ÖZET Yüksek Lisans Tezi ŞARKÖY KANYONU (BATI MARMARA ŞELFİ) HOLOSEN SEDİMENTLERİNİN JEOKİMYASI Ayşenur ÇORBACIOĞLU Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri E

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ ŞARKÖY KANYONU (BATI MARMARA ŞELFİ) HOLOSEN SEDİMENTLERİNİN JEOKİMYASI Ayşenur ÇORBACIOĞLU JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI ANKARA 211 Her hakkı saklıdır

2 ÖZET Yüksek Lisans Tezi ŞARKÖY KANYONU (BATI MARMARA ŞELFİ) HOLOSEN SEDİMENTLERİNİN JEOKİMYASI Ayşenur ÇORBACIOĞLU Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Mustafa ERGİN Bu tez çalışmasının amacı, Marmara Denizi nin batısında, sığ ve dar Çanakkale Boğazı ile derin Tekirdağ Çukuru arasında kalan Şarköy Kanyonu transgresif Holosen sedimentlerinin jeokimyasını araştırmaktır. Bu çerçevede 6 sediment karotu (ŞA-4, ŞA- 5, ŞA-6, ŞA-7, ŞA-8, ŞA-13) XRF yöntemi ile çoklu element analizlerine tabi tutulmuştur. Elde edilen element değerlerinin derinliğe, tane boyuna göre değişimleri ve elementlerin birbirleri ile ilişkileri farklı istatiksel yöntemlerle incelenmiştir. Genel olarak Şarköy Kanyonu karot sedimenlerinde ölçülen esas ya da ana elementlerin Si (%11,6-22,8), Al (%3,6-6,9), Fe (%3,5 4,6), Ca (%3,4 7,1), Na (%1,5 8,7), K (%1,3 2,1), Mg (%1,3 2,6), Ti (%,3,5), P (%,2,6), S (%,2,4), Mn (483,6 884,4 ppm) ve Cr (115,3 224,1 ppm) miktarları yerkabuğunu oluşturan ortalama kayaçlara ve özelikle de sedimanter kayaç ortalamalarına uyumlu bir dağılım göstermektedir. Element dağılımlarında yüzeyden derine doğru karot boyunca görülen salınımlar değişen litolojik faktörler, maden-mineral yatak girdileri ve antropojenik etkileşimler ile izah edilebilmektedir. Haziran 211, 74 sayfa Anahtar Kelimeler: Marmara Denizi, Şarköy Kanyonu, Sediment, Holosen, Jeokimya i

3 ABSTRACT Master Thesis GEOCHEMISTRY OF HOLOCENE SEDIMENTS OF THE ŞARKÖY CANYON, WESTERN MARMARA SHELF Ayşenur ÇORBACIOĞLU Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Geological Engineering Supervisor: Prof. Dr. Mustafa ERGİN The main purpose of this thesis work is to investigate the geochemistry of transgressive Holocene sediments of the Şarköy Canyon situated between the shallow and narrow Çanakkale Strait (Dardanelles) and deep Tekirdağ Basin. In this context, 6 sediment cores (ŞA-4, ŞA-5,ŞA-6, ŞA-7, ŞA-8, ŞA-13) were subjected to multielement analysis using the XRF method. The contents of the elements obtained were studied in relation to depth and grain size variations as well interrelationships among the elements were studied using different statistical methods. In general, the measured major elements of the Şarköy Canyon core sediments Si (11,6-22,8 %), Al (3,6-6,9 %), Fe (3,5 4,6 %), Ca (3,4 7,1 %), Na (1,5 8,7 %), K (1,3 2,1 %), Mg (1,3 2,6 %), Ti (,3,5 %), P (,2,6 %), S (,2,4 %), Mn ( ppm) and Cr ( ppm) were mostly comparable with those from average crustal rocks and especially with average sedimentary rocks. Variation of element concentrations with core depths, from surface to bottom can be explained with changing lithological factors, mineral-ore deposits and anthropogenic interrelationships. June 211, 74 pages Key Words: Marmara Sea, Şarköy Canyon, Sediment, Holocene, Geochemistry ii

4 TEŞEKKÜR Bu tez çalışması boyunca çalışmalarımı yönlendiren, bilgi öneri ve yardımlarını esirgemeyen danışman hocam Prof. Dr. Mustafa ERGİN e (Ankara Üniversitesi) ve bu tez çalışmasının yapılmasına ön ayak olan, laboratuar analizlerindeki yardımlarından ve sağladığı imkanlardan dolayı Prof. Dr. Yusuf Kaan KADIOĞLU na (Ankara Üniversitesi) teşekkür ederim. Tez çalışması boyunca maddi manevi yardımları ve desteklerinden dolayı Uzman Başak ESER DOĞDU ya ve dönem arkadaşım Zeynep ÖNAL a teşekkür ederim. Bu tez çalışması dahil, hayatım boyunca sundukları maddi ve manevi fedakarlıkları dolayısıyla annem Ayşe ÇORBACIOĞLU ve babam A. Akdoğan ÇORBACIOĞLU na sonsuz teşekkür ederim. Ayşenur ÇORBACIOĞLU Ankara, Haziran 211 iii

5 İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT ii TEŞEKKÜR... iii ŞEKİLLER DİZİNİ... v TABLOLAR DİZİNİ... vi 1. GİRİŞ Amaç ve Kapsam Çalışma Alanı Genel Özellikleri Morfolojisi Akıntı ve akarsu drenaj sistemi Jeolojisi Denizaltı jeolojisi Bölgesel jeolojisi Oluşum ve gelişim ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL VE YÖNTEM Sediment Karotlarının Alınması Karot Sedimentleri Çoklu Element Analizleri Karot Sedimentleri Tane Boyu, Karbonat ve Organik Karbon Analizleri ARAŞTIRMA BULGULARI Tane Boyu, Toplam Karbonat ve Toplam Organik Karbon Dağılımı Elementlerin Dağılımı Elementlerin derinliğe göre dağılımları Elementlerin diğer jeolojik kaynak verilerine göre dağılımı Elementler Arası İlişkiler Pearson korelasyonu ile değerlendirme Faktör analizi ile değerlendirme SONUÇLAR KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ 74 iv

6 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1.1 Çalışma alanı yer bulduru haritası... 2 Şekil 1.2 Marmara Denizi nin önemi morfolojik yapıları.. 3 Şekil 1.3 Marmara Denizi alt ve üst akıntı dağılımı... 4 Şekil 1.4 Marmara Denizi ne dökülen önemli akarsular 5 Şekil 1.5 Marmara Bölgesi aktif tektonizma haritası.. 6 Şekil 1.6 Çalışma alanı çevre jeolojisi sadeleştirilmiş haritası... 9 Şekil 1.7 Çalışma alanı çevresi maden haritası... 1 Şekil 3.1 Çalışma alanı ve sediment karotları alım noktalarını gösterir harita Şekil 4.1 ŞA-4 karotu derinliğe göre element dağılım grafikleri 25 Şekil 4.2 ŞA-5 karotu derinliğe göre element dağılım grafikleri 27 Şekil 4.3 ŞA-6 karotu derinliğe göre element dağılım grafikleri 3 Şekil 4.4 ŞA-7 karotu derinliğe göre element dağılımı grafikleri Şekil 4.5 ŞA-8 karotu derinliğe göre element dağılım grafiği 36 Şekil 4.6 ŞA-13 karotu derinliğe göre element dağılımı 39 Şekil 4.7 ŞA-4 karotunda Pearson korelasyonuna göre elementler arası ilişkileri gösterir dendogram.. 47 Şekil 4.8 ŞA-5 karotunda Pearson korelasyonuna göre elementler arası ilişkileri gösterir dendogram.. 49 Şekil 4.9 ŞA-6 karotunda Pearson korelasyonuna göre elementler arası ilişkileri gösterir dendogram.. 51 Şekil 4.1 ŞA-7 karotunda Pearson korelasyonuna göre elementler arası ilişkileri gösterir dendogram Şekil 4.11 ŞA-8 karotunda Pearson korelasyonuna göre elementler arası ilişkileri gösterir dendogram Şekil 4.12 ŞA-13 karotunda Pearson korelasyonuna göre elementler arası ilişkileri gösterir dendogram Şekil 4.13 ŞA-4 karot sedimentleri element faktör analizi grafikleri. 6 Şekil 4.14 ŞA-5 karot sedimentleri element faktör analizi grafikleri. 61 Şekil 4.15 ŞA-6 karot sedimentleri element faktör analizi grafikleri. 62 Şekil 4.16 ŞA-7 karot sedimentleri element faktör analizi grafikleri. 63 Şekil 4.17 ŞA-8 karot sedimentleri element faktör analizi grafikleri. 64 Şekil 4.18 ŞA-13 karot sedimentleri element faktör analizi grafikleri v

7 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 3.1 Şarköy Kanyonu ve çevresinden alınan, çalışma konusu karotlara ait konum verileri. 14 Çizelge 4.1 Karotlarda yer alan elementlerin yüzde (%) maksimum-minimum ve ortalama değerleri Çizelge 4.2 ŞA-4 karotu sedimentlerinde elementler arası korelason matriksi tablosu 46 Çizelge 4.3 ŞA-5 karotu sedimentlerinde elementler arası korelason matriksi tablosu. 48 Çizelge 4.4 ŞA-6 karotu sedimentlerinde elementler arası korelason matriksi tablosu. 5 Çizelge 4.5 ŞA-7 karotu sedimentlerinde elementler arası korelason matriksi tablosu. 52 Çizelge 4.6 ŞA-8 karotu sedimentlerinde elementler arası korelason matriksi tablosu. 54 Çizelge 4.7 ŞA-13 karotu sedimentlerinde elementler arası korelason matriksi tablosu. 56 vi

8 1. GİRİŞ 1.1 Amaç ve Kapsam Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı nda yüksek lisans tezi olarak sunulan bu çalışmada, Şarköy Kanyonu (Batı Marmara Şelfi) Holosen sedimentlerinin jeokimyası araştırılmıştır. Çalışmanın amacı, Marmara Denizi nin batı şelfinde ve özelliklede Şarköy Kanyonu nda Holosen dönemine ait iklimsel koşullara bağlı olarak değişen karasal kaynak rejimi, deniz seviyesine bağlı olarak değişen ortamsal süreçler ile fluvyal ve denizel taşınma mekanizmalarının izlerini inorganik jeokimyasal yöntemler veya verilerle araştırmaktır. Bugüne kadar TÜBİTAK-YDABÇAG/12Y113 projesi çerçevesinde alınan toplam 12 sediment karotundan 6 tanesinde jeokimyasal analizler yapılmıştır (Uluadam 26, Ergin vd. 27a). Bu tez çalışması, diğer 6 karotun analizlerinin yapılması için önerilmiştir. Önerilen bu tez çalışması ile Şarköy Kanyonunda son deniz seviyesi değişimi, ortamsal çökelme koşulları ve karasal kaynak ve taşınma süreçleri jeokimyasal veriler ile ayrıntılı araştırılacaktır. 1.2 Çalışma Alanı Genel Özellikleri Şarköy Kanyonu, Marmara Denizi nin güneybatısında 4 52, 4 75 K ile 27 24, D enlem ve boylamları arasında yer almaktadır (Şekil 1.1). Şarköy Kanyonu, güneybatıda dar ve sığ Çanakkale Boğazı nı kuzeydoğuda derin Tekirdağ Çukuruna (Şekil 1.2) bağlayan bir sualtı vadisi özelliğindedir. Kanyon doğuda Marmara Adası, batıda Şarköy Hoşköy kıyıları, güneyde Biga Yarımadası, güneybatıda Gelibolu Yarımadası, güneydoğuda Paşalimanı Adası ile sınırlanan alan içerisindedir. Çalışma alanı, Marmara Denizi nin batısında, Şarköy Kanyonu nda ve şelf (kıta sahanlığı) üzerinde yer almaktadır. Çalışma alanı Şarköy Kanyonu, Çanakkale Boğazı 1

9 ve Tekirdağ Çukuru na yakın olması nedeni ile, Karadeniz ve Ege Denizi arasındaki geç Kuvaterner deniz seviyesi ve bu iki komşu deniz arasındaki su değişimlerinin araştırılabileceği önemli bir denizel bölgedir (Stanley ve Blanpied 198, Aksu vd.,1999, Çağatay vd. 2, Algan vd. 21, Kaminski vd. 22, McHugh vd. 28, Gökaşan vd. 21) (Şekil 1.1). ÖLÇEKSİZ Şekil 1.1 Çalışma alanı yer bulduru haritası 2

10 1.2.1 Morfolojisi Marmara Denizi nin taban morfolojisini oluşturan yapılar şelfler, yamaçlar, çukur düzlükleri ve yükselim sırtlarıdır. Bunun yanı sıra şelf ve yamaçlar vadi, kanal ve kanyonlarla kesilmiş durumdadır (Şekil 1.2) (Le Pichon vd. 21, Gazioğlu vd. 22, Gökaşan vd. 23). Şarköy Kanyonu, KD-GB uzanımlı bir yapı olup, uzunluğu 19,5 km ve genişliği 15 km kadardır. Kanyon Marmara Denizi nin güneybatı şelfi üst yamacı üzerindedir ve 5 6 m den başlayıp 35 m ye ulaşan su derinliğine sahiptir (Uluadam 26, Ergin vd. 27a). Şekil 1.2 Marmara Denizi nin önemi morfolojik yapıları (Le Pichon vd. 21) 3

11 1.2.2 Akıntı ve akarsu drenaj sistemi Marmara Denizi, İstanbul Boğazı ile Karadeniz e, Çanakkale Boğazı ile Ege Denizi ve Akdeniz e bağlanmakta ve bu denizlerden etkilenmektedir. Birbirine zıt yönlü iki akıntıya sahip Marmara Denizi nde az tuzlu Karadeniz suyu üst akıntıyı, tuzlu Akdeniz suyu alt tabakayı oluşturmaktadır (Ünlüata vd. 199), (Beşiktepe vd. 1994), (Şekil 1.3). Şekil 1.3 Marmara Denizi alt ve üst akıntı dağılımı (Beşiktepe vd. 1994) Marmara Denizi batısının sediment birikimi, Çanakkale Boğazı üzerinden gelen Ege Denizi girdisi, güneyde Karabiga ve Gönen Çayları, güneybatıda Ergöz ve Karanlık Dereleri, güneydoğuda Kocasu Deresi ile sağlanmaktadır (Ergin vd. 1991, Anonim 4

12 1993, Beşiktepe vd. 1994, Okay ve Ergün 25). Bu akarsulardan en önemlisi ve en yüksek sediment taşıma kapasitesine sahip olan güneyde Kocasu Nehridir (Şekil 1.4). Bununla birlikte, çalışma alanı olan Şarköy Kanyonu na doğrudan bir akarsu bağlantısı bulunmamaktadır (Uluadam 26). Fakat Marmara Denizi nin zıt yönlü çift akıntı sisteminin (Beşiktepe vd. 1994) burada etkili olabileceği ve Ege Denizi ile Karadeniz havzalarından buraya malzeme taşınmış olabileceği (Ergin vd. 1993, Ergin ve Bodur 1999) düşünülmektedir. Çeşitli jeolojik kaynak kaya birimlerini ve olası maden-mineral yataklarının (MTA 29) akaçlayan Karabiga ve Gönen Nehirlerinin su ve sediment girdileri de bu körfeze boşalmaktadır. ÖLÇEKSİZ Şekil 1.4 Marmara Denizi ne dökülen önemli akarsular (Anonim 1993, Okay ve Ergün 25) Jeolojisi Denizaltı jeolojisi Marmara Denizi nin oluşumu, yaklaşık olarak Kuzey Anadolu Fayı nın (KAF) Orta Miyosen sonunda Marmara Bölgesine varması ile başlamaktadır. Bugünkü morfolojisine ise Pliyosen ve sonrasında KAF ın sağ yanal atımlı fay özelliği kazanması 5

13 ile ulaşmıştır (Okay vd. 1999, Şengör vd. 24). KAF ın en aktif kolu olan Ganos Fayı, Tekirdağ Çukurunu doğudan sınırlamaktadır (Şekil 1.5). Çalışma alanı Şarköy Kanyonu da aktif bir fay olan KAF ın en aktif kolu olan Ganos Fayının güney kısmını teşkil etmektedir. (Okay vd. 2, Yaltırak 22, Gökaşan vd. 23, Selim ve Tüysüz 23, Ergin vd. 27, Gökaşan vd. 29). Ganos Fayının etkinliğine bağlı olarak Tekirdağ Çukuru oluşmuştur. Bu fay karada Gelibolu Yarımadasına doğru uzanmaktadır. Buna göre Tekirdağ Çukuru ve Çanakkale Boğazı arasında bulunan Şarköy Kanyonu nun oluşumunda Ganos Fayı nın etkisi olduğu düşünülebilir. Şekil 1.5 Marmara Bölgesi aktif tektonizma haritası (Okay vd. 2 den değiştirilmiştir) 6

14 Bölgesel jeolojisi Marmara Bölgesi kuzeyde İstanbul ve Istranca Zonu, güneyde Sakarya Kıtası ve İzmir- Ankara Zonu ile çevrilidir. Bu birimlerin üzeri de Trakya Havzası kayaçları ile örtülüdür. Çalışma alanına adını veren Tekirdağ ın Şarköy ilçesi kuzeyinde Üst Kretase-Paleosen yaşlı kireçtaşı blokları ve İntra-Pontid Kenet Kuşağına ait melanj kayaları yer almaktadır (Okay vd. 1996) Oluşum ve gelişim Çalışma alanı Şarköy Kanyonu nu çevreleyen Çanakkale Boğazı ve Tekirdağ havzasını içine alan batı Marmara Denizi nin oluşumunda, aktif fayların etkisi görülmektedir. Bu fayların etkisiyle, özellikle kuzey, batı ve güney kenarlar son 225 yıldır, yılda yaklaşık,4 mm yükselmektedir (Yaltırak vd. 22). Çalışma alanı Şarköy Kanyonu ve civarında Erken Orta Miyosen döneminde menderesli ve örgülü akarsu ile göl koşullarının hakim olduğu, yapılan çalışmalarda görülmüştür (Yaltırak 1995, Elmas ve Meriç 1996, Görür vd. 1997, Barka vd. 1999, Sakınç vd. 1999, Gökaşan 2). Karasal olarak yükselme ve aşınmanın olduğu bölgede konglomera, kumtaşı ve çamurtaşı ile yer yer kömür ve volkanik ara katmanlı Gazhanedere Formasyonu çökelmiştir. Akarsu göl koşulları, Orta Miyosen sonuna kadar devam etmiştir. Çalışma alanına ilk deniz girdisi, kimi araştırıcılara göre Akdeniz kökenli, kimilerine göre ise Paratetis kökenli olarak Geç Miyosen de gerçekleşmiştir. Pleyistosen ve Holosen dönemlerindeki iklim ve deniz seviyesi değişimleri nedeniyle, Akdeniz Marmara Karadeniz bağlantıları bazen kesilmiş, bazen de genişlemiştir. Değişken koşullara bağlı ortamsal değişiklikler, aşınma veya depolanma süreçlerini doğurmuştur. 7

15 Günümüzden 18. yıl önce, Würm buzullaşması ile birlikte, deniz seviyesi en düşük seviyesine ulaşmıştır (Imbrie vd. 1984, Aksu vd. 1987, Fairbanks 1989). Bu dönemde, Akdeniz su seviyesinin düşmesi ve boğazlardaki suların çekilmesi ile Marmara bir göl haline gelmiştir (Smith vd. 1995, Aksu vd. 22, Hiscott ve Aksu 22, Mudie vd. 22). Bugün Marmara Denizi taban morfolojisini oluşturan vadiler, kanallar, kanyonlar, kıyılar, delta ve şelf kenarı oluşumları, düşük su seviyesine bağlı olarak gelişmiştir (Ergin vd. 1997, 1999, Aksu vd. 1999, Bayhan vd. 21). Akabinde küresel ısınma ile deniz seviyesi Akdeniz de tekrar yükselmeye başlamış (Flandriyen Transgresyonu) ve günümüzden 12 yıl önce Çanakkale Boğazı ndaki -7 / -8 m sınırına ulaşmıştır. Yükselmeye devam eden deniz seviyesi Çanakkale Boğazı nı aşarak Marmara Denizi ne girmiş, Marmara Denizi nde alçalan deniz seviyesinden dolayı kara haline gelen alanlar deniz suyu altında kalmıştır. Bu alanlara Şarköy Kanyonu da dahildir (Stanley ve Blanpied 198, Aksu vd. 1999, Çağatay vd. 2, Aksu vd. 22, Caner ve Algan 22, Hiscott ve Aksu 22, Kaminski vd. 22, Major vd. 22, Mudie vd. 22, Tolun vd. 22). Devam eden yıllarda Kuzey Avrupa buzullarının erimesiyle, Karadeniz suları da yükselerek İstanbul Boğazı üzerinden Marmara Denizi ne girmiş ve birincil organik madde üretiminin artmasına neden olmuştur. Günümüzden takriben 64 yıl önce, Marmara Denizi nde organik maddece zengin ve yeşilimsi siyahımsı Marmara Alt Sapropeli ve G.Ö yılları arasında Marmara Üst Sapropeli çökeldiği görülmüştür. Günümüzde ise silisiklastik çamur sedimentleri gözlenmektedir (Çağatay vd. 1999, 2, Tolun vd. 22, Abrajano vd. 22, Caner ve Algan 22, Aksu vd. 22, Hiscott ve Aksu 22, Sperling vd. 23). Şarköy Kanyonu çevresinin jeolojik birimleri ve önemli litolojileri şekil 1.6 da ve maden ve mineral yatakları şekil 1.7 de gösterilmektedir. 8

16 Şekil 1.6 Çalışma alanı çevre jeolojisi haritası (1/5. Türkiye Jeoloji Haritası Marmara paftasından faydalanılmıştır) ((Anonim 22) 9

17 1 Şekil 1.7 Çalışma alanı çevresi maden haritası (Anonim 29) (MTA 1/5. İllere Göre Türkiye Yer Altı Kaynakları Haritalarından faydalanılmıştır.)

18 2 ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Marmara Denizi nin batısında günümüze kadar yapılan araştırmalarda kepçe ile alınan yüzeysel veya güncel sedimentlerde yapılan çalışmalar; ağır metal deniz kirliliği (Balkıs ve Çağatay 21, Algan vd. 24, Çağatay vd. 26), deniz seviyesi değişimleri ve tektonizmaya bağlı çökelme ortamları (Ergin vd. 1997, 23, 25, Meriç vd. 29), sedimenter organik karbon dağılımı (Ergin vd. 1993), mineralojik bileşim (Ergin vd.,1999, Bayhan vd. 21), akıntılara bağlı sediment taşınma yolları (Ergin ve Bodur 1999) ve organik madde üretimine bağlı sediment çökelme hızları (Ergin vd. 1994) üzerinedir. Şarköy Kanyonu nun Geç Glasiyel-Holosen sedimentlerinde ve özellikle de inorganik jeokimya üzerine yapılan çalışmalar ise çok azdır ve kapsamı ile de oldukça sınırlıdır (Ergin vd. 1993, Bodur ve Ergin 1994, Uluadam 26, Çağatay vd. 27, Ergin vd. 27a,b). Ergin vd. (1993, 1994), Pb 21 ve sedimenter organik karbon verileri ile kanyonda sediment birikim hızını hesaplamışlardır. Bodur ve Ergin (1994), kanyondan aldıkları tek bir kısa karot ve çok sayıda yüzeysel sediment örneklerinin bazı jeokimyasal özelliklerini araştırmışlardır. Wong vd. (1995), sismik veriler yardımı ile kanyon bölgesi dahil, Marmara Denizi nin neotektonik yapısı ve oluşumunu izah etmişlerdir. Yaltırak (1995), kanyonun kuzey kenarı ve bilhassa Ganos Fayı nın güneyinin jeolojisini sedimanter ve tektonik özellikleri açısından incelemiştir. Ergin vd. (1997), kanyondan aldıkları yüzeysel sediment örneklerinde yaptıkları petrografik çalışmalarla, geç Kuvaterner deki son deniz seviyesi değişimine bağlı eski sahillerin varlığından bahsedilmiştir. 11

19 Görür vd. (1997), kanyonu da içine alan tüm Marmara Denizi nin geçmişten günümüze paleocoğrafyası ve çökelme ortamlarını bu çalışmalarında sunmuşlardır. Aksu vd. (1999), kanyonda gerçekleştirilen boomer sismik yansıma profillemeleri ile Geç Pleyistosen erozyonel yüzeyleri üzerine birikmiş transgresif çamur birikimlerini tespit etmişlerdir. Bu araştırıcılar ayrıca trangresif Holosen birikimi altında sığ deniz koşullarına ait çapraz tabakalı kum çökellerinin varlığını göstermişlerdir. Ergin ve Bodur (1999), Çanakkale Boğazı ve doğu kanyonundaki etkin topografik, terijenik, bentonik ve akıntı koşullarının silt sedimantasyonu üzerine etkilerini yüzeysel sediment analizleri ile araştırmışlardır. Ergin vd. (1999), kanyon başından alınan iki karot üzerinde yapılan sedimanter çalışmalar ile erken Holosen sığ deniz koşulları ve tane boyu üzerine etkenleri incelemişler, Geç Kuvaterner iklimsel değişiminin kil mineral dağılımı üzerine kontrolünü tartışmışlardır. Kil mineral grubu farklı oranlarda smektit, illit ve kaolinit minerallerinden oluşmaktadır. Okay vd. (1999) ve Seeber vd. (24), sismik veriler yardımı ile kanyonun Kuzey kenarında aktif Ganos Marmara fay kıvrımını ve bu gelişmeye bağlı yükselme, çökme ve Pliyo Kuvaterner syn transform fay - sedimantasyon süreçlerini belirlemişlerdir. Bayhan vd. (21), yüzeysel kanyon sedimentlerinin minerolojik bileşimini araştırmıştır. Batı Marmara Denizi sedimentlerinde yapılan XRD mineralojik çalışma sonucunda, sedimentlerde kil mineralleri (smektit (%32-77), illit (%14-43), kaolinit (%6-38)) ile kuvars (%17-44), feldispat (%12-56), mika (%3-44) ve kalsit (%6-44) minerallerinin varlığı saptanmıştır. Elde edilen sonuçlar bölgede hakim ve değişen denizel ve karasal koşullara bağlamışlardır. Yaltırak vd. (22), paleontolojik, arazi gözlemi, oksijen izotop ve radyo izotop yaşlandırma verilerine dayanarak Çanakkale Boğazı ve kanyonun batı kenarı dahil, batı 12

20 Marmara Denizi nin geç Pleyistosen de tektonik yükselmeye maruz kaldığını belirtmişlerdir. Yaltırak (22), Yaltırak ve Alpar (22), jeolojik araştırmaları ve deniz sismik verileri ile Marmara Denizi ve çevresinin son 3,5 milyon yıldaki tektonik evrimini açıklamışlardır. Ergin vd. (23), Batı Marmara Denizi nde denizaltı Şarköy Kanyonu sedimentlerindeki deniz seviyesi değişimleri ve tektonizmanın etkileri incelenmiştir. Şarköy Kanyonu deniz tabanı morfolojisinin ve jeolojik evriminin hem bölgesel Plio- Kuvaterner tektonizma, hem de çevresel Kuvaterner deniz seviyesi değişimleri etkisinde geliştiğinden bahsedilmiştir. Algan vd. (24), Marmara Denizi şelf sedimanlarındaki metal içeriğinin kaynağını araştırmıştır. Çalışmada şelf sedimanlarında metal içeriğindeki çeşitliliğin, kuzey ve güney kıyı gerisi kayalarının jeokimyasal farklılıklarından kaynaklandığından bahsedilmiştir. Uluadam (26), Şarköy Kanyonu sedimantasyonu ve bölgenin tektonik ve deniz seviyesi değişimlerinin sedimantasyon üzerindeki etkisini incelemiştir. Gökaşan vd. (21), Şarköy kanyonu ve çevresine ait sismik ve batimetrik veriler ile, Çanakkale Boğazı bölgesinin geç Kuvaterner evrimini ve Akdeniz-Marmara deniz bağlantılı erozyon ve glasiyel sonrası koşulları tartışmışlardır. 13

21 3. MATERYAL VE YÖNTEM Bu çalışma, 22 yılında Ankara Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü ve MTA arasındaki bir işbirliğinin sonucu olarak ve TÜBİTAK desteğindeki bir projede (YDABÇAG 12Y113) alınan karot örnekleri üzerinde gerçekleştirilmiştir. 3.1 Sediment Karotlarının Alınması Bu çalışmanın materyali ağırlıklı ve serbest düşmeli karotiyer ile alınan ŞA4, ŞA5, ŞA6, ŞA7, ŞA8 ve ŞA13 karotlarıdır (Şekil 3.1). Karotlar genelde 1,5 m 3,5 m arasında sediment kalınlıklarına sahip olup, m arasında değişen su derinliklerinden alınmışlardır. Tablo 3.1 de karot örneklerinin konumları, su derinlikleri ve sediman kalınlıkları verilmiştir. Çizelge 3.1 Şarköy Kanyonu ve çevresinden alınan, çalışma konusu karotlara ait konum verileri KAROT ENLEM BOYLAM SU DERİNLİĞİ KAROTTA NO (K) (D) (m) SEDİMENT KALINLIĞI (cm) ŞA-4 4, ,45 73,5 314 ŞA-5 4, , ,9 294 ŞA-6 4, , ,5 237 ŞA-7 4,666 27, ,6 156 ŞA-8 4,755 27,354 6,9 245 ŞA-13 4,675 27,445 92,

22 15 Şekil 3.1. Çalışma alanı ve sediment karotları alım noktalarını gösterir harita (Marmara Denizi Batimetri Haritası (Anonim 24))

23 Karot alım işlemleri için kullanılan sistemler yüksek emniyetlidir. Sediment numunelerinin alındığı karotiyer borularının uzunlukları 4-6 m arasında değişmektedir ve karot çapı takriben 1 cm dir. Karotiyer içerisinde plastik bir iç boru bulunmaktadır ve sediment numunesi bu boru içerisine dolmaktadır. Genellikle tek serbest düşüm yapılarak karot örneği alınmıştır. Atılan karotiyerler ağır bir vinç yardımı ile çelik bir halata bağlı şekilde güverteye çekilmiştir. Güverteye çıkarılan karotiyerin ağzındaki vidalı tutucu (core catcher) çıkarılmış ve içindeki plastik boru (sedimentin bulunduğu) çıkarılarak, elektrikli testere ile 1 er metrelik parçalara kesilmiştir. Her parçanın alt ve üst kısımları belirlenerek kapak ile kapatılmıştır ve karotlar dik pozisyonda muhafaza edilerek, laboratuar çalışmaları için Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü AGDEJAM Akarsu Göl ve Denizlerde Jeolojik Araştırma Merkezi ne getirilmiştir. Laboratuar çalışması öncesi her bir karot numunesi, 5 cm lik parçalara ayrılmış ve parçanın karşılık geldiği derinlik ile isimlendirilerek ayrı ayrı torbalanmıştır. 3.2 Çoklu Element Analizleri Litolojik ve renk özellikleri de göz önüne alınarak, her karottan en az 1 örnek seçilmiş, bu örnekler üzerinde XRF tekniği ile çoklu element analizi yapılmıştır. Örneklerin analiz çalışmaları Ankara Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü Mineraloji ve Petrografi Araştırma Laboratuvarında Spectro X LAB 2 PED XRF (Polarized Energy Dispersive XRF) ve Spectro MIDEX-M cihazları kullanılarak gerçekleştirilmiştir. XRF Çoklu Element Analizi için, öncelikle karot numuneleri içerisinden 2 cm de bir olmak üzere 6 karottan toplam 83 adet örnek alınmıştır. Alınan örnekler öncelikle Retsch Marka otomatik taş kırıcıda ufaltılmış, daha sonra Fritsch marka otomatik öğütücüde Tungsten Karbid değirmene konularak öğütülmüştür. Toz haldeki numunelerin her birinden 4 gr alınmış,,9 gr bağlayıcı malzeme (wachs) ile 16

24 karıştırılmıştır. Karışım hidrolik pres ile sıkıştırılarak pres-pastil halinde analize hazır hale getirilmişir. Analiz sonucunda Na 2 O, MgO, AI 2 O 3, SiO 2, P 2 O 5, SO 3, TiO 2, Fe 2 O 3, MnO, CaO, K 2 O, V 2 O 5, Cr 2 O 3 oksitleri ve Cl yüzde (%) cinsinden, Co, Ni, Cu, Zn, Pb, U, Th, Ga, Ge, As, Se, Br, Rb, Sr, Y, Zr, Mo, Cd, In, Sn, Sb, Te, I, Cs, Ba, La, Ce, W, Hg, Tl, Bi, Nb, Hf, Ta olarak eser elementler ve nadir toprak elementleri ise ppm cinsinden olacak şekilde çözümlenmiştir. XRF analizlerinin doğruluğu ve güvenilirliği için jeolojik referans kayaç verileri (G1-GSD-9 ve K4-NIST-274) ve analizi çiftli tekrarlamalar ile de doğrulanmıştır. Genelde hata oranı % 1 dan düşüktür. Elde edilen veriler ile her bir karot için Microsoft Office Excel programında elementderinlik grafikleri ve korelasyon matriksi, Excel programı üzerinden çalıştırılan Statistixl programında Pierson korelasyonuna göre dendogramlar ve SPSS (Statistical Package for Social Sciences) programında PCA faktör analizi grafikleri hazırlanmıştır. Element-derinlik grafikleri ile element miktarlarının karot boyuncaki değişimleri izlenmiş, korelasyon matriksine göre pozitif ve negatif korelasyon gösteren elementler saptanmıştır. Dendogram ve PCA faktör analizi grafikleri ile elementler arası korelasyon ve ilişkiler gözlemlenmiştir. Değerlendirme, korelasyon katsayısının +1, -1 veya a yakınlık derecelerine göre yapılmıştır. Buna göre +1 veya -1 e yakınlık doğrusal ilişkiyi, +1 e yakınlık pozitif korelasyonu, -1 e yakınlık negatif korelasyonu göstermektedir. a yakınlık durumu, elementler arasında ilişki olmadığını göstermektedir. Jeoistatistik uygulamalar için ayrıca Temur (1995) ve Tüysüz ve Yaylalı (25) den faydalanılmıştır. 3.3 Tane Boyu, Karbonat ve Organik Karbon Analizleri Karot sedimentlerinde tane boyu, karbonat ve organik karbon analizleri tez kapsamı dışında olduğundan, bu çalışmada yapılmamıştır. Jeokimyasal veriler ile karşılaştırabilmek için Uluadam (26) ve Ergin vd. (27a) tarafından yapılan çalışmalarda yer alan bu analizlere ait verilerden faydalanılmıştır. 17

25 4. ARAŞTIRMA BULGULARI 4.1 Tane Boyu, Toplam Karbonat ve Toplam Organik Karbon Dağılımı İncelenen karot sedimentlerinde tane boyu, toplam karbonat ve toplam organik karbon dağılımları bu tez çerçevesinde elde edilmemiş, Uluadam (26) ve Ergin vd. (27a) den derlenmiştir. Bu veriler, bu tez kapsamında çoklu element analiz sonuçlarını yorumlamada kullanılmıştır. Karot ŞA-4 Marmara Adası nın güneybatısında, Ekinlik Adası kuzeybatısında 73,5 m su derinliğinden alınmıştır (Şekil 3.1). Karot ŞA cm kalınlığında sediment içermektedir (Çizelge 3.1). Karottaki çamur miktarının silt ve kil den oluştuğu, oranlarının % 82-95; kil %51 64; silt % ve çakıl+kum % 5-18 arasında değiştiği belirlenmiştir. Bu oranların karot boyunca değişmediği gözlenmiştir. Karot ŞA4 sedimentlerinin karbonat içeriği % 6-12 arasında olup, bu oranlarda karot boyunca önemli değişimler görülmemiştir. Karot ŞA4 sedimentlerinde organik karbon (OC) miktarları % 1, 1,5 arasında değişmektedir. Karotun en üst kısımı (-5 cm) hariç, organik karbon değerlerinde derine doğru artış gösterdiği belirlenmiştir. Karottaki karbonat dağılımı ile tane boyu dağılımının paralellik gösterdiği saptanmıştır. Karot ŞA-5, Hoşköy Ekinlik Adası arasında kanyon ekseninin orta kısmında ve 137 m su derinliğinden alınmıştır (Şekil 3.1, Çizelge 3.1). Karot ŞA-5 sedimentlerinde silt+kil karışımı oranları % 97 99, silt % 35 47, kil % olarak belirlenmiş, çakıl+kum oranlarının ise karot boyunca %,1 3 arasında değişken olduğu görülmüştür. Karot ŞA-5 sedimentleri ince taneli çamur türüdür. Karot ŞA5 sedimentlerinin karbonat içerikleri % 8,6 14 arasında değişmektedir. Karotta en üstte %14 ten, 112 cm derinliğe kadar % 8,6 ya düşen ve 292 cm derinliğe kadar artarak % 13,7 değerine ulaşan bir karbonat dağılımı olduğu görülmüştür. Bu karot sedimentlerinin, karotun üst orta kısımlarından alt kısımlarına doğru silt, kum ve çakıl oranlarında gösterdiği artış ile karbonat miktarlarındaki artış paralel olarak gösterilmiştir. Karot ŞA5 sedimentleri %,87 1,98 arasında değişen miktarlarda organik karbon (OC) içerdiği belirlenmiştir. Organik karbon değerlerinin de karbonat dağılımına benzer olarak, 85 cm 18

26 derinlikleri arasında % 1 1,2 arasında değiştiği, bu derinliğin altında ise % 1,39 1,98 değerlerine ( cm) yükseldiği gözlenmiştir. Karot ŞA-6 Hoşköy ün güneydoğu açıklarında, 85,5 m su derinliğinden alınmıştır (Şekil 3.1, Çizelge 3.1). Karot ŞA-6 sedimentlerinde silt+kil karışımı oranları %83 99; silt % 29 68; kil %3 67; çakıl+kum oranları ise % 1 18 arasında değişken olarak belirlenmiştir. 2, 25 cm derinlikleri hariç, karotun çoğu seviyelerinde silt ve kil oranlarının sabit olduğu görülmüştür. Karotta yer yer (13, 23 ve 28 cm) kaba taneli seviyelere rastlanılmıştır. Yeşilimsi gri grimsi yeşil renkler hakimdir. Karot ŞA6 sedimentlerinde karbonat miktarları % 7,7 28 değerleri arasında değişmektedir. Karotta üstten 234 cm e kadar karbonat oranları % 7,7 11 arasında fazla değişmez iken, cm arasında % oranında karbonat miktarının arttığı gözlenmiştir. Ancak bu dağılım ile tane boyu dağılımı arasında bir paralellik saptanmamıştır. Karot ŞA6 sedimentlerinde organik karbon (OC) miktarları %,8 1,8 arasındadır. Karottaki OC miktarlarının, en üst kısım ve orta derinliklerde %1,5-2 arasında ve yüksek, üstten yaklaşık cm ye kadar artan, bu derinlikten aşağıya doğru azalarak, en altta 335 cm derinliğe doğru %,82 ye düşen bir dağılım sergilediği görülmüştür. Bu değişken oranların karbonat dağılımı ile benzerlik göstermemesiyle birlikte, sedimentlerin tane boylarında gözlenen değişkenlik ile ilişkili olabileceği düşünülmüştür. Karot ŞA-7, Hoşköy açıklarında, 77 m su derinliğinden alınmıştır (Şekil 3.1, Çizelge 3.1). Sedimentteki çakıl+kum oranı % 2-19, silt+kil den oluşan çamur oranları % 81 98, silt % 42 62, kil ise % olarak belirlenmiştir. Karot ŞA-7 sedimentlerinde genelde karot boyunca ince taneli çamur ve 12 cm derinlikte nispeten yüksek çakıl+kum oranları saptanmıştır. Karot ŞA7 sedimentlerinin karbonat içeriği % 1 25 arasında değişmektedir. Karottaki karbonat dağılımının, üst kısmından 18 cm derinliğe kadar % 1 14 arasında, cm derinliklerinde ise % arasında değiştiği görülmüştür. Karotun alt kısımlarındaki karbonat artışı ile artan silt, kum ve çakıl dağılımı arasında paralellik bulunduğu düşünülmüştür. Karot ŞA7 sedimentlerinin organik karbon (OC) içeriği %,8 1,6 arasında değişmektedir cm derinlikteki % 1,6 ve cm derinlikteki %,8 değerleri dışındaki OC miktarlarının karot 19

27 boyunca değişkenlik göstermediği görülmüştür. Bu dağılımın tane boyu ve karbonat dağılımı arasında bir ilişki görülmemiştir. Karot ŞA-8 nolu karot, Hoşköy ün kuzeydoğusunda, 61 m su derinliğinden alınmıştır (Şekil 3.1, Çizelge 3.1). Karot ŞA-8 sedimentlerinin çakıl+kum oranları % 2 6, silt+kil miktarları % 94 98, silt % 58, kil ise % olarak belirlenmiştir. Karot ŞA-8 sedimentleri ince taneli çamur türü olup oranlar karot boyunca değişkenlik göstermemektedir. Karot ŞA8 sedimentlerinin karbonat miktarlarının % 6 9 arasında değiştiği ve karot boyunca da düzenli olduğu belirlenmiştir. Bu düzen tane boyu ile paralellik göstermektedir. Karot ŞA8 sedimentleri % 1,56 2 arasında değişen organik karbon (OC) miktarları içermektedir. En yüksek OC miktarları (% 2,4 2,8) 5 cm ve 7-75 cm derinliklerinde görülmüş olmasına rağmen, karot boyunca önemli bir eğilim gözlenmemiştir. Bu dağılım ile tane boyu ve karbonat dağılımları arasında bir ilişki kurulmasının güç olduğu düşünülmektedir. Karot ŞA-13 nolu karot, Marmara Adası nın batısında, 93 m su derinliğinden alınmıştır (Şekil 3.1, Çizelge 3.1). Karot ŞA-13 sedimentleri % 1 7 oranlarında çakıl+kum, % silt+kil karışımı, % 33 5 silt ve % kil içermektedir. ŞA-13 nolu karotun sediment türü de kil ve silt karışımından oluşan çamur olup, sarımtrak yeşilimsi gri yeşil renklere sahiptir. Karot ŞA13 sedimentleri karbonat içeriği % 6,8 11 arasında değişmektedir. Karotun sadece cm derinlikleri arasında karbonat miktarının % 11,3 e kadar yükseldiği görülmüştür. Benzer şekilde silt ve kilce zengin sedimentlerde tane boyu dağılımında önemli faklılıklar görülmemiştir. Karot ŞA13 sedimentleri organik karbon (OC) miktarları %,47 1,84 arasında değişmektedir. Genel olarak salınımlarla birlikte OC dağılımının karotun üst kısımlarından aşağı doğru arttığı görülmüştür. Bu karotta OC miktarlarının tane boyu dağılımı ile benzerlik göstermediği, buna karşılık karbonat oranlarının üstten alta doğru çok hafif arttığı gözlenmiştir (Uluadam 26, Ergin vd. 27 a,b). 2

28 4.2 Elementlerin Dağılımı Elementlerin derinliğe göre dağılımları Şarköy Kanyonu tabanından alınan karotlara ait tüm sediment örneklerinde tespit edilen elementlerin miktarları (minimum-maksimum ve ortalama değerler) Çizelge 4.1 de ve elementlerin derinliğe göre dağılımları şekillerde grafiksel olarak gösterilmiştir. Karot ŞA-4 te özellikle esas elementler Si, Al, K, Mg, Ti, P ve kısmen de Fe, Cr, Rb, Mn, Zn ve Hf birbirlerine oldukça benzer değişim profilleri sergilemektedirler (Şekil 4.1). Bu elementlerin miktarları genelde karot boyunca az salınım göstermektedirler. Ca ve Sr değerleri derinlikle çok az artmaktadır. Diğer taraftan Ni, Th, U, Zr, Y ve Hg miktarları da karot boyunca az salınımlı ve pek değişmemektedir. Na, Cl, S, Co, As, Mo, Cd ve V miktarları karotda yer yer artmaktadır. Br ve I değerleri ise karotun üst 5 cm sinde yukarıya doğru hafifçe artmaktadır. Pb, Sn ve Cs değişim profillerinde değerler bazı seviyelerde yükselip alçalarak, düzensiz bir dağılım sergilemektedir (Şekil 4.1). Daha önceden de belirtildiği gibi, % miktarlarında kil ve siltten oluşan çamur oranları, % 6-12 karbonat miktarları ve % 1, 1,5 arasında değişen organik karbon (OC) değerleri karot ŞA-4 boyunca önemli değişim göstermemektedir. Karot ŞA-5 te esas elementlere (Si, Al, Ca, K, Mg, Ti, P) ve bazı eser elementlere (Cr, Zr, Y, gibi) ait miktar değişim profilleri (karotun en üstünde artan ve en altında azalan değerler hariç) genelde karotun üst seviyelerinden alta doğru artan bir eğilim göstermektedirler (Şekil 4.2). Buna karşın Fe ve Mn ile V, Ce, Hf, Ba, Ni, Zn, Co ve Th miktarları karot boyunca çok az değişmektedir (Şekil 4.2). Na, Cl, Rb, Sn ve çok azda Mo, As ve U gibi elementlerin miktarları karotda yer yer salınımlar vermektedir. Özellikle 2-25 cm derinlikler arasında nisbeten yüksek Mn, S, Sn, U ve Mo değerleri göze çarpmaktadır. Takriben % karışımında silt+kil içeren karot ŞA-5 sedimentleri karot boyunca oldukça homojendir ve karbonat (% 8 14) ve organik karbon (OC; %,87-1,98) miktarları ise üstten alta doğru çok az artış vermektedir. 21

29 Karot ŞA-6 da esas element (Si, Al, Fe, K, Mg, Ti,) ve eser element (Ni, Zn, Cu, Co, Th, Zr, Rb, V, Y gibi) dağılımları genelde karotun üst 25 cm derinliklerinde nisbeten yüksek artış, bu derinliğin altında azalma eğimi göstermektedirler (Şekil 4.3). Ca ve Sr miktar profilleride yukarıdaki elementlere benzer eğilim gösterse de, üst ve alt seviyeler arasındaki değerler farkı daha dikkat çekicidir (Şekil 4.3). Diğer taraftan, 15 cm civarındaki Na, Cl, S, Mo ve Mn artışları, 25 cm de P ve Mn, 2 cm de Cr ve As, 15 ve 3 cm deki Sn miktarlarının arttığı görülmektedir. Ayrıca, Pb miktarlarında takriben cm nin üstünde ve Br ve I miktarlarında ise, 25 cm den yukarıya doğru düzenli bir artış belirgindir. Karot ŞA-6 da takriben 25 cm seviyesinin üstündeki sedimentlerde % 83 e kadar azalan silt+kil oranları daha alt seviyelerde % 99 a kadar çıkmaktadır (Şekil 4.3). Karbonat miktarları ise, bu derinliklerin üstünde % 7-11 arasında daha alt seviyelerde % 28 e yükselebilmektedir. Organik karbon (OC) değerleri -15 cm derinliklerde nisbeten yüksek olup, genelde cm nin altında aşağıya doğru azalmaktadırlar. Karot ŞA-7 de eser elementlerden Si, Al, Ti, P, Fe, K, Mg, Mn ve V genelde takriben 6 cm derinliğin üstünde az ve bu derinliğin altında fazla miktarlar sergiler iken, takriben 14 cm den yukarıya doğru düzenli miktar artışlarına sahiptir (Şekil 4.4). Karotun alt seviyelerinden üste doğru derişim artışları Ni, Zn, Cu, Pb, Sn, Rb, Br ve I profillerinde gözlenebilir. Buna karşın üstten alta doğru miktar artışlarını kısmen Ca, Sr, S, As, Mo ve Zr profilleri gösterir iken, Hf, Hg ve Cd oldukça homojen miktarlar sergilemektedirler (Şekil 4.4). Takriben cm derinlikte, S, Sn ve Cd yüksek anomaliler vermektedir. Karot ŞA-7 sedimentlerinin cm derinliklerde silt ve kil oranları biraz azalmakta, cm seviyesinin altında karbonat miktarları genelde fazla bulunmakta ve organik karbon (OC) profilleri üstten alta doğru az salınımlı değer artışları sergilemektedir. Karot ŞA-8 sedimentlerinin esas element (Si, Al, Fe, K, Mg, Ti, P ve kısmen Ca ve Mn) ve eser element (Cr, Ba, Ni, Zn, Cu, Pb, Zr, Th, Rb, Y, Cd gibi) miktarları genelde karot boyunca pek fazla salınım ya da değişim göstermemektedirler (Şekil 4.5). Karotun bazı seviyelerinde Hf, Cl, I, Br, Cs, Na, S, Sn, U, Mo gibi elementlerin miktarları salınımlı veya yüksek değerlere sahiptirler (Şekil 4.5). Karot ŞA-8 sedimentlerinde silt ve kilce 22

30 baskın tane boyu, karbonat ve organik karbon oranları üstten alta doğru önemli değişim sergilememektedir. Karot ŞA-13 sedimentlerinde tespit edilen esas elementlerden Si, Al, Fe, K, Mg, Ti, P, Ba, Ni, Zn, Th, Zr, Rb, Y, Hf değişim profilleri karot boyunca çok az salınım göstermektedirler (Şekil 4.6). Bununla birlikte, karotun takriben 2-3 cm derinliklerinde yer yer Ca, S, Mn, Sn ve U ve 3-35 cm derinliklerinde As miktarlarında artışlı seviyeler gözlenmektedir (Şekil 4.6). 2 cm seviyesinin üstündeki ve altındaki element miktar artışları Pb, Sn ve Cu profillerinde belirgindir (Şekil 4.6). Silt ve kilce zengin sedimentlerin tane boyu dağılımı karot ŞA-13 de oldukça homojendir ve 2-3 cm derinliklerde biraz karbonat fazla olup, organik karbon (OC) miktarları da karotun üst seviyelerinden alta doğru genelde salınımlı ve artmaktadır. 23

31 Si (%) Al (%) Fe (%) Ca (%) ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) Na (%) K (%) Mg (%) Ti (%) ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) P (%) S (%) Mn (ppm) Cr (ppm) ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) Şekil 4.1 ŞA-4 karotu derinliğe göre element dağılımı 24

32 Ba (ppm) Ni (ppm) Zn (ppm) Cu (ppm) ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) Co (ppm) Pb (ppm) Sn (ppm) Th (ppm) ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) As (ppm) U (ppm) Mo (ppm) Sr (ppm) ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) Şekil 4.1 ŞA-4 karotu derinliğe göre element dağılımı (devam) 25

33 Zr (ppm) Rb (ppm) V (ppm) Ce (ppm) ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) Y (ppm) Hf (ppm) Cd (ppm) Cl (ppm) ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) Br (ppm) I (ppm) Cs (ppm) Hg (ppm) ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) 15 2 ŞA-4 (cm) Şekil 4.1 ŞA-4 karotu derinliğe göre element dağılımı (devam) 26

38 Ba (ppm) Ni (ppm) Zn (ppm) Cu (ppm) ŞA-6 (cm) 15 2 ŞA-6 (cm) 15 2 ŞA-6 (cm) 15 2 ŞA-6 (cm) Co (ppm) Pb (ppm) Sn (ppm) Th (ppm) ŞA-6 (cm) 15 2 ŞA-6 (cm) 15 2 ŞA-6 (cm) 15 2 z ŞA-6 (cm) As (ppm) U (ppm) Mo (ppm) Sr (ppm) ŞA-6 (cm) 15 2 ŞA-6 (cm) 15 2 ŞA-6 (cm) 15 2 ŞA-6 (cm) Şekil 4.3 ŞA-6 karotu derinliğe göre element dağılımı (devam) 31

39 Zr (ppm) Rb (ppm) V (ppm) Ce (ppm) ŞA-6 (cm) 15 2 ŞA-6 (cm) 15 2 ŞA-6 (cm) 15 2 ŞA-6 (cm) Y (ppm) 2 4 Hf (ppm) 5 1 Cd (ppm) 1 2 Cl (ppm) ŞA-6 (cm) 15 2 ŞA-6 (cm) 15 2 ŞA-6 (cm) 15 2 ŞA-6 (cm) Br (ppm) I (ppm) Cs (ppm) Hg (ppm) ŞA-6 (cm) 15 2 ŞA-6 (cm) 15 2 ŞA-6 (cm) 15 2 ŞA-6 (cm) Şekil 4.3 ŞA-6 karotu derinliğe göre element dağılımı (devam) 32

46 Si (%) Al (%) Fe (%) Ca (%) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) Na (%) K (%) Mg (%) Ti (%) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) P (%) S (%) Mn (ppm) Cr (ppm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) Şekil 4.6 ŞA-13 karotu derinliğe göre element dağılımı 39

47 Ba (ppm) Ni (ppm) Zn (ppm) Cu (ppm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) Co (ppm) Pb (ppm) Sn (ppm) Th (ppm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) As (ppm) U (ppm) Mo (ppm) Sr (ppm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) Şekil 4.6 ŞA-13 karotu derinliğe göre element dağılımı (devam) 4

48 Zr (ppm) Rb (ppm) V (ppm) Ce (ppm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) Y (ppm) Hf (ppm) Cd (ppm) Cl (ppm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) Br (ppm) I (ppm) Cs (ppm) Hg (ppm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) ŞA-13 (cm) Şekil 4.6 ŞA-13 karotu derinliğe göre element dağılımı (devam) 41

49 4.2.2 Elementlerin diğer jeolojik kaynak verilerine göre dağılımı Çizelge 4.1 de Şarköy Kanyonu karot sedimentlerinde tesbit edilebilen element miktarları ve ortalama değerleri, diğer jeolojik referans kayaçlara ait değerler ile karşılaştırılmıştır. Yerkabuğunu oluşturan farklı mağmatik, sedimanter ve metamorfik kayaçların ortalama miktarları bu tabloda referans kayaçlar olarak da kullanılabilmektedir. Buna göre Şarköy Kanyonu tabanında çökelen sedimentlerin ve özelliklede bu çalışmada tesbit edilen elementlerin kimyasal bileşimi, çoğunlukla yer kabuğunu oluşturan kayaçların ortalama element miktarlarına benzemektedir. Bununla birlikte; bu çalışmanın Na, Cl, Br, I ve S miktarları yerkabuğu değerlerinden oldukça yüksektir. Bu elementler tuzlu deniz suyunun önemli bileşimini teşkil etmekte (Mason ve Moore 1982), sedimentte taneler arasında birikebilmektedir. Yüksek Mn miktarları sedimentde diyajenetik ve hidrojenetik yoldan zenginleşebileceği gibi (Bodur ve Ergin 1994, Ergin 1994, Algan vd. 24, Çağatay vd. 27, Meriç vd. 29), bölgede kısmen kıyıardı maden-mineral yataklarından da (Şekil 1.7) gelebilir. Cr ve Ni artışlarının kısmi kaynağı kıyıardı mağmatik kayaçlar olabileceği gibi (Şekil 1.6), özellikle Ni ve As sülfidli mineral yataklarında (Şekil 1.7) birlikte bulunabilir. Benzer şekilde Pb, Mo, U, V, Hf, Cd ve Hg miktarlarının bir kısmı kıyıardı CuPbZn ve/veya diğer mineral yatakları ile bağlantılı olabilir. Özellikle, karotların en üst seviyelerindeki veya yüzeysel sedimentlerdeki element artışlarında antropojenik etkileşimlerinin de katkısı tartışılabilir (Algan vd. 24, Bodur ve Ergin 24, Çağatay vd. 27, Meriç vd. 29). Genelde farklı oranlarda kil, kum ve karbonat içeren ve özellikle de bu malzemelerce zengin farklı sediment bileşimlerinde farklı miktarlarda elementler bulunmaktadır (Çizelge 4.1.) Bu nedenledir ki, bu çalışmada incelenen ve farklı miktarlarda silt, kil, kum, çakıl, karbonat ve hatta organik karbon ve özellikle de kuvars, feldispat, mika, karbonat, kil mineralleri ihtiva eden Şarköy Kanyonu karot sedimentlerinin element miktarları da biraz değişebilmektedir (litojenik-alüminyumsilikat faktör). 42

50 Çizelge 4.1 Şarköy Kanyonu karot sedimentlerinde tesbit edilen elementlerin maksimum, minimum ve ortalama miktarları yerkabuğu, şeyl, kumtaşı ve kireçtaşı ortalamaları (Mason ve Moore, 1982) ile karşılaştırmalı olarak verilmiştir Element Si (%) Al (%) Fe (%) Ca (%) Na (%) K (%) Mg (%) Ti (%) P (%) S (%) Mn (ppm) Ba (ppm) Cr (ppm) Ni (ppm) Zn (ppm) Cu (ppm) Co (ppm) Pb (ppm) Sn (ppm) Th (ppm) As (ppm) U (ppm) Mo (ppm) Sr (ppm) Zr (ppm) Rb (ppm) V (ppm) Ce (ppm) Y (ppm) Hf (ppm) Cd (ppm) Cl (ppm) Br (ppm) I (ppm) Cs (ppm) Hg (ppm) ŞA-4 min-max (ort) 14,61-18,4 (16,44) 4,57-6,3 (5,56) 3,85-4,78 (4,44) 3,26-5,87 (4,22) 2,17-5,42 (3,32) 1,54-1,89 (1,73) 1,42-1,96 (1,74),35 -,44 (,4),3 -,5 (,4),22 -,7 (,39) 479,41-664,52 (591,76) 382,1-27,8 (247,64) 125,36-93,13 (112,23) 9,1-67,7 (79,63) 17,5-72,1 (87,67) 36,2-26,1 (31,) 69, - 24,5 (39,5) 45,6-1,9 (3,17) 2,7 -,9 (1,64) 14,7-1,9 (13,42) 15,9-6,4 (1,51) 21,8-6,4 (1,1) 7,9-2,8 (3,84) 336,1-238,2 (276,45) 169, - 118,9 (141,17) 11,1-93,8 (13,61) 152,37-85,15 (117,25) 79, - 54,6 (66,31) 19,8-16,1 (18,23) 6,2-4,4 (5,11) 1,8 -,8 (1,2) (27842,94) 138,6-68,8 (87,15) 134,7-42,4 (64,37) 14,6-5,4 (1,12) 1,4-1,2 (1,28) ŞA-5 min-max (ort) 6,39-16,85 (11,56) 2,9-5,4 (3,61) 3,82-4,49 (3,84) 2,13-5,43 (3.41) 2, - 17,3 (8,7),98-1,74 (1,4),93-1,92 (1,31),21 -,36 (,29),1 -,4 (,2),13 -,77 (,28) 44, ,46 (884,43) (342,71) 16,81-78,9 (115,29) 16,5-78,9 (88,88) 95,1-67,9 (77,9) 34,6-21,6 (26,77) 5,6-25,9 (37,84) 41,7-21,3 (3,29) 3,1-1, (2,13) 14,1-9,7 (11,29) 11,4-6, (8,81) 15,9-6,8 (8,82) 7,2-2,2 (3,67) 34,5-176, (234,93) 163,2-17,5 (13,12) 112,1-94,1 (,77) 117,64-62,74 (85,15) 75,5-5,6 (61,72) 19, - 16,1 (17,65) 5,8-3,6 (4,62),9 -,4 (,81) (6763,33) 126,5-58,6 (83,9) 11, - 2,9 (59,29) 12,3-4, (8,46) 1,3-1,1 (1,2) ŞA-6 min-max (ort) 15,63-2,58 (17,19) 4,36-6,69 (5,49) 2,92-4,56 (3,85) 3,88-16,37 (7,66),58-5,63 (1,87) 1,23-2,4 (1,71) 1,46-2,29 (1,88),32 -,42 (,38),3 -,18 (,5),2 -,6 (,35) 346,97-781,47 (338,3) 42,1-297,9 (338,3) 255,93-131,39 (161,3) 12,3-78,5 (15,61) 12,4-55,9 (77,34) 31,6-2,7 (25,47) 53,4-23, (36,95) 38,3-21,2 (25,79) 3,4 -,8 (2,23) 12,8-7,7 (1,39) 18,7-5,7 (9,66) 2,1-6,2 (1,86) 7, - 2,9 (4,26) 431,7-159,4 (272,81) 157,1-15,1 (133,57) 117,9-61,4 (95,25) 149,1-54,9 (111,4) 67,5-44,3 (56,53) 22, - 17,1 (19,54) 6,7-4,4 (5,11) 1,3 -,5 (,88) (15949) 121, - 25,6 (6,76) 97,5-2,3 (32,23) 1,1-4, (7,37) 1,5-1,2 (1,31) ŞA-7 min-max (ort) 13,7-2,45 (17,27) 3,55-5,98 (4,86) 2,2-4,31 (3,53) 4,9-13,6 (7,15),63-4,59 (2,39) 1,5-1,92 (1,57) 1,12-2,27 (1,76),28 -,41 (,36),2 -,6 (,4),17 -,66 (,33) 378,73-621,92 (483,64) 387,3-237,9 (321,53) 25,29-16,7 (156,21) 118,7-4,6 (9,25) 89,4-4,2 (68,25) 29,4-13,1 (21,93) 51,3-22,5 (36,46) 31,3-17,3 (22,43) 4, - 1, (2,4) 1,7-7,4 (9,54) 14, - 5,3 (8,83) 23,6-6,8 (1,1) 5,5-2,5 (3,6) 457,7-28,2 (278,87) 178,2-118,6 (14,61) 17,8-52,3 (84,88) 117,64-56,2 (92,79) 7,8-38,3 (55,2) 21,3-15,7 (18,2) 5,8-4,2 (4,72) 4,1 -,7 (1,13) (23566,55) 127,2-25,1 (67,22) 86,9-2,3 (4,85) 14, - 3,9 (7,76) 1,4-1,2 (1,3) ŞA-8 min-max (ort) 21,36-23,64 (22,87) 6,38-7,15 (6,87) 4,34-4,88 (4,63) 3,19-4,37 (3,79) 1,12-4,3 (1,54) 2,3-2,22 (2,14) 2,4-2,82 (2,63),43 -,46 (,45),5 -,6 (,6),13 -,25 (,2) 534,4-67,72 (597,21) 342, - 37,6 (318,26) 253,88-18,66 (224,14) 171,8-142,1 (156,32) 96, - 79,6 (87,48) 39,6-31,8 (34,84) 56,2-3,5 (46,86) 26,3-2, (23,46) 3,2-1,4 (2,32) 11, - 8,2 (9,54) 12, - 7,6 (9,43) 11,3-6,3 (7,94) 5,7-2,3 (3,31) 179,3-136,1 (158,88) 156,2-137,6 (145,76) 125,5-19,1 (118,44) 167,5-118,2 (41,73) 75,4-51,5 (61,5) 23,6-21,1 (22,66) 8,2-5,2 (5,73),9 -,8 (,83) (9765,55) 74,9-25,7 (45,7) 34,5-8,3 (22,47) 9,3-3,8 (6,7) 1,4-1,2 (1,28) ŞA-13 min-max (ort) Yer kabuğu (ort) Şeyl (ort) Kumtaşı (ort) Kireçtaşı (ort) 16,59-19,88 (17,89) 27,7 27,3 36,8 2,4 5,31-6,49 (5,89) 8,13 8 2,5,42 3,79-4,85 (4,41) 5 4,72,98,38 2,83-6,26 (3,86) 3,63 2,21 3,91 3,2 1,13-2,95 (1,56) 2,83,96,33,4 1,69-2,4 (1,88) 2,59 2,66 1,7,27 1,63-2,24 (1,9) 2,9 1,5,7 4,7,35 -,41 (,38),44,46,15,4,3 -,5 (,4),1,7,17,4,23 -,72 (,41),26,24,2,12 491,3-1361,57 (73,41) X 1 353,4-35,4 (332,11) ,39-15,18 (123,48) ,2-76,7 (97,25) ,4-72,7 (86,71) ,8-22,5 (31,22) X 4 57,1-26,1 (42,88) 25 19,3,1 4,1-23,5 (33,18) ,1 -,8 (2,14) 2 6.X.X 13,3-11, (12,19) 7,2 12 1,7 1,7 18,4-7,3 (11,11) 1, ,8-6,8 (9,36) 1,8 3,7,45 2,2 5,4-2,3 (3,39) 1,5 2,6,2,4 35,1-196, (231,27) ,2-116,1 (128,72) ,7-94,9 (17,79) ,97-88,51 (121,3) ,3-53,9 (61,67) ,1-16,5 (18,29) ,4 5,4-4,4 (4,97) 3 2,8 3,9,3 1,2 -,6 (,87),2,3,X, (1555,33) ,6-6,8 (82,99) 2, ,2 11,3-31, (55,63),5 2,2 1,7 1,2 12,2-6,4 (9,28) 3 5,X,X 1,4-1,1 (1,27),8,4,3,3 43

51 4.3 Elementler Arası İlişkiler Pearson korelasyonu ile değerlendirme Şarköy Kanyonu taban sedimentlerinde tespit edilen elementlerin değişimleri arasındaki bağıntılar, Pearson korelasyon katsayısı matrislerinde (Çizelge ) ve bu korelasyon matrisine göre çizilen salkım veya kümeleme lerde (dendogramlarda) (Şekil ) görülmektedir. Her bir karot için % 95 oranında/olasılıkla (α=,5) düzenlenen ilişki katsayı matrislerinde uyumsuz (anlamsız) bağıntılar italik, uyumlu (anlamlı) bağıntılar ise normal yazı stili ile belirlenmiştir. Bu çalışmada; iki değişken arasındaki ilişkiler r =,9-1, çok kuvvetli, r =,8-,9 kuvvetli ve r = <,8 orta kuvvetli--zayıf olarak tanımlanmıştır. ŞA-4 karotunda ilişki katsayı matrisine göre (Çizelge 4.2) Si, Mg, Al, K, P,Ti, Ba, Pb arasında kuvvetli-çok kuvvetli uyumlu bağıntılar mevcuttur (r =.8-1.). Büyük bir olasılıkla bu elementlerin önemli bir kısmı sedimentlerde silikat veya aluminyumsilikatlara bağlı bulunmakta ve litojenik faktörü temsil etmektedirler. Ca ile Sr (r =,97) karbonat bileşimine işaret ederken, Na ve Cl (r =.92) ile Br ve I (r =.95) sedimenter taneler arasındaki deniz suyu tuzunda fazlaca bulunmaktadır. Fe, Zn, Mn, Cu arasındaki ilişkiler ile de kısmen kıyıardı maden yataklarının katkısını izah etmek mümkündür. Bu ilişkiler dendogramda da görülebilmektedir (Şekil 4.7). ŞA-5 karotu için düzenlenen ilişki katsayı matrisine göre (Çizelge 4.3), Si, Al, Ca, K, Mg, P, Ti, arasında (r =.8-1.) kuvvetli-çok kuvvetli uyumlu ilişkiler görülmekte (Çizelge 4.3.) ve bu durum kendini dendogramlara da yansıtmaktadır (Şekil 4.8). Bu elementlerin birbirleri ile olan ilişkileri litojenik faktöre, yani aluminyumsilikat birlikteliğine bağlanabilir. Diğer taraftan Fe, Ni ve Zn (r = ) arasında uyumlu ve çok kuvvetli bağıntılar bulunmaktadır ki bu da aynı maden-mineral kökeninden gelmiş olabilir. 44

52 ŞA-6 karotunda ilişki katsayı matrisi (Çizelge 4.4) ve dendograma (Şekil 4.9) göre, Si, Al, K, Ti, Zn, Rb, V arasında kuvvetli-çok kuvvetli (r =.8-1.) uyumlu bağıntılar görülmektedir. Zn ile Pb arasında da kuvvetli bağıntılar mevcuttur (r =.81). Litojenik ya da aluminyumsilikat faktörü bu karotda da kendini göstermektedir. ŞA-7 karotunda ilişki katsayı matriksi (Çizelge 4.5) ve dendograma göre (Şekil 4.1), Al, K, Mg, Fe, Ti, Rb ve V arasında (r =.8-1.) uyumlu ve kuvvetli-çok kuvvetli ilişkiler bulunmasına rağmen, Si ile olan ilişkiler nisbeten daha düşüktür. Sadece aluminyumsilikat değil, silikat (kuvars gibi) faktörününde burada etkisi var gibi görülmektedir. Ayrıca, Fe, Ni, Zn, Cu arasındaki kuvvetli-çok kuvvetli uyumlu ilişki benzer mineral ya da maden kökene işaret edebilir. ŞA-8 karotunda ilişki katsayı matriksi (Çizelge 4.6) ve dendograma göre (Şekil 4.11), Si, Al, K, Mg, Fe arasında (r =.8-.9), Fe, Ni, Rb arasında (r =.8-.92), Ca ile Sr arasında (r =,97) ve Ni ile Hg arasında (r =.81) kuvvetli uyumlu ilişki görülmektedir. Buna göre, alüminyumsilikat minerallerine ait elementler litojenik kaynağa, Ca ve Sr ilişkisi sedimentteki karbonat içeriğine ve Ni ve Hg birlikteliği de maden-mineral yataklarına bağlı olabilir. ŞA-13 karotunda ilişki katsayı matrisi (Çizelge 4.7) ve dendograma (Şekil 4.12) göre, Si ile Mg arasında (r =.95) çok kuvvetli ve uyumlu bağıntı olmasına rağmen Al diğer elementler ile anlamlı bir bağıntı sergilememektedir. Elementler bu karotda sadece silikat ya da aluminyumsilikat bileşiminde değil diğer bileşimlerde de bulunabilmektedir. Fe, Ni, Zn ve Cu arasındaki (r =.83-.9) ilişkiler maden-mineral yatağı birlikteliğinden gelmiş olabilir. Her ne kadar bu bölümde, çok fazla ayrıntıya girilmemiş olsa da bazı elementler arasındaki ilişkiler mineral ya da kristal fizikokimyası (örneğin yer değiştirme) ile izah edilebilir (Mason ve Moore 1982). K yerine Pb, Ba, Rb geçebilir. Fe yerine Ni, Mn, Cr, V gibi elementler geçebilir. Sülfidli maden yataklarında As, Mo, Sb, Sn vb. birçok element birlikte bulunabilir. 45

53 46 Si Al Fe Ca Na K Mg Ti P S Mn Ba Cr Ni Zn Cu Co Pb Sn Th As U Mo Sr Zr Rb V Ce Y Hf Cd Cl Br I Cs Hg Si 1, Al,85 1, Fe,33,73 1, Ca,4 -,11 -,6 1, Na -,52 -,41,1 -,15 1, K,82,88,72,4 -,13 1, Mg,95,92,52,17 -,49,85 1, Ti,75,83,71,6,4,9,81 1, P,81,75,4,28 -,34,71,83,72 1, S,28 -,14 -,48,67 -,29 -,3,16 -,6 -,2 1, Mn,21,6,85 -,51,9,55,38,63,26 -,41 1, Ba,76,74,58,19 -,18,84,83,81,7,19,48 1, Cr,2 -,3 -,8 -,1 -,26 -,5, -,1,6,3 -,14 -,19 1, Ni,18,51,79 -,57,12,53,37,62,16 -,27,78,4,12 1, Zn,34,66,85 -,45,14,73,46,7,5 -,6,74,43 -,1,73 1, Cu,9,55,91 -,75,3,49,32,47,21 -,52,87,39 -,1,78,76 1, Co -,5,24,37 -,39 -,27,3,4 -,4,5 -,28,48,6,2,8,17,48 1, Pb,65,79,79 -,8 -,3,87,77,84,72 -,17,63,91 -,21,51,68,59,17 1, Sn,25,44,48 -,5,14,37,25,52,43 -,35,58,38 -,27,25,46,45,4,46 1, Th,28,39,57 -,21,19,61,34,38,32 -,25,16,46 -,14,18,5,39,3,61,5 1, As -,16,31,64 -,74,16,16 -,3,19 -,21 -,59,75 -,4 -,13,52,5,74,61,18,41,9 1, U,25,1,4,34,18,33,15,23,36,12 -,6,35,16 -,14,16 -,1,13,28,26,35 -,18 1, Mo,7 -,5 -,11,25,37,4,1,22,25,8 -,12 -,13,21 -,5,11 -,19 -,3 -,9,15 -,13 -,12,31 1, Sr,29 -,18 -,57,97,1,,8,6,25,55 -,47,17 -,6 -,56 -,4 -,74 -,37 -,4,2 -,19 -,71,39,26 1, Zr,8 -,22 -,28,66,4, -,3,17,12,52 -,21,14,3 -,29 -,27 -,43 -,3 -,2,16 -,4 -,44,28,49,69 1, Rb,3,59,88 -,38,34,72,43,74,29 -,23,72,61,,72,68,69,23,76,4,6,5,19,2 -,32,4 1, V,44,48,37 -,9 -,43,39,5,4,38,18,33,48,44,43,24,33,38,34,17,9,8,24 -,24 -,17 -,11,3 1, Ce -,13,3,58 -,7,2,9,2,14 -,16 -,38,7 -,3 -,7,55,38,71,46,1,38 -,5,79 -,41 -,16 -,73 -,33,4,6 1, Y,14,34,6 -,14,26,4,25,51,24 -,7,67,51,3,41,4,52,5,53,55,29,4,26 -,6 -,8,37,67,47,36 1, Hf,23,47,66 -,24,28,52,28,59,9 -,25,71,56 -,41,53,44,53,27,63,58,25,57,11 -,22 -,15 -,6,76,12,42,51 1, Cd,12 -,7 -,11,36,38,19,2,17,25,4 -,23,1,1 -,2,13 -,23 -,27,11,8,24 -,23,77,68,42,32,2 -,23 -,48 -,8 -,1 1, Cl -,34 -,14,38 -,3,92,7 -,24,26 -,12 -,35,27,5 -,2,31,3,26 -,11,23,24,35,27,2,36 -,14,35,59 -,2,13,45,41,31 1, Br,17,35,46 -,36,9,44,25,33,39 -,57,23,12 -,8,36,75,43 -,23,36,5,5,12,7,21 -,33 -,37,22 -,12,5 -,16 -,6,33,13 1, I,8,23,28 -,31,1,26,12,17,35 -,58,8 -,9,4,22,64,28 -,22,16,3,33,5,1,25 -,29 -,38,2 -,13 -,2 -,31 -,23,27,1,95 1, Cs -,4 -,4,6 -,5 -,3 -,3,4,7 -,23,33,13,13,24,28 -,21,4,8,9 -,27 -,17,6 -,37 -,23 -,3,6,29,2 -,1,17,26 -,45,8 -,48 -,51 1, Hg -,7 -,12, -,7,21,1 -,12 -,1 -,36,32 -,18,,9,2 -,21 -,7 -,31 -,11 -,19,17 -,8 -,8 -,12 -,12,1,27,11,1 -,1,22 -,19,22 -,27 -,28,39 1, Çizelge 4.2 ŞA-4 karotu sedimentlerinde elementler arası korelasyon matriksi tablosu

54 Hg Cs Cu Fe Rb Mn Zn Ni Ti K Mg Si Al Pb Ba P Hf I Br Ce As Y Th Co Cl Na Sn V Cr Sr Ca Zr S Cd U Mo 1,9-1 Şekil 4.7 ŞA-4 karotunda Pearson korelasyonuna göre elementler arası ilişkileri gösterir dendogram 47

55 48 Si Al Fe Ca Na K Mg Ti P S Mn Ba Cr Ni Zn Cu Co Pb Sn Th As U Mo Sr Zr Rb V Ce Y Hf Cd Cl Br I Cs Hg Si 1, Al,99 1, Fe,4,49 1, Ca,86,77,4 1, Na -,91 -,92 -,38 -,7 1, K,95,95,63,74 -,84 1, Mg,96,94,27,86 -,84,87 1, Ti,94,95,62,77 -,8,99,86 1, P,88,84,3,78 -,81,85,85,81 1, S,57,53,2,47 -,62,56,53,48,86 1, Mn,11,12,31 -,11 -,25,22,5,1,46,8 1, Ba,23,16,11,44 -,22,29,15,28,3,27,9 1, Cr,74,73,53,69 -,59,77,71,79,53,18 -,1,47 1, Ni,27,38,94 -,9 -,26,49,15,5,13,7,26 -,2,42 1, Zn,29,38,94 -,5 -,2,52,18,53,12 -,3,12 -,1,53,91 1, Cu -,2,13,68 -,42 -,7,14 -,11,15 -,17 -,18,14 -,24,4,8,66 1, Co -,2 -,22 -,46 -,17,15 -,28 -,13 -,34 -,17,4,12 -,9 -,39 -,41 -,47 -,13 1, Pb -,32 -,21,61 -,64,33 -,9 -,4 -,9 -,43 -,38,7 -,34 -,4,71,75,73 -,19 1, Sn,15,13,22,8 -,13,26,16,2,42,42,47,18,19,7,17 -,2 -,48 -,1 1, Th -,12 -,15,9 -,4,33 -,2 -,17,1 -,6 -,13 -,2,7 -,12 -,5,18 -,13 -,8,19 -,1 1, As -,5 -,4,31 -,73,37 -,34 -,6 -,35 -,46 -,17,28 -,33 -,54,44,28,68,23,65 -,37,16 1, U,71,67,7,7 -,5,59,78,63,68,43 -,4 -,9,39 -,1,6 -,29 -,21 -,41,16,11 -,53 1, Mo,28,28,54,2 -,14,44,17,45,26,14,3,32,34,44,55,11 -,46,31,3,56 -,4,16 1, Sr,54,41 -,21,88 -,35,42,55,47,53,3 -,21,52,51 -,31 -,26 -,66 -,12 -,67,1,8 -,71,48,14 1, Zr,57,49,19,69 -,34,61,5,62,59,37 -,4,5,46 -,2,14 -,37 -,2 -,32,21,55 -,42,45,69,67 1, Rb,7,14,87 -,2,5,36 -,6,36,6,4,31,14,31,84,87,63 -,33,73,25,29,46 -,16,55 -,29,19 1, V,55,6,78,2 -,48,73,44,7,56,52,56,11,41,74,66,52 -,1,32,28 -,8,23,23,28 -,7,2,71 1, Ce,19,24,59 -,4 -,17,36,1,31,22,15,25 -,1,22,52,55,34 -,48,46,42,25,14 -,12,71 -,14,36,58,32 1, Y,61,58,53,62 -,33,68,58,72,54,26 -,6,35,76,37,56 -,1 -,48,2,25,41 -,4,6,64,54,74,44,35,34 1, Hf,4,4,15 -,5,6,12,8,9 -,5 -,4,1 -,4,18,1,2 -,1,48,12 -,6 -,5,7 -,5 -,18 -,8,3,27,32 -,14,9 1, Cd -,7 -,9,33 -,2,14,5 -,9,4 -,1,1,2,38,15,29,24,12,8,2 -,8,37,31 -,21,27,11,21,47,22,29,27,2 1, Cl -,92 -,92 -,34 -,75,99 -,85 -,86 -,81 -,84 -,65 -,26 -,26 -,62 -,21 -,17,,11,37 -,15,34,42 -,5 -,11 -,42 -,37,6 -,5 -,12 -,34,3,13 1, Br -,39 -,39 -,5 -,3,61 -,29 -,3 -,27 -,48 -,54 -,35 -,4,9 -,2,23 -,12,3,41,9,33 -,11 -,13,25 -,14,3,23 -,24,3,24,37,4,58 1, I -,9 -,1,6,2,29 -,4 -,2,1 -,34 -,6 -,58,17,47,3,3 -,11 -,16,22,4,14 -,38 -,5,21,1,14,17 -,22,,38,38 -,2,27,84 1, Cs -,15 -,11,58 -,37,11,1 -,31,7 -,2,18,52,21 -,6,55,52,45 -,3,52,21,19,6 -,29,18 -,4 -,8,72,63,11,3,27,38,1 -,1 -,16 1, Hg,57,6,68,44 -,45,65,53,68,42,2,1,36,65,63,58,33 -,36,14,7,15 -,8,32,61,24,48,52,5,52,65,2,57 -,41 -,8,13,1 1, Çizelge 4.3 ŞA-5 karotu sedimentlerinde elementler arası korelasyon matriksi tablosu

56 Ce Mo Al Si Mg Ti K P Sr Ca S Mn Cr U Y Zr Zn Fe Ni Rb Cu V Pb Cs As Hg Cd Th Ba Sn I Br Cl Na Hf Co 1,9-1 Şekil 4.8 ŞA-5 karotunda Pearson korelasyonuna göre elementler arası ilişkileri gösterir dendogram 49

57 5 Si Al Fe Ca Na K Mg Ti P S Mn Ba Cr Ni Zn Cu Co Pb Sn Th As U Mo Sr Zr Rb V Ce Y Hf Cd Cl Br I Cs Hg Si 1, Al,93 1, Fe,74,75 1, Ca -,79 -,77 -,91 1, Na,16,4,43 -,46 1, K,92,92,89 -,95,32 1, Mg,63,62,87 -,64,27,66 1, Ti,82,74,94 -,87,55,87,85 1, P -,41 -,52 -,42,54 -,26 -,53 -,33 -,44 1, S -,9 -,37,14 -,11,6 -,7,11,25,26 1, Mn -,2 -,33,1,13,13 -,18,22,6,58,66 1, Ba,19,12 -,19 -,16 -,11,17 -,53 -,16 -,14 -,7 -,36 1, Cr,56,41,33 -,36,13,46,22,42 -,26,22,5,4 1, Ni,56,68,75 -,59,2,68,76,72 -,67 -,15 -,2 -,21,38 1, Zn,84,93,86 -,85,29,94,68,83 -,49 -,24 -,22 -,2,26,71 1, Cu,51,73,36 -,5,1,62,6,28 -,53 -,58 -,56,38,13,43,72 1, Co,32,33,54 -,67,54,51,27,5 -,33,11 -,35,1,1,1,47,31 1, Pb,6,78,66 -,47 -,12,64,68,55 -,21 -,49 -,5 -,32,3,68,81,55,11 1, Sn,16,14,1 -,12,28,1,6,17 -,52,14 -,18,17,18,25,6,22 -,4 -,14 1, Th,68,63,75 -,7,34,69,77,8 -,48,11 -,4 -,14,2,65,65,2,28,44,23 1, As -,7 -,18,,11 -,8 -,8 -,5 -,3,21,45,63,24,55,17 -,22 -,25 -,5 -,2 -,2 -,5 1, U -,56 -,57 -,69,69 -,24 -,72 -,43 -,59,8 -,5 -,13 -,1 -,23 -,34 -,7 -,37 -,41 -,53,4 -,22 -,1 1, Mo,13 -,3,27 -,35,74,23,16,41 -,13,69,38,6,4,14,16 -,3,12 -,16,48,25,16 -,2 1, Sr -,74 -,75 -,77,95 -,48 -,91 -,46 -,75,62,1,3 -,28 -,27 -,51 -,83 -,64 -,67 -,41 -,22 -,58,25,64 -,4 1, Zr,65,47,62 -,81,54,7,35,7 -,41,39 -,18,41,49,26,48,24,68 -,1,28,58 -,1 -,33,41 -,76 1, Rb,83,85,85 -,97,36,97,55,8 -,56 -,6 -,24,27,38,6,89,66,61,54,11,64 -,13 -,7,26 -,97,75 1, V,89,92,79 -,84,28,92,68,81 -,63 -,18 -,27,6,37,69,89,63,41,65,35,74 -,24 -,47,21 -,85,59,88 1, Ce,42,41,72 -,64,45,58,68,68 -,19,1,12 -,32 -,13,45,61,11,47,55 -,16,53 -,33 -,54,37 -,6,38,59,52 1, Y,73,66,58 -,74,59,77,33,7 -,5,17 -,19,24,44,41,7,56,5,28,35,43 -,14 -,56,56 -,82,66,77,74,41 1, Hf -,32 -,21 -,3,35 -,23 -,33 -,16 -,38,19 -,27 -,1 -,22 -,35 -,15 -,24 -,6 -,13, -,18,1 -,16,48 -,34,33 -,35 -,3 -,19 -,4 -,32 1, Cd -,54 -,57 -,42,37, -,5 -,31 -,45,2,16,8,4,2 -,23 -,62 -,43 -,7 -,54,4 -,26,15,61 -,12,35 -,1 -,4 -,41 -,17 -,36,56 1, Cl,33,24,56 -,65,96,52,34,65 -,37,5,5,2,19,31,46,19,61,,25,46 -,1 -,39,73 -,69,66,57,47,55,72 -,22 -,5 1, Br,61,65,84 -,71,34,7,82,81 -,28 -,8 -,9 -,41 -,5,56,79,28,58,73 -,12,67 -,41 -,55,9 -,59,42,65,65,8,38 -,17 -,49,41 1, I,6,67,81 -,63,16,66,85,75 -,24 -,19 -,7 -,5 -,7,57,77,27,49,8 -,2,63 -,41 -,55 -,7 -,5,28,59,63,73,29 -,9 -,5,24,97 1, Cs,11,7,23 -,13,4,8,34,25 -,13,28,28 -,6,7,36,4 -,7 -,19,4,49,58,37,38,25,1,24,5,18 -,1 -,9,19,8,4,9,7 1, Hg -,42 -,34 -,56,67 -,71 -,52 -,48 -,66,61 -,29,26,9 -,8 -,34 -,44 -,15 -,73 -,6 -,43 -,56,45,18 -,51,7 -,72 -,58 -,59 -,6 -,66,16 -,3 -,77 -,54 -,42 -,11 1, Çizelge 4.4 ŞA-6 karotu sedimentlerinde elementler arası korelasyon matriksi tablosu

58 Sr Ca Hg U P Cd Rb K Zn Al Si V Ti Fe Mg I Br Pb Ce Th Y Ni Zr Cu Cl Na Mo S Co Mn As Cs Cr Hf Sn Ba 1,9-1 Şekil 4.9 ŞA-6 karotunda Pearson korelasyonuna göre elementler arası ilişkileri gösterir dendogram 51

59 52 Si Al Fe Ca Na K Mg Ti P S Mn Ba Cr Ni Zn Cu Co Pb Sn Th As U Mo Sr Zr Rb V Ce Y Hf Cd Cl Br I Cs Hg Si 1, Al,65 1, Fe,6,8 1, Ca,27 -,55 -,92 1, Na -,77 -,11,45 -,68 1, K,33,93,96 -,81,21 1, Mg,52,97,84 -,67,4,94 1, Ti,85,91,53 -,21 -,37,73,81 1, P,79,11 -,48,74 -,83 -,24 -,4,47 1, S,71,3 -,15,34 -,57,5,27,47,59 1, Mn,54,68,52 -,25 -,17,6,65,63,9,47 1, Ba -,29 -,49 -,42,32,14 -,45 -,56 -,28,15 -,22 -,7 1, Cr,63,73,51 -,26 -,18,61,74,71,21,6,85 -,59 1, Ni -,3,73,99 -,94,52,92,8,44 -,56 -,23,52 -,47,47 1, Zn -,1,74,97 -,92,51,92,78,48 -,48 -,3,34 -,29,35,95 1, Cu,1,77,93 -,82,43,91,76,56 -,34 -,23,41 -,25,4,91,96 1, Co,13,56,62 -,53,28,63,56,4 -,16,22,25 -,13,34,54,61,7 1, Pb -,19,48,76 -,74,52,66,47,26 -,44 -,63,8 -,8,4,77,87,89,46 1, Sn -,1,16,24 -,34,34,22,23,13 -,25 -,29 -,6,15 -,13,29,34,2 -,23,24 1, Th -,5,17,22 -,23,17,24,11,2 -,5 -,36 -,35,57 -,36,17,34,33,15,41,44 1, As,17 -,41 -,63,76 -,35 -,58 -,5 -,15,51,44,16,9,2 -,61 -,7 -,54 -,23 -,61 -,44 -,52 1, U,5 -,51 -,68,64 -,46 -,64 -,53 -,3,41,8 -,35,33 -,11 -,69 -,68 -,69 -,64 -,52 -,25 -,13,21 1, Mo,3 -,3 -,61,71 -,46 -,49 -,42,4,55,39 -,2,4 -,2 -,63 -,64 -,57 -,45 -,64,18,8,63,23 1, Sr,54 -,1 -,41,61 -,65 -,27 -,6,16,57,72,52 -,44,39 -,41 -,58 -,48 -,22 -,69 -,4 -,62,75,19,49 1, Zr,36 -,34 -,73,81 -,61 -,57 -,44,1,66,48 -,17,43 -,23 -,77 -,76 -,71 -,45 -,77,2,12,55,42,93,51 1, Rb -,19,61,93 -,95,64,84,66,33 -,6 -,39,19 -,13,22,92,97,9,57,85,35,43 -,75 -,62 -,64 -,71 -,74 1, V,49,82,71 -,48,,78,81,75,12,1,59 -,4,77,67,66,7,35,54,,9 -,34 -,17 -,46 -,8 -,47,57 1, Ce -,17,39,64 -,69,64,57,45,27 -,39 -,14,2,16,21,6,69,62,47,51,37,23 -,43 -,49 -,35 -,62 -,47,76,39 1, Y,28,71,7 -,59,2,76,72,63 -,8,8,25,3,4,62,67,63,42,42,31,61 -,57 -,33 -,23 -,39 -,19,71,68,6 1, Hf -,12,7,13 -,32,3,11,26 -,6 -,3,13 -,8 -,18,4,16,13 -,8 -,6 -,19,59 -,6 -,34 -,24 -,5 -,12 -,3,15 -,13,36,2 1, Cd,15,12,1 -,9 -,9,7,21,14 -,4,1,5 -,12,5,4 -,1 -,21 -,49 -,27,73,14 -,32,6,3,2,3, -,4,8,27,74 1, Cl -,73 -,4,51 -,71,99,27,1 -,32 -,81 -,58 -,12,9 -,12,58,56,49,31,59,31,18 -,38 -,45 -,53 -,65 -,67,68,1,62,24,24 -,13 1, Br -,11,6,84 -,86,54,77,66,35 -,48 -,5,13 -,19,17,86,94,89,46,93,46,42 -,78 -,54 -,67 -,69 -,77,91,58,59,56,14,2,6 1, I -,26,5,83 -,89,6,73,56,21 -,61 -,62,5 -,18,5,85,93,85,4,93,41,41 -,81 -,56 -,7 -,76 -,8,93,49,59,51,12,1,65,97 1, Cs -,15,44,73 -,72,56,64,47,31 -,4 -,27,14,7,28,69,73,69,35,62,19,28 -,46 -,37 -,44 -,6 -,54,82,59,88,7,6,,58,61,65 1, Hg,74,55,19,1 -,53,38,39,75,5,57,53 -,1,54,8,12,24,25 -,4 -,3,9,11,1,34,27,28,1,35,2,27 -,32, -,52 -,3 -,14,4 1, Çizelge 4.5 ŞA-7 karotu sedimentlerinde elementler arası korelasyon matriksi tablosu

60 Ni Fe Zn Rb Cu K I Br Mg Al Pb Ti Si V Cs Ce P Cr Mn Y Hg Zr Mo Ca As Sr S Co Cl Na U Th Ba Cd Hf Sn 1,9-1 Şekil 4.1 ŞA-7 karotunda Pearson korelasyonuna göre elementler arası ilişkileri gösterir dendogram 53

61 54 Si Al Fe Ca Na K Mg Ti P S Mn Ba Cr Ni Zn Cu Co Pb Sn Th As U Mo Sr Zr Rb V Ce Y Hf Cd Cl Br I Cs Hg Si 1, Al,9 1, Fe,37,62 1, Ca -,2 -,49 -,89 1, Na -,72 -,55 -,8,21 1, K,62,85,84 -,79 -,42 1, Mg,77,83,36 -,32 -,63,77 1, Ti,51,58,74 -,42,5,57,21 1, P,72,43 -,28,48 -,54,2,4,15 1, S,25 -,8 -,46,58 -,13 -,45 -,3,1,71 1, Mn,17,4,72 -,84 -,22,61,31,28 -,48 -,64 1, Ba,16,27,66 -,66 -,23,46 -,7,53 -,17 -,7,54 1, Cr,48,26 -,13,21 -,43 -,7,11 -,2,58,55 -,23 -,13 1, Ni,56,75,85 -,75 -,35,89,69,54 -,6 -,51,56,37 -,1 1, Zn,3,52,42 -,31 -,7,54,4,21,16 -,12 -,3,11,9,51 1, Cu,36,52,4 -,65 -,53,56,46 -,8 -,8 -,27,5,23,13,51,49 1, Co -,23 -,34,7 -,14,5 -,12 -,19 -,5 -,39 -,23,19 -,6,9,1 -,58 -,22 1, Pb,29,44,64 -,5 -,7,67,34,5,4 -,13,1,33,5,61,71,25 -,5 1, Sn,12,16 -,1 -,9 -,21 -,1 -,2 -,16,1,3 -,4,5,32,16,2,43 -,18 -,27 1, Th,73,69,42 -,35 -,54,57,6,41,35,1,48,17,51,43 -,3,23,18,22 -,17 1, As,3,31,67 -,66,,48 -,4,32 -,3 -,26,41,71,3,46,61,44 -,28,49,37,1 1, U,41,4,33 -,34 -,2,36,4,33 -,3 -,14,28 -,12 -,5,5 -,11,35,33,1,18,27 -,26 1, Mo, -,1 -,11,8 -,29 -,11,4 -,35,5 -,1 -,21 -,11,19,25,18,21,16 -,5,6 -,35,1,1 1, Sr -,18 -,5 -,88,97,11 -,8 -,39 -,43,51,69 -,85 -,54,37 -,78 -,31 -,61 -,1 -,44 -,3 -,29 -,55 -,44,1 1, Zr,25,31,26 -,12 -,18,42,56,18,13 -,42,2,5 -,48,44,26 -,2 -,2,27 -,42,2 -,1,4,1 -,27 1, Rb,37,62,92 -,92 -,22,85,44,59 -,33 -,54,85,6 -,7,79,19,45,22,47 -,1,61,54,37 -,22 -,89,14 1, V,9,17,48 -,42 -,5,18 -,23,43 -,12,5,45,81 -,9,19,14,19 -,3,4,21 -,3,67 -,18,1 -,36,5,32 1, Ce -,12,6,19 -,46 -,27,23,6 -,2 -,4 -,47,42,44 -,37,25 -,1,46 -,1 -,24,58 -,25,41,9,37 -,45,4,29,36 1, Y,47,7,75 -,5,4,66,37,75, -,25,38,41 -,3,69,47,18 -,28,35,32,3,57,27 -,6 -,54,18,63,44,19 1, Hf,4,7,14 -,3,1,14,14,25 -,1 -,22,6,25 -,68,22 -,2 -,19 -,23 -,7 -,8 -,37 -,6,13,18 -,17,72 -,1,32,38,27 1, Cd,54,47 -,6,19 -,14,15,27,33,63,61 -,42 -,22,31,2,36,17 -,48,21,14,15 -,15,35 -,21,18 -,17 -,16 -,18 -,35,21 -,12 1, Cl -,7 -,58 -,15,28,99 -,49 -,68,5 -,47, -,31 -,26 -,34 -,43 -,11 -,58,8 -,8 -,22 -,52 -,5 -,2 -,3,21 -,27 -,29 -,8 -,36 -,2 -,7 -,7 1, Br -,13 -,22 -,48,61,19 -,36 -,19 -,23,41,47 -,89 -,35,15 -,33,44 -,24 -,47,15,18 -,57 -,3 -,4,32,63 -,5 -,7 -,23 -,23 -,15,3,41,23 1, I -,52 -,7 -,69,76,45 -,78 -,58 -,33,8,38 -,79 -,4 -,24 -,62 -,25 -,61 -,5 -,35 -,3 -,81 -,45 -,23,28,7 -,2 -,86 -,19 -,16 -,44,34,4,49,66 1, Cs -,2 -,12,1 -,7 -,12 -,12 -,23,13 -,11,9 -,2,26 -,12,7 -,43 -,5,32 -,34,5 -,24 -,6,48,4 -,5 -,23,3,19,53,11,39 -,1 -,1 -,1,27 1, Hg,64,71,6 -,54 -,41,72,64,41,18 -,13,23,7,29,81,57,63,8,65,21,43,25,65,25 -,53,13,52 -,9 -,3,43 -,13,44 -,41 -,8 -,51,3 1, Çizelge 4.6 ŞA-8 karotu sedimentlerinde elementler arası korelasyon matriksi tablosu

62 Ni K Al Si Rb Fe Mn Mg Hg Y Ti Th P S Sr Ca I V Ba As Pb Zn Br U Cd Cu Cr Hf Zr Cl Na Mo Sn Ce Cs Co,9 1-1 Şekil 4.11 ŞA-8 karotunda Pearson korelasyonuna göre elementler arası ilişkileri gösterir dendogram 55

63 56 Si Al Fe Ca Na K Mg Ti P S Mn Ba Cr Ni Zn Cu Co Pb Sn Th As U Mo Sr Zr Rb V Ce Y Hf Cd Cl Br I Cs Hg Si 1, Al,78 1, Fe,44,76 1, Ca,34 -,17 -,43 1, Na,7 -,12 -,14,11 1, K,71,72,75 -,27,4 1, Mg,95,66,18,47,18,54 1, Ti,75,74,76,5,22,74,59 1, P,48,52,52,28 -,29,25,29,57 1, S,34 -,13 -,35,46,28,18,4 -,6 -,6 1, Mn,21,16,5 -,19,38,45,24 -,1 -,3,56 1, Ba,45,29,52,13 -,14,63,25,52,39,36,17 1, Cr,69,27,23,53,4,51,63,67,34,54,27,67 1, Ni,5,78,83 -,56 -,11,88,3,6,29 -,7,37,46,16 1, Zn,29,65,9 -,67 -,5,79,8,58,17 -,35,29,39,9,9 1, Cu,13,59,85 -,47 -,42,47 -,12,47,5 -,46 -,11,47 -,6,66,73 1, Co,15,11,24,2 -,27,17,1,25,38,1 -,14,58,26,7,7,4 1, Pb -,5,5,74 -,81 -,14,44 -,21,36, -,67 -,3,5 -,32,67,83,74,1 1, Sn,1,16,38 -,21,7,4 -,9,18,13,21,5,42,15,39,41,48,26,25 1, Th,1,49,46 -,64 -,35,42 -,1,13,11 -,35,7 -,7 -,43,67,6,49,1,63,24 1, As,36,64,44 -,45 -,11,45,26,43,28 -,22,6 -,4 -,2,65,48,33 -,27,47 -,12,52 1, U,4 -,19 -,18 -,9,12,13,2 -,5 -,19,43,8,18,19,3 -,1 -,24 -,3 -,24 -,6 -,12,15 1, Mo,15,13,4 -,6,43,32,21,11 -,33,37,73,29,34,22,23,3,22,6,58,3 -,11 -,9 1, Sr,29 -,17 -,42,95,1 -,24,44,1,17,41 -,6,12,51 -,54 -,6 -,46,25 -,74 -,13 -,6 -,48 -,28,12 1, Zr,56,18,1,51,11,37,49,45,46,44,14,59,78,13,2 -,3,41 -,43,5 -,16,7,13,2,51 1, Rb,41,57,73 -,5,3,9,22,54,15,9,54,54,28,92,87,54,16,55,55,58,45,4,4 -,42,27 1, V,29,53,67 -,64 -,25,76,1,28,2,3,47,45,,82,8,58,2,6,47,64,3,1,31 -,59 -,7,81 1, Ce,14,41,64 -,41,11,52,3,34,1 -,18,36,33,12,65,74,51 -,16,54,6,35,19 -,6,37 -,35 -,4,65,54 1, Y,56,61,65 -,34,5,72,36,58,41,1,25,32,32,76,63,3 -,18,32,3,35,64,31 -,17 -,44,23,66,56,4 1, Hf,28,2,26 -,8 -,14,52,19,34,3,16,16,4,24,42,31,13,32,22,1,24,29 -,16,16,5,25,55,29 -,1,21 1, Cd,67,63,46 -,15 -,4,71,6,55,12,3,31,3,44,57,54,19 -,2,23 -,1,17,59,24,1 -,12,37,5,44,23,62,22 1, Cl,14,2,9,4,94,18,19,34 -,21,17,4 -,5,43,3,15 -,26 -,2,3,1 -,32 -,13 -,7,39,6,5,16 -,9,23,18 -,5,3 1, Br,17,8,44,,14,29,6,36,4 -,16 -,16,42,33,17,37,16,16,23, -,11 -,33 -,3 -,3 -,2,3,19,25,44,24,,8,35 1, I -,6,6,46 -,1 -,19,1 -,18,27,8 -,57 -,44,24,2,4,36,37,33,43 -,7,1 -,31 -,35 -,19 -,5 -,14,3,18,23 -,4,4,1,5,8 1, Cs -,3,3,11,3,13 -,8 -,3,21 -,5 -,42 -,27,1,2 -,11,13,1,25,18 -,2 -,9 -,3 -,18,25,12,2 -,11 -,13,16 -,23 -,1,12,13,39,51 1, Hg,17,17,44,15 -,13,35,7,36,36 -,7 -,3,38,22,27,31,37,2,16,44 -,2 -,11 -,28 -,12,17,12,35,7,44,14,33,2,3,28,27 -,29 1, Çizelge 4.7 ŞA-13 karotu sedimentlerinde elementler arası korelasyon matriksi tablosu

64 I Br Cs Mg Si Al Rb Ni K Zn Fe Cu Pb V Y Ti Ce Cd Zr Cr Ba Th As Sn Mo Mn Co P S Hf Sr Ca Hg U Cl Na 1,9-1 Şekil 4.12 ŞA-13 karotunda Pearson korelasyonuna göre elementler arası ilişkileri gösterir dendogram 57

65 4.3.2 Faktör analizi ile değerlendirme Şarköy Kanyonu karot sedimentlerinde elementlerin bireysel dağılımlarının yanı sıra, ana ya da esas ve eser elementlerin birbirleriyle olan ilişkileri, korelasyon çiftlerinin ve bir arada bulunma şekillerinin belirlenmesi için PCA faktör analizi grafikleri düzenlenmiştir. Bu çerçevede, tuz faktörü (örneğin Na, Cl, Sr, Br, I), silikataluminyumsilikat faktörü (Al, Si, K, Mg, Ti, Fe, Mn, P, Rb gibi), karbonat faktörü (Ca, Sr, Mg), maden-mineral yatak faktörü (Pb, Zn, Cu, As, Mo, Sn, Mn, Co, Ni, V, Cd, Hg gibi), diyajenetik-hidrojenetik faktör (Mn, Co, U, Fe, Mo, gibi), antropojenik-çevre kirliliği faktörü (Zn, Cu, Pb gibi) tanımlanmıştır. ŞA-4 karotu sedimentlerinde Faktör-1 gruplarında pozitif olarak görülen Na ve Cl elementlerinin pozitif yönde korelasyon göstermesi sebebiyle bu grup tuzluluk faktörü olarak adlandırılabilir. Faktör 2 grubunda ise Si, Al, Fe, Ca, P, Mg, Ti, V ve Ba elementlerinin pozitif yönde birlikteliği alüminyumsilikat veya litojenik faktöre işaret etmektedir (Şekil 4.13). ŞA-4 karotu sedimentlerinde Faktör-1 %15,97, Faktör-2 %84,2 varyans değişimi ile belirlenmiştir. ŞA-5 karotu sedimentlerinde Faktör-1 grup element dağılımında, pozitif yönde yüksek birliktelik gösteren Si, Al, Ca, K, Mg, Ti, P, S elementlerinin varlığı alüminyumsilikat faktörünün baskın olduğunu göstermektedir. Faktör-2 ye göre ise baskın bir faktör grubu belirlemek güçtür. Ancak düşük de olsa birliktelik gösteren Fe, Mn, Ni, Zn, Cu, Co, Pb, Sn elementlerinin maden-mineral yatak faktörüne işaret ettiği söylenebilir (Şekil 4.14). ŞA-5 karotu sedimentlerinde Faktör-1 %94,67, Faktör-2 %5,33 varyans değişimi ile belirlenmiştir. ŞA-6 karotu sedimentlerinde Faktör-1 ve Faktör-2 grup elementlerden, Si, Al, Ti, K, Mg elementleri aluminyumsilikat-litojenik faktörü, Fe, Mn, Ni, Cu, Co, Rb, V, Zr, Mo maden-mineral yatak faktörünü göstermektedir. Negatif yönde korelasyon gösteren Ca ve Sr elementleri karbonat faktörüne işaret etmektedir. Faktör-2 ye göre negatif yönde korelasyon gösteren Mn, P, S ve As element dağılımı ise, derinliğe göre dağılımları ile karşılaştırıldığında, karotun alt kısımlarına doğru kısımlarda artış göstermeleri 58

66 nedeniyle, maden-mineral yatak ve diyajenetik faktör ile açıklanabilir (Şekil 4.15). ŞA- 6 karotu sedimentlerinde Faktör-1 %99,96, Faktör-2 %.3 varyans değişimi ile belirlenmiştir. ŞA-7 karotu sedimentlerinde Faktör-1 grubunda pozitif yönde Fe, K, Mg, Ni, Cu, Zn, Co, Pb, Sn, Rb, V, Ce elementlerinin varlığı maden-mineral yatak ve aluminyumsilikat faktörlerinin karışımına işaret etmektedir. Bununla birlikte pozitif korelasyon gösteren Na, Cl, Br ve I elementleri tuz faktörünü yansıtmaktadır. Faktör-2 grubunda ise pozitif yönde Si, Al, K, Mg, Ti, Fe, S elementlerinin yoğunlaşması litojenik faktörü gösterdiği şeklinde yorumlanabilir (Şekil 4.16). ŞA-7 karotu sedimentlerinde Faktör-1 %96,88, Faktör-2 %3,11 varyans değişimi ile belirlenmiştir. ŞA-8 karotu sedimentlerinde Faktör-1 grubunda Si, Al, Mg, K, P, S, Fe, Mn, Ni, Ba elementlerinin pozitif korelasyonu görülmektedir. Bu grup alüminyumsilikat faktörü olarak adlandırılabilir. Faktör-2 grubunda ise element dağılımları hem pozitif hem de negatif yönde bir dağılım göstermektedir. Buna göre pozitif yönde Fe, Mn, Ni, Rb elementlerinin yakınlığı maden-mineral yatak, negatif yönde Ca ve Sr elementlerinin yakınlığı karbonat faktörüne işaret etmektedir (Şekil 4.17). ŞA-8 karotu sedimentlerinde Faktör-1 %1,9, Faktör-2 %98,9 varyans değişimi ile belirlenmiştir. ŞA-13 karotu sedimentlerinde Faktör-1 grubu, Na ve Cl elementlerinin yüksek oranda pozitif korelasyon göstermesi nedeniyle tuzluluk faktörü olarak adlandırılabilir. Diğer element grupları bu karotta faktör oluşturacak derecede bir pozitif veya negatif korelasyon göstermemektedir. Faktör-2 grubunda ise Mn, Mo, S, Sn, Rb, V elementlerinin pozitif korelasyonu, maden-mineral yatak faktörü olarak adlandırılabilir (Şekil 4.18). ŞA-13 karotu sedimentlerinde Faktör-1 %65,56, Faktör-2 %34,42 varyans değişimi ile belirlenmiştir. 59

67 ŞA-4 Faktör-2 Faktör-1 Şekil 4.13 ŞA-4 karot sedimentleri element faktör analizi grafikleri 6

Daha göster