Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science

Transkript

1 ISSN: Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science Yıl: 5, Sayı: 21, Mart 2018, s Arş. Gör. Menekşe ŞAFAK Süleyman Demirel Üniversitesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü, meneksesafak@sdu.edu.tr Doç. Dr. Zeliha BAŞKURT Süleyman Demirel Üniversitesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü, zelihabaskurt@sdu.edu.tr Doç. Dr. Ferdi BAŞKURT Süleyman Demirel Üniversitesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü, ferdibaskurt@sdu.edu.tr Yrd. Doç. Dr. Tuba İNCE PARPUCU Süleyman Demirel Üniversitesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü, tubaparpucu@sdu.edu.tr FĠZYOTERAPĠ VE REHABĠLĠTASYON BÖLÜMÜ ÖĞRENCĠLERĠNĠN KULLANDIKLARI STRESLE BAġA ÇIKMA YÖNTEMLERĠ VE ĠLĠġKĠLĠ FAKTÖRLER Özet Bu çalışma, Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü öğrencilerinin kullandıkları stresle başa çıkma yöntemleri ve bu yöntemler ile ilişkili faktörleri incelemek amacıyla yapılmıştır. Mart 2017 de yapılan kesitsel tipte bir araştırmadır. Araştırmanın evrenini çalışmaya katılan Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü öğretim yılı içerisinde okuyan 308 öğrencisi oluşturmaktadır. Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği ve sosyodemografik soruları içeren anket ile veriler toplanmıştır. Anlamlılık düzeyi olarak p<0.05 olarak belirlenmiştir. Katılımcıların en fazla Kendine Güvenli Yaklaşım, en az Boyun Eğici Yaklaşım yöntemini kullandığı saptanmıştır. Probleme Yönelik/Aktif tarzda; Sosyal Destek Arama yöntemini kadınların, İyimser Yaklaşım yöntemini erkeklerin daha çok kullandıkları görülmüştür. Ayrıca Fizyoterapi ve Rehabilitasyon bölümünü kendi isteğiyle tercih edenlerin ve bölümünde okumaktan memnun olan- Bu çalışma 4-6 Mayıs 2017 tarihinde Ankara da 6. Ulusal Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Kongresi nde poster olarak sunulmuştur.

2 ların Probleme Yönelik/Aktif tarzı daha çok kullandıkları (p<0,05) görülmüştür. Öğrencilere eğitimleri sürecinde stresle başa çıkma tarzlarını olumlu yönde geliştirebilecekleri yöntemler anlatılmalı ve risk altındaki gruplara yönelik koruyucu yöntemler geliştirilmelidir. Anahtar Sözcükler: stresle başa çıkma, fizyoterapi öğrencileri, stres THE WAYS OF COPING WITH THE STRESS AND RELATED FACTORS AMONG PHYSIOTHERAPY AND REHABILITATION STUDENTS Abstract This study aimed to examine the ways of coping with the stress and related factors among physiotherapy students. A cross-sectional study was conducted in March 2017 in Süleyman Demirel University Faculty of Health Sciences. The population of the study was 308 physiotherapy students enrolled in academic year Data was collected via a questionnaire which contains socio-demographic questions and Ways of Coping Scale. Results are reported as the mean ± standard deviation. It was determined that the self-confident approach was the most used and submissive was the least used methods by the participants. In problemfocused/active; females compare to males used seeking social support methods of coping with stress more frequently (p<0.05) but males compare to females used optimistic approach methods of coping with stress more frequently (p<0.05).the students who wanted to study physiotherapy by themselves and the students who were satisfied with the study in the physiotherapy used problem-focused/active style of coping with stress more frequently (p<0.05) Physiotherapy students should be trained about the ways of coping with the stress during their education and preventive methods should be developed for the risk groups. 361 Key Words: ways of coping stress, physiotherapy students, stress GĠRĠġ Stres kavramı, günümüzde günlük hayatta karşılaşıldığı gibi tıp, psikoloji ve sosyoloji alanlarında da sıklıkla karşılaşılan bir kavramdır. Stres kelimesi; kişinin içerden veya dışarıdan gelen ve mevcut dengeyi veya bilişsel, sosyal, duygusal işleyişi bozma eğilimi gösteren ve onu bu dengeyi yeniden kurmaya yönelik davranışlara zorlayan gerçek ya da algılanan uyarıcılara verdiği fiziksel, ruhsal, bilişsel tepkiler olarak tanımlanmıştır (Özdemir 2013). Baltaş a göre ise stres, organizmanın ruhsal ve bedensel sınırlarının tehdit edilmesi ve zorlanması ile ortaya çıkan durum olarak tanımlanmıştır (Akdemir 2015). Stres, heyecanı ve motivasyonu arttırdığı için az miktarlarda yararlı olarak değerlendirilir (Gibbons 2010). Bununla birlikte yönetilemeyen stres ya da kronik stresle başa çıkmada başarısızlık, bireyin fizyolojik ve psikolojik sağlığı için zararlı olabilir (Watson 2008, Labrague 2017). İnsanların zorlu ya da stresli koşulların nasıl üstesinden geldikleri son yıllarda önemli bir tartışma konusu olmuştur. Başa çıkma, birey ile çevresi arasında meydana gelen bilişsel ve davranışsal bir süreç olarak anlatılmaktadır. Başa çıkma ve değerlendirme süreçleri hem bireyden bireye, hem de aynı birey için durumdan duruma farklılık gösterebilmektedir (Karahan 2007). Başa çıkmada iki temel yöntem vardır. Bunlar; probleme yol açan birey-çevre ilişkisini değiştirmek ve stres yaratan duyguları düzenlemektir (Folkman 1986).Bununla ilişkili olarak

3 Folkman ve Lazarus tarafından problem odaklı ve duygu odaklı başa çıkma stratejileri ortaya konulmuştur. Problem odaklı başa çıkma olarak adlandırılan stratejiye göre, kişi doğrudan kendisi için stres yaratan durumu, çevresini düzenlemekte veya değiştirmektedir. Bu stratejinin kullanımı ile dış koşullar değiştirilmektedir. Problem odaklı başa çıkma stratejisi Lazarus tarafından; Kendine Güvenli Yaklaşım, Sosyal Destek Arama ve İyimser Yaklaşım olmak üzere 3 alt gruba ayrılmıştır. İkinci strateji olan duygu odaklı başa çıkma yoluna göre kişi kendi duygularında değişiklik yaparak stresini azaltmak istemektedir. Bu stratejinin kullanımında bireyin içsel ortamında değişim meydana gelmektedir. Duygu odaklı başa çıkma stratejisi ise Lazarus tarafından; Çaresiz Yaklaşım ve Boyun Eğici Yaklaşım olmak üzere 2 alt gruba ayrılmıştır (Karahan 2007, Lazarus 1993, Şahin 1995). Sağlık bilimleri öğrencileri, özellikle fizyoterapi ve rehabilitasyon bölümü öğrencileri yüksek stres altındadır (Tucker 2006, Dahlqvist 2008, Nerdrum 2009, Walsh 2010). Bu stresin nedenleri, mesleğin son yıllarda yaygınlaşmış olması ve yeni bilgi alanlarının özümsenme ihtiyacı olabileceği düşünülmektedir. Bölümün eğitim programları, klinik becerilerin kazanılması içeren yoğun bir içeriğe sahiptir. Ayrıca eğitim programları öğrencilerin yalnızca bilgi ve beceri kazanmalarını sağlamayı değil, aynı zamanda klinik problem çözme, etkili kişiler arası ilişkiler ve hayat boyu öğrenme becerileri gibi lisansüstü düzeydeki yetenekleri kazanmalarını da sağlamayı hedeflemektedir. Eğitim programının bu gereklilikleri teorik ve pratik uzun çalışma saatlerini gerektirir ve sonuç olarak öğrenciler üzerinde fazla baskıya sebep olabilir (Higgs 1999). Bunların yanı sıra; İngiltere, Avustralya, İsveç ve İsrail de fizyoterapi ve rehabilitasyon bölümü öğrencileri arasında yapılan araştırmalarda, başlıca stres kaynağı, yüksek akademik taleplerle ilişkilendirilmiştir (Tucker 2006). Sağlık bilimleri öğrencilerinde yüksek psikolojik stres yalnızca akademik performansın bozulmasına değil, aynı zamanda yıpranmaya ve hastalarla çalışırken empati eksikliğine neden olabilir (Jacop 2016). Bu durum özellikle hastalarla uzun tedavi seansları geçiren fizyoterapistler ve fizyoterapi bölümü öğrencileri için de geçerlidir. 362 Fizyoterapi ve rehabilitasyon bölümü öğrencilerinin, ders yükünün yanı sıra hastalara sağlıklı hizmet vermek, artmış iş yükü, çalışma saatlerinin uzun olması, işe bağlı risklerle baş başa kalmak, iş bulma kaygısı gibi etkenler maruz kaldıkları streslerin bazılarıdır. Bu çalışma, Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü öğrencilerinin kullandıkları stresle başa çıkma yöntemleri ve bu yöntemler ile ilişkili faktörleri incelemek amacıyla yapılmıştır. Gereç ve Yöntem Çalışma Mart 2017 de yapılan kesitsel tipte bir araştırmadır. Araştırmanın evrenini çalışmaya katılan Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü nde öğretim yılı içerisinde okuyan 308 öğrenci oluşturmaktadır. Çalışma planlanırken, örneklem seçimine gidilmeden evren üzerinde çalışılmış, ancak anket formlarının uygulandığı günlerde devamsız olan ya da anket formunu doldurmak istemeyen öğrenciler çalışma dışında bırakılmıştır. Evreni oluşturan öğrencilerin %14,9 una (54 öğrenci) ulaşılamamıştır, araştırmaya katılım oranı %85,1 dir. Veriler araştırmacılar tarafından literatür taranarak oluşturulan anket ile toplanmıştır. Anket; sosyodemografik soruları, alışkanlık ve tercihleri değerlendiren 14 soru ve öğrencilerin stresle başa çıkma yöntemlerini değerlendirmek amacıyla 30 soruluk Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği (SBTÖ) olmak üzere toplam

4 44 sorudan oluşmaktadır. Çalışmaya dahil olan öğrenciler araştırma hakkında bilgilendirilmiş, aydınlatılmış onam alınmış ve anket uygulanmıştır. Stresle başa çıkma tekniklerini değerlendirmek amacıyla kullanılan Folkman ve Lazarus tarafından geliştirilen Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği nin geçerlilik güvenirlilik çalışması Şahin ve Durak tarafından yapılmıştır. Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği Folkman ve Lazarus tarafından Başa Çıkma Yolları Envanteri olarak geliştirilen 4 lü likert tipi bir ölçektir (Şahin 1995). Her bir maddeye verilebilecek tepkiler, bana hiç uygun değil (% 0); bana uygun değil (%30); bana uygun (%70); bana çok uygun (%100) biçiminde dağılım göstermektedir (Karahan 2007). Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği; kendine güvenli yaklaşım (K.G.Y.), çaresiz yaklaşım (Ç.Y.), boyun eğici yaklaşım (B.E.Y.), iyimser yaklaşım (İ.Y.) ve sosyal destek arama (S.D.A.) olmak üzere toplam 5 alt faktörden ve 30 sorudan oluşmaktadır. Ölçeğin kendine güvenli yaklaşım alt parametresi 8.,10.,14., 16., 20., 23. ve 26. sorulardan; iyimser yaklaşım alt parametresi 2., 4., 6.,12. ve 18. sorulardan; çaresiz yaklaşım alt parametresi 3., 7., 11., 19., 22., 25., 27. ve 28. sorulardan; boyun eğici yaklaşım alt parametresi 5., 13., 15., 17., 21. ve 24. sorulardan; ve sosyal destek arama alt parametresi 1., 9., 29. ve 30.sorulardan oluşmaktadır. Ölçeğin alt parametreleri birbirinden bağımsız puanlanmaktadır. Ölçekteki, 1. ve 9. hariç tüm maddeler 0, 1, 2, 3 şeklinde puanlanmakta, iki madde ise ters olarak 3 ten 0 a doğru puanlanmaktadır (Karahan 2007, Ergin 2014). Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği 30 soru ve 5 alt grubu iki ana stresle başa çıkma tarzına dönüştürülmektedir. Ana gruplar Duygulara yönelik/pasif ve Probleme yönelik/aktif tarzlardan oluşmaktadır. Kendine Güvenli Yaklaşım, İyimser Yaklaşım ve Sosyal Destek Arama alt ölçekleri Probleme yönelik-aktif ; Çaresiz Yaklaşım ve Boyun Eğici Yaklaşım alt ölçekleri Duygulara yönelik-pasif tarzları göstermektedir (Ergin 2014). Toplam puan en az 0, en çok 90 puandır. Aktif tarzlardan alınacak puanlar; Kendine Güvenli Yaklaşım için 0-21, İyimser Yaklaşım için 0-15 puan ve Sosyal Destek Arama için 0-12 puan olmak üzere toplam 0-48 puan arasında değişmektedir. Pasif tarzlardan alınacak puanlar ise; Çaresiz Yaklaşım için 0-24 puan ve Boyun Eğici Yaklaşım için 0-18 puan olmak üzere toplam 0-42 puan arasında değişmektedir. Alt ölçeklerden alınan puanların yüksek oluşu, stresle başa çıkmada o alt ölçekteki yaklaşımın daha çok kullanıldığını göstermektedir (Karahan 2007). 363 Araştırmanın bağımlı değişkenleri SBTÖ nin alt ölçekleri, bağımsız değişkenleri ise cinsiyet, fizyoterapi ve rehabilitasyon bölümünü tercih etme nedeni, bölümden memnuniyet durumu, sigara, alkol ve antidepresan kullanım durumu, sosyal aktivitelere katılımı, en uzun süre yaşadığı yer, anne ve babanın eğitim durumu ve ailenin yapısıdır. Verilerin analizi için SPSS 20 paket programı kullanılmıştır. Veriler değerlendirilirken tanımlayıcı istatistikler yapılmıştır. Tüm katılımcıların puanlarının ortalaması ve standart sapması hesaplanmıştır. Gruplar arası farklılıkların değerlendirilmesinde bağımsız örneklemler t- test kullanılmıştır. Anlamlılık düzeyi olarak p<0.05 olarak belirlenmiştir. Bulgular Çalışmaya katılan öğrencilerin yaş ortalaması 20,81±1,89 olup %63,3 ü kadın, %36,7 si erkektir. Öğrencilerin %3,9 u tek çocuk, %35,1 i iki kardeş, %34,4 ü 3 kardeş ve %26,6 sı 4 kardeş ve üstüdür. Katılımcıların %78,2 sinin ailesinin ekonomik durumu orta iken %18,2 sinin ekonomik durumu iyidir. Çalışmaya katılan öğrencilerin en uzun süreli yaşanılan yerleşim yeri %29,2 sinin büyük kent, %56,2 sinin il ve ilçe, %14,3 ünün ise köydür. Öğrenci-

5 lerin %83,8 inin aile tipi çekirdek aile, %14 ünün aile tipi geniş ailedir. Çalışma katılan öğrencilerin %51,9 unun annesi ilköğretim mezunu iken %22,1 i lise mezunudur. Katılımcıların %38,6 sinin babası ilköğretim mezunu, %23,7 sinin babası lise mezunu ve %30,2 sinin babası fakülte/yüksekokul mezunudur. (Tablo1) Tablo-1:Katılımcıların sosyodemografik özelliklerine göre dağılım Değişkenler n % Değişkenler N % Cinsiyet Aile tipiniz Kadın ,3 Çekirdek ,8 Erkek ,7 Geniş aile 43 14,0 Kardeş Sayısı Geçici geniş aile 4 1,3 Tek çocuk 12 3,9 Parçalanmış aile 3 1,0 2 kardeş ,1 Annenin eğitim durumu 3 kardeş ,4 Okur-yazar değil 28 9,1 4 kardeş ve üstü 82 26,6 Okur-yazar 18 5,8 Ailenizin ekonomik durumu İlköğretim mezunu ,9 364 İyi 56 18,2 Lise 68 22,1 Orta ,2 Fakülte/yüksekokul 31 10,1 Kötü 9 2,9 Lisansüstü 3 1,0 En uzun süreli yaşanılan yerleşim yeri Babanın eğitim durumu Büyük kent 90 29,2 Okur-yazar değil 5 1,6 İl 75 24,4 Okur-yazar 9 2,9 İlçe 98 31,8 İlköğretim mezunu ,6 Köy 44 14,3 Lise 73 23,7 Fakülte/yüksekokul 93 30,2 Lisansüstü 9 2,9 Çalışmaya katılan öğrencilerin %97,7 si çekirdek aile ya da geniş aile tipine sahip iken, diğerleri geçici geniş aile ya da parçalanmış aileye sahiptir. Katılımcıların %53,6 sı büyük kent ya da ilde yaşamakta iken %46,4 ü ilçe ya da köyde yaşamaktadır. Çalışmaya katılanların %12 sinin alkol alışkanlığı var iken %14,6 sının sigara alışkanlığı bulunmaktadır. Öğrencilerin %4,9 i şu an antidepresan kullanırken, %94,8 daha önce antidepresan kullanmış, bırakmış ya da hiç kullanmamıştır. Öğrencilerin%57,1 inin üniversiteye gelmeden önce ya da geldikten sonra sürdürdüğü sosyal aktivitelere katılımı mevcuttur. Katılımcıların %63 ü fizyoterapi ve rehabilitasyon bölümünü kendi isteği ile tercih ederken diğer öğrenciler aile ya da çevrenin yön-

6 lendirmesi yoluyla tercih etmiştir. Ayrıca bölümde okuyan öğrencilerin %62,3 ü bölümde okumaktan memnun olduklarını bildirmiştir.(tablo 2) Tablo-2:Katılımcıların cinsiyet, bölümü tercih etme, bölümünde okuyor olmaktan memnun olma, sigara, alkol, antidepresan ilaç kullanma, sosyal aktivitelere katılım durumuna göre dağılımı Cinsiyet Değişkenler n % Kadın ,3 Erkek ,7 Aile tipi Çekirdek aile/geniş aile ,7 Geçici geniş aile/parçalanmış aile 7 2,3 En uzun süre yaşanılan yerleşim yeri Büyük kent/ İl ,6 İlçe/Köy ,4 Annenin eğitim durumu Okuryazar değil/okuryazar/ilköğretim mezunu ,9 Lise/fakülte/yüksekokul/lisansüstü ,1 Babanın eğitim durumu Okuryazar değil/okuryazar/ilköğretim mezunu ,2 Lise/fakülte/yüksekokul/lisansüstü ,8 Fizyoterapi bölümünü tercih etme durumu Kendi isteğiyle Yönlendirme yoluyla Fizyoterapi bölümünde okuyor olmaktan memnuniyet Memnun ,3 Memnun değil ,7 Alkol alışkanlığı 38 12, ,7 Sigara alışkanlığı 45 14, ,4 Antidepresan kullanımı 16 5,2

7 292 94,8 Sosyal aktivitelere katılım , ,9 TOPLAM ,0 Çalışmaya katılan öğrencilerin (308 öğrenci) SBTÖ ölçeğini yanıtlama oranı %100 dür. Öğrencilerin Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği alt ölçeklerinden aldığı puanlar sırasıyla; Kendine Güvenli Yaklaşım için 13,42±3,44, İyimser Yaklaşım için 7,99±2,96, Sosyal Destek Arama için 6,97±2,31, Boyun Eğici Yaklaşım için 6,38±2,99, Çaresiz Yaklaşım için 11,01±4,03 tür. Bu hesaplamalara göre aktif tarzda 28,38±6,04 ve pasif tarzda 17,40±5,95 bulunmuştur. Soru sayılarının farklı olması sebebiyle, alt ölçeklerin hangisinin daha fazla kullanıldığını gösterebilmek ve karşılaştırma yapabilmek amacıyla her alt ölçek için puan ortalamaları hesaplanmıştır. Buna göre katılımcıların en fazla Kendine Güvenli Yaklaşım, en az Boyun Eğici Yaklaşım yöntemini kullandığı saptanmıştır. Ayrıca ölçek aktif ve pasif olmak üzere iki ana grup stresle başa çıkma tarzına dönüştürüldüğünde Probleme yönelik-aktif tarzın katılımcılar tarafından daha fazla kullanıldığı görülmektedir. (Tablo 3) Tablo-3: Katılımcıların alt ölçek puan ortalamalarının dağılımı 366 Alt Ölçekler Alınabilecek Min.- Maks. Puan Ortalama±SS KGY ,42±3,44 İY ,99±2,96 SDA ,97±2,31 Aktif ,38±6,04 BEY ,38±2,99 ÇY ,01±4,03 Pasif ,40±5,95 KGY: Kendine Güvenli Yaklaşım, İY: İyimser Yaklaşım, SDA: Sosyal Destek Arama, BEY: Boyun Eğici Yaklaşım, ÇY: Çaresiz Yaklaşım, SS: Standart Sapma Probleme yönelik-aktif tarzın alt ölçeklerinden bir diğeri olan Kendine Güvenli Yaklaşım alt ölçeği; üniversiteye gelmeden önce ya da geldikten sonra sürdürülen sosyal aktivitelere katılımı olanlar tarafından, katılımı olmayanlara göre daha fazla kullanılmaktadır (p>0,05). Aktif tarzın alt ölçeklerinden olan İyimser Yaklaşım ; araştırmaya katılan erkekler tarafından kadınlara göre, fizyoterapi ve rehabilitasyon bölümünde okumaktan memnun olanlar tarafından memnun olmayanlara göre, üniversiteye gelmeden önce ya da geldikten sonra sürdürülen sosyal aktivitelere katılımı olanlar tarafından, katılımı olmayanlara göre daha fazla kullanılmaktadır. Sosyal Destek Arama ; araştırmaya katılan kadınlar tarafından erkeklere göre, fizyoterapi ve rehabilitasyon bölümünde okumaktan memnun olanlar tarafından memnun olmayanlara göre daha fazla kullanılmaktadır (p<0,05).(tablo 4)

8 Tablo-4: Katılımcıların bazı değiģkenlere göre Probleme yönelik-aktif tarz alt ölçekleri puan ortalamalarının dağılımı KGY Puanı Ort.±SS P İY Puanı Ort.±SS p SDA Puanı Ort.±SS p Aktif Tarz Puanı Ort.±SS p Cinsiyet Kadın 13,20±3,30 0,146 7,62±2,93 0,04 7,32±2,24 0,00 28,11±5,92 0,404 Erkek 13,79±3,64 8,63±2,93 6,35±2,31 28,72±7,17 Aile tipi Çekirdek/geniş aile 14,40±3,42 14,00±4,16 0,654 7,98±2,94 8,28±4,34 0,793 6,96±2,32 7,28±2,13 0,717 28,35±6,35 29,57±9,10 0,621 Geçici geniş /parçalan mış aile En uzun süre yaşanılan yerleşim yeri 367 Büyük kent/ İl İlçe/Köy 13,52±3,43 13,32±3,45 0,618 8,23±2,82 7,71±3,12 0,123 7,00±2,31 6,94±3,05 0,833 28,75±6,29 27,97±6,54 0,290 Annenin eğitim durumu Okuryazar değil/ okuryazar/ ilköğretim mezunu 13,25±3,27 13,76±3,73 0,219 7,84±2,91 8,29±3,06 0,212 6,95±2,23 7,00±2,49 0,877 28,05±6,04 29,05±7,07 0,195 Lise/ fakülte/yükseko kul/lisansü stü Babanın eğitim durumu Okuryazar değil/ okuryazar/ ilköğretim mezunu 13,60±3,24 13,28±3,58 0,426 7,87±2,86 8,08±3,05 0,559 6,84±2,07 7,06±2,49 0,397 28,32±5,76 28,43±6,86 0,881 Lise/ fakülte/yükseko

9 kul/lisansü stü Fizyoterapi bölümünü tercih etme durumu Kendi isteğiyle Yönlendirme yoluyla 13,51±3,44 13,82±3,15 0,641 8,17±3,09 7,93±2,47 0,685 7,19±2,26 6,06±2,35 0,14 28,87±6,55 27,82±6,33 0,420 Fizyoterapi bölümünde okuyor olmaktan memnuniyet Memnun Memnun değil 13,65±3,23 13,04±3,73 0,133 8,36±2,84 7,37±3,07 0,005 7,19±2,22 6,59±2,43 0,027 29,21±6,09 27,01±6,69 0, Alkol alışkanlığı 14,35±3,31 0,083 8,40±2,55 0,381 6,75±2,11 0,551 29,51±5,99 0,262 13,30±3,44 7,94±3,02 7,00±2,35 28,25±6,46 Sigara alışkanlığı 13,95±3,32 0,261 8,48±2,42 0,227 6,44±2,32 0,099 28,88±5,97 0,570 13,33±3,45 7,90±3,04 7,06±2,31 28,30±6,48 Antidepresan kullanımı 13,60±4,27 0,876 8,60±3,64 0,414 5,93±2,84 0,075 28,13±9,17 0,878 13,41±3,40 7,95±2,93 7,02±2,28 28,39±6,26 Sosyal aktivitelere katılım 13,77±3,54 12,95±3,24 0,039 8,37±2,92 7,48±2,95 0,009 6,94±2,24 7,00±2,42 0,848 29,09±6,65 27,43±5,96 0,024

10 Duygulara yönelik-pasif tarzın alt ölçeklerinden biri olan Çaresiz Yaklaşım ; üniversiteye gelmeden önce ya da geldikten sonra sürdürülen sosyal aktivitelere katılımı olmayanlar tarafından, katılımı olanlara göre, annesinin eğitim durumu okuryazar olmayan/okuryazar/ilköğretim mezunu olanlar tarafından lise/fakülte/yüksekokul/lisansüstü mezunu olanlara göre daha fazla kullanılmaktadır (p<0,05). Boyun Eğici Yaklaşım, geçici geniş aile ya da parçalanmış aileye sahip olanlar tarafından, çekirdek aile ya da geniş aile tipine sahip olanlara göre daha fazla kullanılmaktadır(p<0,05).(tablo 5) Tablo-5: Katılımcıların bazı değiģkenlere göre Duygulara Yönelik-Pasif Tarz alt ölçekleri puan ortalamalarının dağılımı ÇY Puanı Ort. ±SS P BEY Puanı Ort. ±SS p Pasif Tarz Puanı Ortalama±SS p Cinsiyet Kadın 11,26±4,20 0,161 6,35±2,79 0,814 17,62±5,91 0,407 Erkek 10,59±3,68 6,44±3,32 17,03±6,02 Aile tipi Çekirdek aile/geniş aile 10,98±4,01 0,349 6,32±2,95 0,009 17,30±5,92 0,53 Geçici geniş aile/ parçalanmış aile 12,42±4,68 9,28±3,49 21,71±5, En uzun süre yaşanılan yerleşim yeri Büyük kent/ İl 10,64±3,87 0,083 6,24±3,05 0,393 16,89±5,77 0,109 İlçe/Köy 11,44±4,19 6,54±2,93 17,98±6,14 Annenin eğitim durumu Okuryazar değil/ okuryazar/ilköğretim mezunu Lise/ fakülte/ yüksekokul/lisansüstü 11,41±4,19 10,21±3,55 0,014 6,54±3,08 6,06±2,79 0,186 17,96±6,18 16,28±5,31 0,02 Babanın eğitim durumu Okuryazar değil/ okuryazar/ilköğretim mezunu Lise/ fakülte/ yüksekokul/ lisansüstü 11,12±4,23 10,93±3,87 0,673 6,23±3,03 6,50±2,97 0,425 17,36±5,97 17,44±5,96 0,908 Fizyoterapi bölümünü tercih etme durumu Kendi isteğiyle 10,75±3,89 0,759 6,12±2,76 0,739 16,88±5,56 0,705 Yönlendirme yoluyla 11,00±4,43 6,31±3,08 17,31±6,36 Fizyoterapi bölümünde okuyor olmaktan memnuniyet

11 Memnun 10,75±3,92 0,136 6,22±2,76 0,213 16,97±5,59 0,102 Memnun değil 11,45±4,17 6,66±3,34 18,12±6,47 Alkol alışkanlığı 9,86±4,33 0,068 6,05±3,32 0,480 15,91±6,82 0,112 11,14±3,95 6,42±2,95 17,57±5,79 Sigara alışkanlığı 10,33±3,72 0,219 6,35±3,27 0,934 16,68±6,22 0,383 11,13±4,07 6,39±2,95 17,52±5,91 Antidepresan kullanımı 11,60±3,79 0,555 7,73±3,05 0,070 19,33±5,92 0,190 10,96±4,04 6,30±2,96 17,27±5,92 Sosyal aktivitelere katılım 10,38±3,96 11,86±3,97 0,001 6,28±2,93 6,52±3,08 0,501 16,67±5,87 18,38±5,93 0,012 Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği nin alt ölçek puanları ile en uzun süre yaşanılan yerleşim yeri, babanın eğitim durumu, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü nü tercih etme durumu, sigara ve alkol kullanma durumu, antidepresan kullanma durumu, karşılaştırıldığında gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamıştır (p>0,05). Çalışmaya katılan öğrencilerin aktif ve pasif tarzları kullanma durumları ile bağımsız değişkenler arasındaki ilişki incelendiğinde fizyoterapi ve rehabilitasyon bölümünü okumaktan memnun olanların memnun olmayanlara göre, üniversiteye gelmeden önce ya da geldikten sonra sürdürülen sosyal aktivitelere katılımı olanların, katılımı olmayanlara göre aktif tarzı daha fazla kullandıkları (p<0,05) görülmektedir. Üniversiteye gelmeden önce ya da geldikten sonra sürdürülen sosyal aktivitelere katılımı olmayanların, katılımı olanlara göre, annesinin eğitim durumu okuryazar olmayan/okuryazar/ilköğretim mezunu olanlar tarafından lise/fakülte/yüksekokul/lisansüstü mezunu olanlara göre pasif tarzı daha çok kullandıkları (p<0,05) görülmektedir. TartıĢma Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü öğrencilerinin kullandıkları stresle başa çıkma yöntemleri ve ilişkili faktörleri belirlemek amacıyla yapılan bu çalışmada; çalışmaya katılan öğrencilerin stresle başa çıkma tarzları içerisinde en fazla Kendine Güvenli Yaklaşım, en az Boyun Eğici Yaklaşım tarzını kullandıkları saptanmıştır. Benzer şekilde İstanbul ve çevresinde bulunan 5 farklı sağlık kurumunda, 100 uzman hekime yapılan çalışmada, katılımcıların en fazla Kendine Güvenli Yaklaşım tarzını, en az Boyun Eğici Yaklaşım tarzını kullandıkları saptanmıştır (Şen 2012). Pamukkale Üniversitesi nde tıp fakültesi öğrencilerinde yapılan çalışmada en fazla Kendine Güvenli Yaklaşım tarzının, en az Sosyal Destek Arama yöntemini kullandıkları gösterilmiştir (Ergin 2014). Benzer şekilde İnönü Üniversitesi nde tıp fakültesi öğrencilerinde stresle etkili olarak başa çıkabilenlerin en fazla Kendine Güvenli Yaklaşım ve 370

12 İyimser Yaklaşım tarzlarının, başa çıkamayanların ise Boyun Eğici ve Çaresiz Yaklaşım tarzlarının kullanıldığı görülmüştür (Kaya 2007). Çalışmalar arasındaki farklılıklar; katılımcıların özelliklerinin farklılıklarından kaynaklanmış olabilir. İstanbul ve çevresinde bulunan 5 farklı sağlık kurumunda uzman hekimler ile yapılan çalışmada kadınlarla erkekler arasında alt gruplar açısından istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamamıştır (Şen 2012). Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi nde dönem 6 öğrencilerine yapılan bir çalışmada kadınlarda erkeklere oranla Kendine Güvenli Yaklaşım ve Sosyal Destek Arama tarzlarının ortalama puanları anlamlı olarak daha fazla olduğu gösterilmiştir (Akdemir 2015). Literatürde de kadınlar tarafından Sosyal Destek Arama tarzının daha fazla kullanıldığını gösteren araştırmalar mevcuttur (Şahin 1995). Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencilerinde yapılan araştırmada stresle başa çıkmada erkeklerin Kendine Güvenli Yaklaşım ve İyimser Yaklaşım tarzını kadınlara oranla anlamlı olarak fazla kullandığı gösterilmiştir (Ergin 2014). Bizim araştırmamızda ise Probleme Yönelik/Aktif tarzda; Sosyal Destek Arama yöntemini kadınların, İyimser Yaklaşım yöntemini erkeklerin daha çok kullandıkları görülmüştür. Pasif tarzda ise kadın ve erkekler arasında stresle başa çıkma tarzları arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencilerinde yapılan araştırmada kadınların pasif tarzı, erkeklerin ise aktif tarzları daha çok kullandığı gösterilmişken (Kaya 2007) bizim araştırmamızda pasif ve aktif tarzların kullanımında cinsiyetler arasında anlamlı fark bulunamamıştır. Çalışmamızda geçici geniş aile ya da parçalanmış aile tipine sahip öğrencilerin Boyun Eğici Yaklaşım alt ölçeğini, çekirdek ya da geniş aileye sahip öğrencilere göre daha fazla kullandıkları görülmektedir. İnönü Üniversitesi nde yapılan çalışmada Sağlık Yüksekokulu parçalanmış aileye sahip kişilerde depresif belirtilerin daha yaygın olduğu ve bu bulgunun sosyal destek sistemlerinin daha yetersiz olduğunun bir göstergesi olarak değerlendirilmiştir (Kaya 2007). Bu konuda üniversite öğrencilerinde yapılan araştırma sayısı oldukça azdır ve aile tipinin stresle başa çıkmayı etkileyip etkilemediğini daha net gösterebilecek daha fazla sayıda araştırmaya ihtiyaç vardır. On dokuz Mayıs Üniversitesi nde Eğitim, Fen-Edebiyat, İlahiyat, Mühendislik, Ziraat, Tıp ve Diş Hekimliği Fakülteleri nde eğitim gören öğrenci üzerinde yapılan çalışmada uzun süre büyük şehirde yaşamış olan öğrencilerin, uzun süre köyde yaşamış olan öğrencilere göre daha fazla Kendine Güvenli Yaklaşım tarzını kullandıkları ve uzun süre köyde yaşamış kişilerin, uzun süre büyük şehirde yaşayanlara göre daha fazla Çaresiz Yaklaşım tarzını gösterilmiştir (Karahan 2007). Ayrıca Doğan ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmada yaşamlarının büyük çoğunluğunu küçük yerleşim yerlerinde geçiren üniversite öğrencilerinin, Duygu odaklıpasif başa çıkma tarzını daha çok kullandıkları gösterilmiştir (Doğan 1999). Çalışmamıza benzer şekilde, Akdeniz Üniversitesi nde Tıp Fakültesi öğrencileri üzerinde yapılan çalışmada, en uzun yaşanılan yer ile stresle başa çıkma tarzları arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır (Akdemir 2015). Çalışmadaki farklılıkların çalışmaya alınan öğrenci sayısı ve öğrencilerin okudukları bölümlerin çeşitliliğinden kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Katılımcıların annesinin eğitim durumu okuryazar olmayan/okuryazar/ilköğretim mezunu olan öğrencilerin, annesinin eğitim durumu lise/fakülte/yüksekokul/lisansüstü mezunu olan öğrencilere göre pasif tarz ve alt parametresi olan Çaresiz Yaklaşım tarzını daha fazla kullandıkları gösterilmiştir. Benzer şekilde İnönü Üniversitesi nde yapılan çalışmada Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinde annesinin eğitim durumu ilkokul mezunu ve altında olanların pasif tarzları 371

13 daha sık kullandıkları, annenin öğrenim düzeyi arttıkça aktif tarzların daha sık kullanıldığı gösterilmiştir (Kaya 2007). Pamukkale Üniversitesi nde yapılan çalışmada annenin öğrenimi ile stresle başa çıkma tarzları arasında anlamlı fark bulunamamıştır (Ergin 2014). Fizyoterapi ve Rehabilitasyon bölümünde okumayı isteyerek tercih edenler ile yönlendirme sonucunda tercih edenler arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır. Akdeniz Üniversitesi nde Tıp Fakültesi öğrencilerinde yapılan çalışmada okumayı isteyerek tercih edenlerin yönlendirme sonucunda tercih edenlere göre Kendine Güvenli Yaklaşım ve aktif tarzı daha fazla kullandıkları; Çaresiz Yaklaşım ve Boyun Eğici Yaklaşım yani pasif tarzları ise kendi istekleri dışında tercih edenlerin daha fazla kullandığı görülmektedir (Akdemir 2015). Araştırmamızda Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü nde okuyor olmaktan memnun olanların, bölümde okumaktan memnun olmayanlara göre stresle başa çıkmada İyimser Yaklaşım ve Sosyal Destek Arama alt parametreleri ile aktif tarz yaklaşımını anlamlı olarak daha fazla kullandıkları gösterilmiştir. Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü nde okumaktan memnun olmanın önemi burada ortaya çıkmaktadır. Sosyal aktivitelere katılım parametresi değerlendirildiğinde Aktif tarzın, İyimser Yaklaşım ve Kendine Güvenli Yaklaşım tarzının sosyal aktivitelere katılımı olanlarda katılımı olmayanlara göre anlamlı olarak daha fazla kullanıldığı gösterilmiştir. Aksine sosyal aktivitelere katılımı olmayan öğrencilerin Çaresiz Yaklaşım ve Pasif Tarz yaklaşımlarını anlamlı olarak daha fazla tercih ettiği gösterilmiştir. Türkiye de üniversite öğrencilerinin sosyal aktivitelere katılım ile stresle başa çıkma yolları arasında ilişkiyi araştıran yeterli kaynak bulunmamaktadır. 372 Akdeniz Üniversitesi ve Pamukkale Üniversitesi nde yapılan çalışmaların sonuçlarına benzer şekilde alkol, sigara ve antidepresan ilaç kullanımı durumu, babanın eğitim durumu karşılaştırıldığında anlamlı bir fark bulunamamıştır (Akdemir 2015, Ergin 2014). Literatürde fizyoterapi bölümü öğrencileri ile yapılan ve stresin değerlendirildiği başka çalışmalarda mevcuttur yılında fizyoterapi lisans öğrencilerinde stresin kaynakları, psikolojik morbidite ve olası ilişkilerin incelendiği çalışmada, fizyoterapi öğrencilerinin en büyük stres kaynağının akademik kaygılar ve kişisel faktörler olduğu bildirilmiştir (Walsh 2010). Batı Avustralya ve İngiltere de fizyoterapi öğrencilerinin stres kaynaklarının karşılaştırıldığı bir çalışmada öğrencilerin fizyoterapi eğitimini beklediklerinden daha zor algıladıkları ve bu durumun stres düzeyini arttırdığı gösterilmiştir. (Tucker 2006). Hemşirelik, fizyoterapi ve ergoterapi bölümü öğrencilerinin stres ve psikolojik problemlerin incelendiği bir başka çalışmada ise eğitimin ilk zamanlarındaki stres düzeyinin, son zamanlardaki stres düzeyinin belirlenmesinde en önemli faktör olarak gösterilmiştir (Nerdrum 2009). Araştırmamızda Folkman ve Lazarus tarafından geliştirilen Başa Çıkma Tarzları Envanteri nden yararlanılarak hazırlanmış olmasına rağmen kullanılan anketin birçok farklı şekli bulunmaktadır ve çalışmamızda ülkemiz üniversite öğrencileri için uyarlanmış envanter kullanılmıştır. Bu nedenle yurtdışında bu konuda yapılmış olan araştırmalarla karşılaştırma yapılamamıştır. Ülkemizde de Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü öğrencilerinde stresle başa çıkma konusunda yapılan çalışma oldukça az olmasının yanı sıra Başa Çıkma Yolları Envanteri nin kullanıldığı çalışma bulunmamaktadır. SONUÇ

14 Fizyoterapi ve Rehabilitasyon bölümü öğrencilerimiz ile yapmış olduğumuz araştırmamızın sonuçlarına göre aktif tarz alt parametrelerinden İyimser Yaklaşımı tarzını erkekler kadınlara göre fazla tercih ederken Sosyal Destek Arama tarzını kadınların daha çok tercih ettiği görülmüştür. Ayrıca bölümünde okuyor olmaktan memnun olanların ve sosyal aktivitelere katılımı olanların aktif tarz yaklaşımını daha fazla kullanmaktadır. Pasif tarz yaklaşımı ise sosyal aktivitelere katılımı olmayanlar tarafında tercih edilmiştir. Fizyoterapi bölümünü tercih etme, sigara, alkol ve antidepresan kullanma durumları karşılaştırıldığında anlamlı bir fark bulunamamıştır. Ülkemizde tıp fakültesi, hemşirelik fakültesi gibi farklı sağlık branşlarında eğitim gören öğrenciler ile yapılan az sayıda da olsa çalışma bulunmasına rağmen fizyoterapi bölümünde okuyan öğrenciler üzerinde yapılmış bir çalışma bulunmamaktadır. Bu konuda daha fazla araştırma yapılması ve neden olan etkenlerin araştırılması ve ortaya konulması gerekmektedir. Bu bilgileri ışığında fizyoterapistlerin stresten uzak yaşamaları ve hangi grup öğrencilerin stres açısından ne tür bir risk altında olduğu belirlenmelidir ve bu durum stresle nasıl başa çıkmaları gerektiğini öğrenmeleri açısından fazlasıyla önem arz etmektedir. Fizyoterapi bölümü öğrencilere yapılan çalışma ışığında eğitimleri süresince stresle başa çıkma tarzlarını olumlu yönde geliştirebilecekleri eğitimler verilmeli, risk altındaki gruplara yönelik koruyucu yöntemler geliştirilmelidir. Çalışma ve eğitim ortamında strese neden olabilecek etkenler mümkün olduğu oranda ortadan kaldırılmalıdır. Araştırma sonuçlarımızın öğrencilerin stresle başa çıkma konusundaki becerilerinin geliştirilmesini sağlamak amacıyla girişimde bulunmasına ve bu doğrultuda Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü ve Sağlık Bilimleri Fakültesi yönetimi ile paylaşılmasına karar verilmiştir. 373 KAYNAKLAR Akdemir, M., Çetin, E., Ş., Ersoy, M., Polat, B., Çulhacı, E., Ergün, A.,Y., Çetin, I., Tıp Fakültesi Dönem 6 Öğrencilerinin Kullandıkları Stresle Başa Çıkma Yöntemleri ve İlişkili Faktörler, Tıp Eğitimi Dünyası / Eylül 2015 / Sayı 44 Dahlqvist V, Söderberg A, Norberg A. Dealing with stress: Patterns of self-comfort among healthcare students. Nurse Educ Today; 28(4): [PMID ], 2008 Doğan, T., Başkent Üniversitesi öğrencilerinin stresle başa çıkma stratejilerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Prof. Dr. Nilüfer Voltan Acar, 1999 Ergin, A., Uzun, S., U., Bozkurt, A., İ., Tıp Fakültesi Öğrencilerinde Stresle Başa Çıkma Yöntemleri ve Bu Yöntemlerin Sosyodemografik Özelliklerle İlişkisi Fırat Tıp Derg/Firat Med J; 19(1): 31-37,2014 Folkman, S., Lazarus, R. S., Dunkel-Schetter, C., DeLongis, A. ve Gruen, R. J., Dynamics of a stressful encounter: Cognitive appraisal, coping, and encounter outcomes. Journal of Personality and Social Psychology, 50(5), , 1986 Gibbons C., Stress, coping and burn-out in nursing students. Int J Nurs Stud, 47, , 2010 Higgs J, Hunt A, Higgs C, Neubauer D. Physiotherapy education in the changing international healthcare and educational context. Advances in Physiotherapy.;1:17 26, 1999

15 Jacob T, Einstein O. Stress Among Bachelor Physical Therapy Students in Israel during Clinical Practice and Its Association with Academic Achievements Results of a Longitudinal Study. The Internet Journal of Allied Health Sciences and Practice.;14(1), Article 9, 2016 Kaya M, Genç M, Kaya B, Pehlivan E. Tıp Fakültesi ve Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinde Depresif Belirti Yaygınlığı, Stresle Başa çıkma Tarzları ve Etkileyen Faktörler. Türk Psikiyatri Dergisi; 18(2): , 2007 Karahan, T., F., Eplikoç, H., Üniversite Öğrencilerinin Stresle Başaçıkma Tarzlarının Uzun Süreli Yaşadıkları Yerleşim Birimine ve Algıladıkları Anne-Baba Tutumlarına Göre İncelenmesi, O.M.Ü. Eğitim Fakültesi, PDR Anabilim Dalı, Yıl 2007, Cilt 3, Sayı 33 Labrague, L., J., McEnroe-Petitte, D., M., Gloe, D.,Thomas, L., Papathanasiou, I., V., and Tsaras, K., A literature review on stress and coping strategies in nursing students, J Ment Health; 26(5): , DOI: / , 2017 Lazarus R.S. From psychological stress to the emotions: A history of changing outlooks. Annual Review of Psychology, 44: 1-22, 1993 Nerdrum P, Rustoen T, Ronnestad MH. Psychological distress among nursing, physiotherapy and occupational therapy students: A longitudinal and predictive study. Scan J Educ Res.;53:363-78, 2009 Özdemir, M., Aile Yanında Yaşayan ve Ailesinden Ayrı Yaşayan Üniversite Öğrencilerinin Algılanan Sosyal Destek, Stresle Başa Çıkma Tarzları, Kaygı Düzeyleri ve Psikolojik Belirtiler Açısından Karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Prof. Dr. Gonca Soygüt Pekak, 2013 Şahin NH, Durak A. Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği: Üniversite Öğrencileri İçin Uyarlanması. Türk Psikoloji Dergisi; 10(34): 56-73, 1995 Şen, H., Toygar, M., Türker, T., İnce, N., Tuğcu, H., Keskin, H., Bir Grup Hekimin Stresle Başa Çıkma Tekniklerinin Değerlendirilmesi, TAF Prev Med Bull; 11(2): , Ankara,2012 Tucker B, Jones S, Mandy A, Gupta R. Physiotherapy students sources, perceived course difficulty, and paid employment: comparison between Western Australia and United Kingdom. Physiother Theory Pract.; 22(6): [PMID ], 2006 Walsh JM, Feeney C, Hussey J, Donnellan C. Sources of stress and psychological morbidity among undergraduate physiotherapy students. Physiotherapy Sep;96(3): doi: /j.physio. [PMID ], 2010 Watson R., Deary I., Thompson D., Li G.,A study of stress and burnout in nursing students in Hong Kong: A questionnaire survey. Int J Nurs Stud, 45, ,