EAL EAL-G12. Ölçme ve Test Cihazlarının Ulusal Standartlara zlenebilirli i. Avrupa birli i. Referans Yayın

Transkript

1 EAL Laboratuarların EAL-G12 ÖLÇÜM Akreditasyonu ZLENEB L RL için Avrupa birli i Referans Yayın EAL-G12 Ölçme ve Test Cihazlarının Ulusal Standartlara zlenebilirli i AMAÇ Kalite sistemleri için ISO 9000 standart serilerinin ve test laboratuarlarının çalı tırılması için EN standardının gereksinimlerini kar ılayabilmek için ölçüm cihazlarının kalibrasyonu ve bakımı hakkında rehberlik etmek. BASKI 1 KASIM 1995 SAYFA 1/16

2 Kaynak Bu yayın EAL in 2. komitesi tarafından yazılmı tır. Resmi dil Bu metin gerekti inde di er dillere çevrilebilir. ngilizce çeviri eksiksiz çeviri olarak kalır. Yayın hakkı Bu metnin yayın hakkı EAL de bulunmaktadır. Bu metin satı için ço altılamaz. Ek bilgi Bu yayın hakkında ek bilgi için, a a ıda telefon ve faks numaraları verilen kendi Ulusal EAL üyenize ba vurunuz: Ulusal Kalib. Üyesi Ulusal Test Üyesi Ulusal Kalib. Üyesi Ulusal Test Üyesi Avusturya BMwA Tel: BMwA Tel: Fax: talya SIT Tel: Fax: SINAL Tel: Fax: Belçika BKO/OBE Tel: Fax: BELTEST Tel: Fax: Hollanda RvA Tel: Fax: RvA Tel: Fax: Danimarka DANAK Tel: Fax: DANAK Tel: Fax: Norveç NA Tel: Fax: NA Tel: Fax: Finlandiya FINAS Tel: Fax: FINAS Tel: Fax: Portekiz IPQ Tel: Fax: IPQ Tel: Fax: Fransa COFRAC Tel: Fax: COFRAC Tel: Fax: spanya ENAC Tel: Fax: ENAC Tel: Fax: Almanya DKD Tel: Fax: DAR Tel: Fax: sveç SWEDAC Tel: Fax: SWEDAC Tel: Fax: Yunanistan Ticaret Bakanlı ı Tel: Fax: ELOT Tel: Fax: sviçre SAS Tel: Fax: SAS Tel: Fax: zlanda ISAC Tel: Fax: ISAC Tel: Fax: Britanya Krallı ı UKAS Tel: Fax: UKAS Tel: Fax: rlanda NAB Tel: Fax: NAB Tel: Fax: SAYFA 2 / 16 BASKI 1 KASIM 1995

3 çindekiler Bölüm Sayfa 0 Giri 4 1 Kapsam ve uygulama sahası 4 2 Üretim ve test laboratuarlarındaki ölçme ve test cihazları 4 3 Kalibrasyon, izlenebilirlik 5 4 Kalibrasyon ve izlenebilirlik neden gereklidir? 6 5 zlenebilirlik maddeleri 6 6 Kalibrasyon hiyerar isi 7 7 Standartlar hiyerar inde terminoloji 11 Ek A Ölçüm ve test cihazının kalibrasyon ve izlenebilirli inin denetlenmesi 13 için kontrol listesi BASKI 1 KASIM 1995 SAYFA 3/16

4 0 Giri 0.1 Ürün ve hizmet kalitesi güvenli ölçümlere ba lıdır. Ölçümlerin bu önemi ilgili standarttaki Ulusal ve Uluslar arası standartlara izlenebilirlik gereksiniminden kaynaklanır. zlenebilirlik teriminin standartlarda ve literatürde farklı manalara yol açacak tanım ve açıklamaları bulunur. 0.2 zlenebilirlik için yazılı dokümanda gösterilenden daha fazlası vardır ve bu rehber yayının hedefi izlenebilirlik prensiplerinin daha açık ifade edilmesi ve nasıl uygulanaca ının gösterilmesi ile ilgilidir. 1 Kapsam ve uygulama sahası 1.1 Bu yayın ilgili standartlardaki, EN ISO 9000 ve EN serisi gibi, izlenebilirlik gereksinimlerinin organizasyonlara nasıl uygulanaca ı hakkında yardım sa lar. Ölçüm ve test cihazlarının denetiminin kalite güvencenin önemli bir parçası olan bütün organizasyonlar için geçerlidir. Endüstriyel üretim prosesleri (tasarım, üretim, montaj ve son kontrol) ile ilgili organizasyonlar ve kalibrasyon ve test laboratuarları tarafından kullanılabilir. 1.2 Bu yayın test laboratuarları ve denetleme kurumları denetleyicileri ve ölçümler yapan organizasyonların kalite sistemlerinin denetleyicileri tarafından da kullanılabilir. 1.3 Ek A, ç kalite tetkikçileri veya denetleyiciler tarafından kullanılabilecek bir kontrol listesidir. 2 Üretim ve test laboratuarlarındaki ölçme ve test cihazları 2.1 Mü terilerin artan beklentilerini kar ılamak amacı ile, özellikle Avrupa iç piyasasında ekonomik pozisyon sa lamak veya düzeltmek ihtiyacında olan her firma için ürün kalite güvencesinin önemi artmaktadır. 2.2 Bir ürün için yüksek kalite gereksinimleri, yeterli bir kalite sistemi olması gerekti i anlamına gelir. Kalite sistemleri için gereksinimler, örne in, ISO 9000,Avrupa standartlarında ise EN-ISO 9000 olarak geçen standart serilerinde verilmi tir. Ölçüm ve test cihazlarının kontrol, kalibrasyon ve bakımı bu standartların içeri inin önemli bir parçasıdır ve ölçümlerin üretim prosesleri boyunca düzgünce yapılmasını güvence altına alır. Yani tüm ölçüm sonuçları ulusal standartlara izlenebilir olmalıdır. 2.3 Ölçüm ve test cihazlarının kontrol, kalibrasyon ve bakımını ve bunun pratikte ne demek oldu unu anlatan EAL-G12, kalite sistemi olu turan organizasyonlara yardımcıdır. Yani endüstride kaliteden sorumlu ki ilere hitap eder. SAYFA 4 / 16 BASKI 1 KASIM 1995

5 2.4 Bununla birlikte ölçüm ve test cihazlarının kalibrasyonu ve ölçümlerin ulusal standartlara izlenebilirli i, kalibrasyon ve test laboratuarlarının çalı ması ile ilgili önemli bir gereksinimdir ve EN serisi ve buna denk uluslar arası yayınlara uygun akreditasyonları için gereklidir. Yani EAL- G12 kalibrasyon ve test laboratuarları i leten ve onları akreditasyon prosedürünün bir parçası olarak denetleyen ki ilere de hitap eder. 3 Kalibrasyon, izlenebilirlik 3.1 Kalibrasyon, bir ölçüm cihazının gösterdi i de erin (yada bir madde ölçümünün verilen de erinin), ölçütün konvansiyonel gerçek de erinden sapmasının belirlenmesi ve dokümante edilmesidir. 3.2 zlenebilirlik, ölçüm cihazında okunan de erin ( veya bir madde ölçümünün ), bir veya daha fazla kademede bir ulusal standart ile kar ıla tırılması i lemidir. 3.3 Bu kademelerin her birinde kalibrasyon, metrolojik kalitesi daha yüksek standartta olan bir standart ile yapılır. Öyleyse ekil 1 de gösterildi i gibi bir kalibrasyon hiyerar isi vardır. Bu ekil firma içinde yapılan kalibrasyon sisteminin ( eklin sa tarafı) var olan metrolojik yapı ile ba lantısını gösterir. 3.4 Kalibrasyon ve izlenebilirlik tanımları Uluslar arası Metrolojide Kullanılan Temel ve Genel Terimler Sözlü ünde verilmi tir (VIM 1993). Ul. Metr. Enstitüsü Ulusal Standartlar Akredite Kalibrasyon Laboratuarı Referans standartlar Kalibrasyon merkezi irketin referans standartları Yerinde kalibrasyon Çalı ma standartları yada fabrika standartları irketlerin ölçme ekipmanları Üretimde kullanılan cihazlar ekil 1 BASKI 1 KASIM 1995 SAYFA 5/16

6 4 Kalibrasyon ve izlenebilirlik neden gereklidir? 4.1 Ölçüm ve test cihazlarının kalibrasyon yardımıyla ulusal standartlara izlenebilirli i u ulusal ve uluslar arası iste in yerine getirilmesi için gereklidir; Üretilen parçalar birbiriyle de i tirilebilir olmalı yani üretim yapan firmalar ve bu parçaların montajını yapan mü teriler aynı ölçüyü ölçmelidir. 4.2 Ölçümün izlenebilirli inin teknik oldu u kadar yasal sonuçları da vardır. Ürünün üreticisi ile yapılan anla madaki artlar (Ürün kalitesinin garantisi) ve düzgün kullanıldı ında güvenli i kusurlarından dolayı etkilenmeyen ürünleri piyasaya sürme, uygun kanunlar ve yasal düzenlemeler ile uyumlu olmak zorunlulu undadır. Not: E er ölçüm ve test cihazının do rulu u için ba layıcı gereksinimler sa lanmamı ise garanti edilmi kalitenin yerine getirilmedi i kabul edilir. 4.3 Sorumlulu u ispatlamak gerekli olur ise üretici sistematik ve dokümante edilmi bir sistemle uygun ölçüm ve test ekipmanı kullanılarak ürün kontrolü yaptı ını gösterebilmelidir. 4.4 Kalibrasyon ve test laboratuarlarının neden anlatılan ekilde ölçüm ve test cihazlarının kontrolünü yapması gerekti ini anlatan benzer teknik ve yasal sebepler vardır. 5 zlenebilirlik maddeleri 5.1 zlenebilirlik birkaç temel madde ile karakterize edilir: (a) Genellikle ulusal veya uluslar arası bir standarda dayanan Kesintisiz kar ıla tırma zinciri; (b) Ölçüm belirsizli i; kabul edilen metotlara göre izlenebilirlik zincirinin her kademesinde hesaplanmalı ve tüm zincir için bir genel belirsizlik hesaplanabilecek ekilde gösterilmeli; (c) Dokümantasyon; zincirdeki her kademe dokümante edilmi ve genel olarak onaylanmı prosedürlere göre gerçekle tirilmeli aynı ekilde sonuçlar dokümante edilmelidir; (d) Rekabet; zincirdeki bir veya birkaç kademeyi olu turan laboratuarlar veya kurumlar teknik olarak rekabet edebilirliklerini gösteren bir ispat sa lamalıdır, örne in akredite olduklarını belgeleyerek; (e) Referansın SI birimine ba lılı ı; kar ıla tırma zinciri SI birimlerinin gerçekle tirilmesi için primer standartlarda sonlanmalıdır. (f) Re-kalibrasyon; kalibrasyonlar uygun aralıklarla tekrar edilmeli, bu aralıkların uzunlu u birkaç de i kene ba lıdır. Örne in gereken belirsizlik, kullanım sıklı ı, kullanım ekli,cihazın stabilitesi. SAYFA 6 / 16 BASKI 1 KASIM 1995

7 5.2 Bir çok alanda referans maddeler fiziksel referans standartların yerini alır. Böyle referans maddelerin ilgili SI birimlerine izlenebilirli i de aynı derecede önemlidir. Referans maddelerin sertifikasyonu SI birimlerine izlenebilirli i göstermek için sık kullanılan bir metottur. 6 Kalibrasyon hiyerar isi 6.1 Uluslar arası seviye Uluslar arası seviyede uluslar arası Birim sistemi (SI) ve primer standartların gerçekle tirilmesi ile ilgili kararlar Ölçüler ve a ırlıklar genel konferansı (CGPM) tarafından alınır. Uluslar arası A ırlıklar ve Ölçüler Bürosu (BIPM) primer standartların geli tirilmesi ve bakımı ve en üst seviyedeki kar ıla tırmaları organize eder. 6.2 Ulusal Metroloji Enstitüleri Ulusal Metroloji Enstitüleri neredeyse tüm ülkelerde metroloji için en yüksek otoritedir. Genelde o ülkedeki fiziksel büyüklükler için izlenebilirlik kayna ı olan ulusal standartları bulundururlar. E er Ulusal Metroloji Enstitüsünün ölçüm ile ilgili SI birimini (SI birimi bütün türetilmi birimleri kapsar) gerçekle tirebilecek imkanları varsa ulusal standart birimi gerçekle tiren primer standarta direk olarak izlenebilirdir. E er enstitünün bu imkanı yoksa ölçümlerin di er bir ülkede bulunan bir primer standarda izlenebilirli ini sa lamalıdır. Ulusal Metroloji Enstitüleri, primer standartların kendisinin uluslar arası kar ıla tırılabilir oldu unu sa lar. Bu Ulusal Metroloji Enstitüleri ölçüm birimlerini kullanıcılara, bilim adamlarına, halk otoritelerine, laboratuarlar veya endüstriyel te ebbüslere yaymakla sorumludurlar. Yani bir ülkedeki kalibrasyon hiyerar isinin en üstündedirler. Batı Avrupa Ulusal Metroloji Enstitüleri, EUROMET adı altında i birli i yapmı lardır. 6.3 Akredite kalibrasyon laboratuarları Kalibrasyon Laboratuarı Akreditasyon Kurumları belirlenmi kriterlere göre endüstrideki kalibrasyon laboratuarlarını ve di er organizasyonları akredite eder. Batı Avrupa için bu kriterler EN de ortaya konmu tur. Uluslar arası olarak ISO/IEC Guide 25 kriteri sıklıkla kullanılır. Yayınlar tümüyle benzerdir. Bazı ba lıklar için EAL uygulama yayınları geli tirmi tir. Akreditasyon genellikle belirlenmi ölçütler için ve ilgili kalibrasyon laboratuarında bulunan uygun ölçüm cihazları tarafından sa lanan en küçük ölçüm belirsizlikleri için verilir (en iyi ölçüm kapasitesi) Akredite laboratuarlar genellikle bir firmanın iç kalibrasyon hiyerar isinde en üsttedir.görevleri, çalı ma standartlarını (fabrika standartlarını) uygun aralıklarda Ulusal Metroloji Enstitüsü tarafından veya uygun ölçüm kapasitesine sahip akredite laboratuar tarafından kalibre edilmi referans standartlarla kar ıla tırmaktır. BASKI 1 KASIM 1995 SAYFA 7/16

8 6.3.3 Bir çok akredite laboratuar üçüncü ahısların iste i üzerine kalibrasyon yapar, örne in uygun cihazlarla kalibrasyon ve ölçüm imkanları olmayan firmalar için ve ürün sertifikasyonu alanında faaliyet gösteren özel test laboratuarları için. Not: E er bir akredite laboratuarın belirli bir kalibrasyon yapması istenirse, kullanıcı elde edilen ölçüm belirsizli inin kalibre edilmi cihazın istenen kullanımına uygun oldu unu sa lamalıdır Kalibrasyon sonuçları bir kalibrasyon sertifikasında dokümante edilmelidir Avrupa Kalibrasyon Laboratuarı Akreditasyon Kurumları EAL altında i birli ine girmi lerdir. EAL in bir temel hedefi herhangi bir akredite laboratuarın verdi i kalibrasyon sertifikalarının di er ülkelerde kabul edilmesini sa lamaktır. Bu, laboratuarların ve Akreditasyon Kurumlarının uyumlu bir ekilde çalı malarını ifade eder. Akreditasyon Kurumlarının de erlendirmesi ve laboratuar kar ıla tırmalarının sonuçları, EAL in kalibrasyon sertifikalarının kar ılıklı kabulü hakkındaki çok uluslu kararında yer almı tır. Bu demektir ki çok uluslu kararda imzası olan bir akredite kalibrasyon laboratuarı tarafından verilen resmi kalibrasyon sertifikaları (akreditasyon kurumunun logosunu ta ıyan), di er imzası olan akredite laboratuarlar tarafından verilen sertifikalara e de erdir. 6.4 Dahili kalibrasyon (fabrikada kalibrasyon ) Bir dahili kalibrasyon sistemi firmada kullanılan tüm ölçüm ve test cihazlarının düzenli olarak kendi referans standartlarına kar ı kalibre edilmesini sa lar. Firma referans standartları, ölçüm izlenebilirli ini akredite bir kalibrasyon laboratuarından veya Ulusal Metroloji Enstitüsü tarafından kalibre edilerek sa lamalıdır. Dahili kalibrasyon bir fabrika kalibrasyon sertifikası, bir kalibrasyon etiketi veya bazı di er metotlar ile ispatlamalıdır. Kalibrasyon bilgileri daha önceden belirlenmi bir zaman süresince saklanmalıdır Dahili kalibrasyonun metrolojik kontrol kapsamı, ilgili firmanın kendi yetkisindedir.bu kapsam, ölçüm ve test cihazından elde edilen sonuçların yeterince do ru ve güvenilir olmasını sa layacak belirli uygulamalara dayandırılmalıdır. Dahili kalibrasyon yapan organizasyonların iç amaçlar için uygulanan EN ISO 9000 serisi standartların gereksinimlerini sa layacak ekilde akreditasyonu gerekli de ildir. Bununla birlikte bir dı kurum tarafından izlenebilirlik ispatı olarak kullanılacak dahili kalibrasyon sertifikasının kullanımı, bu sertifikayı yayınlayan organizasyon yeterlili ini göstermesini gerektirir Standart hiyerar isi ve irketin ulusal standartlara dayanan ölçüm ve test sonuçlarının izlenebilirli ini anlatan metrolojik organizasyon yapısı ekil 2-5 te gösterilmi tir. Standart veya ölçüm ve test cihazının kullanıcısı, hiyerar inin her seviyesi için yapıdaki fonksiyonları ve metrolojik temeli ve yaptı ı i in sonucu (dokümantasyon) ile gösterilmi tir. SAYFA 8 / 16 BASKI 1 KASIM 1995

9 Standart (Ölçüm cihazı) Sorumlu Görevler Kalibrasyon veya ölçüm temelleri Kalibrasyon veya ölçümün dokümantasyonu Ulusal Standart Ulusal Metroloji Enstitüsü Ulusal standartları bulundurmak SI birimlerini temsil etmek ve uluslar arası kar ıla tırmayı sa lamak Referans standart için kalibrasyon sertifikası Referans standart Akredite kalibrasyon Laboratuarları Bir ülkenin metrolojik yapısını korumak Ulusal Met. Enstitüsü veya di er akredite laboratuardan kalibrasyon sertifikası Çalı ma standardı veya fabrika standardı için kalibrasyon sertifikası Çalı ma standardı Fabrika standardı Yerinde kalibrasyon bölümü Firma içi kullanılan test cihazlarının denetlenmesi Ulusal Met. Enstitüsü veya di er akredite laboratuardan kalibrasyon sertifikası Fabrika kalibrasyon sertifikası, kalibrasyon i areti veya benzeri ölçüm cihazı için Ölçme cihazı ekil 2 Bir firmanın tüm kısımları Kalite güvence ölçümlerinin bir parçası olan testler ve ölçümler Fabrika kalibrasyon sertifikası, kalibrasyon i areti veya benzeri Kalibrasyon i areti veya benzeri Dalgaboyu standardı Ulusal Standart Kesi im komparatörü Referans standart Lazer interferometre Blok mastar komparatörü -fark ölçümü- Çalı ma standardı Fabrika standardı ölçü aletleri / mikrometreler test cihazları blok mastar 0/1 do rulukta Ölçme cihazı ölçü aleti mikrometre uzunluk ölçüm probu; elektriksel, optik, pnömatik ekil 3 BASKI 1 KASIM 1995 SAYFA 9/16

10 Ulusal Standart Josephson voltaj standardı Referans standart Elektriksel voltaj standartları 1V/1,018V/10V Banyoda bulundurulan standart dirençler Hassas ölçü aletleri -dc gerilim standardı -dijital voltmetre -gerilim bölücü Çalı ma standardı Fabrika standardı dc gerilim kalibratörü hassas dijital multimetre Ölçme cihazı dc voltmetre dc gerilim bölücü dc gerilim kayna ı ekil 4 Ulusal Standart standart sıvı su sütunu standart piston manometre kar ıla tırma tezgahı Referans standart piston manometre Çalı ma standardı Fabrika standardı kar ıla tırma tezgahı referans basınç ölçerler (hissediciler) hassas manometreler Ölçme cihazı çalı ma basıncı sensörü endüstriyel manometre ekil 5 SAYFA 10 / 16 BASKI 1 KASIM 1995

11 7 Standartlar hiyerar isinde terminoloji 7.1 A a ıdaki tanımlar standartlar hiyerar isi için geçerlidir ( Uluslar arası Metrolojide Kullanılan Temel ve Genel Terimler Sözlü ünden (VIM) alınmı tır, BIPM in 1993 yayını.) Primer standart: En yüksek metrolojik özelli e sahip olarak bilinen veya bu ekilde tasarlanan ve de eri, aynı büyüklü ün di er standartlarına izlenebilirlik olmaksızın kabul edilmi standart. Uluslar arası standart: Uluslar arası seviyede ilgili büyüklü ün di er standartlarına de er aktarmak için uluslar arası bir anla mayla temel olarak kullanılan standart. Ulusal standart: Bir ülkede, ilgili büyüklü ün di er standartlarına de er aktarmak için ulusal bir kararla temel olarak kullanılan standart. Referans standart: Belirli bir yerde veya organizasyonda bulunan genelde en yüksek metrolojik özelli e sahip, yapılan ölçümlerin kendisinden türetildi i standart. Transfer standardı: Standartları kar ıla tırmak için aracı olarak kullanılan standart. Seyahat standardı: De i ik yerler arasında ta ıma amacıyla kullanılan, bazen özel bir yapıya sahip standart. Çalı ma standardı: Bir referans standartla kalibrasyonu yapılmı, rutin olarak madde ölçülerinin, ölçü aletlerinin veya referans maddelerin kalibrasyonunun veya kontrolünün kendisiyle yapıldı ı standart.çalı ma standartları, aynı zamanda referans standartlar da olabilir. Bu durum, çalı ma standartlarının kalibrasyonunun direk olarak bir ulusal metroloji enstitüsünün standartları tarafından yapılmasıyla olur. Sertifikalı referans malzeme (SRM):Bir ya da birkaç özellik de eri bir prosedürle sertifika edilmi, özellik de erlerinin belirtildi i birimin tam bir realizasyonuna izlenebilirli i ortaya koyan bir sertifikası olan ve her sertifikalı de erin belirtilmi bir güvenilirlik seviyesinde bir belirsizlikle verildi i referans madde. Notlar: 1 Genellikle SRM ler, özellik de erleri aynı partiden alınan numuneler üzerinde,belirtilmi belirsizlik limitlerinde yapılan ölçümlerle belirlenen partiler halinde hazırlanır. 2 Sertifikalı referans maddelerin sertifikalandırılmı özellikleri, bazen madde özel olarak imal edilmi bir cihaza dahil edildi inde uygun ve güvenilir olarak realize edilir, örne in bir transmisyon filtresinin içine optik yo unlu u bilinen bir madde, bir mikroskop lamı üzerine yerle tirilen düzgün tanecik küreleri. Böyle maddeler de SRM olarak kabul edilebilir. 3 Bütün SRMler, Uluslar arası temel ve genel metrolojik terimler sözlü ünde(vim) verilen ölçüm standardı veya etalon tanımına girer. BASKI 1 KASIM 1995 SAYFA 11/16

12 4 Bazı SRM ler ve RM ler(a a ıya bakınız), belirli bir kimyasal yapıyla ili kilendirilemediklerinden veya di er sebeplerden dolayı, tam olarak tanımlanmı fiziksel ve kimyasal ölçüm metodlarıyla belirlenemezler. Bu tür maddeler, Dünya Sa lık Örgütü(WHO) tarafından uluslar arası bir birim tayin edilmi a ı maddesi gibi kesin biyolojik maddeler içerir. Referans malzeme (RM): Bir ya da birkaç özellik de erleri yeterince homojen olan ve bir cihazın kalibrasyonu, bir ölçme metodunun de erlendirilmesi veya maddelere de er atamak için tayin edilen malzeme veya madde. Not: Bir RM, saf veya karı ık gaz, sıvı veya katı halde olabilir. Örnek olarak; viskozimetrelerin kalibrasyonu için kullanılan su, kalorimetride ısı kapasite kalibratörü olarak kullanılan safir ve kimyasal analizde yapılan kalibrasyonlarda kullanılan çözeltiler verilebilir. Genel Not: Herhangi bir standardın de erinin bir belirsizli i vardır. Kalibrasyon hiyerar isinde standardın seviyesi yükseldikçe belirsizli i azalır. Yani her bir alt seviye, ölçüm belirsizli inde artı anlamına gelir. SAYFA 12 / 16 BASKI 1 KASIM 1995

13 Ek A EAL-G12 ÖLÇÜM ZLENEB L RL Ölçüm ve test cihazının kalibrasyon ve izlenebilirli inin denetlenmesi için kontrol listesi (UYARI: olumsuz cevaplar daha ba ka sorular gerektirebilir.) A0 Genel uyarılar A0.1 ölçüm cihazının denetcisi metroloji ve kalibrasyon alanında yeterli bilgiye sahip olmalıdır. A0.2 Denetim sadece laboratuarın akredite oldu u test faaliyetleri için uygulanır; daha önceden ba ka bir kurum tarafından akredite edilmi sadece kalibrasyon yapan bir laboratuarların çalı masına uygulanmaz. A1 Ölçüm cihazının uygun kalibrasyonu A1.1 Tüm ölçüm cihazları için kalibrasyon düzeni var mıdır: (a) Ölçüm cihazının ölçüm belirsizli i ile uygun; (b) Ölçülen büyüklü ün test sonucu üzerindeki etkisi ile ilgili uygunluk; A1.2 Do al sabitlere (örne in tanımlanmı dalga boyları) dayalı ölçüm cihazları için belirlenmi uygun fonksiyonel test belirlenmi mi? A2 Ölçüm cihazı kalibrasyonu yapan kurumlar A2.1 Kalibrasyon, genellikle kalibrasyon için sorumlu veya akredite veya bu amaç için kabul edilmi bir dı kurum tarafından mı yapılıyor? (a) Bir Ulusal Metroloji Enstitüsü tarafından mı? (b) Bir akredite kalibrasyon laboratuarı tarafından mı? A2.2 Kalibrasyon, A2.1 (a) ve A2.1 (b) de bahsedilen kategorilere girmeyen bir iç veya dı laboratuar tarafından mı yapılıyor? (a) Test laboratuarını i leten enstitünün yeterli bir iç kurumu? (b) Test laboratuarındaki yeterli bir ki i veya grup tarafından mı? (c) Ölçü cihazının kullanıcısı tarafından mı? (d) Yeterlili i bir denetimle belirlenmi bir dı kurum tarafından mı? BASKI 1 KASIM 1995 SAYFA 13/16

14 A3 Kalibrasyon faaliyetleri (A3 sadece A2.2 deki soruların birinin cevabı evet ise uygulanır.) A3.1 Tüm ölçüm ve test cihazları için, iç referans standartlar ve uygun ise çalı ma standartları ve ölçüm ve test sonuçları ile ilgili ölçülmü büyüklükler mevcut mu? A3.2 Referans standartlar direk veya en direk olarak ulusal standartlara kesintisiz bir zincir ile ba lanarak sertifikalandırılmı mı ve bir kalibrasyon etiketi ile etiketlendirilmi mi? A3.3 Bütün kalibrasyon cihazları tam olarak tanımlanmı mı? A3.4 Her kalibrasyon bir prosedürde, örne in akı emaları veya geçi diyagramları, anlatılmı mı? A3.5 Kalibrasyon prosedürü adım adım anlatılmı mı? A3.6 Tanımlanmı çevresel artlar kalibrasyonlar esnasında sa lanmı mı? A3.7 lgili çevre ko ulları kalibrasyonlar esnasında kayıt altına alınmı mı? A3.8 Kalibrasyon cihazının ölçüm belirsizli i hesabı için prosedürler belirlenmi mi ve takip edilmi mi? A3.9 Re-kalibrasyon aralıkları cihazın özellikleri ve ilgili kullanıma ba lı olarak sabitlenmi mi ve düzenli re-kalibrasyonlar için programlar var mı? A4 Sonuçların dokümantasyonu ve de erlendirilmesi A4.1 Kalibrasyon sonuçları ve ilgili belirsizlikler dökümante edilmi mi? A4.2 Belirli re-kalibrasyon aralıklarının gözlemlenmesi denetlenmi mi? A4.3 Her ölçümden önce kalibrasyonlar nerede yaptırılmalı, bu gibi durumlar açıkça belirtilmi mi? Ölçüm cihazları uygun olarak etiketlendirilmi mi? A4.4 Kalibrasyonların sonuçları(çevre artları da, e er uygulanabiliyorsa) dökümante edilmi ve dosyalanmı mı? Bu dökümanlar ölçüm cihazının kullanıcısına açık mı? A4.5 Ölçüm cihazı için ortaya konulan do rulama sisteminin görünür belirtisi olarak bir kalibrasyon etiketi kullanılmı mı? A4.6 Kalibrasyon etiketi bir kalibrasyon sertifikasıyla desteklenmi mi ve sertifika numarası etikette belirtilmi mi? A4.7 Kalibrasyon ve ayar için, kullanıcı tarafından ayarlanmaması gereken kontroller mühürlenmi mi? SAYFA 14 / 16 BASKI 1 KASIM 1995

15 A5 Belirlenmi kalibrasyon prosedürleri A5.1 Ölçüm cihazı otomatik kalibrasyon (self-calibration) yapabilen bir cihaz mı? (a) ç referans kalibreli mi? (b) otomatik kalibrasyon i lemi kontrol edilmi mi? A5.2 Ölçüm cihazı bir iç referans yardımıyla daha az stabil bir bile enin iç kalibrasyonunu içeriyor mu? (a) ç referans kalibreli mi? (b) ç kalibrasyon prosedürü kontrol edilmi mi? (c) ç kalibrasyon düzenli olarak yapılmı mı, örne in ölçüm cihazının her kullanımından önce? A5.3 Tüm ölçüm sistemi bir bütün olarak kalibre edilmi mi? (a) Ölçüm sisteminin bile enleri özellikle sıfır ayarına ba lı olarak tek tek ayarlanmı mı? (b) Tüm ölçüm sistemi için etiketleme nasıl yapılmı? A5.4 Bir ölçüm sisteminin elemanları tek tek kalibre edilmi mi? (a) Tüm ölçüm sistemi için kalibrasyon parametreleri, tek tek bile enlerin de erlerinden mi belirlenmi? A5.5 Ayrı ayrı kalibre edilemeyen ölçüm cihazları için (gergi ölçü transdüserleri gibi) ne yapılmı? (a) Örnekler kalibre edilmi mi? Devamlı örnek testi uygulanmı mı? (b) Örnek testini hangi kurum yapıyor? (c) A5.5(b) de bahsedilen kurum EN veya ISO/IEC Guide 25 in gereksinimlerini sa lıyor mu? (d) Kurum EN veya ISO/IEC Guide 25 e göre akredite edilmi mi? A5.6 Kalibrasyon için referans maddeler kullanılmı mı? (a) Referans maddeler sertifikalı mı? A5.7 Kalibrasyonlar bilgisayar destekli mi? (a) Yazılım geçerli bir yazılım mı? (b) Hangi metodla yapılmı? BASKI 1 KASIM 1995 SAYFA 15/16

16 A6 Sorumluluklar; ölçüm cihazının kalibrasyonunun yönetimsel kısmı A6.1 Ölçüm cihazının her kullanıcısı, kendi cihazının kalibrasyon durumundan sorumlu olmasından haberdar mı? A6.2 Her yeni ölçüm cihazı kullanımdan önce kalibre edilmi mi? A6.3 Ölçüm cihazları kalibrasyon geçerlilik süreleri doldu unda bir do rulama sistemiyle re-kalibrasyona gönderiliyor mu? A6.4 Çalı ma standartları, iç referans standartlar ve izlenebilir kalibrasyonları için sorumluluklar açıkça belirtilmi mi? A6.5 Kalibrasyon yazılımının güvenilirli i için sorumluluk açıkça belirtilmi mi? SAYFA 16 / 16 BASKI 1 KASIM 1995