SERMAYE PİYASASI MEVZUATI

Transkript

1 SPK SMMM YETERLİLİK SERMAYE PİYASASI MEVZUATI EMRULLAH HOCA

2 DERS İÇERİĞİ 1. SERMAYE PİYASASI KAVRAMI SERMAYE PİYASASININ UNSURLARI SAYILI SPKN NUN DÜZENLEME İLKELERİ SAYILI SPKN NUN HAZIRLANMASINDA BELİRLEYİCİ OLAN FAKTÖRLER SAYILI SPKN NUN KONUSU VE AMACI SAYILI SPKN KAPSAMINDAN İSTİSNA TUTULAN KURULUŞLAR SAYILI SERMAYE PİYASASI KANUNUN GETİRDİĞİ YENİLİKLER Sermaye Piyasası Araçlarına ve İhraççılara İlişkin Yenilikler Finansal Raporlama, Bağımsız Denetim, Derecelendirme ve Değerlemeye İlişkin Yenilikler Kurumsal Yatırımcılara İlişkin Yenilikler Sermaye Piyasası Faaliyetleri, Aracılar, Öz Düzenleyici Kuruluşlara İlişkin Yenilikler Denetim ve Tedbirlere İlişkin Yenilikler Piyasa Suçları ve Yaptırımlara İlişkin Yenilikler SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI Menkul Kıymetler Türev Araçlar Diğer Sermaye Piyasası Araçları Kaydi Sistem Sermaye Piyasası Araçlarını Konu Alan Teminat Sözleşmeleri SERMAYE PİYASASI ARAÇLARININ İHRACI VE HALKA ARZI SERMAYE PİYASASI ARAÇLARININ İHRACINA İLİŞKİN ORTAK ESASLAR Kamuyu Aydınlatma Kamuyu Aydınlatma Belgeleri Kamuyu Aydınlatma Belgelerinden Doğan Sorumluluk Kamuyu Aydınlatma Belgelerine Kurulca Onay Verilmesi Bağımsız Denetim, Değerleme ve Derecelendirme İHRAÇCILAR VE HALKA AÇIK ORTAKLIKLAR SERMAYE PİYASASI FAALİYETLERİ Yatırım Hizmet Ve Faaliyetleri Yan Hizmetler SERMAYE PİYASASI KURUMLARI Yatırım Kuruluşları Kolektif Yatırım Kuruluşları Yatırım Ortaklıkları Değişken Sermayeli Yatırım Ortaklıkları Yatırım Fonları Portföy Yönetim Şirketleri Konut ve Varlık Finansmanı İle İpotek Finansmanı Portföy Saklama Hizmetleri Finansal Altyapı Kuruluşları Diğer Sermaye Piyasası Kurumları BORSALAR ÖZDÜZENLEYİCİ KURUMLAR Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği (TSPB) Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği (TDUB) YATIRIMCILARI TAZMİN MERKEZİ SERMAYE PİYASASINDA DENETİM VE TEDBİRLER... 1

3 DERS İÇERİĞİ 18. SERMAYE PİYASASINA ÖZGÜ TEMEL SUÇ TİPLERİ Bilgi Suistimali Piyasa Dolandırıcılığı Nitelikli Güveni Kötüye Kullanma ve Sahtecilik Usulsüz Halka Arz ve İzinsiz Sermaye Piyasası Faaliyetinde Bulunma Yasal Defterlerde, Muhasebe Kayıtlarında ev Finansal Tablo ve Raporlarda Usulsüzlük Bilgi ve Belge Vermeme, Denetimin Engellenmesi Sır Saklama Yükümlülüğünü ihlal İdari Para Cezaları SERMAYE PİYASASI ARAÇLARININ SATIŞI SERMAYE PİYASASI ARAÇLARININ SATIŞ SÜRELERİ SERMAYE PİYASASI ARAÇLARINDA SATIŞ YÖNTEMLERİ SERMAYE PİYASASI ARAÇLARININ HALKA ARZINDA DAĞITIM İLKELERİ KAMUYU AYDINLATMADA ÖZEL DURUMLAR KURUMSAL YÖNETİM TTK DA KURUMSAL YÖNETİM İLKELERİ SPK DA KURUMSAL YÖNETİM İLKELERİ İLİŞKİLİ TARAF İŞLEMLERİ Yatırımcı İlişkileri Bölümü GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIKLARI GYO Paylarının Halka Arz Yoluyla Satışı GYO ların Finansmanı Yatırım Faaliyetleri ve Sınırlamalar GYO ların Yapamayacakları İşler MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIKLARI (Sabit Sermayeli Yatırım Ortaklıkları) MKYO larda Kuruluş İçin Aranan Şartlar MKYO Portföyüne Alınabilecek Varlıklar MKYO larda Portföy Sınırlamaları Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıklarının Yapamayacakları İşlemler Sabit Sermayeli Yatırım Ortaklıklarında Sermaye Artırımı YATIRIM FONLARI Şemsiye Fon Şemsiye Fon Türleri Fon Portföyüne Alınacak Varlıklar Ve İhraççılarına İlişkin Sınırlamalar Fon Portföyüne Dâhil Edilecek Varlıkların Vade Yapısına İlişkin Sınırlamalar Şemsiye Fonun İçtüzüğü GAYRİMENKUL SERTİFİKALARI KİRA SERTİFİKASI (Kira Sukuku) TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ TSPB nin Genel İlkeleri Üyelerin Müşterilerle İlişkilerinde Uyması Gereken Kurallar Üyelerin Diğer Üyelerle İlişkilerinde Uyması Gereken Kurallar Üyelerin Çalışanlarla Olan İlişkilerinde Uyması Gereken Kurallar TSPB SERMAYE PİYASASI ÇALIŞANLARI ETİK İLKELERİ VE DAVRANIŞ KURALLARI... 2

4 I. SERMAYE PİYASASI KAVRAMI Sermaye piyasası, esas itibariyle, para piyasası ile birlikte finans piyasasının bir alt türünü oluşturmaktadır. Finans piyasalarının başlıca beş fonksiyonu vardır. 1- Reel piyasaya kaynak sağlamak 2- Sermaye birikimini oluşturmak 3- Piyasanın ihtiyaç duyduğu likiditeyi temin etmek 4- Aktörlerin karar alırken karşı karşıya kaldığı riskleri dağıtmak 5- Mülkiyeti tabana yaymak Sermaye piyasası, orta ve uzun vadeli ödünç verilebilir fonların; sermaye piyasası araçlarının alım satımı suretiyle tasarruf sahiplerinden yatırımcılara aktarılmasını sağlayan sistemdir. Başka bir ifade ile yatırımcılar, tasarruf sahipleri ve bunlar arasındaki fon akımını sağlayan aracı kurum ve bankalar, yatırım ortaklıkları ve yatırım fonları gibi aracı ve yardımcı kuruluşlarından oluşan modern finansman sisteminin adıdır. DİKKAT EDELİM! Soru bölgesidir!!! 2. SERMAYE PİYASASININ UNSURLARI 1- Fon talep edenler. (İhraçcılar) Ticari faaliyetlerini sürdürürken ihtiyaç duydukları kaynağı sermaye piyasası araçları ihraç etmek suretiyle sermaye piyasasından temin edebilen kesimlerdir. 2- Fon arz edenler. (Tasarruf Sahipleri- Yatırımcılar) i) Gerçek-Tüzel, ii) Nitelikli-Niteliksiz, Bankalar, Yatırım Fonları, Yatırım Ortaklıkları, PYŞ, İFK, Aracı Kurumlar ve TL nin üzerinde SP Aracına sahip olan gerçek ve tüzel kişiler Nitelikli Yatırımcılardır. (Nitelikli yatırımcılar TL Aktif, TL Hasılat, TL Özsermaye büyüklüğüne sahiptir) iii) Bireysel-Kurumsal Bireysel yatırımcı, kendi risk/getiri tercihleri doğrultusunda tasarrufları ile sermaye piyasası aracı satın alan gerçek veya tüzel kişilerdir. Kurumsal yatırımcılar ise, esas itibariyle, mesleki bir faaliyet olarak, münhasıran sermaye piyasasında yatırım yapmak amacıyla diğer tasarruf sahiplerinden topladıkları fonları sermaye piyasası araçlarına yatırarak, bundan elde ettiği getiriyi fon topladığı bireysel tasarruf sahiplerine dağıtan kurumlardır. 3- Sermaye Piyasası Araçları (Ortaklık veya Alacaklılık ilişkisi kurulur) Sermaye piyasasında fon arz ve talebinin karşılaşmasını sağlayan araçlardır. İhraççılar sermaye piyasası araçları çıkararak satarlar; yatırımcılar da bu araçlara talepte bulunarak satın alırlar. 4- Yardımcı kuruluşlar Sermaye piyasasının etkin bir şekilde çalışması için fon arz edenlerle fon talep edenlere yardımcı olan, bu alanda uzmanlaşmış, portföy yönetim şirketleri, ipotek finansman kuruluşları, varlık kiralama şirketleri ve merkezi takas kuruluşları gibi kuruluşlardır. 5- Borsalar ve Teşkilatlanmış diğer piyasalar Borsaların Fonksiyonları - Likidite sağlamak (En önemli fonksiyonu) - Ekonominin göstergesi olmak - Piyasanın düzenlenmesine katkı sunmak - İtibar sağlamak (Borsaya girişte aranan kotasyon kriterlerini sağlamak itibar yaratır.) 3

5 Sermaye piyasası, birincil ve ikincil piyasadan oluşmaktadır. Birincil piyasa, sermaye piyasası araçlarının ihraççısı tarafından ilk defa piyasaya çıkarılarak alıcılara satıldığı piyasadır. Hisse senetleri ve tahvil gibi menkul kıymetleri ihraç eden şirketlerle tasarruf sahiplerinin (Bu menkul kıymetleri almak isteyenlerin) doğrudan doğruya karşılaştıkları piyasalardır. Birincil piyasada, Borsa İstanbul da işlem gören/görmeyen şirketlerin Borsa kanalıyla halka arz edilecek payları ile Borsa İstanbul da işlem gören şirketlerin nakit karşılığı sermaye artırımlarında yeni pay alma (rüçhan) haklarının kullanımı sonrası artakalan paylarının satışı yapılır. Birincil Piyasanın fonksiyonları şunlardır: Reel piyasaya kaynak aktarmak Riskleri dağıtmak Mülkiyeti tabana yaymak İkincil piyasa, daha önce ihraç edilmiş sermaye piyasası araçlarının tasarruf sahipleri arasında alınıp satıldığı piyasadır. İkincil piyasalar, birincil piyasalar gibi ihraççılara fon akışı sağlamazlar. İkincil piyasanın üç fonksiyonu vardır: Bunlardan ilki likidite fonksiyonudur. İkincisi fiyatın belirlenmesine ilişkindir. Üçüncü ise, vadeyi belirleme fonksiyonudur. Sermaye piyasaları diğer bir açıdan gerçekleştirilen alım-satım işlemi sonucunda el değiştiren kıymetlerin vadesine bağlı olarak spot ve vadeli piyasalar olmak üzere ikiye ayrılır. i) Spot piyasalar, belli miktarda bir mal veya kıymetin ve bunların karşılığı olan paranın işlemin ardından el değiştirmesini sağlayan piyasalardır. Bist A.Ş. bünyesinde faaliyet gösteren Pay Piyasası ve Tahvil ve Bono Piyasası spot piyasalara örnek teşkil eder. ii) Vadeli piyasalar ise, ilerideki bir tarihte teslimatı yapılmak üzere herhangi bir malın veya finansal aracın, bugünden alım satımının yapıldığı piyasalardır. Vadeli piyasaların tanımı; forward, swap, futures ve opsiyon işlemlerinin tamamını içermektedir SAYILI SPKn NUN DÜZENLEME İLKELERİ Sermaye piyasası mevzuatı, 6362 sayılı SPKn. ve Kurul tarafından çıkarılan yönetmelik, tebliğ ve ilke kararları ile sermaye piyasasını doğrudan ve dolaylı olarak ilgilendiren diğer tüm düzenlemeler anlaşılır. Ancak Sermaye piyasanın sadece 6362 sayılı SPKn ve Kurulca çıkarılacak yönetmelik, tebliğ ve ilke kararları ile işletilmesi mümkün değildir. Bu nedenle, genel hükümler olarak adlandırılan bazı temel kanunlar da piyasalarda uygulama alanı bulmaktadır. Türk Medeni Kanunu Borçlar Kanunu Türk Ticaret Kanunu Türk Ceza Kanunu Hukuk Muhakemeleri Kanunu Ceza Muhakemesi Kanunu İdari Yargılama Usulü Kanunu İkincil Düzenlemeler (Tebliğ) yapılırken uyulması gereken temel ilkeler şunlardır: Genellik Objektiflik Şeffaflık Tutarlılık Orantılılık/ölçülülüktür Piyasa bileşenlerini dikkate alma Müdahalede bulunma 6362 sayılı SPKn piyasa düzenleyici bir metindir. Piyasa düzenleyici bir metin olmasının İLK SONUCU, çerçeve kanun niteliğinde olmasıdır. Çerçeve kanun, düzenlediği konuya ilişkin ana esasları, hareket sınırlarını belirledikten sonra, detayları düzenleme yetkisini bu konuda uzmanlaşmış kamu otoritesi olan Kurul a bırakmaktadır. Kurul da aldığı yetki ile sınırlar dahilinde detaylı ikincil düzenlemeler yapar, çoğunlukla tebliğler çıkarır, ve ilke kararları alır. Piyasa düzenleyici bir metin olmasının İKİNCİ SONUCU, bu kanunun uygulanmasının, yorumlanmasının ve bu Kanuna göre çıkarılacak ikincil düzenlemelerin piyasaya etkisinin devamlı surette dikkate alınması gereğidir. Piyasa düzenleyici bir metin olmasının ÜÇÜNCÜ SONUCU ise, gerektiğinde düzeni bozan fiillere yaptırım uygulamak üzere kurulmuş olan Kurula geniş yetkiler tanımasıdır. 4

6 Sermaye Piyasası Kurulu iki temel işlevi yerine getirir. 1. İkincil düzenleme yapmak ve bu çerçevede başvuruları sonuçlandırmaktır. 2. Düzen bozucu fiiller karşısında kendisine SPKn ile tanınan yetkiler çerçevesinde tedbirler uygulamak, idari para cezası kesmek ve gerektiğinde ilgili hususları Cumhuriyet Savcılıklarına bildirmektir SAYILI SPKN. NUN HAZIRLANMASINDA BELİRLEYİCİ OLAN FAKTÖRLER Sayılı TTK nın yürürlüğe girmesi ( ) 2- Avrupa Birliği Müktesebatına uyum zorunluluğu (Ele geçirme, Manipülasyon, Bilgi Suistimali, İzahname ve Kamuyu Aydınlatma, Kolektif Yatırım Kuruluşları konularında düzenlemeler yapılmıştır. Sermaye Piyasası Kurulu temel olarak Finansal Hizmetler, Şirketler Hukuku, Sermayenin Serbest Dolaşımı konularındaki AB Müktesebatının üstlenilmesinde sorumlu kuruluşlardan biridir.) 3- Piyasanın duyduğu ihtiyaçlar. (Değişen piyasalar, Küresel Krizler) 6102 Sayılı TTK da Anonim Ortaklıklar Hukukuna İlişkin Yapılan Düzenlemeler - Pay sahibinin bilgi alma ve inceleme hakkının genişletilerek modernleştirilmesi - Özel denetçi talep hakkının bireysel bir hak haline gelmesi - Yeni azlık haklarının ihdas edilmesi - Pay sahiplerine haklı sebeplerle ortaklığın feshini dava etme hakkının tanınması - Ortaklığın kendi paylarını iktisap yasağına ilişkin düzenlemenin değiştirilmesi - Bilanço görüşmelerinin ertelenmesini talep hakkına ilişkin düzenlemeler - Rüçhan hakkının sınırlandırılması için Genel Kurul a yetki tanınması - Elektronik yöntemlerle Genel Kurul toplantısına katılımın sağlanması TTK, SPKu na belirli konularda düzenleme yetkisi verir. Bunlar: - Pay senetlerinin halka arz edilmesi - Borsa şirketlerinin kendi paylarını iktisabı - Borsa şirketlerinde genel kurul toplantısı katılımı - Temsilcilerin şirkete bildirimi - Kurumsal Yönetim SAYILI SPKn NUN AMACI Sermaye piyasasının Güvenilir, Şeffaf, Etkin, İstikrarlı, Adil Ve Rekabetçi bir ortamda işleyişinin ve gelişmesinin sağlanması, yatırımcıların hak ve menfaatlerinin korunması için sermaye piyasasının düzenlenmesi ve denetlenmesidir. Bu düzenlemelerin nihai amacını şu şekilde sıralayabiliriz. - Etkin bir finansal piyasaya ulaşmak - Ekonomideki kaynak dağılımı gerçekleştirmek - Sınai Mülkiyeti geniş kitlelere yaymak DİKKAT EDELİM! Soru bölgesidir!!! 6- SPKn KAPSAMINDAN İSTİSNA TUTULAN KURULUŞLAR 1- TC Merkez Bankası (SPKn Kurumsal yönetim ilkelerine, borsalar ve teşkilatlanmış pazar yerlerine, yatırımcı tazmin sistemine tâbi değildir.) 2- Varlık Kiralama Şirketleri (Bu şirketlerin ihraç ettiği araçlar için İzahname düzenlenmesi ve Kurul a onaylatılması zorunluluğu olmadığı gibi ilgili Borçlanma Araçlarında ihraç limitleri de uygulanmaz.) 3- Bankalar (Sermaye Piyasası Araçlarını halka arz eden bankalar SPKn na tabidirler. Ancak ortak sayısı, kurumsal yönetim, Temettü dağıtımı, değer artış fonu, kuruluş, gözetim, bağımsız denetim ile ilgili hükümler uygulanmaz. Bu konularda kendi özel mevzuatlarına tabidirler.) 4- Sigorta Şirketleri (Kuruluş, gözetim, bağımsız denetim ile ilgili konularda kendi özel mevzuatlarına ve Hazine Müsteşarlığına tabidirler.) 5

7 SAYILI SERMAYE PİYASASI KANUNUN GETİRDİĞİ YENİLİKLER Sermaye Piyasası Araçlarına Ve İhraççılara İlişkin Yenilikler İzahname geçerlilik süresi mevzuata kazandırıldı. Sermaye Piyasası araçlarının Kurul kaydına alınma sistemi kaldırılarak, izahnamenin Kurulca onaylanması, uygulanması sistemini geçildi. Her araç için izahname hazırlanmasının getirdiği ilave maliyetler azaltılmıştır. Payların nominal değerin altında bir değerle ihracına Kurulca izini verilmiştir. Fiyatları ve yatırımcı kararlarını etkileyebilecek gelişmeler kamuya açıklanacaktır. Halka arz olunmuş sayılma kriterine 250 ortaktan 500 ortağa çıkarılmıştır. Halka açık ortaklık statüsüne kavuştuktan sonra en geç 2 yıl içinde borsaya başvurma zorunluluğu getirilmiştir. Kurumsal yönetim ilkelerine kısmen ya da tamamen uyum zorunluluğu getirilmiştir. Temettü oranını Sermaye Piyasası Kurulu değil, Genel Kurullar belirleyecektir. Borçlanma araçlarında limit belirleme yetkisi Kurula verilmiştir. Kurul a pay geri alımlarını düzenleme yetkisi verilmiştir. Üst üste 5 yıl zarar eden ortaklıkların ilk Genel Kurulunda imtiyazlar kaldırılacak, verimsiz yönetim görevden alınacaktır. Genel Kurullarda olumsuz oy kullanan pay sahiplerinin paylarını şirkete satma hakkı veren Ayrılma Hakkı düzenlenmiştir. İlk kez pay alım teklifi sonrası belirli bir pay oranına ulaşan ortaklara kalan azınlığı Ortaklıktan Çıkarma Hakkı verilmiştir. Teklif sonrasında azınlık haline gelen pay sahiplerine paylarını ortaklığa Satma Hakkı verilmiştir. Kamuyu aydınlatma belgeleri ayrı bir kavram olarak mevzuatta ilk kez düzenlenmiştir. Yönetim kurulu üyelerinin Sermaye Piyasası Mevzuatına aykırı işlemleri sebebiyle oluşan idari para cezaları, sorumlu yönetim kurulu üyelerine rücu edilmesi düzenlenmiştir. Kurumsal yönetim konusunda yapılan düzenlemeler ile bağımsız yönetim kurulu üyeliği getirilmiştir. Kira Sertifikası ve Varlık Kiralama Şirketleri kavramlarına ilişkin esaslar kanunla düzenlenmiştir Finansal Raporlama, Bağımsız Denetim Derecelendirme Ve Değerlemeye İlişkin Yenilikler Derecelendirme ve değerleme alanlarında düzenleme yapma yetkisi Kurula tanınmıştır. UFRS ile uyumlu TMS nı yayımlama yetkisi Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu na verilmiştir. Halka açık ortaklıkların ve Sermaye Piyasası Kurumları nın bağımsız denetimi için KHK ile KGK kurulmuştur Kurumsal Yatırımcılara İlişkin Yenilikler Yatırım fonlarının sadece Portföy Yönetim Şirketleri tarafından kurulması düzenlenmiştir. Azami tedavül sayısını belirleyen yarı açık uçlu fon yapısından, tedavül limitinin olmadığı tam açık uçlu fon yapısına geçilmiştir. Fon içtüzüklerinin noter onayından geçirilmesi uygulamasına son verilmiştir. KYK varlıklarının saklanması işi saklama kuruluşları tarafından yapılması düzenlenmiştir. AB UCITs direktifi kapsamında Değişken Sermayeli Yatırım Ortaklığı adı altında şirketler ihdas edilmiştir. Fon paylarının ihraç ve itfasında TCMB kurları kullanılarak yabancı yatırımcıların ihtiyacına cevap verildi. Konut Finansman sisteminde yapılan değişiklikle İpotek Finansmanı Kuruluşlarının (İFK) faaliyet kapsamı genişletildi. İFK lara BSMV, harçlar vb.ne ilişkin muafiyetler getirilmiştir Sermaye Piyasası Faaliyetleri, Aracılar, Özdüzenleyici Kuruluşlara İlişkin Yenilikler Kurum bazlı düzenleme yerine faaliyet bazlı düzenleme esası benimsendi. Borsalar özel hukuk tüzel kişisi olarak düzenlendi. Takas, Saklama ve Veri Depolama kuruluşları yasal düzenlemeye kavuşturulmuştur. Merkezi Karşı taraf düzenlemeleri ilk kez kanuni düzenlemeye kavuşturulmuştur. Yatırımcıları Tazmin Merkezi oluşturulmuştur. Tazmin konusu tedrici tasfiye konusundan ayrıştırılmıştır. (Tazmin için Tasfiye zorunluluğu yoktur.) TSPAKB nin yapısı revize edilerek sadece aracı kurumları değil, tüm aktörlerin temsiline imkan sağlayan bir yapıya dönüştürülmüştür. (Yeni adı TSPB) Menkul Kıymetlerin teminat olarak yer aldığı işlemler için uluslararası geçerliliği olan UNIDROIT ve AB düzenlemeleri getirilmiştir. 6

8 7.5.- Denetim Ve Tedbirlere İlişkin Yenilikler Kurul Denetim Faaliyetini önemlilik ve öncelik ilkeleri ile risk değerlendirmeleri kapsamında uygular. Denetim görevlileri vergi kayıtları, defterler ve bilgi sistemlerini incelemeye yetkilidir. Denetim sırasında kendilerinden bilgi ve belge talep edilenlerin sır saklama yükümlülüğü vardır. Denetim görevlileri öğrendikleri sırları açıklamaları, menfaatlerine kullanmaları halinde hapis cezası alır. İzinsiz halka arz yoluyla toplanan paraların iade edilme imkânı oluştu. İzinsiz Sermaye Piyasası faaliyetlerinin internet aracılığıyla işlendiğinin tespit edilmesi durumunda internet sitesinin faaliyeti engellenir. Örtülü kazanç aktarımı yapanların aktardıkları tutarı şirkete iade etmeleri gereği düzenlendi. Kurulca istenen defter ve belgelere elektronik ortamda saklanan kayıtlarda dâhil edilmiştir. Hukuka aykırı işlem yapanların lisanslarının iptali, yargılama sonuçlanıncaya kadar görevlerinden alınması konusunda Kurul yetkili kılınmıştır. Yatırım Kuruluşları ve SP Kurumları Bilgi Suistimali ve Piyasa Dolandırıcılığı suçlarını Kurul a bildirmelidir Piyasa Suçları Ve Yaptırımlara İlişkin Yenilikler Manipülasyon = Piyasa Dolandırıcılığı İçeriden Öğrenenlerin Ticareti = Bilgi Suistimali Bilgi Suistimali suç kapsamlı olarak yeniden tanımlanmıştır. Piyasa Dolandırıcılığında etkin pişmanlık hükmü oluşturuldu ve Örtülü kazanç suçu, TCK da Nitelikli güveni kötüye kullanma suçu yeniden tanımlanmıştır. 8- SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI Bir ekonomide işlem gören ve çeşitli amaçlara hizmet eden araçları finansal araçlar ve ödeme araçları olmak üzere iki başlık altında toplayabiliriz. Sermaye Piyasası Araçları, Fon aktarımı ve tasarrufların yatırımlara kanalize edilmesini sağlayan, fon talep edenler ile fon arz edenler arasında hukuki bir ortamda ortaklık ya da alacaklılık ilişkisi kurulmasını sağlarlar. Sermaye piyasası araçları, bir üst kavram olup, menkul kıymetler, türev araçlar ve diğer sermaye piyasası araçları olmak üzere üçe ayrılır MENKUL KIYMETLER 3 Kategoriden oluşur. - Pay, pay benzeri diğer kıymetler ile söz konusu paylara ilişkin depo sertifikaları - Borçlanma araçları ile bunlara ilişkin depo sertifikaları - Menkul kıymetleştirilmiş varlık ve gelirlere dayalı borçlanma araçları ve bunlara ilişkin depo sertifikaları. Depo Sertifikası: Yurt dışındaki kuruluşların Türkiye de menkul kıymet ihracında ihraç edilen kıymetlerin fiziken Türkiye ye getirilmesi ve sisteme girilmesi yerine bunları temsil eden sertifikalarının Türkiye de kayden izlenmesi amacına hizmet eder. Pay Benzeri Varlıklar: payın sağladığı hakların bir kısmını içeren ancak ortaklık sermayesinde bir karşılığı olmayan Katılma İntifa Senedi, Kâr Zarar Ortaklığı ve Oydan Yoksun Paylar gibi kıymetlerdir a) Katılma İntifa Senedi: Sahiplerine, ortaklık hakkına sahip olmaksızın kardan pay alma, tasfiye bakiyesinden yararlanma, yeni pay alma ve belli bazı olanaklardan yararlanma hakkı veren sermaye piyasası aracıdır. Katılma intifa senedi, esas sözleşmede hüküm bulunmak koşulu ile genel kurul kararıyla ve süresiz olarak çıkarılabilir ve nama veya hamiline yazılı olarak düzenlenebilir. b) Kar Zarar Ortaklığı Belgesi: Anonim ortaklıkların finansman ihtiyaçlarını karşılamak için ihraç edebilecekleri kar ve zarara katılma hakkı veren menkul kıymetlerdir. Bu aracın en önemli özelliği anonim ortaklığın zarar etmesi halinde, yatırımcı açısından zarara da ortaklığın söz konusu olmasıdır. En kısa vade 1 ay, en uzun vade 7 yıldır. Vade sonlarında kar zarar ortaklığı belgesi 7

9 bedelleri defaten ödenir. Kar garantisi olmayan bu araçlarda, belli hesaplama kriterleri çerçevesinde yatırımcı kar ve zarara katılmaktadır. c) Oydan Yoksun Paylar: Ortakların sermaye artırımı ile ihraç edebilecekleri, oy hakkı hariç, sahibine kar payından ve istendiğinde bedelsiz pay alma hakkında imtiyaz ışındaki diğer hususlarda imtiyaz ve diğer ortaklık haklarını sağlayan, istendiğinde belirli bir vade veya vadelerde, sabit veya değişken oranda ortaklığın oy hakkına sahip paylarını satın alma ve ortaklık payları ile değiştirme hakkı veren paylardır. OYP ler, hamiline veya nama yazılı olarak ihraç edilebilir. Bu payların itibari değeri oy hakkı bulunan payların itibari değerine veya farklı itibari değerler varsa bunlardan herhangi birine eşit olmamalıdır. İşletme Finansmanına Dayanan Menkul Kıymetler; Ortaklık hakkı sağlayan (Pay Senedi vb.) menkul kıymetler ile Alacaklılık hakkı sağlayan (Tahvil vb.) menkul kıymetlerden oluşur. Pay Türleri: Nama yada Hamiline Paylar Adi İmtiyazlı Paylar Primli Primsiz Paylar Bedelli Bedelsiz Paylar Borçlanma Araçları: Alacaklılık hakkı sağlayan menkul kıymetlerdir. Tahviller: Devletin ya da özel sektör şirketlerinin borçlanarak orta ve uzun vadeli fon sağlamak üzere çıkarttıkları borç senetleridir. Tahviller halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin satılabilir. Bonolar: İhraççıların borçlu sıfatıyla düzenleyip sattığı ve nominal değerinin vade tarihinde yatırımcıya geri ödenmesi taahhüdünü içeren, vadesi 30 günden az, 364 günden fazla olmayan menkul kıymetlerdir. Kıymetli Maden Bonoları: Kıymetli madenin işlem gördüğü borsalara üye olan kıymetli maden aracı kurumlarının belli miktarda kıymetli maden cinsinden ihraç ettikleri ve nominal değerinin vade tarihinde yatırımcıya geri ödenmesi taahhüdünü içeren menkul kıymetlerdir. Bu bonoların vadesi 30 günden az, 364 günden fazla olmamak üzere belirlenir. Paya Dönüştürülebilir Tahviller (PDT): Ortaklık tarafından çıkarılan ve ihraççı ortaklığın sermaye artırımı suretiyle çıkaracağı paylara veya izahname veya ihraç belgesinde belirtilen esaslar çerçevesinde temin edilen ihraççı paylarına dönüştürme hakkı veren menkul kıymetlerdir. PDT lerin vadesi 365 günden az olamaz. Değiştirilebilir Tahviller (DET): İhraççı tarafından çıkarılan ve payları borsalarda işlem gören diğer ortaklıklara ait paylarla değiştirme hakkı veren menkul kıymetlerdir. DET lerin vadesi 365 günden az olamaz. Menkul kıymetleştirilmiş varlık ise yapılandırılmış finansman tekniğine dayanan menkul kıymet türünü oluşturmaktadır. Yapılandırılmış finansal ürünler şunlardır. İpoteğe (Mortgage) dayalı finansal varlıklar (MBS) Varlığa dayalı finansal varlıklar (ABS) İpotek veya varlık teminatlı finansal varlıklar (Coveredbonds) Teminatlandırılmış borç yükümlülükleri (CDO) Kredi riski swapları (CDS) 8

10 Menkul Kıymetleştirme işlemleri temel olarak işletmelerin sahibi oldukları kredilerin veya diğer alacakların özel amaçlı kurumlara transfer edilmesi suretiyle menkul kıymet ihraç edilmesine dayalı bir yapılandırılmış finansman tekniğini ifade etmektedir. İpotek ve varlık teminatlı menkul kıymetler, ihraççıların genel yükümlülüğü niteliğinde olan ve teminatlar karşılık gösterilerek ihraç edilen sermaye piyasası araçlarıdır. İhraççılar, ipotek ve varlık teminatlı menkul kıymetlerin teminatı olan varlıkları, diğer varlıklarından ayrı olarak izlemek zorundadırlar. İpotek ve Varlık teminatlı menkul kıymetler itfa edilinceye kadar; teminat varlıklar, ihraççının yönetiminin veya denetiminin kamu kurumlarına devredilmesi halinde dahi teminat amacı dışında tasarruf edilemez, rehin edilemez, teminat gösterilemez, kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere haczedilemez, iflas masasına dahil edilemez, ayrıca bunlar hakkında ihtiyati tedbir kararı verilemez. İpotek ve varlık teminatlı menkul kıymetlerin ihraççıları, ihracı, ihraç limiti, ihraç şartları, teminat varlıkların türleri ve nitelikleri, ipotek ve varlık teminatlı menkul kıymetler ile teminat varlıklar arasındaki teminat uyumu, teminat varlıklara ilişkin kayıtların tutulması, teminat sorumlusunun sahip olması gereken nitelikler, sorumluluklar ve benzeri durumlar SPK tarafından belirlenir TÜREV ARAÇLAR: (Forward, Future, Swap, Opsiyon) Kredi alma, yabancı para ile borçlanma, satın alınacak mal fiyatındaki artma gibi asıl finansal araçlarla ilgili fiyat, döviz kuru, faiz oranı riskinden korunmak veya spekülatif gelir elde etmek amacıyla yapılan vadeli işlemlere türev ürün veya türev finansal araç denmektedir. Türev araçların genel özellikleri şunlardır: Bir veya birden fazla varlık veya işleme temel olabilir Bir veya birden fazla tahmini miktara veya ödeme koşullarına sahiptir. Piyasa faktörlerindeki değişikliklere benzer tepkiler vermesi beklenen ürünlere dayalıdır. Genellikle çok küçük başlangıç teminatı yatırılarak işleme konu edilebilir. Türev aracın yapısı, malın teslimi ile ya da teslimini gerektirmeyen bir şekilde net bir sona erdirmeyi gerektirir. Türev araçlar şunlardır: i) Menkul kıymetleri satın alma veya satma veya birbirleri ile değiştirme hakkı veren türev araçlar ii) Değeri, bir menkul kıymet fiyatına veya getirisine; bir döviz fiyatına veya fiyat değişikliğine; faiz oranına veya orandaki değişikliğe bağlı olan türev araçlar iii) Döviz ve kıymetli madenler ile Kurulca belirlenecek diğer varlıklar üzerine yapılacak kaldıraçlı işlemleri Uzun Pozisyon (Vadeli İşlem Sözleşmelerinde): Sözleşmenin vadesi geldiğinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktarda satın alma ya da nakdi uzlaşmayı sağlamakla yükümlüdür. Uzun Pozisyon (Opsiyon Sözleşmelerinde): Alım opsiyonu, sözleşmenin vadesinde veya vadeye kadar olan süre içinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı, sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktarda satın alma ya da nakdi uzlaşmada bulunma hakkıdır. Satım opsiyonu, sözleşmenin vadesinde veya vadeye kadar olan süre içinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı, sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktardan satma ya da nakdi uzlaşmada bulunma hakkıdır. Kısa Pozisyon (Vadeli İşlem Sözleşmelerinde): Sözleşmenin vadesi geldiğinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktardan satma ya da nakdi uzlaşmayı sağlama yükümlülüğüdür. Kısa Pozisyon (Opsiyon Sözleşmelerinde): Alım opsiyonu, sözleşmenin vadesinde veya vadeye kadar olan süre içinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı, sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirlenen miktardan satma ya da nakdi uzlaşmayı sağlama yükümlülüğüdür. Satım opsiyonun, sözleşmenin vadesinde veya vadeye kadar olan süre içinde sözleşmeye konu teşkil eden varlığı, sözleşmede belirtilen fiyattan ve belirtilen miktardan satın alma ya da nakdi uzlaşmayı sağlama yükümlülüğüdür. 9

11 8.3.- DİĞER SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI Bu kategori içine Yatırım Sözleşmeleri veya Yatırım Fonu Katılma Payları, Gayrimenkul Sertifikaları ile Gelir Ortaklığı Senetlerini alabiliriz. Yatırım Sözleşmesi ABD hukukunda mahkeme içtihatlarının geliştirdiği bir kavram olup, yatırımcının parasını belirli bir işletmeye vermesi, işletmenin bu parayı kullanması ve elde edilecek getiriyi paylaşması gibi unsurları içeren bir sözleşmedir Kaydi Sistem Kurulun belirlediği sermaye piyasası araçları ve bu araçlara ilişkin hakların Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. tarafından, bilgisayar ortamında, ihraççılar, aracı kuruluşlar ve hak sahipleri itibariyle tutulduğu ve bu araçlar üzerindeki hakların üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesinde MKK na yapılan bildirim tarihinin esas alındığı hukuki sistemdir. Bu sistemde kaydedilen haklar ayrıca senede bağlanmaz, fiziki teslim yapılmaz. Kaydi sermaye piyasası araçları, nama veya hamiline yazılı olmalarına bakılmaksızın isme açılmış hesaplarda izlenir. Merkezi Kayıt Kuruluşu özel hukuk tüzel kişiliğini haiz; anonim ortaklık şeklinde örgütlenmiş, kamu hizmeti yürüten bir kuruluş olup, Kurulun gözetim ve denetimi altındadır. Kayıtlar ihraççılar, aracı kuruluşlar ve hak sahipleri olmak üzere üç grup itibariyle tutulur. MKK, üyeler ve kayıtların tutulduğu takas ve saklama kurumları, kayıtların yanlış tutulmasından dolayı hak sahiplerinin uğrayacağı zararlardan dolayı kusurları oranında sorumludurlar Sermaye Piyasası Araçlarını Konu Alan Teminat Sözleşmeleri Teminat Sözleşmeleri 2 ye ayrılır. 1. Teminat Konusu Sermaye Piyasası Aracının Mülkiyetinin Teminat Alana Geçtiği Sözleşmeler 2. Teminat Konusu Sermaye Piyasası Aracının Mülkiyetinin Teminat Verende Kaldığı Sözleşmeler Teminat sözleşmesinin her iki türünde de teminat sözleşmesinin sona ermesi ile teminat konusu varlığın kendisinin veya eşdeğerinin iadesi yükümlülüğü vardır. Temerrüt veya teminattan alacağın karşılanmasının söz konusu olduğu durumlarda, her iki teminat sözleşmesi türünde de teminat konusu sermaye piyasası aracı resen satılır ve değeri alacağa mahsup edilir. Teminatlar 3 farklı şekilde düzenlenmiştir. 1. Sermaye piyasası kurumlarının faaliyetlerini yürütürken ortaya çıkabilecek risklere karşı piyasanın, sistemin işleyişini korumak amacıyla Kurul, Borsalar ve Teşkilatlanmış pazarlara yatıracakları teminatlar. 2. Takas ve saklama kuruluşlarının kurumlardan ya da gerçek kişilerden aldığı teminatlar. 3. Teminata dayanak işlemin sermaye piyasası işlemi olduğuna bakılmaksızın, teminat konusu varlığın bir sermaye piyasası aracı olduğuna ilişkin teminatlar. Bu tanımda anlatılmak istenen, kayden izlenen yada izlenmeyen sermaye piyasası araçlarını konu alan teminat sözleşmeleridir. Sermaye Piyasası Kanununa konu olan teminat sözleşmelerinin, kayden izlenmeyen sermaye piyasası araçlarını da kapsaması konusundaki genişletme yetkisi Bakanlar Kurulundadır. 10