BİLİM MERKEZLERİ VE PLANETARYUMLARIN EĞİTİMDEKİ YERİ VE ÖNEMİ

Transkript

1 BİLİM MERKEZLERİ VE PLANETARYUMLARIN EĞİTİMDEKİ YERİ VE ÖNEMİ Hüseyin KALKAN, Cumhur TÜRK Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü Günümüzde toplumların kalkınmasında eğitim, nitelikli bireyler yetiştirme bakımından çok daha önemli hale gelmiştir. Eğitim sistemlerinin temel amaçlarından biri de, sınav merkezli bilgi depolayan, depoladığı bu bilgileri kullanamayan ve yorumlayamayan bireyler yetiştirmek yerine; doğanın temel işleyiş mekanizmalarını günümüzün bilimsel bakış açılarıyla yorumlayabilen, kendisi ile yaşadığı doğal ortamlar arasındaki etkileşimleri en iyi şekilde algılayıp, yorumlayabilen bireyler yetişmesine katkı sağlamaktır. Eğitim sistemlerinde doğanın işleyiş mekanizmalarının öğretimini temel alan batılı ve gelişmiş ülkeler, bu amaç doğrultusunda bilim merkezleri kurulması ve yaşatılması alanında büyük yatırımlar yapmaktadırlar. Bu şekilde eğitim sistemlerini klasik sınıf ortamına mahkum etmek yerine, hemen hemen bütün şehirlerinde bilim merkezleri, sanat merkezleri, botanik bahçeleri, planetaryum ve gözlemevleri gibi doğanın temel işleyiş mekanizmalarının modellendiği yerler açarak; öğrencilerinin görerek, dokunarak ve yaşayarak öğrenmelerine olanak sağlamaktadırlar. Böylece öğrenciler hem formal hem de informal olarak öğrenmeler gerçekleştirmektedir. Ayrıca 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ivme kazanan bilim ve teknoloji alanındaki gelişmelerin topluma indirgenerek, kolay, anlaşılır ve ilgi çekici şekilde kavratılmasında bilim merkezleri, botanik bahçeleri, planetaryum ve gözlemevleri ideal ortamlar olarak ön plana çıkmaktadır. Ülkemize baktığımızda bu tür yerlerin yok denecek kadar az olması bu alanda yatırımların yapılmasını zorunlu hale getirmektedir. Anahtar kelimeler: Bilim merkezi, planetaryum, eğitim, toplum ROLE AND IMPORTANCE OF SCIENCE CENTERS AND PLANETARIUMS IN EDUCATION Hüseyin KALKAN, Cumhur TÜRK Ondokuz Mayıs University, Faculty of Education Education has become much important in terms of training qualified individuals on development of today's societies. One of the main objectives of education systems is to contribute the training of individuals who can interpret: the basic working mechanisms of nature with today's scientific perspectives, interactions between himself and natural environment where he lived in by the best way rather than individuals who exam-centric information stores and cannot use and interpret this stored information. Western and developed countries based on the basic working mechanisms of nature in their education systems make large investments in the field of building up and maintaining science centers. In this way, instead of convicting the educational systems to traditional classroom environment, they open places modeled the basic functioning mechanisms of nature such as science centers, art

2 centers, botanical gardens, planetarium and observatories to provide opportunity to learn by living, doing, seeing, touching. Thus, students realized as both formal and informal learning. In addition, science centers, botanical gardens, planetarium and observatories come into prominence as ideal environments to be taught of gained momentum developments in field of science and technology since the second half century of nineteen by simple, understandable, interesting and reducing to community. When we look at our country, it is seen that we have little or nothing of such places, this makes investments in this area compulsory. Key words: Science center, planetarium, education, society 1. GİRİŞ Formal eğitim belirli bir program ışığında planlı ve programlı gerçekleştirilen eğitim iken, informal eğitim bireyin doğumundan itibaren çevresiyle etkileşimi sonucu plansız, programsız ve gözlemlere dayalı olarak gerçekleşen eğitimdir. Formal ve informal eğitim birbirini bütünleyen iki olgudur. Modern toplumlarda hem formal eğitim, hem de informal eğitim bireyin kişiliğinin oluşmasında etkin bir rol oynamak suretiyle birbirini tamamlamaktadır. Bireyin yasamı boyunca devam eden informal eğitim, ona sosyal yaşama uyumunu sağlamak için gerekli sosyal becerileri kazandırırken, formal eğitim de bireyin davranışlarında istenilen değişiklik meydana getirmekte, bireyin gelecekteki ekonomik rolü için gerekli becerileri kazandırmaktadır (Sönmez, 2006; Demirel ve Kaya, 2002; Özden, 2002). Formal eğitim çevreleri, okullar, yükseköğretim kurumları ve kurslar iken informal eğitim çevreleri ise formal eğitim çevrelerini de kapsamakla birlikte bilim merkezleri, botanik bahçeleri, kütüphaneler, müzeler, akvaryumlar, aile ortamı vb. şekilde sosyal etkileşimi içeren her yerdir. Hannu (1993) ya göre formal eğitim kaynakları dışında gerçekleştirilen etkinlikler öğrenmeyi daha verimli ve eğlenceli hale getirmektedir. Bu etkinliklerin başında informal öğrenme ortamlarda (bilim merkezleri, müzeler, hayvanat bahçeleri, botanik parkları, planetaryumlar, gözlemevleri, ormanlık araziler, kütüphaneler, akvaryumlar, doğa merkezleri vs.) gerçekleştirilen etkinlikler gelmektedir. İnformal eğitim çevreleri arasında yer alan bilim merkezleri, bilimin temel prensiplerini öğrencilere/ziyaretçilere tanıtmak, sevdirmek, deney yaparak gözlemlerde bulunmalarını sağlamak, eğlendirmek, merak ve heyecan uyandırmak ve de yaygın eğitime katkı sağlamak amacıyla kurulan yerlerdir. Gelişmiş toplumlar bilim kültürünü oluşturmada ve bilimi topluma indirmede bilim merkezlerini araç olarak görmektedirler. Genel olarak bireyde kendi yaşantısı yoluyla istendik davranış değişikliği oluşturma süreci olarak tanımlanan eğitimi ayrıca insanoğlunun var olduğu günden günümüze kadar elde etmiş olduğu bilgi birikimini ve deneyimlerini gelecek kuşaklara en iyi şekilde aktararak, onlarda hedeflenen yönde davranış değişikliği kazandırmak için yapılan bütün faaliyetler olarak da tanımlayabiliriz. Bu cümleden de anlaşılacağı gibi, eğitim sürecinin temel unsurunun bilgi aktarımına dayandığı görülmektedir. Farklı coğrafyalarda yaşayan kuşaklar arasındaki bu bilgi aktarımları, sosyoekonomik ve kültürel birikimlere bağlı olarak farklı biçimde ortaya çıktığı ve gelişimlerini sürdürdükleri görülmektedir. Burada önem teşkil eden temel sorun,

3 bilginin nasıl ve ne biçimde aktarılacağı, temel bilgi aktarma araçların ne olacağı sorunuyla birlikte temel dayanaklarının da ne olacağı sorunudur. Bu soruya cevap ararken günümüzdeki bilim ve teknolojinin ortaya koyduğu temel yasaları referans olarak almak doğru bir yöntem olacaktır. Bu yasalar, Newton ve Kuantum Felsefesini oluşturan makro ve mikro dünyayı algılamamızı ve yorumlamamızı sağlayan temel evrensel yasalardır. Bu evrensel yasaların temel doğruları bütün toplumların da temel doğruları olarak ortaya çıkmaktadır. Örneğin evrensel kütle çekimi F = GmM/r 2 ve Einstein in temel enerji denklemi E = mc 2 bağıntılarının sonucu elde edilen veriler, Dünya üzerindeki bütün kültürler için aynı şeyi ifade etmektedir. Buna karşın, eğitimin sosyal bir olgu olduğu düşünülerek, bu alandaki temel doğruların toplumların, sahip oldukları temel kültürlere bağlı olarak değişeceğini düşünmek doğru bir yaklaşım olacaktır. Eğitimsel olgulara, doğanın temel yasaları çerçevesinden bakıldığında bu durum, toplumlar arasındaki bilgi aktarımı farklarını kaldıracağı gibi evrensel bir referans oluşmasını da sağlayacaktır. Hedeflenen bilgiyi aktarırken, bilginin aktarılacağı hedef kitlenin sosyoekonomik, kültürel ve buna bağlı eğitim durumlarının düzeyleri önem taşımaktadır. Başka bir ifadeyle, bilgi aktarımının verimli olması için verici ve alıcı kitlelerin sosyal frekansları birbirine çok yakın veya eşit olması gerekir. Aksi takdirde verilen bilgi, alıcı gurupta hiçbir uyarı oluşturmadan etkisiz kalır. Bunun temel bilimlerdeki karşılığı, bir sistemden başka bir sisteme enerji aktarmanın temel şartı, iki sisteminde frekansının (oluşma sıklığının) aynı olması gerekir. Aksi takdirde herhangi bir enerji veya bilgi aktarımı olması mümkün olmamaktadır. Yani rezonans şartının gerçekleşmesi gerekmektedir. Rezonans şartı: İki sistemin frekansları eşit olduğunda sistemin genliğinin maksimum olması ve bu durumda iki sistem arasında enerji aktarımının gerçekleşmesi olayıdır. Bu duruma en iyi örnek, evimizdeki televizyonların çalışma ilkesidir. Evinizdeki televizyonu açtığımızda herhangi bir kanalın, örneğin TRT 1 in görüntüsü oluştuğunu kabul edelim. Bu durumda TRT 1 in Ankara dan yayınlamış olduğu sinyalin titreşim frekansı ile evimizdeki televizyonun titreşim frekansları birbirine eşit duruma gelmiştir ve bilgi aktarımı gerçekleşecektir. Bununla birlikte, kumandayla televizyonumuzun frekansını değiştirdiğimizde artık TRT 1 i seyretmeyip bir başka TV kanalı olan CNN i seyrediyor olacağız. Bunun sebebi, kumanda ile televizyonumuzun frekansını New York tan yayın yapan CNN nin frekansına eşitlemiş olmamızdır. Televizyonumuzun bulunduğu odada binlerce farklı frekansta televizyon sinyali olmasına rağmen, biz sadece kumanda ile sinyal frekansını ayarladığımız televizyonu izlememiz, tamamıyla rezonans şartı gereği gerçekleşmektedir. Bu durum bize göstermektedir ki bir sistemden başka bir sisteme bilgi aktarımı yapılabilmesinin temel koşulu sistemlerin frekanslarının da eşit olmasını gerektirir. Buna bağlı olarak, sosyoekonomik, kültürel ve eğitim durumları farklı olan gruplar arasında bilgi aktarımı, grupların bilgi düzeylerinin, diğer bir değişle bilgi frekanslarının belirlenmesi son derece önemli hale gelmektedir. Doğanın temel işleyiş mekanizmasını içeren doğa yasalarını bireylere aktarmanın en iyi yollarından bir tanesi de, bu alanlara karşı ilgi ve merak oluşturarak bir heyecan ve farkındalık yaratmaktır. Bunu yapmanın en iyi yolu, doğanın temel işleyiş mekanizmalarının modellendiği ve çoğunlukla da doğanın kendi içerisinde insanın beş duyu organıyla kolaylıkla algılayıp yorumlayamadığı veya ona karşı bir farkındalık oluşturamadığı temel yapıların bireylerin en iyi şekilde algılayıp onlarda heyecan yaratacağı modellerin oluşturulduğu bilim merkezleri, planetaryumlar ve botanik bahçeleri oluşturmaktır. Bilim merkezlerinin içerisinde oluşturulacak modellemeler ve verilecek eğitim planlamaları içerisinde bulunduğu

4 kültürel yapı ve bireylerin bilgi birikimlerine göre düzenleme yapılması önem taşımaktadır. Bu nedenle bilgi aktarılacak grubun bilgi düzeylerinin belirlenmesi son derece önem teşkil etmektedir. Bu sonuç bilgi aktarılacak gurupların eğitim durumlarını belirlerken, onlara soru sorarak bilgi edinme yerine, bizzat onlara soru sordurarak bilgi edinme yöntemi olaya daha bilimsel çerçeveden yaklaşılmış olmakla birlikte öz bilgiye daha sağlıklı ulaşılacaktır. Her bireyin, olaylar karşısında sordukları soruların bilgi düzeyleri o bireyin içerisinde bulunduğu toplumların kültürleri ile orantılıdır (Feldhusen ve Treffinger, 1985). Bir başka ifadeyle, her bir bireyin sorduğu soruların düzeyleri, kendi birikimlerini ve buna bağlı olarak ta eğitim düzeyini gösterirken, içinde yaşadığı toplumun da bilgi ve kültür düzeylerinin bir ölçüsü olarak gösterir. Bireylerin sorularından yola çıkarak onların düzeylerinin belirlenmesi gözlemcinin etkisini en aza indireceğinden öz bilgilerin ortaya koyulmasında bilimsel bir dayanak oluşturacaktır. Bu amaçla yapmış olduğumuz çalışmada farklı sosyoekonomik ve kültürel çevrelerde yaşayan öğrencilerin sordukları sorulardan yola çıkarak, onların temel bilgi düzeyleri ve en çok ilgi duydukları alanların belirleyip, bu alanlar içerisinde temel bilimler ile ilgili kavramların yerinin ne olduğunu ve ne kadar doğru bilimsel bilgiye sahip olduklarını belirlemek amaçlanmıştır. 2. ÖĞRENCİLERİN MERAKLARINDAKİ YÖNELİMLER İlköğretim 6, 7 ve 8. sınıf öğrencilerinin merak ettiği ve cevabını en çok öğrenmek istediği alanları belirlemek için öğrencilere Her şeyin cevabını bilen sihirli bir küreniz olsaydı, ona en çok merak ettiğiniz hangi üç soruyu sorardınız? başlıklı bir anket verilerek özgür bir biçimde soru sormaları sağlanmıştır. Öğrencilerin sorularını yazarken araştırmacıdan etkilenmemeleri için, öğrencilere araştırmacı tarafından hiçbir şekilde yönlendirme yapılmamıştır. Öğrencilerin sormuş oldukları sorular incelenerek, içerik analizi tekniğiyle benzer sorular aynı grupta toplanarak, kategoriler belirlenmiştir. Tablo Öğrencilerin sordukları soruların kategorilere göre dağılımının frekans ve yüzde oranları Kategori f % Eğitim Gelecek ,2 İnançlar 35 10,1 Ölüm Kaygısı 60 17,3 Kendisi, Ailesi ve Arkadaşlarına ilişkin Kaygılar 32 9,2 Türkiye ve Dünya İle İlgili Kaygılarının 33 9,5 Sorgulamaları Güncel 29 8,4 Sosyal Bilimler 6 1,7 Fen Bilimleri 64 18,5

5 Tablo 1 den görüldüğü gibi öğrencilerin cevabını en çok merak ettiği soruların başında onların gelecekleriyle ilgili sorular gelmektedir. Daha sonrasında eğitim ve fen bilimleriyle ilgili sorular yer almaktadır. Gelecek ile ilgili sorular da kendi içinde 3, fen bilimleriyle ilgili sorular ise 5 alt grupta incelenmiştir. Bu gruplar Tablo 2 ve Tablo 3 te verilmiştir. Tablo Gelecek kategorisi içerisindeki soruların alt gruplara göre dağılımının frekans ve yüzde oranları Kategori f % Okul, Meslek, kültürel, kişisel ve Sosyoekonomik Gelecek ,8 Evlilik 17 4,9 Hastalık ve Felaket 14 4 Tablo 2 incelendiğinde öğrencilerin gelecek ile ilgili merakları en çok okul, meslek, kültürel, kişisel ve sosyoekonomik alanlarda oluşmaktadır. Bu kategori içerisinde yer alan öğrenci sorularına örnekler: İlerde nasıl bir hayat süreceğim?, Büyüyünce iyi bir kariyerim olacak mı?, Okulumu bitirdikten sonra hiçbir zorluk yaşamadan bir meslek sahibi olabilir miyim?, Mutlu bir hayatım ve iyi bir gelirim olacak mı?, İstediklerime sahip olabilecek miyim?, Evlendiğimde mutlu olacak mıyım?, Kiminle, ne zaman ve nerede evleneceğim? şeklindedir. İlköğretim düzeyindeki öğrencilerin cevabını merak ettiği soruların başında gelecekleriyle ilgili olması ve sorulan soruların ise öğrencilerde gelecek ile ilgili bir kaygı olduğunu göstermesi eğitim sistemimiz açısından oldukça düşündürücü bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Öğrencilerin en çok merak ettiği bir başka kategori ise eğitimdir. Bu kategori içerisinde soruların büyük çoğunluğunu ise 8. sınıf sonunda girecek oldukları SBS sınavı oluşturmaktadır. İlköğretim öğrencilerinin cevabını en çok merak ettiği alanların 3. sırasında fen bilimleri ile ilgili konular yer almaktadır. Öğrencilerin sorduğu soruların ancak %18,5 i fen kavramlarıyla ilgili çıkmıştır. İlköğretim çağındaki öğrencilerin öncelikle merak ettiği konular arasında fen bilimleriyle ilgili soruların yüksek oranda yer almaması eğitim sistemimiz açısından oldukça düşündürücüdür. Tablo Fen Bilimleri kategorisi içerisindeki soruların alt gruplara göre dağılımının frekans ve yüzde oranları Kategori f % Astronomi 33 51,7 Fizik 6 9,3 Kimya 3 4,7 Biyoloji 11 17,1 Matematik 3 4,7

6 Şekil Fen Bilimleri kategorisi içerisindeki soruların alt gruplara göre dağılımını gösteren grafik Biyoloji Astronomi Fen bilimleri kategorisi içerisinde ise öğrenciler en çok (%51,7) astronomiyle ilgili sorular oluşturmaktadır. Bu yüksek oran öğrencilerin astronomi kavramlarına karşı ilgilerinin olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Astronomi kavramları doğru öğrenildiğinde, öğrencilerin algılama ve kavrama yeteneklerini geliştirdiği ve bu sayede fen eğitimi içindeki diğer soyut kavramların öğrenilmesi de kolaylaştırdığı yapılan çalışmalarda ortaya koyulmuştur (Gülseçen, 2002). Bunu farkına varan toplumlar özellikle başta Amerika Birleşik Devletleri ve Fransa olmak üzere fen bilimlerini öğrencilere sevdirme de ve bilimi toplumu indirmede astronomiyi araç kullanmışlardır (Koçer ve ark., 2001) Ayrıca kurdukları informal eğitim ortamlarının (bilim merkezi, planetaryum, gözlemevi gibi) temeline astronomiyi koyarak, öğrencilerin veya toplumun ilgisini çekmeyi planlamışlardır. 3. BİLİM MERKEZLERİ VE PLANETARYUMLARIN EĞİTİMDEKİ YERİ Eğitim süreci sadece okul sınırları içerisinde gelişen bir süreç değildir. Artık içinde bulunduğumuz çağda eğitim her yerde gerçekleşen ve yaşam boyu devam eden bir süreç haline gelmiştir. Bu süreç informal çevrelerde gerçekleşen eğitimin önemini daha da artırmıştır. Özellikle bilim merkezleri ve planetaryumlar gibi informal eğitim çevreleri ile formal eğitim çevreleri arasında köprü görevi kuran eğitim ortamlarının önemi kendini fazlasıyla hissettirmeye başlamıştır. Eğitim programlarında gerçekleşen öğrenciyi pasif alıcı konumundan aktif öğrenen konuma geçirme süreci sonucunda bilim merkezleri ve planetaryumların etkililiği daha da hissedilir hale gelmiştir. Aslında bilim merkezleri ve planetaryumları birbirinden bağımsız düşünmemek gerekir. Çünkü her iki eğitim ortamının da amacı bilimi topluma indirmek ve bilim okuryazarı bir toplum oluşturmaktır. Özellikle II. Dünya savaşıyla başlayan ve Sputnik uzay aracının fırlatılmasıyla devam eden süreçte gelişmiş ülkeler eğitim programlarında yapılanmaya gitmişlerdir. Çünkü toplumlarının fenden

7 dolayısıyla bilimden kopuk olduğunu görmüşlerdir. Bu durumun önüne geçebilmek için gerçekleştirdikleri yeniden yapılanma sürecinde, astronominin görsel zenginliğinden yararlanmanın yanı sıra ülkeleri içerisinde bilim merkezi ve planetaryumların sayılarını artırmışlardır. Artık günümüzde planetaryumlar tek başlarını eğitim ortamı olarak bulunmanın yanı sıra aynı zamanda bilim merkezlerinin içerisinde de yer almaktadırlar. İnsanlığın var olduğu günden elektriğin icat edildiği 18. yüzyılın sonlarına kadar tarihteki filozof ve bilim adamlarına ilham kaynağı olan gökyüzünün büyüleyici görüntüsü, şehir yaşamındaki nüfus yoğunluğunun artması, atmosferinin kirlenmesi ve ışık kirliliğinin artması sonucu artık cazibesini yitirmeye başlamıştır. Öyle ki, berrak bir gecede çıplak göz ile yaklaşık altı bin yıldız ve Samanyolu Galaksi si çok net görünüyorken, kalabalık şehirlerde yaşayan insanlar artık yıldızları ve gezegenleri çok az sayıda ve sönük bir şekilde gözlemlemekte ve Dünya üzerinde yaşayan nüfusun büyük bir çoğunluğu için gökyüzü hayal güçlerinin gelişmesinde ilham kaynağı olmaktan çok uzak kalmaktadır. Planetaryumlar, gökyüzünün büyüleyici görünümünü ve hareketlerini sanal bir ortamda oluşturarak, öğrencilere büyük bir kolaylık sağlamaktadır. Modern planetaryumlar, ilk olarak Walther Bauersfeld tarafından 1920 li yıllarda tasarlanarak Carl Zeiss firması tarafından üretilmiş ve ilk planetaryum projektörü Münih teki Deutsches Museum da kullanılmıştır lara gelindiğinde Almanya dan sonra Amerika, İtalya, Sovyetler Birliği ve İsveç gibi Dünya nın pek çok büyük ülkesinde planetaryumlar kurulmuştur. Yüzyılın ortalarında, planetaryumların sayıları hızla artmaya devam etmiştir. Amerikan firması Spitz in ve Japon firması Goto nun devreye girmesi ile planetaryumlar için çok önemli olan projektörler gelişimini sürdürmüştür. Günümüzde ise, planetaryumlarda kullanılan projektör teknolojilerinin gelişmesi, analog sistemlerin yanında dijital sistemlerin de kullanılmaya başlanmasıyla planetaryumlar astronomi dışındaki konularda da sunumların, gösterilerin yapıldığı, bilimsel olayları yaşatarak öğreten eğitim ortamlarına dönüşmüştür (Ateş, 2009). Düşünsel ve görsel olarak hareket serbestliği sağlayan planetaryumlar, artık eğitim ve kültür kurumlarına bir laboratuar olarak girmeye başlamıştır. Planetaryumların fen eğitiminde öğrencilerin başarısına etkileri üzerine bazı çalışmalar (Reed ve Campbell, 1972; Fletcher, 1980) yapılmıştır. Bu çalışmaların sonucunda planetaryumların fen eğitiminde önemli bir yeri olduğu vurgulanmıştır. Günümüzde büyük şehirlerde yaşayanlar, şehirleşmeden kaynaklanan ışık kirliliğinden gökyüzünü gözlemleyememektedirler. Buna karşın planetaryum, oluşturulan sanal gökyüzü ortamıyla öğrencilere gökyüzü gözlemi yapabilme olanağı sağlanmaktadır. Öğrenciler, planetaryum ortamlarında gökyüzünü, kendi bulundukları bölgelerin dışından da inceleme olanaklarına sahip olurken bir başka gezegen veya yıldızdan da üzerinde yaşadıkları Dünya yı izleme ve inceleme olanaklarına sahip olmaktadırlar. Bununla birlikte, planetaryumlarda zamanı 1000 yıl öncesine ve 1000 yıl sonrasına alarak geçmişte ve gelecekteki gökyüzü olaylarını inceleyerek zamanda yolculuk yapılabilir. Hatta herhangi bir öğrencinin doğduğu andaki zamana giderek doğum anındaki gökyüzündeki yıldızların konumunun fotoğrafı çekilebilir. Ayrıca dünyanın kendi ekseni etrafında bir tur atması veya Dünyanın Güneşin etrafında bir tur atması için bir yıl beklemesine gerek kalmaksızın bu periyodik hareketleri bir kaç dakika içinde kolay anlaşılır bir görsellikle gerçekleştirilebilir. Tüm bu özellikler planetaryumları eğitim açısından ve öğrencilerin ve halkın bilime karşı olumlu tutum geliştirmesini sağlaması açısından önemli kılmaktadır.

8 Ayrıca yapılan çalışmalar göstermektedir ki, bir diğer önemli eğitim ortamı olan bilim merkezlerinin eğitimdeki önemi gün geçtikçe artmaktadır (Anderson ve diğ., 2000; Kelly, 2000; Hannu, 1993). Buna bağlı olarak Dünya genelinde bilim merkezlerinin hatta içerisinde planetaryum olan geniş kapsamlı bilim merkezlerinin sayısı gün geçtikçe çoğalmaktadır. Dünya üzerinde şu an geniş kapsamlı denilebilecek bilim merkezlerinden yaklaşık 2400 tane bulunmaktadır (TÜBİTAK, 2012). İlk defa 1683 yılında kurulan Ashmolean Bilim Müzesiyle başlayan bilim merkezleri serüveni, sanayi devrimi, II. Dünya savaşı, pedagojik gelişmeler ve Sputnik başarısı gibi olaylar sonucu günümüzde post modern kültürün de etkisiyle toplumsal olarak çok önemli misyonu olan yerler haline gelmiştir. İlk olarak müze mantığı ile kurulan bilim merkezleri 1980 li yıllardan sonra öğrencilerin sadece izleyici değil aksine etkileşime girdiği, bizzat dokunduğu ve kendilerinin deneyler yaptığı merkezler haline gelmiştir. 19. yılda başlayan bilim ve teknoloji alanındaki hızlı gelişmeler bilim merkezlerini zorunlu hale getirmiştir. Çünkü bilimi ve onun ürünü olan teknolojileri, karmaşık ve korkutucu olarak nitelendiren topluluklar, çağa ayak uydurmakta güçlük çekecektir. Bilim merkezleri, bilimin temel prensiplerini ziyaretçilere tanıtmak, sevdirmek, deney yaparak gözlemlerde bulunmalarını sağlamak, eğlendirmek, merak ve heyecan uyandırmak ve de yaygın eğitime katkı sağlamak amacıyla kurulmuşlardır. Nitekim yaygın eğitimin Bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal ve kültürel gelişmelere uyumlarını kolaylaştırıcı eğitim olanağı sağlamak ve Bos zamanlarını yararlı bir biçimde değerlendirme ve kullanma alışkanlıkları kazandırmak amaçları dikkate alındığında bilim ve teknoloji müzelerinin önemi daha da çok ortaya çıkmaktadır (Bozdoğan, 2007). Sürekli gelişim halinde olan bilimsel gelişmelere bağlı olarak bilim merkezleri de kendini daima güncellemektedir. Dinamik bir yapısı olan bilim merkezlerinin gerek eğitim gerek toplumsal birçok etkisi ve görevi vardır. Bunların başlıcaları şu şekildedir: Bilim okuryazarı bir toplum oluşumuna yardımcı olmak ve bilimi topluma indirmek. Bilim ve onun ürünü olan teknolojileri her yastan insana sevdirmek, merak uyandırmak Bireylerin doğanın temel işleyiş mekanizmalarını günümüzün bilimsel bakış açılarıyla yorumlayabilmesini sağlamak. Öğrencilerin meslek seçimlerine katkıda bulunmak Öğrencilerin / ziyaretçilerin güncel bilimsel ve teknolojik gelişmeleri takip etmelerini sağlamak. Bilimsel süreç becerilerini kullanabilme ve bir probleme bilim insanın bakış açısıyla bakabilme fırsatı sağlamak. Bilime karşı olumlu tutum kazandırmak. Yaz okulları, haftalık sergiler, deneysel aktiviteler, konferanslar ve oyunlar düzenleyerek eğitimi eğlenceli kılmak.

9 Şekil Bilim merkezi içeriği modeli Bilim Merkezi Sergi (Exhibit) Program Diğer Birimler Hands-on İnteracive Minds-on Çocuk Genç Yetişkin Birçok önemli misyonu olan bilim merkezlerinin içeriği Şekil 2 den de görüleceği gibi sergiler, programlar ve diğer birimler olmak üzere 3 e ayrılmaktadır. Bilim merkezi içerisinde yaş grupları için çeşitli programlar vardır. Ziyaretçilerin veya öğrencilerin yaş gruplarına göre bu programlar uygulanmaktadır. Özellikle öğrencilerin bilişsel ve gelişim seviyesinin üzerinde programlardan kaçınılmalıdır. Bu merkezlerde küçük yastaki çocuklar için hazırlanan eğitim programları incelendiğinde; genel olarak bunların hayvanları, bitkileri, çevremizi ve doğayı yakından tanımak; basit el becerileri geliştirmek; sosyal ve dil becerileri geliştirmek, bilgisayar ile temel bilimlere giriş yapmak ve özellikle basit matematiksel becerileri geliştirmek üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu sayede çocukların yaratıcılıklarını ortaya koyma ve bunları sözel olarak da anlatma fırsatı veren programların gelişim üzerinde geniş bir etkiye sahip oldukları saptanmıştır (Anadol, 2001). Bilim merkezleri içerisinde bulunan ve diğer birim dediğimiz yerler hediye dükkânları, atölyeler, kütüphaneler, restoranlar, kafeler ve alışveriş merkezleri gibi birimleri içermektedir. Bu şekilde birimler aslında bilim merkezlerinin ilk kurulmaya başladığı dönemlerde göz ardı edilmiştir. Fakat ilerleyen süreçte özellikle son 30 yıl içerisinde bilim merkezleri sadece bilimsel etkinliklerin gerçekleştirildiği yerler olmanın dışına çıkarak toplumsal ve sosyal etkinliklerin gerçekleştiği yerler haline dönmüştür. Bu durum bilim merkezleri içerisindeki diğer birim olarak ifade edebileceğimiz sosyal ortamları gerekli kılmıştır. Bilim merkezleri içerisinde yer alan bir diğer bölüm olan sergiler (istasyon, göster, exhibit) ise aslında bilim merkezlerinin temel taşı ve en önemli bölümüdür. Çünkü öğrencilerin veya ziyaretçilerin bilimi ilk elden öğrendikleri ve kavradıkları yerler sergilerdir. Bilim merkezlerinin tarihsel süreç içerisindeki gelişimi aslında kendini en çok sergilerde göstermektedir. Bilim merkezleri içerisinde üç tür sergi bulunur. Bunlar, minds-on, interactive ve hands-on denilen sergilerdir. Minds-on sergiler, daha çok sözlü anlatıma dayanan, öğrencilerin etkileşime girmediği sadece gözleyebildiği sergilerdir. Interactive sergiler, öğrencilerin bir bilgisayar ortamı gibi ortamda merak ettiği soruların cevabını bulabildiği sergilerdir. Günümüzde en yaygın olan ve artık bazı bilim merkezlerinin isimlerinin başında dahi yer alan hands-on sergiler ise, öğrencilerin bizzat dokunup, deney yaptığı, sonucunu gördüğü sergi türüdür.

10 4. SONUÇLAR Öğrencilerin sorduğu sorular net bir şekilde göstermektedir ki eğitim sistemimiz içerisindeki öğrenciler bilimsel konuları çok merak etmemekte ve ilgi duymamaktadırlar. Öğrenciler daha çok gelecek kaygısı taşımaktadırlar. Artık günümüzde toplumların kalkınmasında eğitim, nitelikli bireyler yetiştirme bakımından çok daha önemli hale gelmiştir. Eğitim sistemlerinin temel amaçlarından biri de, sınav merkezli bilgi depolayan, depoladığı bu bilgileri kullanamayan ve yorumlayamayan bireyler yetiştirmek yerine; doğanın temel işleyiş mekanizmalarını günümüzün bilimsel bakış açılarıyla yorumlayabilen, kendisi ile yaşadığı doğal ortamlar arasındaki etkileşimleri en iyi şekilde algılayıp, yorumlayabilen bireyler yetişmesine katkı sağlamaktır. Eğitim sistemlerinde doğanın işleyiş mekanizmalarının öğretimini temel alan batılı ve gelişmiş ülkeler, bu amaç doğrultusunda bilim merkezleri kurulması ve yaşatılması alanında büyük yatırımlar yapmaktadırlar. Bu şekilde eğitim sistemlerini klasik sınıf ortamına mahkum etmek yerine, hemen hemen bütün şehirlerinde bilim merkezleri, sanat merkezleri, botanik bahçeleri, planetaryum ve gözlemevleri gibi doğanın temel işleyiş mekanizmalarının modellendiği yerler açarak; öğrencilerinin görerek, dokunarak ve yaşayarak öğrenmelerine olanak sağlamaktadırlar. Böylece öğrenciler hem formal hem de informal olarak öğrenmeler gerçekleştirmektedir. Bilim merkezi içerisinde yer alan sergilerin içeriği de çok önemlidir. Özellikle sergiler öğrencilerin veya halkın ilgisini çekecek, onlarda merak uyandıracak ve sonuçları kısa sürede gözlenebilecek türden olmalıdır. Özellikle yapmış olduğumuz çalışmadan da görüleceği gibi öğrenciler bilim alanında en çok astronomi konularına merak duymaktadırlar. Bu durum Dünya genelinde benzer olduğu için büyük bilim merkezlerinde astronomi sergileri çoğunlukla yer kaplar hale gelmiştir. Çünkü eğitim temel olan nokta, öğrenen en kolay ilgi duyduğu konu üzerinden öğrenmesinin gerçekleşeceğidir. 5. KAYNAKLAR ANADOL, Y., 2001, Kurulmakta Olanİstanbul Bilim Merkezi Eğitim Programlarının Çağdaş Müzecilik Bağlamında Planlanması, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müzecilik Anabilim Dalı. ANDERSON, D., Keith B. LUCAS., Ian S. GINNS., Lynn D. DIERKING, 2000, Development of Knowledge about Electricity and Magnetism during a Visit to a Science Museum and Related Post-Visit Activities. Science Education. 84, ATEŞ, A., 2009, Gökyüzüne Yere İndiren Araçlar: Planetaryumlar. NTV Bilim, 7 Eylül BOZDOĞAN, A. E., 2007, Bilim ve Teknoloji Müzelerinin Fen Öğretimindeki Yeri ve Önemi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. DEMİREL, Ö., Kaya, Z., 2002, Öğretmenlik Mesleğine Giriş, Pegema Yayıncılık, Ankara

11 FELDHUSEN, J.F., TREFFİNGER, D. J., 1985, Creative Thinking and Problem Solving in Gifted Education, Kendall/Hunt Publishing Company, USA. FLETCHER, J. K., 1980, Traditional Planetarium Programming Versus Participatory Planetarium Programming, School Science and Mathematics, 80, 227. GÜLSEÇEN, S., 2002, Bilgi Teknolojisi nin Astronomi Araştırmalarına ve Eğitim- Öğretimine Etkileri, V. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi Bildiriler Kitabı, (1) HANNU, S., 1993, Science Centre Education. Motivation and Learning in Informal Education, Thesis (PhD), Helsinki University Department of Teacher Education, Finland. KELLY, J., 2000, Rethinking the Elementary Science Methods Course: A Case For Content, Pedagogy and Informal Science Education, International Journal Of Science Education. 22 (7), KOÇER, D., TUNCA, Z., LIMBOZ, F., GÜLSEÇEN, S., GÜLSEÇEN, H., 2003, İlköğretimde ve Liselerde Astronomi Eğitim-Öğretiminin Önemi ve Gerekliliği, Yaşadıkça Eğitim, 79, ÖZDEN, Y., 2002, Ögretmenlik Meslegine Giris. Pegema Yayıncılık, Ankara. REED, G., CAMPBELL, J. R., 1972, A Comparison of the Effectiveness of the Planetarium and the Classroom Chalkboard and Celestial Globe in the Teaching of Specific Astronomical Concepts, School Science and Mathematics, 72, 368. SÖNMEZ, V., 2006, Eğitim Bilimine Giriş. Anı Yayıncılık, Ankara.