TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI

Transkript

1 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI 2017

2

3 TÜRKİYE SERMAYE PİYASASI 2017 HAZIRLAYANLAR Ekin Fıkırkoca-Asena Gökben Altaş Ceylan Anıl Deniz Kahraman Onur Salttürk ÜYE VERİTABANI Aslı Hondu İmamoğlu Telman Şahbazoğlu BASKI Printcenter BİRİNCİ BASKI İstanbul, Mayıs 2018 TSPB Yayın No. 86 ISBN Bu rapor Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği (TSPB) tarafından bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Bu raporda yer alan her türlü bilgi, değerlendirme, yorum ve istatistiki değerler hazırlandığı tarih itibariyle güvenilirliğine inanılan kaynaklardan elde edilerek derlenmiştir. Bilgilerin hata ve eksikliğinden ve ticari amaçla kullanılmasından doğabilecek zararlardan TSPB hiçbir şekilde sorumluluk kabul etmemektedir. Bu raporda yer alan bilgiler kaynak gösterilmek şartıyla yayınlanabilir.

4 İÇİNDEKİLER 1 EKONOMİ 1 DÜNYA EKONOMİSİ 3 TÜRKİYE EKONOMİSİ 7 FİNANSAL PİYASALAR 7 FİNANSAL PİYASALARDAKİ GELİŞMELER 8 ULUSLARARASI KARŞILAŞTIRMALAR 18 FİNANSAL ARAÇLARIN GETİRİLERİ 19 SABİT GETİRİLİ MENKUL KIYMETLER 24 PAY SENETLERİ 30 VADELİ İŞLEMLER VE OPSİYONLAR 31 KALDIRAÇLI İŞLEMLER 31 YATIRIM FONLARI 37 YATIRIMCILAR 37 YATIRIM TERCİHLERİ 39 PAY SENEDİ YATIRIMCILARI 46 DEVLET İÇ BORÇLANMA SENEDİ YATIRIMCILARI 47 ÖZEL SEKTÖR BORÇLANMA SENEDİ YATIRIMCILARI 48 DİĞER MENKUL KIYMET YATIRIMCILARI 49 VARANT VE SERTİFİKA YATIRIMCILARI 50 YATIRIM FONU YATIRIMCILARI 51 EMEKLİLİK YATIRIM FONU YATIRIMCILARI 55 ARACI KURUMLAR 57 A1 CAPİTAL YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 58 ACAR MENKUL DEĞERLER A.Ş 59 AHLATCI YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 60 AK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 61 ALAN YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 62 ALB MENKUL DEĞERLER A.Ş. 63 ALNUS YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 64 ALTERNATİF MENKUL DEĞERLER A.Ş. 65 ANADOLU YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Ş. 66 ATA YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Ş.

5 67 BAHAR MENKUL DEĞERLER TİCARETİ A.Ş. 68 BGC PARTNERS MENKUL DEĞERLER A.Ş. 69 BİZİM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 70 BURGAN YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 71 CITI MENKUL DEĞERLER A.Ş. 72 CREDIT SUISSE İSTANBUL MENKUL DEĞERLER A.Ş. 73 DELTA MENKUL DEĞERLER A.Ş. 74 DENİZ YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Ş. 75 DEUTSCHE SECURITIES MENKUL DEĞERLER A.Ş. 76 EGEMEN MENKUL KIYMETLER A.Ş. 77 GARANTİ YATIRIM MENKUL KIYMETLER A.Ş. 78 GCM MENKUL KIYMETLER A.Ş. 79 GEDİK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 80 GLOBAL MENKUL DEĞERLER A.Ş. 81 HALK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 82 HSBC YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 83 ICBC TURKEY YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 84 IKON MENKUL DEĞERLER A.Ş. 85 ING MENKUL DEĞERLER A.Ş. 86 INVEST-AZ YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 87 IŞIK MENKUL DEĞERLER A.Ş. 88 İNFO YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 89 İNTEGRAL YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 90 İŞ YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 91 MARBAŞ MENKUL DEĞERLER A.Ş. 92 MEKSA YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 93 METRO YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 94 MORGAN STANLEY MENKUL DEĞERLER A.Ş. 95 NOOR CAPITAL MARKET MENKUL DEĞERLER A.Ş. 96 OSMANLI YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 97 OYAK YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 98 PHILLIPCAPITAL MENKUL DEĞERLER A.Ş. 99 PİRAMİT MENKUL KIYMETLER A.Ş. 100 POLEN MENKUL DEĞERLER A.Ş. 101 PRİM MENKUL DEĞERLER A.Ş.

6 102 QNB FİNANS YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 103 REEL KAPİTAL MENKUL DEĞERLER A.Ş. 104 SANKO YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 105 SAXO CAPITAL MARKETS MENKUL DEĞERLER A.Ş. 106 STRATEJİ MENKUL DEĞERLER A.Ş. 107 ŞEKER YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 108 TACİRLER YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 109 TEB YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 110 TERA YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 111 TURKISH YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 112 UBS MENKUL DEĞERLER A.Ş. 113 ÜNLÜ MENKUL DEĞERLER A.Ş. 114 VAKIF YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 115 VENBEY YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 116 VERİM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 117 YAPI KREDİ YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 118 YATIRIM FİNANSMAN MENKUL DEĞERLER A.Ş. 119 ZİRAAT YATIRIM MENKUL DEĞERLER A.Ş. 121 BANKALAR 123 AKBANK T.A.Ş. 124 AKTİF YATIRIM BANKASI A.Ş. 125 ALBARAKA TÜRK KATILIM BANKASI A.Ş. 126 ALTERNATİFBANK A.Ş. 127 ANADOLUBANK A.Ş. 128 BANKPOZİTİF KREDİ VE KALKINMA BANKASI A.Ş. 129 BİRLEŞİK FON BANKASI A.Ş. 130 BURGAN BANK A.Ş. 131 CITIBANK A.Ş. 132 DENİZBANK A.Ş. 133 DEUTSCHE BANK A.Ş. 134 DİLER YATIRIM BANKASI A.Ş. 135 FİBABANKA A.Ş. 136 GSD YATIRIM BANKASI A.Ş. 137 HSBC BANK A.Ş. 138 ICBC TURKEY BANK A.Ş.

7 139 ING BANK A.Ş. 140 JP MORGAN CHASE BANK N.A. MERKEZİ COLUMBUS OHIO İSTANBUL TÜRKİYE ŞUBESİ 141 KUVEYT TÜRK KATILIM BANKASI A.Ş. 142 MERRILL LYNCH YATIRIM BANK A.Ş. 143 MUFG BANK TURKEY A.Ş. 144 NUROL YATIRIM BANKASI A.Ş. 145 ODEA BANK A.Ş. 146 PASHA YATIRIM BANKASI A.Ş. 147 QNB FİNANSBANK A.Ş. 148 RABOBANK A.Ş. 149 SOCIETE GENERALE (SA) 150 ŞEKERBANK T.A.Ş. 151 T.C. ZİRAAT BANKASI A.Ş. 152 TURKISH BANK A.Ş. 153 TURKLAND BANK A.Ş. 154 TÜRK EKONOMİ BANKASI A.Ş 155 TÜRKİYE FİNANS KATILIM BANKASI A.Ş. 156 TÜRKİYE GARANTİ BANKASI A.Ş. 157 TÜRKİYE HALK BANKASI A.Ş. 158 TÜRKİYE İHRACAT KREDİ BANKASI A.Ş (TÜRK EXIMBANK) 159 TÜRKİYE İŞ BANKASI A.Ş. 160 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. 161 TÜRKİYE SINAİ KALKINMA BANKASI A.Ş. 162 TÜRKİYE VAKIFLAR BANKASI T.A.O. 163 VAKIF KATILIM BANKASI A.Ş. 164 YAPI VE KREDİ BANKASI A.Ş. 165 ZİRAAT KATILIM BANKASI A.Ş. 167 PORTFÖY YÖNETİM ŞİRKETLERİ GAYRİMENKUL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 170 ACTUS PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 171 AK PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 172 ALBARAKA PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 173 ALKHAIR PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 174 ARZ GAYRİMENKUL VE GİRİŞİM SERMAYESİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 175 ATA PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.

8 176 ATLAS PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 177 AZİMUT PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 178 BİZİM PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 179 DENİZ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 180 FİBA PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 181 FOKUS PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 182 GARANTİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 183 GEDİK PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 184 GLOBAL MD PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 185 HALK PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 186 HEDEF PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 187 HSBC PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 188 ICBC TURKEY PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 189 ING PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 190 İSTANBUL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 191 İŞ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 192 KALENDER GAYRİMENKUL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 193 KARE PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 194 KT PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 195 LOGOS PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 196 MARMARA CAPİTAL PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 197 MEKSA PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 198 METRO PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 199 MÜKAFAT PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 200 OMURGA GAYRİMENKUL VE GİRİŞİM SERMAYESİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 201 OSMANLI PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 202 OYAK PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 203 PAAMCO MIREN PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 204 PERFORM PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 205 QINVEST PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 206 QNB FİNANS PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 207 RE-PIE GAYRİMENKUL VE GİRİŞİM SERMAYESİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 208 STRATEJİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 209 ŞEKER PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 210 TAALERİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş.

9 211 TACİRLER PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 212 TEB PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 213 TROYA PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 214 ÜNLÜ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 215 VAKIF PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 216 YAPI KREDİ PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 217 ZİRAAT PORTFÖY YÖNETİMİ A.Ş. 219 YATIRIM ORTAKLIKLARI 221 AKFEN GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 222 AKİŞ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 223 AKMERKEZ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 224 ALARKO GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 225 ATA GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 226 ATAKULE GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 227 ATLAS MENKUL KIYMETLER YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 228 AVRASYA GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 229 DENİZ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 230 DOĞUŞ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 231 ECZACIBAŞI YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 232 EGELİ-CO TARIM GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 233 EMLAK KONUT GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 234 EURO KAPİTAL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 235 EURO MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 236 EURO TREND YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 237 GARANTİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 238 GEDİK GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 239 GÖZDE GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 240 HALK GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 241 HEDEF GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 242 İDEALİST GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 243 İŞ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 244 İŞ GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 245 İŞ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 246 KİLER GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 247 KÖRFEZ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.

10 248 MARTI GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 249 MİSTRAL GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 250 NUROL GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 251 OYAK YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 252 ÖZAK GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 253 ÖZDERİCİ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 254 PANORA GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 255 PERA GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 256 REYSAŞ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 257 RHEA GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 258 SERVET GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 259 SİNPAŞ GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 260 TORUNLAR GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 261 TSKB GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 262 VAKIF GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 263 VAKIF MENKUL KIYMET YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 264 VERUSATURK GİRİŞİM SERMAYESİ YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 265 YAPI KREDİ KORAY GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 266 YENİ GİMAT GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş. 267 YEŞİL GAYRİMENKUL YATIRIM ORTAKLIĞI A.Ş.

11 Ekonomi Dünya Ekonomisi 2008 yılında Amerika Birleşik Devletlerinde başlayıp başta Avrupa Birliği olmak üzere tüm dünyaya yansımaları olan küresel kriz sonrasında genişlemeci para politikaları, düşük faiz oranları, artan işsizlik ve düşük ekonomik büyüme ile belirlenen iktisadi ortamın etkisi 2017 yılında da hissedilmeye devam etmiştir. Bu süreçte, uluslararası alanda siyasi riskler artarken, geleneksel siyasi görüşlerin haricinde kalan söylemlerin güçlendiği gözlenmiş, küresel ticarette korumacılık eğilimleri gündeme gelmiştir yılında, ABD merkez bankası Fed beklendiği üzere üç kez politika faizini arttırmak suretiyle para politikasını sıkılaştırmıştır. Avrupa Birliğinden çıkış sürecinde olan İngiltere nin merkez bankası 10 yıldan beri ilk defa faiz artırımına gitmiştir. Avrupa Merkez Bankasının para politikası destekleyici olmayı sürdürürken, süregiden tahvil alım programında öngörülmüş alım miktarlarını 2018 den itibaren düşürülmüştür. Gelişmekte olan ekonomilere sermaye akımları devam etmiştir. Kriz sonrası gelişmiş ülkelerdeki genişleyici para politikalarının bollaştırdığı likidite 2013 yılından itibaren azalırken, gelişmekte olan ülkelerden sermaye çıkışı başlamıştır yılından itibaren ise küresel ticaretin toparlanması ve artan risk iştahı ile bu ülkelere tekrar sermaye girişi başlamıştır. Gelişmekte olan ülkelere sermaye akımları gelişmiş ülkelerin para politikalarındaki normalleşme adımlarına rağmen 2017 de de artarak devam etmiştir. Talep yetersizliğinden dolayı emtia fiyatlarında son yıllarda gözlenen düşüş, 2016 yılında tersine dönmüş, emtia fiyatlarındaki artış 2017 yılında da devam etmiştir yılı başında 50 $ ın üzerine çıkan petrolün varil fiyatı, 2017 sonunda 70 $ a yaklaşmıştır. ABD de kurumlar vergisinde indirim öngören reform ve bazı Avrupa ülkelerindeki genel seçimlerde Avrupa Birliği yanlısı hükümetlerin başarılı olması olumlu hava yaratmıştır. Gelişmiş ülkelerde yatırımlar canlanırken, emtia fiyatlarındaki artış ile emtia ihracatçısı ülkeler de toparlanmaya başlamıştır yılında küresel büyüme krizden sonra en düşük seviyesine, %3,2 ye gerilemişti yılında ise, küresel ticaretteki güçlenme ile büyüme hızlanmış, %3,8 e çıkmıştır. Hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde ekonomik aktivite hızlanmıştır. Gelişmiş ülkelerin 2017 yılında %2,3 büyüme gösterdiği tahmin edilmektedir. Gelişmekte olan ekonomilerin ise %4,8

12 oranında büyüdüğü tahmin edilmektedir. Siyasi çalkantılar ve düşen emtia fiyatlarından etkilenen Brezilya ve Rusya 2016 yılındaki küçülmelerinin ardından kısmen toparlanmış, Çin ve Hindistan büyümelerini sürdürmüştür yılında gelişmiş ülkelerde istihdamda iyileşme devam etmiş olup, ABD de küresel kriz öncesi seviyenin de altına gerilemiştir. Gelişmekte olan ülkelerde ise belirgin bir iyileşme gözlenmemektedir yılında gelişmekte olan ekonomilerin %4,8 oranında büyüdüğü tahmin edilmektedir. Gelişmiş ülkelerde 2016 da %1,5 olarak gerçekleşen yıllık enflasyonun, 2017 de %1,7 ye yükseldiği tahmin edilmektedir. Gelişmekte olan ekonomilerde ise sene sonu enflasyon oranı %4,3 te kalmıştır. DÜNYA EKONOMİSİ: SEÇİLMİŞ MAKRO GÖSTERGELER GSYH Büyüme Oranları, % Dünya Gelişmiş Ekonomiler ABD Avro Bölgesi Gelişmekte Olan Ekonomiler Brezilya Çin Hindistan Rusya Türkiye Enflasyon, Yıllık TÜFE, % Gelişmiş Ekonomiler ABD Avro Bölgesi Gelişmekte Olan Ekonomiler Brezilya Çin Hindistan Rusya Türkiye İşsizlik Oranı, % Gelişmiş Ekonomiler ABD Avro Bölgesi Gelişmekte Olan Ekonomiler Brezilya Çin Rusya Türkiye Genel Yönetim Brüt Borç/GSYH, % Gelişmiş Ekonomiler ABD Avro Bölgesi Gelişmekte Olan Ekonomiler Brezilya Çin Hindistan Rusya Türkiye Kaynak: IMF WEO Update Nisan 2017, Hazine Müsteşarlığı, TÜİK

13 Türkiye Ekonomisi 16 Nisan 2017'de gerçekleşen halk oylaması sonucunda anayasanın bazı maddeleri değişmiş ve cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi getirilmiştir. İlki 2016 yılındaki darbe girişiminin ardından ilan edilmiş olan olağanüstü hal 2017 yılında da uzatılmış, tüm yılı kapsamıştır. Diğer yandan, ülkenin güney sınırında yer alan Suriye de iç savaş dış ülkelerin askeri operasyonları eşliğinde devam etmiş, Türk Silahlı Kuvvetleri de bölgede güvenliği sağlamak üzere yıl içinde bazı operasyonlar düzenlemiştir. Politik gelişmelerin ekonomi üzerindeki etkilerinin belirgin bir şekilde hissedildiği son birkaç yılın ardından 2017 yılında ekonomiyi canlandırmaya dönük hükümetin aldığı tedbirler sonucunda ekonomi canlanmış, bununla beraber enflasyon ve bütçe dengelerinde bozulma sürmüştür yılında uluslararası kredi derecelendirme kuruluşları Standard & Poor s (S&P) ve Moody s Türkiye nin yabancı para cinsinden uzun vadeli kredi notunu düşürmüştü. Bu kuruluşlar 2017 yılının ilk çeyreğinde kredi notu görünümünü durağandan negatife çevirirken, Fitch ülke notunu 2017 başında BB+ ile spekülatif seviyeye düşürmüştür sonunda yeterli teminatı olmadığı için finansmana erişemeyen işletmelere yönelik olarak Kredi Garanti Fonu (KGF) tarafından banka kredilerine sağlanan Hazine destekli kefaletin kapsamını genişleten protokol imzalanmış, KGF nin sağlayacağı kefalet tutarı 2017 yılının ilk çeyreğinde ise 250 milyar TL ye arttırılmıştır. Hazine nin sağladığı kefalet desteği ile kredi hacmi genişlemiş, kredilerin mevduata oranı 2016 sonunda %119 dan 2017 sonunda %123 e çıkarken, ekonomik aktivite toparlanmıştır. Hükümetin tedbirleri ve artan dış talep ile milli gelir %7,4 büyümüştür. Darbe girişiminin gerçekleştiği 2016 yılında Türkiye ekonomisindeki büyüme, özellikle yılın üçüncü çeyreğindeki daralmanın ardından son çeyrekte bir miktar toparlanmış olsa da, yıl geneli için %2,9 a gerilemişti yılında hem hükümetin aldığı tedbirler hem de dış talepteki artış ile ekonomi %7,4 büyümüştür. Türk lirasının dolar karşısında değer kaybetmesi sonucunda dolar cinsinden kişi başına milli gelir %3 düşerek $ olmuştur. Türk lirasında 2016 yılının son çeyreğinde başlayan değer kaybı 2017 yılında da sürmüş, Türk lirası karşısında avro %22, ABD doları %7 değer kazanmıştır. Yılın ilk aylarında Türk lirasında meydana gelen hızlı değer kaybı karşısında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası borç verme faiz oranını arttırmış, Banka nın borç veren son merci fonksiyonunu yerine getirmeye yardımcı olan geç likidite penceresi TCMB nin temel fonlama kanalı haline gelmiştir. TCMB nin ortalama fonlama faizi yıl içinde %8,3 ten kademeli olarak Mayıs ayında %12 düzeyine kadar yükselmiştir. Yılın son ayında ise fonlama faizi %12,75 e çekilmiştir.

14 Kamu maliyesi tarafında, mükelleflerin kamuya olan borçlarını yeniden yapılandırma ve yurtdışındaki kayıt dışı varlıklarını Türkiye ye getirme imkânı sunan kanunlar çerçevesinde 28 milyar TL ye yakın tahsilat gerçekleştirilmiştir. Bu gelirlerin de katkısıyla, bütçe gelirleri %14 artarak (reel %2) 630 milyar TL olmuştur. Sosyal Güvenlik Kurumuna yapılan transferler ve savunma harcamaları ile artan mal ve hizmet alımlarındaki artış sonucunda faiz dışı giderler, önceki yıla göre %16 (reel %5) oranında yükselerek 621 milyar TL ye ulaşmıştır. Giderlerdeki artışın daha yüksek olması sonucunda, faiz dışı fazla önceki yıla göre yarı yarıya gerileyerek 9 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Özelleştirme, faiz, TCMB kâr transferi gibi tek seferlik gelirleri hariç bırakan faiz dışı denge ise önceki yıl ile aynı seviyede kalarak 14 milyar TL lik bir açık kaydetmiştir. Faiz giderleri önceki yılın %13 üzerine çıkmış, faiz dışı dengedeki bozulmaya paralel olarak bütçe açığı %58 artarak 47 milyar TL olmuştur. Artan kamu açığı ile beraber 101 milyar TL lik iç borç geri ödemesine (anapara ve faiz) karşın yurt içinden planladığının üzerinde 126 milyar TL borçlanan Hazinenin iç borç stoku 67 milyar TL artışla 2017 sonunda 535 milyar TL olmuştur. İç borç stokunun ortalama vadesi ise hafif bir düşüşle 4,2 yılda kalmıştır. Dış borçlarla beraber kamu kesiminin Avrupa Birliği tanımına göre toplam borcunun 2017 sonu itibarıyla 878 milyar TL, diğer bir deyişle milli gelirin %28 i kadar olduğu hesaplanmaktadır. Kamunun aldığı tedbirlerle ekonominin canlanması ve Türk lirasının değer kaybının yarattığı maliyet baskısı sonucunda enflasyon 2017 yılında hızlı bir artış sergilemiş, tüketici fiyatları endeksinde %12 ye çıkmış, üretici fiyatlarında ise %15 i aşmıştır. Bilindiği üzere TCMB ile hükümetin ortaklaşa belirlediği orta vadeli tüketici fiyatları enflasyon hedefi yıllık %5 seviyesindedir. Ekonomideki canlanma ve kurlardaki artış sonucunda enflasyon %12 ye çıkmıştır. Uluslararası piyasalarda petrol fiyatlarında 2016 yılında başlayan artış 2017 yılında da sürmüş, brent petrolde yıla 55 dolar seviyesinde başlayan varil fiyatı sene sonunda 65 doları aşmıştır. Yakıt fiyatlarındaki yükseliş ve ekonomik aktivitedeki hızlı artış ile ithalat %18 artarak 234 milyar $ a çıkmıştır yılında ana ihracat pazarlarındaki büyümenin sürmesi ve 2016 yılında Rusya nın uyguladığı ambargonun Ekim ayında kaldırılması sonucunda ihracat yıl toplamında %10 artarak 157 milyar $ a yükselmiştir. Sonuç olarak dış ticaret açığı %37 artışla 77 milyar $ ı bulmuştur.

15 TÜRKİYE EKONOMİSİ: SEÇİLMİŞ MAKRO GÖSTERGELER Birim Nüfus ve İstihdam Nüfus Mn İstihdam Edilen (ortalama) Mn İşgücüne Katılım (ortalama) % İşsizlik (ortalama) % Milli Gelir GSYH Myr. TL 1,810 2,044 2,339 2,609 3,105 GSYH Myr. $ GSYH Reel Değişim % Yerleşik Hanehalkı Tüketimi % Devletin Nihai Tüketimi % Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu % Mal ve Hizmet İhracatı % Mal ve Hizmet İthalatı % Dış Denge İhracat (FOB) Myr. $ İthalat (CIF) Myr. $ İhracat / İthalat % Dış Ticaret Dengesi Myr. $ Cari Denge Myr. $ Net Doğrudan Yatırım (net) Myr. $ TCMB Rezervleri (altın dâhil) Myr. $ Dış Borç Stoku Myr. $ Enflasyon TÜFE (yılsonu) % ÜFE(yılsonu) % Mali Göstergeler Bütçe Gelirleri Myr. TL Faiz Dışı Giderler Myr. TL Faiz Dışı Bütçe Dengesi Myr. TL Faiz Giderleri Myr. TL Bütçe Dengesi Myr. TL AB Tanımlı Gen. Yön. Brüt Borç Stoku Myr. TL Döviz Kurları Dolar Kuru (yıl sonu) Dolar/TL Avro Kuru (yıl sonu) Avro/TL Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB, TÜİK Turizm gelirleri Rusya ile olan ilişkilerin normalleşmesinin de katkısıyla artsa da artan dış ticaret açığına paralel olarak cari açık önceki yıla göre %42 artışla 47 milyar $ a (milli gelirin %5,5 i) çıkmıştır. Cari açığın yaklaşık yarısı portföy yatırımları ile finanse edilmiştir. Cari açığın neredeyse yarısı, 24 milyar $ lık kısmı portföy yatırımları ile finanse edilmiştir. Yurtdışı yerleşikler kamu kesimi tarafından yurtiçinde ve yurtdışında ihraç edilen borçlanma araçlarına 13 milyar $ tutarında ilave yatırım yapmıştır. Bankaların yurtdışında ihraç ettiği borçlanma araçları ise 6,6 milyar $ sermaye girişi sağlamıştır. Pay senetleri tarafında yurtdışı yerleşikler 3 milyar $ lık yeni yatırım yapmıştır. Net doğrudan yatırımlar, 2016 ya kıyasla 2 milyar $ azalsa da, 2017 yılında cari açığın 8 milyar $ lık kısmını finanse etmiştir. Bu tutarın 4,6 milyar $ lık kısmı gayrimenkul yatırımlarından gelmiştir. Yurtdışından kredi kullanımlarıyla da net 6 milyar $ lık finansman sağlanmıştır.

16 Türkiye nin dış borç stoku 2016 yılında duraklama eğilimindeyken, 2017 yılında %11 artışla 453 milyar $ olmuştur. Türk lirasındaki değer kaybının da etkisiyle dış borç stokunun milli gelire oranı 6 puan artmış ve 2003 yılı başından itibaren kaydedilen en yüksek seviye olan %53 e ulaşmıştır. Dış borç stoku 453 milyar $ ı bulmuştur. İşsizlik oranında 2012 yılından bu yana devam eden artış eğilimi ekonomik aktivitedeki toparlanmayla 2017 yılında yerini ılımlı bir düşüşe bırakmıştır. İşsizlik oranı yıl ortalamasında %10,9 ile önceki yılla aynı seviyede kalmıştır. Bununla beraber, aylık veriler mevsim etkilerinden arındırılmış oranın 2016 sonundaki %12,7 den 2017 sonunda %10,4 e, genç nüfusta ise %24 ten %19,2 ye indiğini göstermektedir.

17 Finansal Piyasalar Finansal Piyasalardaki Gelişmeler 2016 sonunda ABD başkanlığını devralan Trump ın iş dünyasını destekleyen politikaları benimseyeceği beklentisi küresel piyasalarda 2017 nin olumlu açılmasına neden olmuş, gelişmiş ekonomilerdeki toparlanmanın belirginleşmesiyle beraber küresel ticaret hacmi artış göstermiştir. Finansal piyasalardaki iyimser havanın da etkisiyle, sermaye akımları gelişmekte olan ülkelere yönelmiştir. Bu ortam gelişmekte olan ülkeler için daha olumlu bir büyüme performansına işaret etmiştir. Gelişmiş ekonomilerdeki toparlanmanın belirginleşmesi 2017 yılındaki gelişmelerde etkili olmuştur. Diğer taraftan, yıl genelinde küresel ekonomi politikalarına ilişkin belirsizliğin sürdüğü gözlenmiştir. İngiltere nin AB den çıkış sürecine ilişkin net bir yol haritasının henüz ortaya koyulmaması ve Ortadoğu daki jeopolitik riskler küresel ekonomik büyüme üzerinde yıl boyunca aşağı yönlü risk yaratmıştır. Yılın ilk yarısında petrol fiyatlarının gevşemesi, enflasyonun ve enflasyon beklentilerinin düşüşünde etkili olmuştur. Bu ortam, gelişmiş ülke merkez bankalarının sıkılaşma yönündeki adımlarını atmaya daha temkinli yaklaşmasına neden olmuştur. ABD Merkez Bankası Fed in faiz artırım sürecine daha yavaş devam edeceği algısı, bu dönemde doların gelişen ülke para birimleri karşısında değer kaybetmesine neden olmuştur. Yılın ikinci yarısından itibaren emtia ve petrol fiyatları bir miktar yükselmiş olmasına karşın, küresel enflasyon görünümündeki ılımlı seyir sürmüştür. Bununla birlikte, Eylül ayında Fed in normalleşme sürecindeki kararlılığını sürdürmesi gelişen ülkelere yönelen portföy akımlarında sınırlı bir azalışa neden olsa da, bu ülkelere yönelik sermaye akımları yıl toplamında önemli ölçüde artmıştır. Fed ülke ekonomisinin toparlanmasıyla birlikte, 2013 yılı Aralık ayından bu yana para politikasını normalleştirmeye devam etmektedir. Fed, 2017 yılını öngörüldüğü üzere üç faiz artışıyla tamamlamış, Ekim ayından itibaren bilançonun küçültülmesi operasyonuna başlamıştır. Bu durum gelişmekte olan ülke ekonomileri için risk oluşturmaktadır.

18 ABD de piyasalar kurumlar vergisinin indirilmesi yönünde çalışmaları yıl boyunca takip etmiştir. Ekonomiyi canlandırma amacıyla hazırlanan yasa tasarısı, Aralık ayında Senato da onaylanarak yürürlüğe girmiştir. Fed in yanında, diğer gelişmiş ülke merkez bankaları tarafından da normalleşme adımları atılacağı açıklanmaya başlamıştır. Kasım ayında İngiltere Merkez Bankası 10 yılın ardından ilk defa faiz artırımına gitmiştir. Avrupa Merkez Bankası, Ekim ayında sürdürmekte olduğu varlık alım programını, Ocak 2018 den itibaren geçerli olmak üzere indirdiğini açıklamıştır. Para politikalarında normalleşme adımları devam etmiştir. TCMB, 2017 yılının Ocak-Nisan döneminde enflasyonda yaşanan maliyet kaynaklı gelişmelerin önüne geçmek amacıyla para politikasını kademeli olarak sıkılaştırmış ve enflasyonun geldiği yüksek seviyeler dolayısıyla yıl boyunca sıkı para politikası duruşunu sürdürmüştür. Türkiye sermaye piyasası, 2017 de TCMB nin sıkı para politikası duruşuna rağmen, riskli varlıklarda getirinin yüksek olduğu bir yılı geride bırakmıştır. Pay endeksi, küresel ekonomiye ilişkin iyimser beklentiler ve Türkiye de ekonomi yönetiminin açıkladığı teşviklerin reel kesim güvenini ve iyimserliği desteklemesiyle birlikte BIST-100 endeksi yıl genelinde %50 ye yakın yükseliş göstererek yılı seviyesinden tamamlamıştır. Diğer taraftan, sene başında %11 civarında olan gösterge tahvil faizi, 2017 sonunda FED faiz artırımı beklentisinin de etkisiyle %13 civarına yükselmiştir. Türkiye finansal piyasalarındaki gelişmelerin ele alındığı bu bölümde, uluslararası karşılaştırmalar çerçevesinde analize başlanacak, ardından 2017 yılı gelişmeleri detaylı şekilde incelenecektir. Uluslararası Karşılaştırmalar 2017 yılında, ABD nin yeni yönetiminin ticaret ve vergi politikaları, Fed in üç kez faiz artırımına gitmesi, Avrupa ile Japonya daki faiz oranlarının düşüklüğü ve dünya piyasalarında bulunan likidite bolluğu finansal piyasalara yön vermiştir. Pay senetlerinin değer kazandığı 2017 yılında Borsa İstanbul dolar bazında en fazla getiri sağlayan piyasalar arasında yer almıştır. Dünya Borsalar Federasyonunun (World Federation of Exchanges - WFE) derlediği verilere göre dünyada kote olan şirketlerin toplam piyasa değeri 2017 yılında %22 artışla 85 trilyon $ olurken, işlem hacmi dolar bazında değişiklik göstermeyerek 117 trilyon $ da kalmıştır. Borçlanma araçları tarafında, incelenen borsalarda toplam işlem hacminin bir önceki yıla göre %27 artarak 23 trilyon $ a yükseldiği görülmüştür.

19 2017 yılında Dünya Borsalar Federasyonu üyesi borsalarda toplam vadeli işlem ve opsiyon sözleşmesi işlem hacmi ise %32 artarak 2,4 katrilyon $ olmuştur. Borsalardaki türev işlem hacminin %76 sı vadeli işlem sözleşmelerine aittir. 48 ülkeden toplanan verilere göre, bu ülkelerdeki fonların toplam büyüklüğü 2017 de bir önceki yıla göre %22 artarak 49 trilyon $ olarak gerçekleşmiştir. Sabit Getirili Menkul Kıymetler Küresel sabit getirili menkul kıymet stoku Eylül 2017 itibarıyla 108 trilyon $ ı bulmuştur. Uluslararası Ödemeler Bankası (Bank for International Settlements - BIS) 116 ülkeden yurtiçinde ve yurtdışında ihraç edilen sabit getirili menkul kıymet stoku verisini derlemektedir. Eylül 2017 verilerine göre 108 trilyon $ lık toplam dünya borçlanma aracı stokunun %36 sını ABD borçlanma araçlarının oluşturduğu görülmektedir. ABD yi %12 ve %10 luk büyüklüklerle Japonya ve Çin takip etmektedir. İlk on ülkenin tahvil/bono stokunun toplam dünya stokunun %80 ini oluşturduğu anlaşılmaktadır. Sıralamadaki ülkelerden Japonya da kamu borçlanma aracı stokunun toplam sabit getirili menkul kıymetler içindeki payının %75 le pek çok ülkenin önünde olduğu görülmektedir. Türkiye için bu oran %76 olarak hesaplanmaktadır. Buna karşın, tabloda yer almayan Lüksemburg ve İrlanda da %96 ve %80 ile özel sektör tahvil ağırlığının toplamdaki payının hayli yüksek olduğu anlaşılmaktadır. Toplam stok sıralamasında 10. sırada yer alan Hollanda da da özel sektör tahvillerinin payı %78 ile hayli yüksektir. SABİT GETİRİLİ MENKUL KIYMET STOKU (09/2017, milyar $) Finansal Finans Dışı Kamu Toplam Kuruluşlar kuruluşlar 1 ABD 15,351 6,088 17,252 38,691 2 Japonya 2, ,433 12,596 3 Çin 4,273 2,755 4,130 11,158 4 Birleşik Krallık 2, ,669 5,832 5 Fransa 1, ,244 4,555 6 Almanya 1, ,903 3,664 7 İtalya ,276 3,262 8 Kanada ,274 2,420 9 Brezilya ,606 2, Hollanda 1, , Türkiye Toplam 41,526 14,655 52, ,207 Kaynak: BIS Sabit getirili menkul kıymetlerin (SGMK) organize borsalardaki ikincil piyasa verileri Dünya Borsalar Federasyonu tarafından yayınlanmaktadır. Bu bölümde 48 borsada işlem gören sabit getirili menkul kıymetler ele alınmıştır yılında borsaların sabit getirili menkul kıymet piyasalarındaki işlem hacmi bir önceki yıla göre %27 artarak

20 23 trilyon $ a çıkmıştır. İncelenen borsalara tahvilbono kotedir. Londra Borsası Grubu 9 trilyon $ lık işlem hacmiyle ilk sırada yer alırken, onu yaklaşık 5 trilyon $ ve 2 trilyon $ ile sırasıyla BME İspanya ile Kore borsaları takip etmektedir. İtalya ve İngiltere borsalarını içeren Londra Borsası Grubu, den fazla tahvil sayısı ile kote tahvil sayısında ilk sıradadır. Uluslararası işlemlerin de yoğun olduğu bu grupta yabancı kote tahvil sayısı e yaklaşmıştır yılında dünya borsalarında 23 trilyon $ lık SGMK işlemi yapılmıştır. SABİT GETİRİLİ MENKUL KIYMET İŞLEMLERİ (2017) SGMK Kote SGMK Sayısı Hacmi milyar $ Özel Kamu Yabancı Toplam 1 Londra Borsası Grubu 9,196 6, ,860 13,676 2 BME İspanya Borsası 4,804 2, ,662 3 Kore Borsası 2,144 7,696 5, ,119 4 Johannesburg Borsası 2,083 1, ,671 5 Nasdaq OMX (Avrupa) 1,704 5, ,965 7,558 6 Norveç Borsası 1,041 1, ,064 7 Şanghay Borsası 355 3,567 2, ,017 8 Kolombiya Borsası Tel Aviv Borsası Taipei Borsası 240 1, , Borsa Istanbul Toplam 23,256 62,313 24,361 68, ,479 Kaynak: WFE Yabancı kamu ve özel sektör borçlanma araçlarını gösteren kote yabancı SGMK sayısı den fazla olup, yerli özel sektör tahvil/bono sayısının üzerindedir. Bu kıymetlerin i tabloda yer almayan Lüksemburg da, i ise İrlanda da işlem görmektedir. Borsa İstanbul 166 milyar $ lık SGMK işlem hacmi ile dünya borsaları arasında 13. sırada yer almaktadır. Türkiye de özellikle son dönemde özel sektör tahvil/bono ihraçlarında önemli bir artış yaşansa da işlemlerin önemli çoğunluğu kamu tahvillerinde gerçekleşmektedir sonu itibarıyla borsaya kote toplam SGMK sayısı 754 olup, bunların 662 sini özel sektör ihraç etmiştir. Ancak, özel sektör tahvil/bono sayısı çok olmasına rağmen bu araçlar likit değildir sonu itibarıyla Hazine tarafından ihraç edilmiş 30 Eurobond da borsaya kotedir. Pay Senetleri Bu bölümde, pay senetleri için Dünya Borsalar Federasyonundan alınan verilere göre 62 borsa arasında, çeşitli başlıklarda sıralama yapılmıştır. Endeks getirileri için 57 ülkeyi kapsayan verilerden faydalanılmıştır.

21 Endeks Getirileri 23 gelişmiş ve 24 gelişmekte olan ülkenin büyük ve orta ölçekli şirketlerinin performansını yansıtan MSCI ACWI endeksi 2017 senesini %22 artışla tamamlamıştır. Merkez bankalarının piyasaları destekleyici para politikaları endeks performanslarını en çok destekleyen etmen olarak ön plana çıkmıştır. Bunun yanında, İngiltere nin Avrupa Birliğinden çıkış kararı (Brexit) ve Kuzey Kore nin füze denemeleri nedeniyle ortaya çıkan belirsizliklere rağmen Avrupa da popülist partilerin seçimlerden galip çıkmaması neticesinde Avrupa genelinde istikrarın sürmesi, Çin de yavaşlama korkularının gerçekleşmeyerek ülkenin büyümeye devam etmesi ile ABD de kurumlar vergisini düşürmeye yönelik politikaları dünyada büyümeyi olumlu etkilemiştir. ABD de kuvvetli ekonomik büyüme, şirket kazançlarındaki yükseliş ve iş dünyasını destekleyici politikaları Nasdaq şirketlerinin fiyatının %28, New York Borsasının ise %16 artmasına neden olmuştur yılında Dünya Borsalara Federasyonu tarafından verisi derlenen 58 borsa arasında ABD doları cinsinden en fazla getiriyi sağlayan borsa %148 artış ile Macaristan Borsası olmuştur de Macaristan Borsası %148 ile ABD Doları bazında en yüksek getiriyi kaydetmiştir. Yapılan ekonomik reformlar ile siyasi belirsizliklerin azalması ile Buenos Aires Borsası 2017 yi ABD doları cinsinden %46 artış ile kapatmıştır. Hindistan borsalarındaki %45 lik getiri yoğun yurtdışı ilgisi yanında yurtiçinde bulunan yüksek likiditeden de kaynaklanmıştır. Ekonomik toparlanmanın beklenenden güçlü gerçekleştiği Avrupalı borsalarda da, avronun değer kazanmasının da etkisiyle dolar bazında yüksek artışlar yaşanmıştır. Dolar bazında %38 artışla Borsa İstanbul da en fazla artış sağlayan 9. borsa olmuştur. ABD$ BAZINDA ENDEKS GETİRİLERİ (2017) İlk 10 Borsa Son 10 Borsa 1 Macaristan Borsası 147.7% Katar Borsası -14.0% 2 Buenos Aires Borsası 46.3% Muscat Borsası -12.0% 3 Viyana Borsası 45.9% Abu Dabi Borsası -3.3% 4 Varşova Borsası 45.4% Umman Borsası -2.2% 5 HoChiMinh Borsası 45.4% Kolombo Borsası -1.4% 6 Bombay Borsası 45.2% Suudi Arabistan 0.2% 7 Ulusal Hindistan Borsası 45.1% Şenzhen Borsası 2.8% 8 Atina Borsası 40.6% Tel Aviv Borsası 9.1% 9 Borsa İstanbul 37.7% Tahran Borsası 10.6% 10 Kore Borsası 34.5% TMX Grubu 10.8% Kaynak: Dünya Bankası Borsaların dünya genelinde olumlu performans sergilediği 2017 de Katar Borsası yılı dolar bazında %14 kayıpla son sırada tamamlamıştır. Katar ın Körfez Arap Ülkeleri İşbirliği Konseyi üyesi komşuları Suudi Arabistan, Bahreyn ve Birleşik Arap Emirlikleri yle yaşadığı politik gerilim, Katar kıymetlerini hayli olumsuz etkilemiştir.

22 Piyasa Değeri 2017 yılında merkez bankalarının sürdürdüğü düşük faiz ve bol likidite politikası küresel borsaların değerini etkileyen en önemli etken olmuştur. Küresel piyasa değeri 2017 yılında 2016 ya göre %22 büyüyerek 85 trilyon $ olarak gerçekleşmiştir. Dünya borsaları piyasa değerine göre sıralandığında, ilk 10 daki borsaların 2016 yılına göre önemli ölçüde değişmediği görülmektedir. İlk sırada yer alan New York Borsası (NYSE), bir önceki yıla göre %13 lük değer artışı ile dünya borsaları arasındaki birinciliğini sürdürmüştür. NYSE, ardından gelen Nasdaq ile beraber ele alındığında ABD borsalarındaki şirketlerin toplamda 32 trilyon $ lık bir piyasa değerine sahip olduğu ve bunun dünya borsalarının toplam piyasa değerinin %38 ine denk geldiği anlaşılmaktadır. Uzakdoğu da 6,2 trilyon $ lık piyasa değeri ile Japonya nın sıralamada üçüncü sırada yer aldığı görülmektedir. Avrupa nın en büyüğü ise 4,5 trilyon $ piyasa değeri ile İtalya Borsasını da içeren Londra Borsası Grubudur. BORSALARIN PİYASA DEĞERİ (2017) Ülke Piyasa Değeri (milyar $) Piyasa Değeri Payı Piyasa Değeri/ GSYH 1 New York Borsası ABD 22, % 114.0% 2 Nasdaq OMX ABD 10, % 51.9% 3 Japonya Borsası Japonya 6, % 127.4% 4 Şanghay Borsası Çin 5, % 42.6% 5 Londra Borsası Grubu İngiltere, İtalya 4, % 99.3% 6 NYSE Euronext (Avrupa) Hollanda, Belçika, Fransa, Portekiz 4, % 107.1% 7 Hong Kong Borsası Hong Kong 4, % % 8 Şenzhen Borsası Çin 3, % 30.3% 9 TMX Grubu Kanada 2, % 144.3% 10 Bombay Borsası Hindistan 2, % 96.4% 32 Borsa İstanbul Türkiye % 26.7% Toplam* 85, % 112.0% Kaynak: IMF, WFE, TÜİK *Toplam değere Ulusal Hindistan Borsası çifte kotasyondan dolayı dâhil edilmemiştir. Borsa İstanbul daki şirketlerin piyasa değeri, 2017 yılında dolar cinsinden bir önceki yıla göre %44 artarak 228 milyar $ a çıkmıştır. Dünya borsaları arasında Borsa İstanbul un konumuna bakıldığında, piyasa değerine göre 2016 yılında 32. sırada yer alan borsanın, 2017 yılında sıralamadaki yerinin değişmediği gözlenmektedir. Dünya borsalarının piyasa değeri toplamı 2017 sonu itibariyle 85 trilyon $ dır. Borsaların piyasa değerinin, bu borsaların yer aldığı ülkelerdeki milli gelire oranı, pay senedi piyasasının ülke ekonomisindeki yerini göstermektedir sonunda borsaların toplam piyasa değerinin ilgili ülkelerdeki toplam GSYH ya oranı %112 dir. Bu karşılaştırmada, milli gelirinin 13 katı piyasa büyüklüğüne sahip olan ve Çinli şirketlerin tercih ettiği Hong Kong dikkat çekmektedir. Borsa İstanbul un piyasa değeri ise, Türkiye milli gelirinin yaklaşık dörtte birine denk gelmektedir.

23 Kote Şirket Sayısı 2017 sonu itibarıyla incelenen borsalara kote olan yerli ve yabancı şirketlerin sayısı olmuştur. BORSAYA KOTE OLAN TOPLAM ŞİRKET SAYISI (2017) Şirket Yerli Yabancı Toplamdaki Sayısı Şirketler Şirketler Payı 1 Bombay Borsası 5,616 5, % 2 Japonya Borsası 3,604 3, % 3 TMX Grubu 3,328 3, % 4 BME İspanya Borsası 3,136 3, % 5 Nasdaq OMX 2,949 2, % 6 Londra Borsası Grubu 2,498 2, % 7 New York Borsası 2,286 1, % 8 Avustralya Borsası 2,147 2, % 9 Kore Borsası 2,134 2, % 10 Hong Kong Borsası 2,118 1, % 25 Borsa İstanbul % Toplam 52,291 48,874 3, % Kaynak: WFE İncelenen borsalar arasında en fazla şirketin kote olduğu borsa Bombay Borsasıdır. Bombay Borsasında şirket koteyken, bunların neredeyse tamamı yerli şirketlerdir. Onu, şirket ile Japonya Borsası ve şirket ile TMX Grubu izlemektedir. Uluslararası finans merkezlerinden olan New York ve Londra, yabancı şirketlerin ilgisini çekmektedir. Kote şirket bakımından dünyada ilk sıralarda yer alan bu merkezlerdeki borsalarda yabancı şirketlerin oranı New York Borsasında %22 iken, Londra Borsasında %17 dir. 495 şirket ile New York Borsası incelenen borsalar arasında en fazla yabancı şirketin kote olduğu borsa konumundadır. Tabloda yer almayan Lüksemburg, Singapur ve Şili borsaları da yabancı şirket sayılarının oransal olarak yüksek olduğu borsalardandır yılında Borsa İstanbul kote şirket sayısında dünyada 25. sıradadır. Borsa İstanbul WFE ye Ana Pazar, Yıldız Pazar, Yakın İzleme Pazarı, Gelişen İşletmeler Pazarı ile Yapılandırılmış Ürünler Pazarı na (menkul kıymet yatırım ortaklıkları ile borsa yatırım fonları hariç) kote şirketlerin verilerini bildirmektedir yılında bu piyasalara kote 375 adet şirket ile Borsa İstanbul incelenen borsalar arasında 25. sırada yer almaktadır. Mevcut durumda sadece 1 yabancı şirket Borsa İstanbul a kotedir. İşlem Hacmi Dünya genelinde işlem hacmi 2017 de yatay seyrederek yaklaşık 117 trilyon $ olarak gerçekleşmiştir. İşlem hacmi bakımından, ABD borsaları 2017 yılında da geçen yıl olduğu gibi listenin ilk sıralarında yer almıştır. Nasdaq OMX 33 trilyonu aşan işlem hacmiyle listede ilk sırada yer alırken New York Borsası 16 trilyon $ lık işlem hacmiyle ikinci sırada kendine yer bulmuştur.

24 Diğer taraftan, sağladıkları düşük maliyet, yatırımcı kimliğinin gizlenmesi, hızlı işlem ve tek merkezden birçok piyasaya ulaşabilme gibi imkânlar ile alternatif işlem platformları da son yıllarda yatırımcılarca tercih edilmektedir. ABD merkezli BATS Global Market önemli alternatif işlem platformlarından biri olup, bu platformda 2017 yılı içinde yapılan pay senedi işlem hacmi 12 trilyon $ u geçerek dünyanın en büyük borsalarındaki işlem hacimlerini yakalamıştır. Yine BATS Global Markets ın iştiraklerinden olan ve Avrupa da faaliyet gösteren BATS Chi-X Europe daki pay senedi işlem hacmi ise 8 trilyon $ civarında gerçekleşmiştir. Borsa İstanbul, 2017 yılında 395 milyar $ lık işlem hacmiyle dünya borsaları arasında bir sıra düşerek 22. sırada yer almıştır. PAY SENEDİ İŞLEM HACMİ (2017) İşlem İşlem Hacim/Piyasa Hacmi Hacmi Değeri (milyar $) Payı 1 Nasdaq OMX 33, % 332.8% 2 New York Borsası 16, % 73.1% 3 BATS ABD 12, % - 4 Şenzhen Borsası 9, % 253.0% 5 Şanghay Borsası 7, % 149.2% 6 BATS Chi-x Avrupa 7, % - 8 Londra Borsası Grubu 4, % 106.4% 9 NYSE Euronext (Avrupa) 2, % 109.2% 10 Hong Kong Borsası 2, % 65.4% 11 Kore Borsası 1, % 47.8% 22 Borsa İstanbul % 173.8% Toplam 116, % 136.3% Kaynak: WFE Pay senedi işlem hacmini toplam piyasa değerine oranlayarak hesaplanan pay senedi devir hızının yüksek olması likit bir piyasaya işaret ederken, aynı zamanda bu borsadaki yatırımcıların portföylerini daha kısa vadeli olarak değerlendirdiklerini göstermektedir. Bu anlamda, en likit piyasalar %333 devir hızı ile ABD li Nasdaq, %253 lük oran ile Çinli Şenzhen Borsası ve %227 lik oran ile Tayvanlı Taipei borsalarıdır. %174 lük devir hızıyla Borsa İstanbul incelenen borsalar arasında 4. sırada yer almaktadır. Türkiye işlem hacmi bakımından dünya borsaları arasında 22. sırada yer almaktadır. Vadeli İşlemler ve Opsiyonlar Dünya Borsalar Federasyonu 42 borsada işlem gören vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri verilerini derlemektedir. ABD doları cinsinden verilen hacimler, temsili değerleri (notional value) ifade etmektedir.

25 DÜNYA BORSALARINDA DAYANAK BAZINDA VADELİ İŞLEM VE OPSİYON SÖZLEŞMELERİ İŞLEM HACMİ (2017) İşlem Miktarı (milyon Adet) İşlem Hacmi (milyar $) Vadeli İşlem Sözleşmeleri 13,915 1,799,742 Faiz 3,140 1,474,463 Pay Senedi Endeksi 2, ,822 Emtia 5,405 99,809 Döviz 1,955 87,835 Pay Senedi 997 6,800 Borsa Yatırım Fonu 2 14 Opsiyon Sözleşmeleri 10, ,538 Faiz ,590 Pay Senedi Endeksi 3, ,238 Emtia 218 7,526 Döviz 809 3,193 Pay Senedi 3,477 3,823 Borsa Yatırım Fonu 1,599 6,168 Kaynak: WFE, Borsa İstanbul Dünyada faiz kontratları vadeli işlemlerinde önemli yer tutmaktadır yılında toplam türev hacmi yıllık bazda %32 artarak 2,4 katrilyon $ olmuştur. Organize borsalardaki türev işlem hacimlerinin %76 sı vadeli işlem sözleşmelerine aittir. Aynı dönemde işlem gören kontrat sayısı fazla değişmeyerek kalarak 24 milyar olarak gerçekleşmiştir. Bu kontratlara dayanak varlıklara göre bakıldığında, vadeli işlemlerde faiz kontratlarının, opsiyon sözleşmelerinde ise pay senedi endeksine dayalı sözleşmelerin önemli yer tuttuğu görülmektedir. DÜNYA BORSALARINDA VADELİ İŞLEM HACMİ (2017) İşlem Hacmi (milyar $) Toplamdaki Payı (%) 1 CME Grubu 1,103, % 2 ICE Türev (Avrupa) 413, % 3 BM&F Bovespa 74, % 4 Deutsche Börse 64, % 5 ASX Grubu 37, % 6 Montreal Borsası 26, % 7 Londra Metal Borsası 12, % 8 Tokyo Borsası 11, % 9 Kore Borsası 8, % 10 ICE Türev (ABD) 8, % 25 Borsa İstanbul % Toplam 1,799, % Kaynak: WFE, Borsa İstanbul Kıyaslamada bir önceki yıl olduğu gibi CME Grubu (Şikago Borsası), 1,1 katrilyon $ lık işlem hacmiyle ilk sırada olup, dünyadaki toplam işlemlerin %61 i bu grupta üretilmektedir. ICE Avrupa nın işlem hacmi, faize dayalı vadeli işlem hacmindeki kayda değer artış sebebiyle bir önceki yıla göre yaklaşık 2,5 katına çıkarak 413 trilyon $ olarak gerçekleşmiştir. Bovespa da ise aynı dönemde döviz vadeli işlem hacmindeki artış nedeniyle toplam vadeli işlem hacmi 2016 da 13 trilyon $ dan 2017 de 75 trilyon $ a çıkmıştır.

26 Borsa İstanbul da 2017 yılında toplam vadeli işlem hacmi 225 milyar $ olmuştur. Türkiye vadeli işlem hacimleri sıralamasında önceki yılki konumundan 1 sıra ilerleyerek 25. sırada yer almıştır. DÜNYA BORSALARINDA OPSİYON İŞLEM HACMİ (2017) İşlem Hacmi (milyar $) Toplamdaki Payı (%) 1 CME Grubu 398, % 2 ICE Türev (Avrupa) 63, % 3 Kore Borsası 42, % 4 Deutsche 21, % 5 Ulusal Hindistan Borsası 19, % 6 BM&F Bovespa 6, % 7 Hong Kong 3, % 8 Tayvan Türev Borsası 3, % 9 OMX Nordic 1, % 10 Euronext 1, % 21 Borsa İstanbul % Toplam 565, % Kaynak: WFE, Borsa İstanbul Dünya borsalarındaki opsiyon işlemlerinde 399 trilyon $ hacim ile yine CME grubunun ilk sırada yer aldığı, toplam işlemlerin %71 inin bu borsada yapıldığı görülmüştür. Sıralamadaki ilk üç borsada toplam işlemlerin %89 u yapılmaktadır. ICE Avrupa da faize dayalı işlem hacmindeki artışa paralel olarak toplam işlem hacmi 4 trilyon $ dan 64 trilyon $ a yükselmiştir. Bovespa da ise borsa yatırım fonuna dayalı opsiyon işlemlerindeki artışla toplam opsiyon hacmi 1 trilyon $ dan 2017 de 7 trilyon $ a yükselmiştir. Henüz gelişmekte olan Borsa İstanbul opsiyon piyasasında işlem hacmi bir önceki yıla göre %57 artarak 10,6 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. Borsa İstanbul sıralamada geçen seneki konumunu koruyarak borsalar arasında 21. sırada yer almıştır. Yatırım Fonları Yatırım fonlarına ilişkin analiz için Avrupa Yatırım Fonları ve Varlık Yönetimi Derneğince (European Fund and Asset Management Association-EFAMA) derlenen bilgilerden yararlanılmıştır. EFAMA yatırım fonları, borsa yatırım fonları ve yatırım ortaklıkları ile ilgili verileri 48 ülkeden toplayarak yayınlamaktadır. Emeklilik fonları verilere dâhil değildir. Bu ülkelerdeki fonların toplam büyüklüğü 2017 sonunda 2016 yılına göre %22 artarak 49 trilyon $ olarak gerçekleşmiştir. ABD de dünyadaki toplam yatırım fonlarının %45 i bulunmaktadır. ABD, 22 trilyon $ a yaklaşan yatırım fonu büyüklüğü ile dünya sıralamasında ilk sırada yer almaktadır. Bu tutar, dünya genelindeki toplam yatırım fonu büyüklüğünün %45 ini oluşturmaktadır.

27 MENKUL KIYMET YATIRIM FONLARI (2017) Yatırım Fonları (Milyar $) Toplamdaki Payı Yatırım Portföyü/ GSYH 1 ABD 22, % 114.4% 2 Lüksemburg 4, % % 3 İrlanda 2, % 882.4% 4 Fransa 2, % 89.9% 5 Almanya 2, % 63.3% 6 Avustralya 2, % 154.2% 7 İngiltere 1, % 74.7% 8 Japonya 1, % 115.0% 9 Çin 1, % 14.1% 10 Kanada 1, % 78.8% 34 Türkiye % 1.5% Toplam 49, % 73.0% Kaynak: EFAMA, IMF, TÜİK Lüksemburg, vergi ve operasyonel alanlarda sunduğu olanaklardan dolayı yatırım fonu ve yatırım ortaklığı gibi kolektif yatırım kuruluşlarının merkezi haline gelmiştir. Bu nedenle, Avrupa da pek çok fon Lüksemburg da kurulmakta, ancak payları diğer ülkelerdeki yatırımcılara satılmaktadır yılı milli gelirinin 64 milyar $ olduğu tahmin edilen bu ülkedeki fon büyüklüğü 5 trilyon $ dır. 3 trilyon $ lık yatırım fonu portföyü barındıran İrlanda da benzer fırsatlar sunarak kolektif yatırım şirketlerinin alternatif merkezi haline gelmeyi hedeflemektedir. Verisi derlenen ülkeler arasında ilk 10 ülke toplam portföy büyüklüğünün %88 ini oluşturmaktadır. Toplam yatırım fonu portföy büyüklüğünün incelenen ülkelerdeki milli gelire oranı %73 tür itibarıyla Türkiye deki yatırım fonu portföy büyüklüğü 2016 sonuna göre dolar bazında %7 artarak 13 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. YATIRIM FONLARININ TÜRLERİNE GÖRE DAĞILIMI (2017) Pay Senedi Tahvil- Bono Para Piyasası Karma Diğer ABD 59% 21% 13% 7% 0% Lüksemburg 30% 30% 8% 22% 11% İrlanda 27% 23% 20% 4% 25% Fransa 18% 15% 18% 18% 31% Almanya 16% 24% 0% 43% 16% Avustralya 46% 3% 0% 0% 51% İngiltere 49% 15% 1% 15% 20% Japonya 90% 3% 7% 0% 1% Çin 7% 13% 61% 18% 1% Kanada 36% 14% 2% 47% 1% Türkiye 4% 46% 28% 11% 11% Toplam 44% 21% 12% 13% 10% Kaynak: EFAMA Dünya daki fonların %44 ü pay senedi fonlarıdır. EFAMA, yatırım fonlarının türlerine göre dağılımına ilişkin istatistikler de yayınlamaktadır. Tabloda, 2017 sonu itibarıyla bir önceki tabloda yer alan ve yatırım fonu büyüklüğü en yüksek olan ülkelerdeki fonların kırılımı verilmiştir. Pay senedi fonlarının en ağırlıkta olduğu ülke %90 pay ile Japonya dır.

28 Dünyadaki toplam yatırım fonlarının %45 inin bulunduğu ABD deki fonların %59 unu pay senedi fonları oluşturmaktadır. Avustralya, Fransa gibi bazı ülkelerin fon dağılımının büyük bölümünün Diğer kategorisi altında sınıflandığı görülmektedir. EFAMA sınıflamalarına göre Diğer kategorisi yukarıda belirtilen geleneksel pay senedi, tahvil/bono gibi kategorilere dâhil olmayan serbest yatırım fonu, garantili fon ve gayrimenkul fonu gibi daha çok alternatif yatırım fonlarını kapsamakta ya da hakkında sınıflama için yeterli bilginin mevcut olmadığı yatırım fonlarını içermektedir. Dünya genelindeki toplam fonlarda pay senedi fonlarının payı %44 tür. Türkiye deki menkul kıymet fonlarının sadece %4 ü pay senedi fonlarıdır. İleride de değinileceği üzere Türkiye deki fon portföylerinin önemli bir kısmını sabit getirili enstrümanlara yatırım yapan fonlar oluşturmaktadır. Finansal Araçların Getirileri Türkiye de yatırımcılar, TL veya döviz cinsinden mevduat, tahvil, pay senedi, yatırım fonları, emeklilik fonları ve altın alternatifleri arasında tercih yapmaktadır. Yatırım araçlarının karşılaştırmalı getirilerinin sunulduğu bu bölümde yukarıda sayılan alternatifler içinde çeşitli yatırımların getirilerinin karşılaştırması yapılmıştır. Altın fiyatları için TCMB veri bankasından Borsa İstanbul da gerçekleşen günlük ağırlıklı ortalama TL/kg fiyatları kullanılmıştır. Mevduat getirileri için TCMB veri bankasından alınan ortalama faiz oranları kullanılmıştır. Dönem başında yapılan 1 ay ve 3 aylık mevduatın, geri dönüşünde anapara ve faiziyle beraber aynı vadeyle tekrarlandığı varsayılmıştır. Getiriler gelir vergisi kesintisi göz önüne alınarak hesaplanmıştır. Pay senedi ve borçlanma aracı ağırlıklı fonlar, değişken faizli özel sektör tahvilleri ile devlet iç borçlanma senetlerinin getirilerini hesaplamak için BIST-KYD endeksleri kullanılmıştır. Emeklilik yatırım fonlarının getirisi için Emeklilik Gözetim Merkezi nin açıkladığı veriler kullanılmıştır yılında en yüksek getiriyi BIST 100 endeksi sağlamıştır yılında altın en yüksek getiriyi sağlamışken, 2017 yılında en fazla getiri %48 artışla BIST-100 endeksinde yaşanmıştır yılında %9 değer kazanan BIST 100 endeksi, 2017 de %48 değer kazanmış olup enflasyondan arındırıldığında reel kazanç %32 olmuştur. BIST 100 endeksinin değer kazancına bağlı olarak pay senedi ağırlıklı yatırım fonları da yüksek kazanç sağlamıştır. Emeklilik fonlarının kazancının menkul kıymet fonlarının üzerinde gerçekleşmesi dikkat çekicidir.

29 SEÇİLMİŞ YATIRIM ARAÇLARININ GETİRİSİ (2017) BIST % 26.4% -16.3% 8.9% 47.6% Pay Senedi Ağırlıklı Emeklilik Yatırım Fonları -11.0% 27.8% -12.5% 12.1% 47.4% Pay Senedi Ağırlıklı Yatırım Fonları -8.7% 20.0% -6.6% 15.2% 41.3% 3 ay DTH 27.7% -1.9% 14.1% 17.8% 23.2% 25.1% -3.7% 12.6% 16.5% 21.7% Altın -13.6% 8.2% 11.7% 31.6% 19.7% Esnek/Değişken Emeklilik Yatırım Fonları -1.5% 14.5% 1.3% 11.3% 17.0% Değişken Faizli Özel Sektör Tahvilleri 8.5% 11.7% 10.1% 11.9% 15.6% Borçlanma Aracı Ağırlıklı Yatırım Fonları 4.1% 8.5% 8.3% 8.3% 11.7% 3 ay TL Mevduat 6.5% 8.3% 8.8% 9.7% 10.1% 3 ay $ DTH 22.5% 11.4% 27.5% 22.9% 9.9% Kamu Borçlanma Araçları Emeklilik Yat. Fon. -0.3% 13.5% 1.5% 8.3% 7.8% $ 19.8% 9.2% 25.4% 20.6% 7.2% Orta Vadeli Devlet İç Borçlanma Senetleri 1.4% 12.9% 3.2% 10.6% 6.5% TÜFE 7.4% 8.2% 8.8% 8.5% 11.9% Kaynak: Borsa İstanbul, Hazine, TCMB, TÜİK, EGM, TSPB hesaplamaları Avronun %22 değer kazandığı 2017 yılında, avro cinsinden mevduatlarda yatırımcılar %23 getiri elde etmiştir. Pay senetleri ve avro cinsinden mevduattan sonra en yüksek getiriyi 2017 yılında nominal %17 kazançla esnek/değişken emeklilik yatırım fonları sağlamıştır. Raporun yatırım tercihlerinin incelendiği Yatırımcılar bölümünde de değinildiği üzere, TL mevduatın Türkiye deki tasarruflardaki payı %34 ile ağırlıktadır. Öte yandan, 2017 yılında %10 nominal getiri sağlayan TL mevduatı, yatırımcılarına reel anlamda kayıp yaşatmıştır. Dolar cinsinden yapılan mevduatlar ise %2 oranında reel değer kaybetmiştir. Orta vadeli kamu borçlanma araçlarına yapılan yatırımın getirisi faizlerdeki artışla beraber %6,5 te kalırken, değişken faizli özel sektör tahvillerinin getirilerinin nispeten hayli yüksek, %16 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Borçlanma aracı (kamu ve özel) ağırlıklı menkul kıymet yatırım fonları 2017 yılında %12 getiri sağlarken, kamu borçlanma araçları emeklilik yatırım fonlarının getirisi %8 de kalmıştır. Sabit Getirili Menkul Kıymetler 2017 yılında özel sektörün tahvil ihraçlarıyla sağladığı kaynak %45 artışla 130 milyar TL ye çıkmıştır. Türkiye de sabit getirili menkul kıymetler (SGMK), kamu kesimi tarafından ihraç edilen devlet tahvilleri ve hazine bonoları ile özel sektör tarafından ihraç edilen tahvil, finansman ve banka bonoları, varlığa dayalı menkul kıymetler ile kira sertifikalarından oluşmaktadır yılında özel sektörün tahvil ihraçlarıyla sağladığı kaynak %45 artışla 130 milyar TL ye çıkmıştır. Bu ihraçların üçte ikisi bankalarca yapılmıştır. Kamu tarafında ise 131 milyar TL lik yeni ihraç gerçekleşmiştir. TCMB, 2017 yılının ikinci çeyreğinden itibaren para politikası çerçevesinde kademeli olarak repo işlemlerini azaltmasıyla, ikincil piyasa işlemlerinde repo hacmi 2017 yılı içerisinde %59 düşüşle 4,7 trilyon TL ye gerilemiştir. Kesin alım-satım işlem hacmi %6 düşerek 619 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.