n da etkisiyle Türk liras n n güçlü konumunu 25 y l nda da korumas beklenmektedir. Bu durum ayr ca, yurtd fl yerlefliklerin yurtiçi menkul k ymetlere olan talebindeki art fl e ilimiyle de desteklenecektir. Zira, reel faizlerin y l genelinde yüksek seyretmesi beklenmektedir. Türk liras ndaki güçlenme e ilimi, ithal hammadde ve yat r m mallar n n göreli olarak daha ucuz flekilde temin edilmesine olanak sa layacak ve fiyatlar üzerindeki maliyet yönlü bask lar azaltmaya devam edecektir. Dalgal kur rejimi çerçevesinde döviz kurunda önümüzdeki dönemde her iki yönde de oynakl klar yaflanmas olas d r. Ancak, söz konusu dalgalanmalar n temel e ilimden geçici sapmalar olarak alg lanaca düflünülmektedir. Merkez Bankas faiz politikas n etkin bir flekilde kullanmaya devam edecektir. Merkez Bankas, nihai hedefi olan fiyat istikrar ile uyumlu bir enflasyon hedefine resmi olarak 26 y l nda geçecektir. Dolay s yla, 25 y l bu anlamda bir geçifl dönemidir. Bu dönemde, Merkez Bankas örtük enflasyon hedeflemesi politikas izlemeye devam edecek ve gelecekte enflasyonun alabilece i de erleri dikkate alarak k sa vadeli faiz oranlar n temel politika arac olarak kullanmay sürdürecektir. S k para politikas n n önümüzdeki dönemde de devam etmesi beklenmekte, ancak y l içerisinde yap lacak olas faiz indirimleriyle birlikte parasal koflullar n gevflemeye devam edece i tahmin edilmektedir. Merkez Bankas 25 y l nda da k sa vadeli faiz oranlar n kontrollü biçimde düflürerek ileriye yönelik beklentileri flekillendirmeye devam edecektir. "Güvenilirlik fark " azalma e ilimini sürdürecektir. Enflasyon oranlar n n geride b rak lan her üç y lda da öngörülen hedeflerin alt nda gerçekleflmesi neticesinde, enflasyon hedefi giderek daha güvenilir bir nominal çapa haline gelmifltir. Nitekim, bekleyifller ile enflasyon hedefi aras ndaki fark olarak tan mlanan "güvenilirlik fark " 25 y l bafl nda yaln zca.4 puan olmufltur. Önümüzdeki dönemde, parasal ve mali disiplinin devam ettirilmesinin yan s ra, yap sal düzenlemelerin bir an önce hayata geçirilmesi enflasyondaki mevcut e ilimin güçlendirilmesi aç s ndan büyük önem tafl maktad r. Bu sayede, herhangi bir d flsal flokun enflasyonun orta vadedeki seyri üzerindeki olumsuz etkisi s n rl gerçekleflecek ve güvenilirlik fark da kademeli olarak azalacakt r. IV. Bütçe ve Para Politikalar Bütçe disiplinine 25 yılında da devam edilecektir. Konsolide Bütçe Gerçekleflme 25* (milyar YTL) Ocak-Kas m Program Oran Program HARCAMALAR % 168. Faiz Hariç Harcama % Faiz Harcamalar % 56.6 GEL RLER % Vergi Gelirleri % 119. Vergi D fl ndaki Gelirler % 19.9 BÜTÇE DENGES % FA Z DIfiI DENGE % 27.4 Kaynak: Hazine Müsteflarl, DPT *DPT 25 Program Geçti imiz y l n ilk on bir ay nda konsolide bütçe oldukça olumlu bir performans sergilemifltir. Vergi gelirleri, program hedefleriyle uyumlu bir seyir izlemifl, faiz ödemelerinin bütçe üzerinde oluflturdu u bask ise azalm flt r. Ayn dönemin yerel seçimleri de kaps yor olmas, mali disiplin anlay fl n n kal c l aç s ndan iyimser bir görünüm ortaya koymufltur. Di er yandan, bütçe alan nda sergilenen olumlu tablonun 25 y l nda korunabilmesi bir zorunluluk olarak ortaya ç kmaktad r. Nitekim h zla geniflleyen d fl aç k, bütçe aç yla birlikte yat r m-tasarruf dengesini olumsuz etkilemektedir. Mali disiplinin 25 y l nda sürdürülmesi ise reel sektör yat r mlar için gerekli kaynak yarat m nda destekleyici rol oynayacakt r. Bununla birlikte, mali disiplinin devam risk priminin ve kamu borç stokunun azalt lmas aç s ndan da temel belirleyici olma özelli ini korumaktad r. Bu çerçevede, 25 bütçesi, önceki üç y lda da oldu u gibi IMF ile yap lan gözden geçirmelerin temel belirleyicisi olmaya devam edecektir. Vergi yükünün daha da a rlaflmas muhtemeldir. Son iki y ll k süreç, kamu dengelerinde iyileflmenin bafllad bir dönem olarak dikkat çekmektedir. Öte yandan, ekonomik program n mali disiplin aya n yüksek faiz d fl fazla politikas oluflturmaktad r. Kamudaki mevcut yap da izlenen yüksek faiz d fl fazla politikas ise k sa vadede bütçe kalemlerinde zorlu say labilecek hedeflerin belirlenmesini gerektirmifltir. Nitekim, 25 y l bütçe program nda da vergi gelirlerinin %2 oran nda artmas öngörülmektedir. Bu öngörü, yüzde 5 büyüme oran ve yüzde 8 fiyat seviyesi art fl varsay mlar karfl s nda yüksek bir art fla iflaret etmektedir. Büyüme ve fiyat etkisinin yarataca toplam art fl n üzerinde seyreden vergi geliri hedefi, yeni oran art fllar n ve/veya yeni vergi kalemlerini gündeme SAYFA 6

7 getirebilecektir. Yüksek gelir performans bütçe hedeflerinin temini aç s ndan önem tafl maktad r. Ancak, oran art fllar yla sa lanan gelir performans daha çok k sa vadeli bir kazan m olarak de erlendirilmelidir. Uzun dönemde ise, özel sektörün yeni yat r m ve üretim maliyetlerini azaltacak yap sal mekanizmalar devreye sokulmal d r. Bu noktada, sürekli vergi gündemini meflgul eden gelir idaresinin etkinlefltirilmesi ve kay td fl l kla mücadeleyle birlikte vergi taban n n geniflletilebilmesi gibi reform alanlar nda h z kazan lmal d r. Faiz d fl harcamalardaki kemikleflme vergi yükünü art ran temel etkendir. Borçlanma koflullar ndaki iyileflmeyle birlikte azalan faiz harcamalar, geçti imiz y ldaki olumlu bütçe performans nda önemli rol oynam flt r. Benzer e ilimin bu y l da devam edece i öngörüsüyle, faiz ödeneklerinin 25 y l harcama kalemleri içerisindeki pay gerilemifltir. Ancak, faiz d fl harcamalar n bütçe üzerinde oluflturdu u bask devam etmektedir. 25 y l nda, sosyal güvenlik kurulufllar na yap lacak transferler, tar msal destekleme çerçevesinde gerçeklefltirilecek ödemeler gibi cari transferlerin toplam ödenekler içerisindeki pay nda önemli bir de ifliklik öngörülmemektedir. Bütçede gerekli tasarruflar n mevcut yap da sa lanamad anlafl lmaktad r. Bütçede kal c iyileflme için tasarruf önlemlerinin mutlak suretle yap sal reformlarla desteklenmesi gerekmektedir. Baflta sosyal güvenlik kurumlar olmak üzere y llard r süregelen yap sal sorunlar n giderilmesi uzun vadede önemli bir finansman ihtiyac n ortadan kald racakt r. K sa vadede ise, risk primlerindeki azalmayla birlikte gerileyecek faiz harcamalar bütçede benzer bir rahatl k sa layacakt r. Bu olumlu süreç, yat r m harcamalar gibi kaliteli harcamalar için tahsis edilen kaynaklar n artmas na da imkân tan yacakt r. Reel faizlerdeki gerileme devam edecektir. ç ve d fl piyasalarda ortaya ç kan olumlu beklentilerle birlikte faiz oranlar 23 y l nda h zl bir gerileme sürecine girmifltir. Ancak, aral klarla ortaya ç kan olumsuz d fl konjonktür, borçlanma koflullar ndaki iyileflmeyi geçti imiz y l yavafllatm flt r. 25 y l nda ise, mali disiplinin devam yla birlikte Hazine nin borçlanma maliyetlerindeki iyileflmenin devam edece i öngörülmektedir. Bu süreçte, geçti imiz y l ortalama %26 seviyesinde gerçekleflen D BS faizlerinin, 25 y l nda istikrarl bir düflüflle %2 nin alt nda seyredece i tahmin edilmektedir. ç borçlanma vadeleri de risk primlerindeki geliflmelere paralel bir hareket izleyecektir. Borçlanma strateji olarak, 25 y l ndaki nakit iç borçlanman n a rl kl olarak TL cinsinden gerçeklefltirilmesi beklenmektedir. Böylelikle, iç borç stokunun kur ve faiz risklerine duyarl l azalma e ilimini koruyacakt r. Öte yandan, öngörülen yüksek büyüme performans ve düflük gerçekleflmesi planlanan net borçlanman n etkisiyle, toplam borç stokunun milli gelire oran ndaki gerileme 25 y l nda da devam edecektir. Her ne kadar mevcut projeksiyonlar, borç stokunun azald n, reel faizlerin geriledi ini ve borçlar n sürdürülebilirli ine iliflkin endiflelerin gündemden kalkt n yans tsa da, yüklü borç stoku, ekonomik temellerdeki iyileflmenin önünde engel teflkil etmeye devam etmektedir. Di er bir deyiflle, hükümetin izleyece i s k maliye politikas ve yap sal reformlar n devam, hassas borç dinamikleri alt nda, reel faizlerin istikrarl bir flekilde azalt labilmesi aç s ndan önemini korumaktad r. Para politikalar n n etkinli ini artmaktad r. Enflasyonun birbirini izleyen üç y lda da hedefler do rultusunda gerçekleflmesi, enflasyon hedefinin 25 y l için de güvenilir bir çapa olma özelli ini güçlendirmifltir. Bu süreçte, para talebinde TL cinsinden yat r m araçlar n n pay artmaya bafllam fl, gerçekleflen ters para ikamesi para politikalar n n etkinli ini art rm flt r. Ancak, para politikalar n n etkinli inde en önemli rolü MB'nin özerkli i oynam flt r. 25 y l nda da, mali disiplinin korunmas ve yap sal reformlar n derinlefltirilmesiyle büyük d flsal floklar oluflmayaca varsay m alt nda- ters para ikamesinin belirginleflmesi beklenmektedir. Para politikas nda enflasyon hedeflemesine geçifl süreci 25 y l nda tamamlanacakt r. Önceki üç y lda uyguland gibi, 25 y l nda da para program stratejisi, "örtük enflasyon hedeflemesi" olarak benimsenmifltir. Bu çerçevede, enflasyon hedefleri ile tutarl parasal hedeflerin yan nda, k sa vadeli faiz oranlar temel politika arac olarak kullan lmaya devam edilecektir. Serbest kur rejimin sürdürülmesi, 25 y l nda da Merkez Bankas n n faiz yönetimini kolaylaflt ran en temel ekonomik etken olmaya devam edecektir. Öte yandan, baflta kamu maliyesinde disiplin anlay fl n n yerleflmesi ve yap sal alanda sergilenen olumlu performans olmak üzere ekonomik program n sistematik getirileri, para politikasında açık enflasyon hedeflemesine geçilmesine imkân tanımaktadır. Bu sürecin 25 y l nda da güçlenerek devam etmesiyle de para politikalar nda aktar m mekanizmalar n n güçlenmesi beklenmektedir. 26 y l n n bafl nda geçilmesi planlanan aç k enflasyon hedeflemesiyle birlikte, daha öngörülebilir ve fleffaf para politikas kararlar istikrar ortam na destek verecektir. SAYFA 7

8 25 y l nda likidite yönetimi ön plana ç kmaktad r. 24 y l nda, emisyon ve serbest tevdiatlardaki art fl n etkisiyle merkez bankas paras %3 artarken, para taban y ll k ortalamada bu art fl n çok üzerinde, %4 oran nda genifllemifltir. Bu geliflmelerle birlikte, para arzlar da reel olarak artmaya devam etmifltir. 25 y l nda ise para taban art fl n n geçti imiz y la göre daha k s tl gerçekleflerek y lsonu enflasyon hedefi ile daha tutarl bir seyir izlemesi beklenmektedir. Di er bir deyiflle, parasal büyüklükler ile enflasyon aras ndaki iliflkinin güçlenmesi, Merkez Bankas n n faiz kararlar n daha güçlü bir referans noktas haline getirecektir. Likidite koflullar n n daralaca bu süreçte, Merkez Bankas n n da faiz oranlar nda daha s k ve daha hassas oranlarda de iflikli e gitmesi beklenmelidir. Bu do rultuda, her ay düzenli olarak gerçeklefltirilecek Para Politikas Kurulu toplant lar ndan faizlere iliflkin ç kacak kararlar, ekonomik birimler taraf ndan yak ndan takip edilecektir. V. D fl Ticaret ve Ödemeler Dengesi Yüksek büyüme performans na ba l olarak d fl aç k da yüksek seviyesini koruyacakt r. Düflük birim maliyetlerle desteklenen h zl verimlilik art fllar ile ihracat hacmi 24 y l nda yeni bir rekor seviyeye ulaflm flt r. Türk Liras ndaki de erlenmeyle birlikte gerileyen ithal girdi maliyetleri de ihracata yönelik üretim art fl n tetiklemifltir. thalattaki yüksek oranl art flta ise, büyük ölçüde öngörülenin üzerinde gerçekleflen büyüme performans etkili olmufltur. Nitekim, rekor seviyede art fl gösteren özel sektör yat r mlar ve canl dayan kl tüketim mal talebi sermaye mal ve tüketim mal ithalat ndaki yükseliflin belirleyicileri olmufltur. ç talepteki canlanma ve üretim art fl na ba l olarak, ithalattaki yükselifl ihracattan daha h zl olmufltur. D fl ticaret dengesinde ortaya ç kan bozulma ise, cari aç kta genifllemeye neden olmufltur. Potansiyel seviyesinin üzerinde büyümeye devam etmesi beklenen Türkiye ekonomisinde, d fl ticaretteki canl l n 25 y l nda da sürece i tahmin edilmektedir. ç ve d fl talepteki normalleflmeye koflut olarak, ithalat ve ihracat art fllar n n geçti imiz y la k yasla yavafllamas öngörülmektedir. 25 y l nda ithalat ve ihracat rakamlar n n s ras yla 112 ve 76 milyar dolara ulaflaca düflünülmektedir. Cari aç n milli gelire oran 25 y l nda gerileyecektir. Türkiye nin ihracat pazar ndaki büyümenin 24 y l na göre çok farkl l k göstermeyece i öngörülmektedir. Euro bölgesi, Orta Do u ve Do u Avrupa da Türkiye nin ihracat rakamlar n olumsuz yönde etkileyecek bir yavafllama olmayaca tahmin edilmektedir. Enerji fiyatlar nda beklenen yükselifle ra men imalat sanayi üretiminin 25 y l nda da maliyet avantaj n geçmifl y llardaki kadar olmasa dahi- sürdürece i öngörülmektedir. Bununla birlikte, ertelenen yat r m ve tüketim mal ihtiyac büyük ölçüde geçti imiz y l içerisinde tamamland ndan iç talep art fl n n 25 y l nda yavafllayarak alt bileflenleri itibariyle daha dengeli gerçekleflmesi beklenmektedir. Bu geliflme neticesinde ithalattaki mevcut art fl e iliminin de h z kesece i ön görülmektedir. Nitekim tüketim mal ithalat n n büyük bölümünün dayan kl tüketim mallar ndan oluflmas, buradaki art fl yavafllatan do al bir etki olarak karfl m za ç kacakt r. Yat r m mal ithalat ndaki yavafllama ise büyük ölçüde 24 y l nda tamamlanan makine-teçhizat yat r mlar ndaki so umaya ba l olarak gerçekleflecektir. D fl ticarette yaflanmas beklenen bu geliflmeler do rultusunda ithalat-ihracat makas n n aç lmaya devam edece i tahmin edilmektedir. Bununla birlikte, turizm gelirlerindeki güçlü performans n etkisiyle görünmeyenler dengesi 25 y l nda da fazla verecektir. Ancak, turizm d fl görünmeyenler dengesinin d fl ticaret dengesine olumlu katk da bulanmayaca düflünülmektedir. Sonuç olarak yukar daki beklentiler fl nda cari ifllemler aç n n 25 y l nda 15 milyar dolar seviyesine ulaflaca ve GSMH ye oran n n %4-4.5 aral nda gerçekleflece i tahmin edilmektedir. Borçlanma gere i 25 y l nda azalacakt r. Di er yat r mlar içerisinde yer alan borçlanma rakamlar 24 y l n n en önemli finansman kaynaklar olmufl ve aç n oldukça üzerinde sermaye girifli meydana gelmifltir.25 y l nda da, sermaye hareketlerini olumsuz yönde etkileyecek bir etkinin ortaya ç kmas beklenmemektedir. AB ile müzakerelerin bafllamas karar ve IMF ile imzalanmas kararlaflt r lan 19. stand-by anlaflmas, yat r mc güvenini olumlu etkileyece i düflünülmektedir. Bunun yan s ra, 25 y l nda geliflmekte olan piyasalara gidecek fonlarda art fl beklenmektedir. Bu süreçte reel faizlerin göreli olarak yüksek oluflu, Türk finans piyasalar n n cazibesini devam ettirecektir. Ayn zamanda, hedeflenen enflasyon rakam na ulafl laca n n alg lanmas, yabanc fon hareketlerini olumsuz yönde etkileyebilecek faiz riskini de ortadan kald rmaktad r. Faiz oranlar n n düflme e ilimi, 25 y l nda uzun vadeli fon girifline zemin haz rlayacakt r. thalat ve ihracat n finansman nda kullan lan kredilerde 25 y l nda art fl öngörülürken, özel sektörün uzun vadeli borçlanmas nda -yat r m e ilimindeki yavafllamaya paralel olarak- gerileme beklenmektedir. SAYFA 8

9 SAYFA 9 TABLO 1.1 ÖNEML EKONOM K VE MAL GÖSTERGELER (23-24) ÜRET M VE F YATLAR SANAY ÜRET M ENDEKS (D E, 1997 = 1) Aral k Ocak fiubat Mart Nisan May s Haziran Temmuz A ustos Eylül Ekim Kas m Aral k Y ll k % Art fl Ayl k % Art fl Ayl k % Art fl (mevsimsellikten ar nm fl) KAPAS TE KULLANIM ORANI (D E, %) ÜCRETLER (D E, Dönemsel, 1997=1, m. San.) Saat Bafl na Reel Ücret Endeksi (y ll k % art fl) Kifli Bafl na Reel Kazanç Endeksi (y ll k % art fl) TOPTAN EfiYA F YATLARI (D E, 1994=1) Y ll k % Art fl Ayl k % Art fl Ayl k % Art fl (mevsimsellikten ar nm fl) TÜKET C F YATLARI (D E, 1994=1) Y ll k % Art fl Ayl k % Art fl Ayl k % Art fl (mevsimsellikten ar nm fl) DÖV Z KURU (TCMB al fl kuru) YTL/US$ (ayl k ortalama.) Y ll k % Art fl Ayl k % Art fl F YAT HADLER (D E, 1994=1)* D fl Ticaret Hadleri ( hracat/ thalat) ç Ticaret Hadleri (Tar m/ malat) Ç BORÇLANMA YAPISI (sat fl miktar a rl kl ) Y ll k Bileflik Faiz (%) Ortalama Vade (gün) (..) Yay nlanmam fl veri (*) Hesaplamada mevsimsellikten ar nd r lm fl seriler kullan lm flt r T ÜS AD K ONJONKTÜR D E ERLEND RME

10 SAYFA 1 TABLO 1.2 ÖNEML EKONOM K VE MAL GÖSTERGELER (23-24) ÖDEMELER DENGES Kas m Aral k Ocak fiubat Mart Nisan May s Haziran Temmuz A ustos Eylül Ekim Kas m CAR filemler DENGES (ayl k, milyon $) , ,214-2,186-1,75-1,329-1, ,29 D fl Ticaret Dengesi * -68-2, ,795-2,256-1,918-1,86-2,234-2,173-2,267-1,967-1,362 thalat (CIF) 5,245 8,234 6,291 6,139 8,451 7,931 7,991 8,468 8,727 7,881 8,474 8,57 hracat (FOB), Bavul ticareti hariç 3,97 4,595 4,616 3,665 5,217 5,72 5,17 5,281 5,638 4,694 5,642 5,78 Hizmetler Dengesi ,11 1, 1,75 2,759 2,226 1,395 Yat r m Geliri Dengesi Cari Transferler Cari fllemler Dengesi -6,412-8,37-8,675-9,551-1,362-11,73-11,577-12,236-12,628-13,426-13,94-14,17 D fl Ticaret Dengesi * -12,619-14,1-14,518-15,595-16,638-17,63-18,477-19,427-2,218-21,1-21,752-22,21 thalat (CIF) 66,476 69,34 71,25 73,158 75,853 78,573 81,32 83,773 86,233 88,139 9,47 91,889 hracat (FOB), Bavul ticareti hariç 45,9 47,253 48,335 49,76 5,385 51,795 53,15 54,59 55,992 56,857 58,384 59,34 Hizmetler Dengesi 1,743 1,55 1,619 1,618 1,764 11,38 11,41 11,673 11,985 12,121 12,167 12,377 Yat r m Geliri Dengesi -5,611-5,559-5,759-5,565-5,481-5,57-5,528-5,572-5,511-5,572-5,495-5,457 Cari Transferler 1,75 1, ,18 1,9 1,116 1,125 1,14 1,12 Sermaye Hareketleri 2,27 2,994 3,93 4,694 3,988 4,174 6,226 6,88 8,714 9,13 9,482 9,569 Do rudanyat r mlar 1,15 1,195 1,223 1,553 1,477 1,481 1,56 1,788 1,913 1,712 1,749 1,619 Portföy Yat r mlar 2,36 2,569 2,862 3,554 4,697 4,796 4,399 4,775 5,34 4,55 3,621 4,393 Di er Yat r mlar 1,624 3,277 2,75 3,127 2,38 3,713 4,396 4,66 4,338 5,252 3,791 5,17 Merkez Bankas Genel Hükümet -2,7-2,194-2,187-2,115-2,194-1,87-1,871-1,868-1,237-1,315-1,183-1,223 Bankalar 2,132 3,194 2,41 2, ,157 2,19 2, ,388 Di er Sektörler 1,48 1,858 2, 2,873 4,843 5,446 5,783 5,943 6,816 8,196 8,19 7,75 IMF Kredileri (net) ,52-1,45-1,844-2,184-2,344-2,292-2,63-2,596 Rezerv Varl klar -2,738-4,47-2,23-3,54-4,494-5,816-4,75-4,361-2,571-2, ,613 Net Hata ve Noksan 4,25 5,43 4,745 4,857 6,374 6,899 5,351 5,428 3,914 4,323 4,458 4,61 thalat hracat thalat hracat Miktar Endeksi (1994=1) thalat hracat Fiyat Endeksi (1994=1) DIfi T CARET (y ll k % art fl) ÖDEMELER DENGES (12 Ayl k Kümü., milyon $) -2,9 8,414 5, ,68-23,692 95,58 6,822 12,38-5,431 1,135 9,95 1,458 5,342 5, ,25 1,47 7,893-2,659-2,76 5, (*) FOB, bavul ticareti ve altın dahil. (**) Eksi iflareti art fl göstermektedir. T ÜS AD K ONJONKTÜR D E ERLEND RME

11 SAYFA 11 TABLO 1.3 ÖNEML EKONOM K VE MAL GÖSTERGELER (23-24) KONSOL DE BÜTÇE Kas m Aral k Ocak fiubat Mart Nisan May s Haziran Temmuz A ustos Eylül Ekim Kas m KAMU BORÇ STOKU (GSMH'ye oran, %) Gelirler 94,544 1,25 1,68 1,82 13,74 14,588 15,747 15,367 17,697 17,473 18,277 17,151 11,242 Vergi Gelirleri 8,266 84,316 84,54 84,636 86,353 86,655 87,564 87,44 88,565 88,188 89,22 88,166 9,76 Di er Gelirler 14,278 15,934 15,528 15,446 17,387 17,932 18,183 18,323 19,132 19,285 19,255 18,985 19,536 Harcamalar 137,918 14, ,38 14,17 14,41 138,66 135, , , , ,737 14,16 141,837 Cari37,779 38,514 39,15 39,538 4,113 4,738 41,91 41,412 41,463 41,845 42,42 42,728 43,855 Yat r m 6,335 7,18 7,177 7,164 7,83 7,275 7,66 7,124 7,167 7,328 7,478 7,437 7,941 Transferler 35,556 36,152 42,489 45,497 49,61 54,591 59,323 62,314 66,142 72,364 76,553 79,99 83,37 ç Borç Faiz Ödemeleri 52,261 52,719 51,778 51,611 51,742 49,655 47,722 47,518 47,837 49,56 5,993 51,379 51,37 Faiz D fl Bütçe Dengesi 14,873 18,45 17,7 17,566 21,387 21,485 23,714 23,351 27,24 25,449 25,76 24,675 26,124 Bütçe Dengesi -43,374-4,24-41,241-4,25-36,31-34,18-29,829-3,31-26,737-29,761-31,46-32,955-31,595 Bütçe Emanetleri ve Avanslar 63-2,86-3,121-2,617-3,124-2,921-2,263-2,349-3,619-2,398-2,176-2,438-1,91 Nakit Dengesi -43,311-42,29-44,361-42,643-39,425-36,939-32,92-32,38-3,356-32,16-33,636-35,393-32,686 Finansman 43,311 42,29 44,361 42,643 39,425 36,939 32,92 32,38 3,356 32,16 33,636 35,393 32,686 D fl Borçlanma (net) 1,33 2,684 2,459 3,331 2,187 2,64 2,315 2,51 2,138 3,592 2,558 4,148 5,12 ç Borçlanma (net) 41,51 42,884 41,561 39,99 39,982 34,653 32,88 31,11 29,864 31,6 32,618 36,537 34,463 K sa Vadeli Borçlanma (net) -7,62-11,973-1,524-16,186-15,749-2,288-16,824-16,5-11,33-3,836-2,818 1, Di er 93-3, , , ,647-2,493-1,54-5,291-6, AYLIK KÜMÜLAT F (milyar $) Gelirler Vergi Gelirleri Di er Gelirler Harcamalar Cari Yat r m Transferler ç Borç Faiz Ödemeleri Faiz D fl Bütçe Dengesi Bütçe Dengesi Bütçe Emanetleri ve Avanslar Nakit Dengesi Finansman D fl Borçlanma (net) ç Borçlanma (net) K sa Vadeli Borçlanma (net) Di er AYLIK KÜMÜLAT F (milyon YTL) T ÜS AD K ONJONKTÜR D E ERLEND RME

12 SAYFA 12 TABLO 1.4 ÖNEML EKONOM K VE MAL GÖSTERGELER (23-24) PARASAL GEL fimeler Aral k Ocak fiubat Mart Nisan May s Haziran Temmuz A ustos Eylül Ekim Kas m Aral k PARA ARZLARI (y ll k % de iflim) Dolafl mdaki Para Vadesiz Mevduat M Vadeli Mevduat M Döviz Tevdiat Hesab (TL) M2Y Repo M2YR Resmi Mevduat Merkez Bankas Di er Mevduat M3Y M2Y (milyar YTL) M2Y nin Bileflimi (%) Dolafl mdaki Para Vadesiz Mevduat Vadeli Mevduat Döviz Tevdiat Hesab Toplam KRED HACM (y ll k % de iflim) Mevduat Bankas Kredileri Özel Kamu Kalk nma ve Yat r m Bankas Kredileri MB ANAL T K B LANÇOSU (milyon $) Para Taban 1,956 13,821 12,727 13,268 12,312 11,83 12,839 13,18 13,689 13,798 13,819 13,959 15,6 Net D fl Varl klar* 5,138 5,282 5,612 5,87 7,745 7,158 6,859 6,697 8,167 8,436 9,471 7,99 7,264 Net ç Varl klar** 5,818 8,539 7,115 7,398 4,567 4,645 5,98 6,411 5,523 5,362 4,347 5,97 7,743 MB REZERVLER (milyar $) * Net D fl Varl klar = D fl Varl klar - (D fl Yükümlülükler + Bankalar Döviz Mevduat ) ** Net ç Varl klar = ç Varl klar - (Döv. Ol. Takip Ol. Mev. + Fon Hesaplar + Banka D fl Kes. Mev + AP + Kamu Mev.) T ÜS AD K ONJONKTÜR D E ERLEND RME

13 SAYFA 13 TABLO 2 GAYR SAF YURT Ç HASILA (1987 fiyatlar yla, TL) Harcama Gruplar na Göre Sektörler tibariyle Y ll k % Art fl % Pay Dönemler tibariyle Y ll k % Art fl Y ll k % Art fl % Pay Dönemler tibariyle Y ll k % Art fl Özel Nihai Tüketim Harc Tar m G da- içki Çiftçilik ve Hayvanc l k Dayan kl Tüketim Mallar Ormanc l k Yar Dayan kl Tüketim Mallar Bal kç l k Enerji-Ulaflt rma-haberleflme Sanayi Hizmetler Madencilik ve Tafl Oc Konut Sahipli i malat Sanayi Devletin Nihai Tüketim Harc Elektrik, gaz, su Maafl-Ücret nflaat Sanayi Mal ve Hizmet Al m Ticaret Gayri Safi Sabit Sermaye Olfl Toptan Eflya ve Perakende Tic Kamu Sektörü Otel Lokanta Hizm Makine Teçhizat Ulaflt rma ve Haberleflme Bina nflaat Mali Kurulufllar Bina D fl nflaat Konut Sahipli i Özel Sektör Serbest Meslek ve Hizm Makine Teçhizat Sektörler Toplam Bina nflaat Devlet Hizm Stok De iflmeleri* Kar Amac Olm. Hizmet Kur Mal ve Hizmet hracat Toplam Mal ve Hizmet thalat thalat Vergisi G.S.Y..H G.S.M.H * De erler GSY H büyümesine yüzde katk y ifade etmektedir. T ÜS AD K ONJONKTÜR D E ERLEND RME

14 13 (1997=1) SANAY ÜRET M ENDEKS (Mevsimsellikten Ar nd r lm fl, Düzey) GRAF K Endeks Devre E ilim 25 (%) SANAY ÜRET M ENDEKS (Mevsimsellikten Ar nd r lm fl, Y ll k Yüzde Art fl) GRAF K /89 5/89 9/89 5/92 9/92 1/93 5/93 9/93 1/94 5/94 9/94 1/95 5/95 9/95 1/96 5/96 1/5 1/89 5/89 9/89 5/92 9/92 1/93 5/93 9/93 1/94 5/94 9/94 1/95 5/95 9/95 1/96 5/96 1/5 Devre Endeks SAYFA 14

15 KONSOL DE BÜTÇE GRAF K 3 (Milyon YTL) (1994 Fiyatlar yla) (Milyon YTL) /89 5/89 9/89 5/92 9/92 1/93 5/93 9/93 1/94 5/94 9/94 1/95 5/95 9/95 1/96 5/96 1/5 Bütçe dengesi Ayl k (sol ölçek) Bütçe Dengesi 12 Ayl k Kümülatif (sa ölçek) Faiz D fl Fazla 12 Ayl k Kümülatif (sa ölçek) CAR filemler DENGES (*) GRAF K 4 (Milyon $) (Milyon $) 1/89 5/89 9/89 5/92 9/92 1/93 5/93 9/93 1/94 5/94 9/94 1/95 5/95 9/95 1/96 5/96 1/5 Ayl k (sol ölçek) (*) 1/96 döneminden itibaren bavul ticareti dahil ayl k rakamlar kullan lmaktad r. 12 Ayl k Kümülatif (sa ölçek) (Milyon $) YATIRIM - TASARRUF DENGES (*) (12 Ayl k Kümülatif) Özel Sektör Tasarruf Fazlas Cari fllemler Dengesi Konsolide Bütçe Dengesi GRAF K 5 1/89 5/89 9/89 5/92 9/92 1/93 5/93 9/93 1/94 5/94 9/94 1/95 5/95 9/95 1/96 5/96 1/5 (*) Toplam Kamu Kesimi Tasarruf Aç verisinin ayl k olarak izlenememesi nedeniyle, Konsolide Bütçe Aç gösterge olarak kullan lm flt r. Özel Sektör Net Tasarruf göstergesi ise Konsolide Bütçe Aç ve Cari fllemler Dengesi verilerinin cebirsel toplam olarak hesaplanm flt r. Cari fllemler Dengesi serisindeki k r lma, 1/96 döneminden itibaren bavul ticareti dahil ayl k rakamlar n kullan lmas ndan kaynaklanmaktad r. SAYFA 15

16 GRAF K 6 35 (%) ENFLASYON, NOM NAL FA Z ORANLARI VE DOLAR KURU /89 5/89 9/89 5/92 9/92 1/93 5/93 9/93 1/94 5/94 9/94 1/95 5/95 9/95 1/96 5/96 1/5 TEFE (y ll k % art fl) Nominal Bileflik Faiz (düzey) Dolar Kuru (y ll k % art fl) GRAF K (1992=1) REEL DÖV Z KURLARINDAK GEL fimeler* 1/89 5/89 9/89 5/92 9/92 1/93 5/93 9/93 1/94 5/94 9/94 1/95 5/95 9/95 1/96 5/96 1/5 USD EURO 1USD+.77 EURO *1999 y l öncesinde Euro endeksinde DM de erleri al nm flt r. Seriler TEFE endeksi kullan larak deflate edilmifltir (%) REEL FA Z ORANLARI VE DOLAR KURU ARTIfiI GRAF K 8 (%) /89 5/89 9/89 5/92 9/92 1/93 5/93 9/93 1/94 5/94 9/94 1/95 5/95 9/95 1/96 5/96 1/5 Reel Faiz (düzey) Reel Kur (y ll k % art fl) Reel TL-Döviz Getiri Fark (sa ölçek) SAYFA 16

17 SAYFA 17 T ÜS AD K ONJONKTÜR D E ERLEND RME (%) GRAF K 9 M1 (Y ll k Yüzde Art fl) Reel Nominal 1/89 5/89 9/89 5/92 9/92 1/93 5/93 9/93 1/94 5/94 9/94 1/95 5/95 9/95 1/96 5/96 1/ M2 (Y ll k Yüzde Art fl) (%) GRAF K 1 Reel Nominal 1/89 5/89 9/89 5/92 9/92 1/93 5/93 9/93 1/94 5/94 9/94 1/95 5/95 9/95 1/96 5/96 1/ GRAF K 11 M2Y (Y ll k Yüzde Art fl) (%) Reel Nominal 1/89 5/89 9/89 5/92 9/92 1/93 5/93 9/93 1/94 5/94 9/94 1/95 5/95 9/95 1/96 5/96 1/

18 GRAF K (Milyon $) MERKEZ BANKASI DÖV Z REZERVLER 1/89 5/89 9/89 5/92 9/92 1/93 5/93 9/93 1/94 5/94 9/94 1/95 5/95 9/95 1/96 5/96 1/5 (Milyon $) ANAL T K B LANÇO GRAF K /89 5/89 9/89 5/92 9/92 1/93 5/93 9/93 1/94 5/94 9/94 1/95 5/95 9/95 1/96 5/96 1/5 Net ç Varl klar Rezerv Para Net D fl Varl klar 8 (Milyon YTL) KONSOL DE BÜTÇE GEL RLER (1994 Fiyatlar yla, 12 Ayl k Kümülatif) GRAF K /89 5/89 9/89 5/92 9/92 1/93 5/93 9/93 1/94 5/94 9/94 1/95 5/95 9/95 1/96 5/96 1/5 Dolays z Vergiler Dolayl Vergiler Vergi D fl Gelirler 12 (Trilyon TL) KONSOL DE BÜTÇE HARCAMALARI (1994 Fiyatlar yla, 12 Ayl k Kümülatif) GRAF K /89 5/89 9/89 5/92 9/92 1/93 5/93 9/93 1/94 5/94 9/94 1/95 5/95 9/95 1/96 5/96 1/5 Personel Harcamalar Di er Transferler ç Borç Faiz Ödemeleri Yat r m Harcamalar SAYFA 18

19 1 (Milyon $) DIfi T CARET DE ERLER (Ayl k) GRAF K /89 5/89 9/89 5/92 9/92 1/93 5/93 9/93 1/94 5/94 9/94 1/95 5/95 9/95 1/96 5/96 1/5 hracat thalat D fl Ticaret Aç (1994=1) DIfi T CARET M KTAR ENDEKSLER (12 Ayl k Ortalama) GRAF K 17 1/89 5/89 9/89 5/92 9/92 1/93 5/93 9/93 1/94 5/94 9/94 1/95 5/95 9/95 1/96 5/96 1/5 hracat thalat DIfi T CARET HADLER VE F YAT ENDEKSLER (1994=1) (Mevsimsellikten Ar nd r lm fl, 12 Ayl k Ortalama) GRAF K /89 5/89 9/89 5/92 9/92 1/93 5/93 9/93 1/94 5/94 9/94 1/95 5/95 9/95 1/96 5/96 1/5 hracat thalat D fl Ticaret Hadleri (Milyon $) DIfi T CARET DENGES (12 Ayl k Kümülatif) GRAF K 19 1/89 5/89 9/89 5/92 9/92 1/93 5/93 9/93 1/94 5/94 9/94 1/95 5/95 9/95 1/96 5/96 1/5 D fl Ticaret Aç 1994 Fiyatlar yla D fl Ticaret Aç SAYFA 19

20 TÜS AD: Meflrutiyet Caddesi 74, Tepebafl 3442, STANBUL. Tel: (212) Fax: (212) TÜS AD Ad na Sahibi: Ömer Sabanc Genel Yay n Yönetmeni ve Sorumlu Müdür: Ümit zmen Yay n Kurulu: Ömer Sabanc, Ömer Aras, Haluk Tükel, Ümit zmen, Alp Bafltu, Eren Ocakverdi, Onur Varol Yap m: Lebib Yalk n Yay mlar ve Bas m flleri A.fi. ISSN: TÜS AD KONJONKTÜR DE ERLEND RME nin 7. say s Ocak ay itibariyle bilinen son rakamlara ve tahminlere dayan larak haz rlanm flt r Tüm haklar sakl d r. TÜS AD 25 TÜS AD-T/ SAYFA 2 TÜS AD MAKROEKONOM K SENARYO (Üç ayl k ve y ll k ortalamalar) Hükümet GEL R ve F YAT I.Çeyrek II.Çeyrek III.Çeyrek IV.Çeyrek Y ll k I.Çeyrek II.Çeyrek III.Çeyrek IV.Çeyrek Y ll k I.Çeyrek II.Çeyrek III.Çeyrek IV.Çeyrek Y ll k Program GSMH (sabit fiyatlarla) GSY H (sabit fiyatlarla) Enflasyon (TEFE) Enflasyon (TÜFE) (a) Para Taban KONSOL DE BÜTÇE Konsolide Bütçe Geliri (milyar YTL) Konsolide Bütçe Gideri (milyar YTL) Konsolide Bütçe Dengesi (milyar YTL) Faiz Harcamalar (milyar YTL) Faiz D fl Bütçe Dengesi (GSMH'ya oran, %) Kons.Büt.Dengesi (GSMH'ya oran, %) DÖV Z KURLARI Nominal Döviz Kuru (YTL/$) Nominal Döviz Kuru* Reel Döviz Kuru (1999=1)** Reel Döviz Kuru* Nominal Döviz Kuru (YTL/ ) Nominal Döviz Kuru* Reel Döviz Kuru (1999=1)** Reel Döviz Kuru* /$ D BS FA Z Nominal Faiz (bileflik %) Reel Faiz (bileflik %) DIfi T CARET ve CAR filemler thalat (cif, milyar $) hracat (fob, bavul tic. hariç, milyar $) D fl Ticaret Dengesi (milyar $) Görünmeyen Kalemler (di er cari) (milyar$) Cari fllemler Dengesi (milyar$) Cari fllemler Dengesi (GSMH'ya oran, %) thalat (cif)* hracat (fob, bavul tic. hariç)* talik k rm z rakamlar TÜS AD tahminidir, (*) Bir önceki y l n ayn dönemine göre y ll k yüzde de iflmeyi gösterir. (**) Reel döviz kuru endeksindeki düflüfl TL'nin dolar karfl s nda de er kaybetti ini göstermektedir. (a) TÜS AD y l sonu enflasyon tahmini %7.8'dir.