Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 63, Aralık 2017, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 63, Aralık 2017, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Yrd. Doç. Dr. Faysal ÖZDAŞ Mardin Artuklu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Bölümü faysalozdas@hotmail.com Yrd. Doç. Dr. Mürşet ÇAKMAK Mardin Artuklu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Bölümü mursetcakmak@artuklu.edu.tr Ömer Murat ÖTER Mardin Artuklu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Bölümü omermuratoter@hotmail.com ÖĞRETME GÖRÜŞLERİE GÖRE ORTAOKUL ÖĞRETİM PROG- RAMLARIDAKİ DEĞERLERİ KAZADIRILMA DÜZEYİİ İCELEMESİ Öz Bu araştırmanın amacı, öğretmen görüşlerine göre ortaokul öğretim programlarında yer alan değerlerin kazandırılma düzeyini incelemektir. Araştırmada betimsel çalışma modeli kullanılmıştır. Araştırmanın örneklem grubunu Batman İlçe merkezinde sosyo-ekonomik düzey bakımından üst düzey, orta düzey ve alt düzey olmak üzere belirlenmiş alanlardan seçilen 15 okulda görev yapan 317 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırmada, veri toplama aracı olarak Özdaş (2013) tarafından geliştirilen ölçek kullanılmıştır. Araştırma sonucuna göre, ortaokul öğretim programlarında yer alan değerlerin Bireyler arası ilişkiler Milli Değerler, Evrensel Değerler ve Özerklik boyutlarındaki değerler Kısmen Yeterli düzeyinde kazanıldığı tespit edilmiştir. Ortaokul öğretim programlarında yer alan değerlerin kazandırılma düzeyine ilişkin öğretmen görüşleri arasında cinsiyete göre, Milli Değerler ve Özerklik boyutlarındaki değerler arasında anlamlı fark tespit edilmiştir. Bu farkın Milli Değerler boyutunda erkek öğretmenler lehine, Özerklik boyutunda ise Bu çalışma, 3. Ulusal Eğitim Programları ve Öğretim Kongresinde (Gaziantep, 7-9 Mayıs 2014) sözlü olarak sunulmuş bildiri den hazırlanmıştır.

2 kadın öğretmenler lehine olduğu görülmektedir. Okulun sosyo-ekonomik düzeyi ve öğretmenlerin mesleki kıdeme göre değerlerin kazandırılma düzeyine ilişkin öğretmen görüşleri arasında anlamlı bir fark tespit edilmemiştir. Anahtar kelimeler: öğretim programları, değerler eğitimi, sosyo-ekonomik düzey, ortaokul EXAMIIG THE LEVEL OF GAIED VALUES I SECODARY SCHOOL CURRICULUM BY TEACHER S PERSPECTIVE Abstract The aim of this research is to examine the level of gained values in secondary school curriculum by teacher s perspective. Descriptive study model was used in the study. The sample of the study consists of 317 teachers working in 15 schools including socio-economically selected high school, middle school and lower level selected schools. In the research, a scale developed by Özdaş (2013) was used as a data collection tool. According to the research results, the values in the secondary school curricula were found to be "Partially Sufficient" in the values of "Interindividual Relations", "ational Values", "Universal Values" and "Autonomy" dimensions. There was a significant difference between the values of "ational Values" and "Autonomy" according to sex, among teachers' views on the level of attaining the values in secondary school curricula. This difference seems to be in favor of male teachers in the dimension of "ational Values" and in favor of female teachers in the dimension of "autonomy". There was no significant difference between the teachers' opinions on the level of socio-economic status of the school and the level of vocational eligibility of teachers. 194 Keywords: values in curriculum, value education, socio-economic level, middle school GİRİŞ Eğitimin temel amacı milli, insani, ahlaki, manevi, kültürel değerleri benimseyen, bu değerleri koruyan ve geliştiren bireyler yetiştirmektir. Bu genel çerçeveden bakıldığında, Türk Eğitim Sistemi gerek yasal düzenlemeler, gerekse uygulama boyutunda özellikle 2005 yılından itibaren eğitim programlarında değerlere, değerler eğitimine büyük bir önem gösterdiği bilinmektedir. Öğretim programlarında, değerler konusuna iki şekilde yer verilmiştir. Birincisi, Sosyal Bilgiler, Trafik Güvenliği, Müzik, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ve T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük derslerinin öğretim programlarında hangi değerlerin öğrencilere kazandırılacağı belirtilmiştir. İkinci olarak diğer derslerin genel amaçları içinde ve öğretim programlarının vizyonunda değerlere vurgu yapılmıştır (Özdaş, 2013). Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) değerler eğitimi konusunda öğretim programlarındaki vurgunun yanı sıra bir genelge ile de bu hassasiyetini sürdürmüştür. Genelgede, Eğitim sistemimiz öğrencilerimize; bilgi, beceri, tutum kazandırmanın yanında onların dengeli, sağlıklı, gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere sahip temel ve insani değerleri kazanmış iyi insan iyi vatandaş olarak yetişmelerini sağlamak görevini üstlenmiştir (MEB, 2010) ifadelerine yer verilmiştir. Değerlere vurgu yapılan başka bir çalışma da 18. Millî Eğitim Şûrası kararlarıdır. Kararlarda değerlerin nasıl kazandırılacağı, öğretmen yetiştiren tüm programlara değerler eğitimine yönelik bir ders konulması gerektiği, değerlerin bir tercih olduğu ve toplumların benzer tercihlere sahip kişiler-

3 den oluştuğu, ortak değerlerin vurgulanması ve değer farklılıklarının zenginlik olduğu bilincinin kazandırılması için gerekli düzenlemeler yapılması gerektiği vurgulanmıştır (TTKB, 2010). Okul öncelikle insanın zihin dünyasını inşa eder ve bu dünyayı anlamlandırır. İnşa edilen model, her türlü insani ilişkilerde belirleyici rol oynamaktadır (Turan ve Aktan, 2008). Değerlerin kazandırılmasında aile, sosyal çevrenin yanı sıra okullar da etkilidir. Okul ailede kazanılan değerlerin pekiştirilmesinde ve yeni değerlerin kazandırılmasında önemli katkılar sağlamaktadır. Okulda kazandırılması istenen değerler, öğrencilerin yaşantılarının bir parçası haline getirilmesiyle etkili olabilir (Hökelekli ve Gündüz, 2013). Okulun yasal sorumlulukları arasında öğrencilerin karakter gelişimi de vardır (Ryan, 1993). Okul, norm ve değerlerin gelecek kuşaklara aktarılmasında kritik bir role sahip olduğu için toplumda değerlerin oluşturulmasında önemli kurumların başında okul gelmektedir (Ekinci, 2010). Okulun sosyo-ekonomik çevresi, sahip olduğu koşullar, vizyonu, okul çalışanlarının değerler konusundaki tutum ve davranışları gibi etkenler değerlerin kazandırılmasında etkili olmaktadır. Bireyin değerlerin farkına varmasında, bunları benimseyerek kişilik haline getirmesinde ve yeni değerler üretmesinde okulun önemli bir işlevi bulunmaktadır (Özdaş: 2013). Günümüzde değerler eğitimi, gelişmiş ülkelerin hemen hepsinde tartışılmakta, değerlerin nasıl kazandırılacağı konusunda farklı düşünceler olsa da değerlerin yetişmekte olan nesillere aktarılması ve kazandırılması düşüncesi öne çıkmaktadır (Bolat, 2016). Değerler genellikle hayatımızın ayrılmaz bir parçası olarak düşünülmekte (Curriculum Corporation, 1994), insan eylemlerinin kaynağını oluşturmakta (Gündüz, 2005) ve toplumda dayanışma aracı işlevini görmektedir. Bireylerin ya da toplumun sahip olduğu ortak değerler, sosyal dayanışmanın oluşmasında ve bu dayanışmanın sürekli hale gelmesinde önemli faktörler arasında yer almaktadır (Silah, 2005). Değerlerin sayısı, cinsi ve niteliği büyük oranda insanların kültüründen ve yaşadığı çevreden gelmektedir. Kültür ve çevre değerlerin niteliğini etkilemektedir. Bu açıdan bakıldığında değerler yereldir ve kültürden bağımsız değildir (Yaman, 2012). Değerler, toplum içerisinde bireylerin nasıl davranması gerektiğine ilişkin kılavuz görevini görmektedir. Bu yönüyle değerlerin, toplumu ayakta tutan dinamikler olduğu söylenebilir. Her toplumun kendine özgü değerleri ya da değerler sistemi vardır. Toplumun kendine has olan değerlerini ya da değerler sistemini kaybetmeye başlaması en güçlü sosyal kontrol araçlardan birini kaybettiğinin göstergesidir (Avcı, 2013). 195 Değerler ile insan arasında karşılıklı bir ilişki vardır. Bu ilişki tek yönlü değildir. Bu ilişkide bazen değerler insanları, bazen de insanlar değerleri yaşatır. Bireylere kazandırılmak istenen özellikler ve verilen eğitim bu değerlerle belirlenmektedir (Aydın, 2003). Gerek ulusal gerekse uluslararası alanda eşitsizlik, şiddet gibi yerel ve küresel sorunlarla mücadele etmek için daha fazla değer eğitimine ihtiyaç vardır. Esneklik, sosyal adalet, saygı, sorumluluk gibi değerlerin öğretilmesiyle mevcut sorunlar giderilebilecektir (William, 2005). Bu araştırmanın amacı, bazı değişkenler bakımından ortaokul öğretim programlarında yer alan değerlerin kazandırılma düzeyinin öğretmen görüşlerine incelenmektir. Bu amaca bağlı olarak araştırmada aşağıdaki alt amaçlara cevap aranmıştır. 1. Okulun sosyo-ekonomik düzeyine göre ortaokul öğretim programlarında yer alan değerlerin kazandırılmasına ilişkin öğretmen görüşleri arasında farklılık var mıdır? 2. Cinsiyete göre ortaokul öğretim programlarında yer alan değerlerin kazandırılmasına ilişkin öğretmen görüşleri arasında farklılık var mıdır?

4 3. Mesleki kıdeme göre ortaokul öğretim programlarında yer alan değerlerin kazandırılmasına ilişkin öğretmen görüşleri arasında farklılık var mıdır? YÖTEM icel araştırmaya dayalı olarak yapılan bu çalışmada betimsel araştırma modellerinden tarama modeli kullanılmıştır. Tarama modeli geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu gibi betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımlarıdır (Karasar, 2005). Betimsel çalışmalar, genelde verilen bir durumu aydınlatmak, standartlar doğrultusunda değerlendirmeler yapmak ve olaylar arasında olası ilişkileri ortaya çıkarmak için yürütülür. Bu tür araştırmalarda asıl amaç, incelenen durumu etraflıca tanımlamak ve açıklamaktır (Çepni, 2010). Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini, eğitim-öğretim yılında Batman İli merkez ilçede görev yapan ortaokul öğretmenleri (=1450) oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise sosyal ve ekonomik bakımından ileri düzey, orta düzey ve alt düzey olmak üzere belirlenmiş alanlardan seçilen beşer okul olmak üzere toplam 15 okul oluşturmaktadır. Bu okullarda görev yapan tüm öğretmenlere ölçek dağıtılmış, 317 öğretmenden geri dönüşüm sağlanmıştır. Örneklem seçiminde basit seçkisiz örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemde, bütün birimler örnekleme seçilmek için eşit ve bağımsız şansa sahiptir (Büyüköztürk, Kılıç Çakmak, Akgün, Karadeniz ve Demirel, 2010). Araştırmanın örneklemi Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Araştırmanın örneklemi 196 Değişken f % Cinsiyet Kadın Erkek İleri Sosyo-ekonomik düzey Orta Alt arası arası Mesleki kıdem (Yıl) arası arası ve üstü 15 5 Veri Toplama Aracı Araştırmada, veri toplama aracı olarak Özdaş (2013) tarafından geliştirilen ölçek kullanılmıştır. 5 li Likert tipi olarak hazırlanan ölçek Tamamen Yeterli, Yeterli Kısmen Yeterli Yetersiz ve Tamamen Yetersiz ; şeklinde derecelendirilmiştir. Ölçek, Bireyler Arası İlişki (=15), Milli Değerler (=7), Evrensel Değerler (=6) ve Özerklik (=3) olmak üzere dört alt boyuttan oluşmaktadır. Ölçeğin orijinal formunda söz konusu alt boyutlara ilişkin Cronbach alpha iç tutarlık katsayısı sırası ile α=0.941, α=0.887, α=0.807 ve α=0.710 dur.

5 Veriler, okulların sosyo-ekonomik düzeyleri dikkate alınarak elde edilmiştir. Okulların sosyo-ekonomik düzeylerinin belirlenmesinde il milli eğitim müdürlüğü yetkilileri ve okul müdürlerinin görüş ve değerlendirmeleri dikkate alınmıştır. Ayrıca, okulların yerleşim alanları, öğrenci profilleri de göz önünde bulundurulmuştur. Bu değerlendirmeler sonucunda, okullar sosyo-ekonomik açıdan üst, orta ve alt düzey olmak üzere üç grupta ele alınmıştır. Verilerin Analizi Toplanan veriler bilgisayar ortamına aktarılarak SPSS programı kullanılarak analizleri yapılmıştır. Ölçekte yer alan kişisel bilgiler için betimsel istatistik tekniklerinden frekans ve yüzde alma tekniklerinden yararlanılmıştır. Cinsiyet için bağımsız gruplar t-testi tekniği, sosyal ve ekonomik düzey ile kıdem değişkenleri için öğretmen görüşleri arasında anlamlı fark olup olmadığını belirlemek amacıyla Tek Yönlü Varyans Analizi (AOVA) teknikleri kullanılmıştır. Verilerin analizinde gruplar arası istatistiksel farklılık için anlamlılık düzeyi 0.05 temel alınmıştır. Verilerin aritmetik puan ortalamaları yorumlanırken arasındaki ortalama değerlerin Tamamen Yetersiz ; arasındaki ortalama değerlerin Yetersiz ; arasındaki ortalama değerlerin Kısmen Yeterli ; arasındaki ortalama değerlerin Yeterli ; arasındaki ortalama değerlerin Tamamen Yeterli derecelerinde yer aldığı kabul edilmiştir. BULGULAR Bu bölümde öncelikle okulun bulunduğu sosyo-ekonomik düzeye ait bulgulara yer verilmiş, daha sonra öğretmenlerin cinsiyet ve meslek kıdemlerine göre değerlerin kazandırılma düzeyi ele alınmıştır. 197 Sosyo-ekonomik düzeye ait bulgular Bu başlık altında okulun bulunduğu sosyo-ekonomik düzeye göre değerlerin kazandırılma düzeyine ilişkin öğretmen görüşlerinin analizi yapılmıştır. Analiz sonuçları Tablo 2, 3, 4 ve 5 de gösterilmiştir. Tablo 2. Sosyal ve Ekonomik Düzeye Göre Bireyler Arası İlişki Alt Boyutuna Ait Tek Yönlü Varyans Analizi (AOVA) Sonuçları Sosyoekonomik düzey Bireyler arası iliş. X SS Top. sd Ort. F-testi p İleri 106 2,66 0,65 Gruplar arası 1, ,54 1,261,285 Orta 98 2,80 0,70 Grup içi 133, ,43 Alt 113 2,76 0,60 Toplam 134, Toplam 317 2,74 0,65 Tablo 2 incelendiğinde ortaokul öğretim programındaki değerleri kazandırmada sosyoekonomik düzey açısından Bireyler arası ilişki alt boyutunda orta düzeyde olan okullarda çalışan öğretmen görüşleri puan ortalamaları en yüksek (X=2,80), ileri düzeyde olanların da en düşük olduğu görülmektedir (X=2,66). Ancak öğretmen görüşleri puan ortalamaları arasındaki bu farkın istatistikî olarak anlamlı olmadığı görülmektedir (F=1,261; p>0,05).

6 Tablo 3. Sosyal ve Ekonomik Düzeye Göre Milli Değerler Alt Boyutuna Ait Tek Yönlü Varyans Analizi (AOVA) Sonuçları Sosyoekonomik düzey Milli Değerler X SS Top. sd Ort. F-testi p İleri 106 2,69 0,75 Gruplar arası 0, ,05 0,111,895 Orta 98 2,73 0,72 Grup içi 145, ,46 Alt 113 2,71 0,61 Toplam 145, Toplam 317 2,71 0,67 Tablo 3 incelendiğinde, sosyo-ekonomik düzeye göre milli değerler alt boyutuna ait bulgularda, ortaokul öğretim programındaki değerleri kazandırmada Mili değerler alt boyutta sosyal ve ekonomik düzey açısından orta düzeyde olan okullarda çalışan öğretmen görüşleri puan ortalamaları en yüksek (X=2,73), ileri düzeyde olanların da en düşük olduğu görülmektedir (X=2,69). Ancak, öğretmen görüşleri puan ortalamaları arasında bu farkın istatistikî olarak anlamlı olmadığı görülmektedir (F=0,111; p>0,05). Tablo 4. Sosyal ve Ekonomik Düzeye Göre Evrensel Değerler Alt Boyutuna Ait Tek Yönlü Varyans Analizi (AOVA) Sonuçları 198 Sosyoekonomik düzey Evrensel Değerler X SS Top. sd Ort. F-testi p İleri 106 2,70 0,64 Gruplar arası 0, ,24 0,608,545 Orta 98 2,71 0,66 Grup içi 125, ,40 Alt 113 2,63 0,63 Toplam 126, Toplam 317 2,68 0,68 Tablo 4 incelendiğinde, ortaokul öğretim programındaki değerleri kazandırmada Evrensel değerler alt boyutta sosyo-ekonomik düzey açısından orta düzeyde olan okullarda çalışan öğretmen görüşleri puan ortalamaları en yüksek (X=2,71), alt düzeyde olanların da en düşük olduğu görülmektedir (X=2,63). Öğretmen görüşleri puan ortalamaları arasındaki bu fark istatistikî olarak anlamlı olmadığı görülmektedir (F=0,608; p>0,05). Tablo 5. Sosyal ve Ekonomk Düzeye Göre Özerklik Alt Boyutuna Ait Tek Yönlü Varyans Analizi(AOVA) Sonuçları Sosyoekonomik düzey Özerklik X SS Top. sd Ort. F-testi p İleri 106 3,28 0,75 Gruplar arası 1, ,99 1,792,168

7 Orta 98 3,09 0,77 Grup içi 173, ,55 Alt 113 3,13 0,70 Toplam 175, Toplam 317 3,17 0,74 Tablo 5 incelendiğinde, ortaokul öğretim programlarındaki değerleri kazandırmada Özerklik alt boyutunda sosyal ve ekonomik düzey açısından ileri düzeyde olan okullarda çalışan öğretmen görüşlerinin puan ortalamaları en yüksek (X=3,28); sosyo-ekonomik düzey açısından orta düzeyde olanların da en düşük olduğu görülmektedir (X=3,09). Öğretmen görüşleri puan ortalamaları arasında görülen bu farkın istatistikî olarak anlamlı olmadığı bulunmuştur (F=1,792; p>0,05). Cinsiyete ait bulgular Bu başlık altında cinsiyete göre değerlerin kazandırılma düzeyine ilişkin öğretmen görüşlerinin analizi yapılmıştır. Ortaokul öğretim programlarında yer alan değerlerin kazandırılma düzeyine ilişkin öğretmen görüşlerinin, Bireyler arası ilişkiler, Milli değerler, Evrensel değerler ve Özerklik alt boyutlarında cinsiyetlerine göre farklılık gösterip göstermediği incelenmiştir. Her bir alt boyut için öğretmenlerin cinsiyetlerine göre ortalama puanlar hesaplanmış ve ortalamalar arasında görülen farklılığın anlamlı olup olmadığı bağımsız gruplar t-testi ile analiz edilmiştir. Analiz sonuçları Tablo 6 da özetlenmiştir. Tablo 6. Cinsiyet Değişkenine Göre Ortaokul Öğretim Programlarında Yer Alan Değerlerin Kazandırılma Düzeyine İlişkin Öğretmen Görüşleri T-Testi Sonuçları 199 Alt Boyut Cinsiyet X SS sd t-test p Bireyler Arası İlişki Milli Değerler Evrensel Değerler Özerklik Kadın 96 2,66 0, ,437 0,152 Erkek 221 2,78 0,64 Kadın 96 2,58 0, ,330 * 0,02 Erkek 221 2,77 0,64 Kadın 96 2,58 0, ,865 0,06 Erkek 221 2,72 0,64 Kadın 96 3,30 0, ,089 * 0,03 Erkek 221 3,11 0,72 *: p<0,05 Tablo 6 incelendiğinde, ortaokul öğretim programındaki değerleri kazandırmada Bireyler arası ilişki alt boyutunda erkek öğretmen görüşlerinin puan ortalamasının (X=2,78) kadın öğretmen görüş puan ortalamasından daha fazla olduğu bulunmuştur (X=2,66). Ancak görüşler arasındaki puan ortalamaları arasındaki farkın istatistikî olarak anlamlı olmadığı saptanmıştır [t(315)=-1,437; p>0,05]. Mili değerler alt boyutuna ait sonuçlar incelendiğinde, ortaokul öğretim programındaki değerleri kazandırmada Milli değerler alt boyutunda erkek öğretmen görüşleri puan ortalamasının (X=2,77) kadın öğretmen görüş puan ortalamasından daha fazla olduğu bulunmuştur

8 (X=2,58). Cinsiyete göre görüşler arasındaki puan ortalamaları farkı istatistikî olarak anlamlı olduğu saptanmıştır [(t(315)=-2,330; p<0,05)]. Bu anlamlı farklılık erkek öğretmenler lehindedir. Cinsiyete göre Evrensel değerler alt boyutuna ait sonuçlara bakıldığında, ortaokul öğretim programındaki değerleri kazandırmada Evrensel değerler alt boyutunda erkek öğretmen görüşleri puan ortalamasının (X=2,72) kadın öğretmen görüş puan ortalamasından daha fazla olduğu bulunmuştur (X=2,58). Görüşler arasındaki puan ortalamaları farkının istatistikî olarak anlamlı olmadığı saptanmıştır [(t(315)=-1,865; p>0,05]. Cinsiyete göre öğretmenlerin Özerklik alt boyutuna ait sonuçları incelendiğinde, ortaokul öğretim programındaki değerleri kazandırmada kadın öğretmen görüşleri puan ortalamasının (X=3,30) erkek öğretmen görüş puan ortalamasından daha fazla olduğu bulunmuştur (X=3,11). Cinsiyetlere göre görüşler arasındaki puan ortalamaları arası farkın istatistikî olarak anlamlı olduğu saptanmıştır [( t(315)=2,089; p<0,05)]. Bu farklılık kadın öğretmenler lehindedir. Mesleki kıdeme ait bulgular Bu başlık altında mesleki kıdeme göre, öğretmenlerin ortaokul öğretim programlarında yer alan değerlerin kazandırılma düzeyine ilişkin görüşlerinin analizi yapılmıştır. Analiz sonuçları Tablo 7, 8, 9 ve 10 da gösterilmiştir. Tablo 7. Mesleki Kıdeme Göre Bireyler Arası İlişkin Alt Boyutuna Ait Tek Yönlü Varyans Analizi (AOVA) Sonuçları 200 Mesleki Kıdem (yıl) Bireyler arası ilş. X SS Top. sd Ort. F-testi p ,77 0,71 Gruplar arası 1, ,31 0,773, ,74 0,63 Grup içi 133, , ,81 0,58 Toplam 134, ,57 0,61 21 ve üstü 15 2,55 0,57 Toplam 317 2,74 0,65 Tablo 7 incelendiğinde ortaokul öğretim programındaki değerleri kazandırmada Bireyler arası ilişki alt boyutunda mesleki kıdem açısından yıl aralığında çalışan öğretmen görüşleri puan ortalamaları en yüksek (X=2,81), 21 yıl ve üstü aralığında çalışan öğretmen görüşleri puan ortalamalarının da en düşük olduğu görülmektedir (X=2,55). Veriler incelendiğinde Milli değerleri kazandırma alt boyutunda mesleki kıdem açısından öğretmen görüşleri puan ortalamaları arasında istatistikî olarak anlamlı bir farkın olmadığı görülmektedir (F=0,773; p>0,05).

9 Tablo 8. Mesleki Kıdeme Göre Mili Değerler Alt Boyutuna Ait Tek Yönlü Varyans Analizi (AOVA) Sonuçları Mesleki Kıdem (yıl) Milli Değerler X SS Top. sd Ort. F-testi p ,70 0,71 Gruplar arası 1, ,27 0,581, ,70 0,64 Grup içi 144, , ,81 0,70 Toplam 145, ,54 0,56 21 ve üstü 15 2,70 0,61 Milli Değ ,71 0,67 Tablo 8 incelendiğinde ortaokul öğretim programındaki değerleri kazandırmada Milli değerler alt boyutunda Mesleki Kıdem açısından yıl aralığında çalışan öğretmen görüşleri puan ortalamaları en yüksek (X=2,81) aralığında çalışan öğretmen görüşleri puan ortalamalarının da en düşük olduğu görülmektedir (X=2,54). Ancak Milli değerleri kazandırma alt boyutta mesleki kıdem açısından öğretmen görüşleri puan ortalamaları arasında istatistikî olarak anlamlı bir farkın olmadığı görülmektedir (F=0,581; p>0,05). 201 Tablo 9. Mesleki Kıdeme Göre Evrensel Değerler Alt Boyutuna Ait Tek Yönlü Varyans Analizi (AOVA) Sonuçları Mesleki Kıdem (yıl) Evrensel Değerler X SS Top. sd Ort. F-testi p ,68 0,69 Gruplar arası 2, ,52 1,303, ,66 0,54 Grup içi 123, , ,82 0,68 Toplam 125, ,53 0,68 21 ve üstü 15 2,50 0,42 Evrensel D 315 Tablo 9 incelendiğinde ortaokul öğretim programındaki değerleri kazandırmada Evrensel değerler alt boyutunda mesleki kıdem açısından yıl aralığında çalışan öğretmen görüşleri puan ortalamaları en yüksek (X=2,82), 21 yıl ve üstü aralığında çalışan öğretmen görüşleri puan ortalamalarının da en düşük olduğu görülmektedir (X=2,50). Evrensel değerleri kazandırma alt boyutta mesleki kıdem açısından öğretmen görüşleri puan ortalamaları arasında istatistikî olarak anlamlı bir farkın olmadığı görülmektedir (F=1,303; p>0,05).

10 Tablo 10. Mesleki Kıdeme Göre Özerklik Alt Boyutuna Ait Tek Yönlü Varyans Analizi (AOVA) Sonuçları Mesleki Kıdem (yıl) Özerklik X SS K.T. Sd K.O. F-test p ,26 0,72 Gruplar arası 2, ,57 1,029, ,10 0,76 Grup içi 173, , ,20 0,74 Toplam 175, ,14 0,69 21 ve üstü 15 2,92 0,75 Tablo 10 incelendiğinde ortaokul öğretim programındaki değerleri kazandırmada Özerklik alt boyutunda mesleki kıdem açısından 1-5 yıl aralığında çalışan öğretmen görüşleri puan ortalamaları en yüksek (X=3,26), 21 yıl ve üstü aralığında çalışan öğretmen görüşleri puan ortalamalarının da en düşük olduğu görülmektedir (X=2,92). Özerklik değerleri kazandırma alt boyutta mesleki kıdem açısından öğretmen görüşleri puan ortalamaları arasında istatistikî olarak anlamlı bir farkın olmadığı görülmektedir (F=1,029; p>0,05). TARTIŞMA Bu araştırmada, öğretmen görüşlerine göre ortaokul öğretim programlarında yer alan değerlerin sosyo-ekonomik düzey, cinsiyet ve mesleki kıdeme göre kazandırılma düzeyi incelenmiştir. Değerler, eğitimin genel amaçları arasında her zaman yer almıştır. Ancak bu durum uygulama boyutunda istenilen seviyeye ulaşamamıştır yılında geliştirilen öğretim programları ile birlikte hangi değerin hangi öğretim programında yer alacağı belirtilmiştir. İlköğretim öğretim programlarında yer alan değerlerin kazandırılma düzeyi bu açıdan önem arz etmektedir. 202 Araştırma sonucuna göre, okulların sosyo-ekonomik düzeyine göre, ortaokul öğretim programlarında yer alan değerlerin Bireyler arası ilişkiler, Milli değerler, Evrensel değerler ve Özerklik boyutlarındaki değerler Kısmen Yeterli düzeyinde kazanılmış olduğu belirlenmiştir. Okulların sosyo-ekonomik düzeyine öğretmen görüşleri arasında anlamlı fark tespit edilmemiştir. Öğretim programlarında yer alan değerlerin Kısmen Yeterli düzeyinde kazandırıldığı sonucu programlar açısından istenilen bir durum değildir. Ancak okulların sosyoekonomik düzeyine göre, değerlerin kazandırılmasında farklılaşmanın olmaması bir avantajdır. Çünkü bu sonuç öğretmenlerin öğretim programlarındaki değerleri kazandırmada okulun sosyoekonomik düzeyinden bağımsız değerlendirmede bulunduklarını göstermektedir. Çünkü sonuçlar öğretmenlerin değerler eğitimi ya da değerleri kazandırma hususunda benzer görüşler sergilediklerini göstermektedir. Sosyal ve ekonomik düzeye göre değerlerin kazandırılma düzeyi incelendiğinde, literatürde bu sonuçları destekleyen araştırmalar mevcuttur. Örneğin, Aslan (2017) tarafından yapılan araştırmada öğrencilerin hoşgörü eğilimi ile yardımseverlik tutumlarının sosyo-ekonomik düzeylerine göre değişip değişmediği incelenmiştir. Araştırma sonucunda, öğrencilerin hoşgörü eğilimi ile yardımseverlik tutumları arasında sosyo-ekonomik düzeyleri açısından anlamlı farklılık tespit edilmemiştir. Benzer bir çalışma da Aktepe (2010) tarafından yapılmıştır. Çalışmada, öğrencilerin sosyo-ekonomik düzeyleri ile yardımseverlik tutumları arasında anlamlı farklılık

11 elde edilmemiştir. Başka bir araştırmada da, dayanışma, akademik dürüstlük, adil olma, İstiklal Marşı ve Bayrağa Saygı değerleri sosyo-ekonomik düzeye göre incelenmiştir. Belirtilen değerlerin kazandırılma düzeyi ile okulun bulunduğu sosyo-ekonomik düzey açısından anlamlı fark bulunmamıştır (Gelen, Yılmaz ve Kurtulmuş, 2010). Değer kazanım düzeyi ile ailelerinin sosyo-ekonomik düzeyinin etkisinin araştırıldığı başka bir araştırmada adil olma, dayanışma ve sorumluluk değerinin kazanım düzeyine ailelerin sosyo-ekonomik düzeylerinin etkisi olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Ancak tarihsel mirasa duyarlılık değerinin kazanımı üst sosyo-ekonomik düzeyde yer alan öğrencilerde diğer öğrencilere göre anlamlı bir farklılık oluşturduğu tespit edilmiştir. Bu durumu etkileyen faktörlerin başında medya, aile eğitim düzeyi ve arkadaş çevresi olduğu vurgulanmıştır (Baydar, 2009). İnsanların yaşadığı siyasi, sosyal ve ekonomik gelişmeler ile toplumun yapısı değerler eğitiminin geleceğini etkilemektedir (Yiğittir, 2009). Bu açıdan bakıldığında sosyo-ekonomik çevreninin değerleri kazandırmada etkili olduğu söylenebilir. Birçok araştırma sonucuna göre her ne kadar değerlerin kazandırılma düzeyinin sosyo-ekonomik düzeyden bağımsız olduğu sonucu elde edilmiş ise de literatürde değerlerin kazanma düzeyinin sosyo-ekonomik düzeyden bağımsız olmadığını gösteren araştırmalar da mevcuttur. Örneğin Hines (2008) tarafından yapılan araştırmada bireylerin ekonomik refah düzeyleri arttıkça, değer algısının da şekillendiği tespit edilmiş, ekonomik refah düzeyinin artması ya da azalmasına bağlı olarak değerlere yönelik algının değişebileceği vurgulanmıştır. Başka bir araştırmada da ailenin sosyo-ekonomik durumu arttıkça öğrencilerin değerlere yönelik puanlarının arttığı tespit edilmiştir (Keskin, 2008). Benzer bir çalışma Gömleksiz ve Cüro (2011) tarafından yapılmıştır. Çalışmada, sosyoekonomik düzey açısından iyi okullarda öğrenim gören ve gelir düzeyi yüksek olan ailelerin çocuklarının saygı ve kültürel değerleri koruma ve geliştirme konusunda diğer öğrencilere göre daha olumlu tutumlara sahip olduklarını tespit etmişlerdir. 203 Ortaokul öğretim programlarında yer alan değerlerin kazandırılma düzeyine ilişkin öğretmen görüşleri arasında cinsiyete göre, Milli Değerler ve Özerklik boyutlarındaki değerler arasında anlamlı fark tespit edilmiştir. Bu farkın Milli Değerler boyutunda erkek öğretmenler lehine, Özerklik boyutunda ise kadın öğretmenler lehine olduğu tespit edilmiştir. Literatürde bu sonuçları destekleyen araştırmalar vardır. Özdaş (2013) tarafından yapılan araştırmada benzer sonuçların elde edildiği görülmektedir. Başka bir araştırmada da yardımseverlik ve adalet değerine ilişkin cinsiyet değişkenine göre anlamlı fark tespit edilmiş, bu fark kadın öğretmenler lehine bulunmuştur (Demir ve Merter, 2016). Değerler eğitimi uygulamalarına ilişkin görüşlerin alındığı başka bir araştırmada kadın öğretmenlerin değerler eğitimi uygulamalarına ilişkin görüşleri ile erkek öğretmenlerin değerler eğitimi uygulamalarına ilişkin görüşleri farklılık göstermektedir (Can, 2008). Cinsiyet değişkeninin değerler eğitimi üzerinde farklılaştığını gösteren başka araştırma sonuçları da mevcuttur (Eser, 2012; Keskin, 2008; Sarı, 2005; Yiğittir, 2009). Ancak literatürde değerlerin kazanma düzeyinin cinsiyet değişkenine göre değişmediğine ilişkin çalışmalar da bulunmaktadır. Örneğin Aslan (2007) tarafından yapılan çalışmada, ilköğretim birinci basamaktaki öğrencilerin temel değerleri kazanma durumlarına ilişkin erkek öğretmenler ve kadın öğretmenler arasında herhangi bir farklılık tespit edilmemiştir. Benzer bir çalışmada öğrencilerin cinsiyetleri, onların geleneksel değerler, çalışma-iş değerlerine ve bilimsel değerlere ulaşma düzeylerinde farklılığa neden olmadığı sonucu elde edilmiştir (Akbaş, 2013). Araştırmanın sonuçlarının tartışıldığı başka bir değişken de öğretmenlerin mesleki kıdemleridir. Ortaokul öğretim programlarında yer alan değerlerin kazandırılma düzeyine ilişkin öğ-

12 retmen görüşleri arasında kıdeme göre anlamlı bir fark tespit edilmemiştir. Benzer bir bulgu Özdaş (2013) tarafından yapılan araştırmada da ortaya konmuştur. Araştırmada, mesleki kıdeme göre, ortaokul öğretim programlarında yer alan değerlerin kazandırılma düzeyine ilişkin öğretmen görüşleri arasında herhangi bir anlamlı farklılığa rastlanmamıştır. Başka bir araştırmada da öğretmenlerin mesleki kıdemleri ile ilköğretim birinci basamaktaki öğrencilerin temel değerleri kazanma düzeylerine ilişkin görüşlerinin puan ortalamaları arasında herhangi bir ilişki tespit edilmemiştir (Aslan, 2007). Mesleki kıdemin değer kazandırmada farklılaşmaya sebep olmadığını ortaya koyan başka araştırma sonuçları da vardır (Demir ve Merter, 2016). Mesleki kıdeme göre, değer kazandırma düzeyinin farklılık göstermemesi öğretmenlerin değerleri aynı önem düzeyinde benimsedikleri anlamına gelebilir. SOUÇ VE ÖERİLER 1. Araştırma sonucuna göre, ortaokul öğretim programlarında yer alan değerlerin Bireyler arası ilişkiler Milli değerler, Evrensel değerler ve Özerklik boyutlarındaki değerler Kısmen Yeterli düzeyinde kazanılmış olduğu tespit edilmiştir. 2. Okulun bulunduğu sosyo-ekonomik duruma göre öğretmen görüşleri arasında değerlerin kazandırılma düzeyine ilişkin anlamlı bir fark tespit edilmemiştir. Bu sonuca göre, değerlerin kazandırılma düzeyinin sosyo-ekonomik durumdan bağımsız olduğu söylenebilir. 3. Ortaokul öğretim programlarında yer alan değerlerin kazandırılma düzeyine ilişkin öğretmen görüşleri arasında cinsiyete göre, Milli değerler ve Özerklik boyutlarındaki değerler arasında anlamlı fark tespit edilmiştir. Bu farkın Milli değerler boyutunda erkek öğretmenler lehine, Özerklik Değerler boyutunda ise kadın öğretmenler lehine olduğu görülmektedir. 4. Öğretmenlerin mesleki kıdemlerine göre değerlerin kazandırılma düzeyinde anlamlı bir fark olmadığı tespit edilmiştir. 204 Ortaokul öğretim programlarında yer alan değerlerin çeşitli değişkenlere göre kazandırılma düzeyinin ele alındığı bu çalışmada bulgulara dayalı olarak aşağıdaki öneriler geliştirilmiştir. 1. Araştırma sonucuna göre ortaokul öğretim programlarında yer alan değerlerin Kısmen yeterli düzeyinde kazandırıldığı tespit edilmiştir. Değerler eğitimine öğretim programlarında bu kadar önem verilmesine rağmen çıkan sonuç memnuniyet verici olmaktan uzaktır. Milli Eğitim Bakanlığı, öğretim programlarındaki değer kavramlarını içeren değerler eğitimi dersini haftalık ders programlarına yerleştirebilir. 2. Değerleri kazandırmadaki yetersizlikleri saptayacak araştırmalar yapılabilir. 3. Öğretmenlere değerler eğitimi, değerleri etkili şekilde kazandırmak için seminer, kurs verilebilir. KAYAKLAR Akbaş, O. (2004). Türk milli eğitim sisteminin duyuşsal amaçlarının ilköğretim II. kademedeki gerçekleşme derecesinin değerlendirilmesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Akbaş, O. (2013). Türk milli eğitim sisteminin duyuşsal amaçlarının (değerlerinin) ilköğretim 8. sınıf öğrencilerinde gerçekleşme derecesinin değerlendirilmesi. R. Kaymakcan, S. Kenan, H. Hökelekli, Z. Ş. Arslan, M Zengin (Editörler). Değerler ve Eğitimi ( ). İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.

13 Aktepe, V. (2010). İlköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler dersine yardımseverlik etkinlik temelli öğretimi ve öğrencilerin tutumlarına etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara. Arslan Z. Ş. ve Yaşar F. T. (2003). Yükselen Değer Kavramı Üzerine Eleştirel Bir Yaklaşım. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(1), Aslan, R. (2007). Öğretmen Görüşlerine Göre İlköğretim Birinci Basamaktaki Öğrencilerin Temel Bilgi, Beceri ve Değerleri Kazanma Düzeyleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir. Aslan, S. (2017). İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin hoşgörü eğilimleri ile yardımseverlik tutumlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18 (1), Avcı,. (2013). Üniversite gençliğinin bireysel ve toplumsal değerlere ilgi ve bakışı: Süleyman Demirel Üniversitesi Örneği. R. Kaymakcan, S. Kenan, H. Hökelekli, Z. Ş. Arslan, M Zengin (Editörler). Değerler ve eğitimi ( ). İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları. Aydın, M. (2003). Gençliğin Değer Algısı: Konya Örneği. Değerler eğitim Dergisi,1 (3), Baydar, P. (2009). İlköğretim beşinci sınıf sosyal bilgiler programında belirlenen değerlerin kazanım düzeyleri ve bu süreçte yaşanılan soruların değerlendirilmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana. 205 Bolat, Y. (2016). Sosyal değerleri ve değerler eğitimini anlamak. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. (29) Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel F. (2010). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi. Can, Ö. (2008). Dördüncü ve besinci sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersinde değerler eğitimi uygulamalarına ilişkin görüşleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Curriculum Corporation (1994) Statement on studies of society and environment for Australian schools. Carlton, VIC: Curriculum Corporation. Çepni, S. (2010). Araştırma ve proje çalışmalarına giriş. Ankara: Pegem Akademi. Demir, F., & Merter, F. (2016). Hayat bilgisi programındaki değerlerin kazandırılma düzeyi. Pegem Atıf İndeksi, Ekinci, A. (2010). Okullarda sosyal sermaye. Ankara: obel Yayın Dağıtım. Eser, A. (2012). İlköğretim Öğrencilerinin İnsani Değer Düzeyleri İle Çevresel Tutumları Arasındaki İlişki. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul. Gelen, İ., Yılmaz, A. ve Kurtulmuş, M. (2010). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin sosyo ekonomik düzeyleri ile değerleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7 (14),

14 Gömleksiz M., Cüro E. (2011). Sosyal bilgiler dersi öğretim programında yer alan değerlere ilişkin öğrenci tutularının değerlendirilmesi, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8 (1). Gündüz, M. (2005). Ahlak sosyolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık. Hines, A. (2008). Global trends in culture, infrastructure and values. Futurist, 42(5), Hökelekli, H. ve Gündüz T. (2013). Üstün Yetenekli Çocukların Değer Yönelimleri ve Eğilimleri, R. Kaymakcan, S. Kenan, H. Hökelekli, Z. Ş. Arslan, M Zengin (Editörler). Değerler ve Eğitimi. İstanbul. Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, Keskin, Y. (2008). Türkiye de sosyal bilgiler programlarında değerler eğitimi: tarihsel gelişim, 1998 ve 2004 programlarının etkililiğinin araştırılması. Yayımlanmamış doktora tezi. Marmara Üniversitesi, İstanbul. MEB. 2010/ tarih ve 6312 sayılı genelge. Özdaş, F. (2013). Ortaokullarda değerler eğitimi ve istenmeyen öğrenci davranışlarına ilişkin öğretmen görüşlerinin değerlendirilmesi. Yayımlanmamış doktora tezi. Fırat Üniversitesi, Elazığ. Ryan, K. (1993). Mining the values in the curriculum. Educational Leadership, 51 (3), Sarı, E. (2005). Öretmen adaylarının değer tercihleri: Giresun eğitim fakültesi örneği. Değerler Eğitimi Dergisi, 3 (10), Silah, M. (2005). Sosyal psikoloji davranış bilimi. Ankara: Seçkin Yayıncılık. TTKB. (2010). (Alındığı tarih ). William, T. (2005). Values education through thinking, feeling and doing. The Social Educator 23 (2) Yiğittir, S. (2009). İlköğretim sosyal bilgiler dersi 4 ve 5. sınıf değerlerinin kazanılma düzeyi. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.