JFM 301 SİSMOLOJİ Sismoloji Nedir? DERSİN AKIŞI. SİSMOLOJİNİN TARİHÇESİ, LEVHA TEKTONİĞİ ve DEPREM DEĞERLENDİRME SİSTEMİ

Transkript

1 JFM 301 SİSMOLOJİ SİSMOLOJİNİN TARİHÇESİ, LEVHA TEKTONİĞİ ve DEPREM Prof. Dr. Gündüz Horasan DERSİN AKIŞI 1. Sismolojinin tarihçesi, levha tektoniği ve deprem tarifi 2. Depremlerin yeryüzündeki etkileri 3. Sismik aletler: sismograf sistemi, sismometre, analog ve sayısal kayıtçılar, sismogramlar, aletin frekans tepkisi, sismik ağlar 4. Deprem parametrelerinin belirlenmesi: episantr lokasyonu, oluş zamanı, odak derinliği, depremin büyüklüğü (magnitüd) 5. Şiddet, sismik moment, deprem enerjisi; şiddet- magnitüd- enerjiivme arasındaki bağıntılar 6. Elastisite teorisi: gerilme ve yamulma, Hookes kanunu, elastik parametreler 7. Sismik dalgalar: P ve S dalgası için sismik dalga eşitliğinin eldesi, genlik, periyot, dalga boyu gibi ifadelerin tanımı 8. Yüzey dalgaları: Rayleigh ve Love dalgaları 9. Yüzey dalgalarının dispersiyonu, grup ve faz hızı 10. Yerin serbest titreşimleri 11. Tabakalı ve küresel yer içinde ışın yayılımı, ışın parametresi, snell kanunu, geometrik yayılma, soğurulma 12. Yerin kabuğu ve Mantosundan yansıyan ve kırılan dalgalar 13. Zaman - uzaklık eğrileri ve önemi 14. Sismik spektrum ve kaynak parametreleri DEĞERLENDİRME SİSTEMİ Sismoloji Nedir? YARIYIL İÇİ ÇALIŞMALARI SIRA KATKI YÜZDESİ Ara Sınav 1 30 Kısa Sınav 2 10 Perf. (Uyg.) 1 10 Final 1 50 Deprem bilimi olarak isimlendirilir. Sismos (deprem) ve Logo (bilim) kelimelerinden meydana gelmiştir. Deprem konusunda çalışan kişilere ise Sismolog denir. 1

2 Sismoloji Depremlerin nasıl bir mekanizma ile oluştuğunu, Deprem dalgalarının yerküre içinde nasıl yayıldığını, Depremlerin hangi özellikteki aletlerle kaydedebileceklerini araştıran, Deprem kayıtlarının değerlendirilmesiyle uğraşan, Deprem dalgalarından yararlanmak suretiyle yerin içini inceleyen, Ayrıca depremlerin neden olduğu can ve mal kaybını önleyebilmek, deprem zararlarını azaltabilmek amacı ile depremlerin önceden belirlenmesine ilişkin bazı çalışmaların yapıldığı bir bilim dalıdır. Yerkürenin içi hakkında elde ettiğimiz bilgilerin en önemli kaynağı depremlerdir. Bu dalgalar geçtikleri bölgelerin özelliklerine göre bir takım değişikliğe uğrarlar, yansırlar, kırılırlar veya yeni dalgaların oluşmasına yol açarlar. Depremlerde oluşan dalgalar, deprem odağından her doğrultuda yayılırlar ve yerin içinden geçerek yeryüzünde bulunan deprem kayıt istasyonlarında kaydedilirler.. WWSSN-LP 3 bileşen seismogramında 28 Mart 2000 Volcano Islands depreminin Almanya RUE istasyonundaki kaydı (D = 94, h = 119 km).yatay bileşenler N ve E R ve T bileşenlerine dönüştürülür. 2

3 Böylece, dalgaların özelliklerindeki değişikliklerden yararlanılarak, yer içinin doğrudan doğruya gözlenemeyen kısımlarının yapısı ve fiziksel özelliklerine ilişkin çok önemli bilgiler elde edilir. Ayrıca Pataltma Sismoljisi (Explosion Seismology) ile de yer içinin tabakalı yapısı hakkında bilgi edinilmektedir. Burada kaynak depremlerde olduğu gibi doğal değildir, kontrollü kaynak kullanılmaktadır. Yerin içinde farklı derinliklerde P ve S-dalga hızının dağılımı Sismoskop Sisismoloji, kuramsal özü fiziğe dayalı bir bilim dalıdır. Sismolojinin gelişimi, deprem kayıt aletlerin gelişimi ile birlikte artmıştır. Aletsel ve teorik gelişmelere göre sismolojinin gelişimi iki kısma ayrılır; 1)Tarihsel dönem (1900 dan öncesi) 2) Aletsel dönem (1900 dan sonrası) Tarihsel dönemde, Çinliler ilk kayıt aletinin örneğini yapmışlardır. İlk sismograf MS.132 yılında ünlü Çin Matematikçisi, astronomi ve coğrafya bilgini Zhang Heng tarafından bulunmuştur. 3

4 İLK ALETSEL DEPREM KAYDI 19. yy da Robert Mallet dünya üzerinde ilk kez gözlem evi ve şebeke kurmayı teklif etmiştir. Ernst von Rebeur - Paschwitz 1889 da ilk defa belirli bir mesafede meydana gelen bir depremin kaydını elde etmiştir. Japonyada meydana gelen bir depreminin Potsdam- Almanyadaki kaydı de John Milne dünya üzerinde 40 tane gözlem evinde kurulan bir sismometre geliştirdi. Bu olay küresel (global) deprem izleme olayının başlangıcı olmuştur. KRDAE Aletsel dönemde, 20 ci yüz yılın ilk on lu yıllarında Wiechert ve Galitzin ilk kez kısa ve uzun periyotlu dalgaları kaydeden sismografları yapmışlar. 4

5 DEPREM DALGALARINDAN ELDE EDİLEN BİLGİLER 1906 yılında Oldham sismolojik verilere dayanılarak yerin bir çekirdeği olduğunu ispatlamıştır yılında Andrija Mohorovicic yerin Mantosu ve kabuğu arasında bir sınır olan Moho süreksizliğini keşfetmiştir de Gutenberg Manto çekirdek sınırını varlığını ortaya koymuştur (Çekirdeğin 2900 km de olduğunu belirledi) Jeffreys Sismolojide matematik ve istatistiğin boyutlarını getirmiştir de Charles Richter güney California da depremin büyüklüğünü belirlemek için kendi adıyla anılan Richter magnitud ölçeğini geliştirmiştir da Danimarkalı Inge Lehmann yerin bir iç çekirdeği olduğunu keşfetmiştir yılları arasında yerin ayrıntılı iç yapısı ortaya konmağa çalışılmıştır. Yer içini oluşturan malzemenin fiziki yapısı ve jeofizik parametreleri ayrıntılı olarak irdelenmeye başlanmıştır. Yüksek duyarlılıklı Elektro Manyetik esaslı sismometreler ve fotoğraf kağıdına kayıt yapan kayıtçılar geliştirilmiştir. Ayrıca deprem bültenleri hazırlanmağa başlanmıştır. İlk kez zaman- uzaklık eğrileri ile yer içinin çekirdeğe kadar olan derinliği hesaplanmıştır. 5

6 1960 yılı sonrasında stratejik amaçlı nükleer patlatmaları tespit amacıyla aletsel sismolojide oldukça yoğun bir faaliyet gözlenmiştir de yeryüzünde 700 tane istasyona ulaşan deprem şebekesi kurulmuştur. WWSSN (World Wide Seismic Station Network) 3 kısa, 3 uzun periyotlu bileşeni olan kayıtçılardan oluşmaktadır. WWSSN i daha sonra IRIS (Incorporated Research Institutions for Seismology) devir almıştır, ve şimdi Global Seismic Network (GSN) adıyla devam etmektedir. Bu istasyonlarda genişbantlı (broadband) aletler bulunmaktadır. ULUSLARARASI GÖRÜNTÜLEME SİSTEMİ GLOBAL SEISMOGRAPHIC NETWORK (GSN) 1966 da Keiiti Aki bir depremin magnitüdünün fiziksel ölçüsü olan sismik momenti belirlemiştir. Türkiye de Sismoloji Biliminin Gelişimine Katkı Veren Bilim Adamları Prof. Dr. Kazım Ergin 1977 de Hiroo Kanamori sismik momenti esas alan depremin magitüd ünün bir ölçüsü olan moment magnitudü kabul ettirmiştir. Prof. Dr. NezihiCanıtez 6

7 LEVHA TEKTONİĞİ ve DEPREM Yeryüzünün bir düzine kadar levha denilen rijit bloklardan oluştuğunu levha tektoniği kavramından öğrenmiş bulunuyoruz. Günümüzde bilinen belli başlı levhalar; Pasifik Karayip Afrika Kokos K.Amerika Antartika G.Amerika Nazka Avrasya Fiji Hindistan Filipin Arabistan dır. DEPREM Yeryüzünü oluşturan bu levhaların birbirlerine göre hareketleri levha sınırlarında gerilmelerin (stress) ve yamulmaların (strain) oluşmasına ve birikmesine neden olmaktadır. Biriken bu gerilmeler kayacın direncini aşınca kırılma olayı meydana gelmekte ve esnek (sismik) dalgalar oluşmaktadır. Bu dalgaların yeryüzünde yarattığı titreşim hareketine deprem diyoruz. Deprem olayı ile ortaya çıkan dalgalara sismik dalga veya Deprem dalgası denir. Fay ise birbirine göre yerdeğiştiren kaya blokların arasındaki süreksizlik düzlemidir. DEPREMLER OLUŞ NEDENLERİNE GÖRE ÜÇE AYRILIR 1. Tektonik Depremler Levha hareketleri sonucu olan depremlerdir. Yeryüzünde meydana gelen depremlerin %90 ı bu gruptandır 2. Volkanik Depremler Volkanların bulunduğu yerde volkanik faaliyetler sırasında meydana gelir. 3. Çöküntü Depremleri Karstik alanlarda yeraltında kayaların erimesiyle oluşan boşlukların, mağaraların tavanlarının çökmesiyle meydana gelen depremlerdir. 7

8 DEPREMLERİN YERYÜZÜNDE DAĞILIŞI Her ne kadar depremlerin rastgele olaylar oldukları düşünülse de bunların yeryüzündeki dağılışları rastgele değildir. Tüm yerküre için hazırlanmış bir deprem haritasına bakılacak olursa, depremlerin genellikle; Pasifik Okyanusu etrafında, Atlas Okyanusu ortasında yaklaşık kuzeyden güneye kadar, Yeni Gine- Endonazyadan başlayıp Güney Çin- Himalaya-Hindikuş-İran-Türkiye-Yunanistanı içeren ve Atlas Okyanusuna kadar uzanan bir bölgede, Hint Okyanusunda kümelendikleri görülmektedir. LEVHA SINIRLARI VE DEPREMLERİN DAĞILIŞI Image Courtesy of the NASA/Goddard Space Flight Center - Scientific Visualization Studio Elastik Yenileme Teorisi (Elastic rebound theory) Bu bölgeler, bir başka deyişle deprem kuşakları ile litosfer levhalarının sınırları arasında yakın bir ilişkinin var olduğunu göstermektedir. Litosfer levhalarının birbirlerine göre bağıl hareketleri levha sınırlarında gerilmelerin artmasına dolayısıyla depremlerin oluşmasına neden olmaktadır. Depremlerin yerküre üzerinde düzenli dağılışları, litosfer levhalarına ait sınırların belirlenmesinde büyük rol oynamaktadır. Elastik yenileme teorisi depremleri tatmin edici olarak açıklayan ilk teoridir. Eski kültürlere göre yerin kuvvetli sallanması olayı farklı farklı yorumlanmıştır. Ör. Japonyayı sırtında taşıyan Namazu isimli bir kedi balığının depremleri yarattığı düşünmüştür. 8

9 1906 büyük San Francisco depreminden sonra, Henry Feilding Reid (1911) isimli bir kişi San Andreas Fayı civarında yeryüzündeki yerdeğiştirmeyi inceleyerek depremlerin oluşunu açıklayan Elastik Yenileme kuramını ortaya atmıştır. Raid in gözlemlerine göre, depremlerin ya kayaların içinde yada fayın iki yanında daha önceden depolanan elastik yamulma (strain) enerjisinin sonucu olabileceği kararına varılmıştır. 1. Zaman E Fay izi Fay izi Şayet bir yol faya dik gelecek şekilde yapılmışsa, yol fayın kilitlendiği yerde E noktasında fay izine diktir. Depremden önceki zaman (interseismic) periyodunda levhaların kiritlendiği yerdeki çoğu levha sınırları dışında levhalar birbirlerine göre hareket ederler. 2. Zaman Levha hareketleri (oklar), şekilde 2. zamanda fayın kiritlendiği bölgede ki kayalarda elastik deformasyonun birikmesine sebep olur. Pek çok yıllık bir zaman periyodunda bakıldığında her yıl bir kaç cm lik bir hızda deformasyon oluşturur. Yamulma enerjisi (strain) yeteri kadar birikip kayacın gücünü aşıyorsa, deprem meydana gelir. 9

10 3. Zaman 1. zaman 2. zaman Kırılmanın (depremin) meydana gelmesiyle levhalar deprem öncesi periyoda göre (3. Zaman da) bir kaç saniyede yer değiştirir (D 1 ve D 2 ). Bundan sonra levhalar deprem öncesi periyotta yaptıkları hareketi tekrarlar. 3. zaman 1. ve 2. zaman arasındaki zaman periyodu aylar ve yüzyıllarca sürebilir, oysa 2. zamandan 3. zamana geçiş bir kaç saniye dir. Depolanan enerji, yırtılma süresince kısmen ısı, kısmen kayalara zarar vererek ve kısmen elastik dalga olarak açığa çıkar. Gerçek olaylar daha karmaşık olsa bile GPS ile yapılan modern ölçümler sismik hareketin temeli olarak Reid in teorisini büyük ölçekte desteklemektedir. Yer küreyi çevreleyen ve litosfer adı verilen oldukça gevrek ve katı malzemeden oluşan km kalınlığındaki bu levhalar, Üst Manto nun daha yumuşak ve akıcı (sünek) bir bölgesi olan Astenosfer de, tıpkı su üstünde yüzen tahta parçaları gibi yılda 1-10 cm hızında kayarlar. 10

11 Hareketin nedeni, yerin termal yapısıdır yani tıpkı bir ısıtıcı gibi çalışan Yerküre Çekirdeğidir. (Yerkürede, yüzeyden derinlere gidildikçe ısının arttığı bilinmektedir). Böylece ısınan Manto da konveksiyon akımları gelişir, bu da genellikle okyanus ortası sırtlar ve kıtalarda da rift vadileri boyunca levhaların birbirinden uzaklaşmasını sağlar. LİTOSFER LEVHALARININ BİRBİRLERİNE GÖRE HAREKETİ Litosferi oluşturan levhalarının birbirlerine göre üç tür hareketi vardır: 1. İki levhanın birbirinden uzaklaşması (açılma, ıraksama) 2. İki levhanın birbirlerine yaklaşması (sıkışması, yakınsaması) 3. İki komşu levha arasındaki sınır boyunca yanal hareket

12 İKİ LEVHANIN BİRBİRİNDEN UZAKLAŞMASI Bu tür hareket okyanus ortası sırtlarda görülür. Yerkürenin derinlerinden yükselip yeryüzüne ulaşan maddeler levhaların uçlarına eklenip levhaların birbirinden uzaklaşmasına neden olurlar. Bu olaya deniz tabanı yayılması adı verilir. Uzaklaşan levhalara örnek; Atlantik Ortası Sırtı, Doğu Pasifik, Hint Okyanusu sırtı bu harekete örnektir. Okyanus ortası sırtlar sürekli halde olmayıp, bölümler halinde ve birbirlerine göre ötelenmiş durumdadırlar. UZAKLAŞAN LEVHA SINIRLARINDAKİ DEPREMLER Bu levha sınırlarında derinlikleri en fazla 100 km olan sığ sayılan küçük depremler meydana gelmektedir. Bu bölgede çoğu kez deprem kasırgalarına da rastlanır. Sırt altındaki kayaçlar küçük çapta kırılmalara uğradıkları için yeteri kadar büyük enerjiyi bu bölgelerde biriktiremezler dolayısıyla küçük depremler meydana gelir. İKİ LEVHANIN BİRBİRİNE YAKLAŞMASI İki komşu levhanın birbirine doğru hareket etmesidir. Bu hareket sonucunda sıkışma nedeniyle kıvrımlar, yüksek sıra dağlar oluşur, yada levhalardan biri diğerinin altına itilip manto nun içine dalar. Bu son durum genellikle okyanusal litosfer ile kıtasal litosferin çarpıştığı bölgelerde görülür. Okyanusal litosfer kıtasal litosferin altına dalar ve yitme zonları (dalma-batma) oluşur. Dalma-batma zonları boyunca yerin içerisine dalmakta olan kısım yerin derinliklerinde eritilmekte, bir kısmı yerin içerisinde özümsenirken bir kısmı da volkanlar olarak yeryüzüne çıkmaktadır. 12

13 İki Kıtasal Litosferin Yakınsaması Okyanusal Litosfer ile Kıtasal Litosferin Yakınsaması İki Okyanusal Litosferin Yakınsaması İki kıtasal levhanın birbirine yaklaşmasına örnek olarak Himalayalar gösterilebilir. Himalayalar Hindistan levhasının Avrasya levhasına doğru hareketinden oluşmuşlardır. YAKINLAŞAN LEVHA SINIRLARINDAKİ DEPREMLER En şiddetli depremler, levhaların karşı karşıya geldiği sıkışma bölgelerinde meydana gelmektedir. Bu büyük depremlerin derinliği, dalmakta olan litosfer levhası içinde en fazla 700 km ye kadardır. Bu derin olan depremler büyük olsalar bile yeryüzünde fazla hasara neden olmazlar. Yitme zonlarında dalmakta olan okyanusal levhanın içinde oluşan büyük ve derin depremlerden başka, levha içinde de depremlere rastlanır. Bunlar sığ depremlerdir. 13

14 İKİ KOMŞU LEVHA ARASINDAKİ SINIR BOYUNCA YANAL HAREKET İki levha arasında birinin diğerine göre yatay olarak kaydığı zon, Transform fay olarak isimlendirilir. Levhalardaki bu kayma miktarı genellikle senede birkaç santimetre mertebesinde olmaktadır. Bu yavaş hareket insan gözü tarafından algılanamamakla beraber günümüzde uydular vasıtası ile hassas bir biçimde takip edilebilmektedir. San Andreas fayı bu tür harekete örnektir. Kuzey Amerika ile Pasifik levhasının karşılıklı yanal hareketinden oluşmuştur. LEVHALARIN YANAL HARAKETİYLE OLUŞAN DEPREMLER UZAKLAŞAN, YAKINSAYAN ve TRANSFORM LEVHA SINIRLARI Ötelenen sırt bölümleri arasında transform(dönüşüm) faylara neden olan büyük depremler oluşabilir. Bolt, Hızlar Minster ve Jordan, 1988 den 14

15 SİSMİK OLAYLARIN SINIFLANDIRILMASI DÜNYADA KAYDEDİLEN SİSMİK OLAYLAR A. Doğal Kaynak Tektonik Depremler Volkanik depremler ve tremorler Mağara çökmeleri ve kaya düşmeleri Fırtınalar, mikrosismik olaylar B. Yapay Kaynak-İnsan Kaynaklı Kontrollü kaynaklar (Nükleer patlatmalar, vibrasyon) Rezarvuarların tetiklediği depremler Maden amaçlı (Taş ocağı patlatmaları) Çevre gürültüsü (endüstri, trafik) A. DOĞAL KAYNAKLI OLAYLAR Volkanik Depremler Volkanların bulunduğu bölgelerde meydana gelir. 1. Volkano tektonik 2. Hibrit 3. Düşük periyotlu olaylar 4. Tremor olarak sınıflandırılır. Hibrit Düşük periyotlu olay (Horasan ve Boztepe-Güney, 2007) 15

16 B.YAPAY KAYNAKLI OLAYLAR KONTROLLÜ KAYNAKLAR( NÜKLEER PATLATMALAR) İlk nükleer patlatma 16 Temmuz 1945 de Amerika tarafından Alamogordo - New Mexico da yapıldı Ağustos ayında iki atom bombası Japonyada Hiroshima ve Nagasaki ye atıldı. 10 kilotonluk atom bombasının enerjisi 5.5 büyüklüğündeki bir deprem gücündedir da Sovyetler birliği ilk nükleer denemesini Semipalatinsk- Kazakhstan da yaptı de İngiltere ilk nükleer denemesini Avustralya nın açığında bulunan Monte Bello adasında yaptı den 1953 e kadar 8 yıl içinde 50 den fazla nükleer deneme yapıldı. Bunun üzere dünya üzerindeki devletlerle CTBT [Comprehensive Nuclear-Test-Ban Treaty] Nükleer denemeleri yasaklama antlaşması yapıldı. 16

17 Nükleer Patlatma ve Deprem Kaydı tarihli Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti Nükleer Denemesinin Değerlendirilmesi TAŞOCAĞI PATLATMALARI Deprem ve Taş ocağı patlatmalarının dalga şekli ve spektrumu Horasan ve diğ.,

18 DEPREM ve PATLATMALARIN ÖZELLİKLERİ PATLATMALAR da DEPREMLER de İlk hareket yönü daima yukarı doğrudur P dalgası genliği büyüktür Teorik olarak S dalgaları görülmez ise de pratikte S dalgaları görülür Kaynak yapaydır; yeri, zamanı ve patlayıcı miktarı kişiye bağlıdır Her yöne hemen hemen eşdeğer kuvvetlerin uygulandığı bir kuvvet mekanizmasıyla oluşur İlk hareket yönü yukarı yada aşağıya doğru olabilir P dalgası genliği küçük S dalgaları iyi görülür Kaynak doğaldır; yeri, zamanı ve büyüklüğü bilinmez Depremler zıt kuvvet çiftlerinden oluşur Ayrıca, nükleer patlatmaların yarattığı yüzey ve cisim dalgası genlik ve periyot özellikleri, depremlerde kaydedilenlerden farklıdır. P + Eyidoğan, 2010 DEPREMLERİN OLUŞ DÜZENİ 1. Öncü şok + Ana şok+ Artçı şok 2. Ana şok+ Artçı şok 3. Deprem Kümesi (swarm) 4. Deprem dizileri ÖNCÜ DEPREM Büyük bir deprem çok ender olarak tek sarsıntıdan oluşur. Bazen büyük bir depremden (ana şok) birkaç gün yada birkaç hafta önce, ana şok yakınında küçük sarsıntılar olabilir. Bunlara öncü depremler denir. 1 Ekim 1995 Dinar depreminden (M=6.1) 1 hafta önce büyüklükleri (M=4.6 ve M=4.8 ) olan depremler olmuştur. Bu depremlerden sonra daha büyük deprem olduğu için önceki depremler öncü deprem olarak nitelendirilmiştir. Eğer daha küçük magnitütlü depremlerin arkasından bu büyük deprem olmasaydı o zaman bu depremler öncü niteliği taşımayacaktı. Kendi başına bir deprem olarak nitelenecekti. 18

19 ARTÇI DEPREMLER Büyük bir depremden sonra aylarca sürebilen, ana sarsıntıdan daha küçük ve zaman içersinde sayıca giderek azalan depremler olmaktadır. Bu depremlere artçı depremler denir. Ana fay bölgesi yada hattı üzerindeki jeolojik yapı değişken olduğu için, birikmiş bütün enerji tek büyük sarsıntı ile boşalamamaktadır. Büyük bir depremin arkasından yüzlerce hatta binlerce daha küçük deprem günlerce, haftalarca, aylarca hatta yıllarca sürebilmektedir Gediz, 1995 Dinar ve 1999 İzmit depremlerinin artçıları çok uzun sürmüştür. Artçı sarsıntılar genellikle ana sarsıntıdan daha küçük magnitütlü olmaktadır. Ana sarsıntıdan etkilenen bazı yapıların hasarı, büyük magnitütlü artçı depremlerde daha da artabilir hatta artçı depremler hasarlı yapıları yıkabilmektedir. Ana sarsıntıdan sonra olan en büyük artçı sarsıntının magnitüdü çoğunlukla ana sarsıntıdan 1 ölçek daha küçük olmaktadır. ISK istasyonunda kaydedilen 17 Ağustos 1999 İzmit Depremi (Mw=7.4) ve artçı sarsıntıları (oluş zamanı; 00:01:39.1 GMT) 17 Ağustostan 1999 tarihinden 31 aralık 2000 tarihine kadar bu zaman diliminde bu bölgede 5488 adet depremin parametreleri hesaplanmıştır. 19

20 1 Mayıs 2003 Bingöl depremi (Mw=6.4) artçı sarsıntıları 31 Temmuz 2005 Balâ-Ankara depreminin (Ml=5.3) Kaman istasyonunda kaydedilen artçı şokları KRDAE KRDAE DEPREM KÜMESİ Ufak bir bölgede, küçük magnitüdlerde ve magnitütleri birbirine çok yakın olan, önce sayıları hızla artan ve en büyük değere ulaşıp sonra tekrar azalan depremlere denir. Bu özelliği ile deprem kümeleri fırtınaya benzetilir, bu isimlede kullanılabilir. Deprem kümesi birkaç gün ile birkaç hafta arasındaki bir süre içinde meydana gelebilir. Bir fırtınayı oluşturan deprem grubunda hiçbir deprem, büyüklük bakımından, diğerlerine göre, belirgin olarak, ön plana çıkmaz. Deprem fırtınalarının bir ana deprem ile ilişkisi yoktur. Deprem fırtınalarının, çoğunlukla, küçük ve orta büyüklüklerdeki depremlerin meydana geldiği derinliklerde, kayaların içindeki kırık, çatlak gibi gözeneklerde yer alan akışkanların çevrelerine uyguladıkları basıncın artması sonucu meydana geldiği gözlenmektedir. 20

21 Deprem fırtınaları, oluşacak bir ana depremin mutlak bir habercisi olarak kabul edilmemelidir. Türkiye nin birçok yöresinde bu tanıma uygun geçici deprem aktiviteleri gözlenmekte ve belirli bir süre sonra da sona ermektedir. Türkiye de Marmara ve Ege bölgesinde yoğun deprem kümeleri gözlenmektedir. Marmarada Gemlik bölgesi, Ege de Biga bölgesi,balıkesir-şavaştepe bölgesi. Yer: Savaştepe - BALIKESİR Enlem (N): o ; Boylam(E): o Tarih: Saat: 19:05:48 Derinlik: 3.4 km Magnitud: 4.5 DEPREM DİZİLERİ Kısa zaman aralıkları içersinde büyüklükleri birbirine yakın olan şoklar meydana gelmektedir. (Örneğin büyüklüğü M= olan bir kaç deprem şeklinde meydana gelir). Milas-Bodrum-Gökova Körfezi Datça civarları ülkemizde deprem dizilerinin yoğun gözlendiği bölgeler arasında yer alır (Kalafat ve Güneş, 2004). Deprem dizileri içlerinde birden fazla deprem kümesini barındırır (Kalafat ve Güneş, 2004). KAYNAKLAR 1. Lay, T. & Wallace, T.C., Modern Global Seismology, Academic Press,New York, 521 p. 2. Kulhanek, O., Anatomy of seismograms, Elsevier science publishers B.V., ISBN , 178 p. 3. Udias, A., Principle of Seismology, Cambridge University Press, 475 p. 4. Aki, K. and Richards, P. G., 2002, Quantitative Seismology, University Science Books, 700 p. 5. Shearer, P.M, Introduction to Seismology, Cambridge Uni. Pess, 260 p. 6.Deprem kayıtları 21