SUÇ GELİRİ (KARAPARA) NEDİR VE KARAPARA AKLAMA YÖNTEMLERİ NELERDİR? Ali ÇAKMAKCI. Yeminli Mali Müşavir-Bağımsız Denetçi

Transkript

1 SUÇ GELİRİ (KARAPARA) NEDİR VE KARAPARA AKLAMA YÖNTEMLERİ NELERDİR? Ali ÇAKMAKCI Yeminli Mali Müşavir-Bağımsız Denetçi E. Hesap Uzmanı-Managing Partner I-KARAPARA (SUÇ GELİRİ) KAVRAMI VE ÜLKE EKONOMİSİNE ETKİLERİ: Karapara ya da suç geliri, altyapısında başka bir suç bulunan faaliyetlerden elde edilen gelir iken, aklama bu suçun devamında teşekkül eden başka bir suçu ifade etmektedir. Bir diğer ifadeyle karapara aklama ; öncül suçlar nedeniyle elde 1 edilmiş para, mal, kıymetli evrak ve diğer ekonomik değerlerin yasal/meşru ekonomik değerlere dönüştürülmesi amacıyla kaynağının gizlenmesi veyahut gizlenmeye teşebbüs edilmesidir. Karapara ve aklama kavramına dünya gündemine ilk defa 1988 Uyuşturucu ve Psikotrop Maddeler Kaçakçılığına Karşı BM Sözleşmesi (daha önce ABD ve İngiltere de mevzuat çalışmaları başlamıştı) ile değinilmiştir.

2 Daha sonra ise AB konseyi doğrudan karapara aklamayı hedef alan 1990 tarihli Suç Gelirlerinin Aklanması Araştirılması Zaptedilmesi, Müsaderesi Sözleşmesi hazırlanmıştır. Karaparanın, ülkeye ne zaman girip çıkacağı belli olmayan, para politikalarını yıpratıcı, para arz ve talebini sistematik olmayan şekilde etkileyen, konjokturden bağımsız, piyasa bozucu, istikrarı hedef alan, ekonomik dengeleri, adil gelir dağılımı hedeflerini aşındıran çeşitli zararlı etkileri bulunmaktadır. Kayıtdışı ile karapara ise genelde karıştırılsa da, temelde farklı kavramları temsil etmektedir. Kayıtdışı (Gri Para); doğrudan vergi ödemelerinden kaçmaya yönelmekte, belge ve yasal defter düzenlerine aykırılık taşımakta, açıkça vergi 2 ödememek adına hasılat, gelir, servet veya gelir unsurlarının ve işlemlerin gizlenmesini temsil etmektedir. Karapara ise vergi ödemeyi sorun etmeyen bir yapıya sahip olup, açıkça kayıtdışına göre ters mekanizma ile çalışmaktadır. Bu gelirin özünü bir suç oluşturmaktadır. Bu suçların neler olduğunu, hangi suçların öncül suç olduğunu her ülke kendi yasal düzenlemelerinde yer vermiştir. Buna karşın, kayıtdışının yoğun olduğu ülkeler karapara aklama konusunda daha fazla imkanlar sunduğundan dolayı, mali denetim mekanizması ve hukuk düzeni yeteri

3 kadar oturmamış ve kayıtdışının fazla olduğu ülkeler karapara aklama suçunu genel olarak teşvik etmektedir. II-KARAPARA YASAL DÜZENLEMELER: 4208 sayılı Kanunda (2/a maddesi) 29 öncül suç sayılarak bu fiiller nedeniyle doğan mal, para, para yerine geçen kıymetli evrak, gelirler, bir para biriminden diğer para birimine geçilmesi de dahil olmak üzere, bu kıymetlerin birbirine dönüştürülmesinden elde edilen her türlü maddi menfaat ve değer kara para olarak tanımlanmıştır. Bahsi geçen suçlar; uyuşturucu ticareti, gümrük silah kaçakçılığı, tarihi eser kaçakçılığı, sahte fatura suçları, para kalpazanlığı, tehdit ile menfaat temini, devletin şahsiyetine yönelik suçlar, organ naklı, rüşvet hileli iflas resmi hususi belge de 3 sahtecilik gibi suçlar sayılmaktadır. Daha sonraki düzenlemede ise alt yapısı belli bir hapis cezası gerektiren suçlar kapsama alınmıştır. Karapara aklama; öncül suçlar nedeniyle elde edilmiş para, mal, kıymetli evrak ve diğer ekonomik değerlerin yasal ekonomik değerlere dönüştürülmesi amacıyla kaynağının gizlenmesi ve gizlenmeye teşebbüs edilmesidir. Bu kapsamda, Bir öncül suç işlenmiş olacak; Suç sonucunda karapara elde edilmiş olacak;

4 Yasal olmayan paranın yasal görünüm kazanması için bir fiil olması gerekmektedir. Yani aklama suçu için, öncül suç kapsamında elde edilen ekonomik değer için aşağıda sayılan faaliyetin/faaliyetlerin yapılması gerekmektedir; 1-İktisap Edilmesi, 2-Bulundurulması, 3-Nakledilmesi, 4-Transfer Edilmesi, 5-Sınır Ötesi İşleme Tabi Tutulması, 6-Kullanılması, 4 7-İşletilmesi, 8-Yatırılması, 9-Başka Bir Değere Dönüştürülmesi, 10-Kaynağı, Niteliği, Sahibi, Zilyedinin Gizlenmesi Veya Farklı Gösterilmesi. Daha açık ifade edilirse, aşağıdaki fiillerin işlenmesi sonucunda elde edilen karaparanın açıkça aklama suçu kapsamında mütalaa edileceği açıktır: 1-Elde Edenlerce Kaynağına Meşrutiyet Kazandırılması Amacıyla Değerlendirilmesi, 2-Bu Yolla Elde Edildiği Bilinen Kapaparanın Başkalarınca İktisap Edilmesi,

5 3-Bulundurulması, 4-Elde Edenlerce Veya Başkalarınca Kullanılması, 5-Kaynak, Niteliği, Zilyet Malikinin Değiştirilmesi, Gizlenmesi, 6-Sınır Ötesi İşleme Tabi Tutulması, 7-Bu Hareketin Gizlenmesi, 8-Faalin Kaçmasına Yardımcı Olacak Şekilde Kaynağı Ve Yerinin Değiştirilmesi, 9-Transfer Yoluyla Aklanması, 10-Karaparanın Tespitini Engellemeye Yönelik Fiiller. Yasal açıdan karapara olduğu bilinen bir değeri aktif olmayan bir fiille bulunduranlar, iktisap etmeseler dahi aklama fiilini işlemiş sayılmaktadır. Bu durumun bilmediği 5 durumlarda ise suçun teknik yapısı nedeniyle aklama fiili olmaz. Yukarıda sayılan fiillerin tamamı icrai değildir, fonsiyonel olmaya gerek yoktur. Bilerek bazı durağan faaliyetler de aklama fiili içeresindedir. Aklama konusunda ciddi bulgu-emareler varsa MASAK C. Savcısı Kanalıyla kiralık kasalar da olmak üzere, hak ve alacakların dondurulmasına, tasarruf yetkisinin tamamen veya kısmen kaldırılmasına, bunların zaptına, tevdi mahalline bırakılmasına, hazırlık aşamasında Sulh Ceza Hakimi, diğer hallerde Mahkemeler 24 saat içinde karar verir. Acil durumlarda Cumhuriyet Savcısı karar verir, 24 saat içinde ise Sulh Ceza Hakimi onaylamak zorundadır, yoksa karar hükümsüzdür.

6 III-KARAPARA AKLAMA AŞAMALARI: GİRİŞ, GELİŞME, SONUÇ 1-Çamaşırın Makineye Atılması, Yerleştirme (Placement): Bu aşamada amaç geliri nakit formundan çıkarmaktır. Bu safha idare açısından tespitin, takibin, el koyma ve yakalamanın en kolay safhası sayılmaktadır. Buna karşın gelir nakit değilse bu aşamaya ihtiyaç yoktur. Para ilk defa mali sisteme görünmekte, açıkça görücüye çıkmaktadır. Bu aşama geçilirse idare açısından işler çok zorlaşır, paranın tespiti ve izi güçleşir. Başarılı olunursa hızlı hareket edilir. Bu aşamada suçtan doğan karapara-suç geliri kayıtdışı çok olan ülkelere kaydırılır, 6 küçük miktarlarda ülke içindeki ilişkili kişilerin hesaplarına aktarılır, değerli mal ve taşınmazlara dönüşür, turizm, kumarhane, ihracat geliri gibi gösterilir ve nihayetinde yasal bir gelir olduğu hususu ile açıklanmaya çalışılır. 2-Çamaşırın Yıkanması; Ayrıştırma (Layering): Bu aşamada amaç suçtan doğan parayı kaynağından mümkün mertebe uzaklaştırmaktır. Bunun için sıklık, karmaşıklık ve hacim açısından yasal görünümlü işlemler yapılır. İlk aşama ile birlikte yapılabilir; örneğin finansal

7 kuruluş işbirliği yaparsa para yurtdışı işleme konu olabilir. Bu aşamada idare açısından paranın izini sürmek, zor, maliyetli, zaman alıcıdır. 3-Çamaşırın Çıkartılması, Bütünleştirme (Integration): Bu aşamada artık ekonomide yasal olarak elde edildiği düşünülen meşru bir kaynak vardır. Bir başka ifadeyle kaynağından tamamen arınmış, meşru kaynaklardan hiçbir farkı olmayan mali sisteme girmiş para vardır. Bu aşamada ihracat, turizm, kredi vs şekillerde para mali sisteme yerleşir. IV-KARAPARA AKLAMA YÖNTEMLERİ: Karapara aklamanın pek çok yöntemi bulunmakla beraber, bu yöntemler ülkeden 7 ülkeye değişmektedir. Genel olarak kullanılan yöntemler ise aşağıdaki gibi olup, ülkelerin mali yapıları ve hukuk düzenleri yöntemlerin yoğunluğu üzerinde etkili olabilmektedir. Karapara aklamada kullanılan yöntemleri aşağıdaki gibi özetleyebiliriz: 1-Fiziki Fonların Kuryeler İle Kaçırılması 2-Şirinler Yöntemi: Bu yöntemde yasal olarak talep edilen nakit bildirim inden kurtulmak için para yasal bildirim tutarının altındaki küçük tutarlara bölünerek bir ya da birden fazla banka

8 üzerinden dışarı çıkartılır. Bu yöntemde çok sayıda kişiye ihtiyacı bulunduğunu belirtmek gerekir. Ciddi düzeyde suç ortağına ihtiyaç olacağı açıktır. 3-Parçalama Yöntemi: Eğer suçtan doğan parayı parçalara ayırarak finans sistemine sokacak kadar suça iştirak eden çok kişi yoksa, o zaman para işlem sayısı artırılarak dışarı çıkartılır. Burada sayılın şirinler ve parçalama yönteminin ikisinin de amacı nakit işlem bildiriminden kurtulmaktır. 4-Vergi Cennetleri: Vergi cenneti sayılan yerlerdeki banka ve finans kurumları özel bir banka mahiyetinde 8 olmayıp, bunlar da her banka gibi kredi toplar, mevduat verir ve güvene dayalı işlemleri yaparlar. Bu bölgelerde çok fazla gizlilik ve politik istikrar, geneli itibariyle çok düşük vergi uygulamaları ve serbest giriş çıkışlar bulunmakta, yasal düzenleme baskısı yok ya da az ve yeteri kadar uzman personeller vardır. Genelde kendi ülkeleri dışında para birimi ile işlem yaparlar. Bu bölgelerde sır saklama ana kuraldır, faiz oranları serbesttir. Karşılıklar ve kambiyo sınırlamaları yoktur. 5-Paravan/Hayali Şirketler:

9 Bu şirketler sadece kağıt üstünde vardır, fiili varlıkları yoktur. Fonlar bunlar üzerinden el değiştirmektedir. Kendi aralarında çok fazla ticari işlem yaparak suça iştirak etmektedirler. 6-Oto Finans Borç Yöntemi (Loan Back): Parayı vergi cennetleri (veya gerekirse daha sonra buradan üçüncü bir ülkeye) yatırıp, bunu yurtiçinde veya yurtdışında finans vb kurumlara teminat gösterip, ülke içinden (veya dışından) kredi çekilir. Kredi ana ülkede ödenmeyince bu para teminat vs yoluyla yurtiçi banka tarafından alınmaktadır. Bu durumda, aslen karapara olan gelir artık ödenmemiş bir kredi olarak yasal kayıtlarda ve mali sistemde yerini almaktadır. 9 7-Döviz Büroları Döviz bürolarının temel özelliği büyük hacimli paraların küçük hacimlerdeki banknotlara dönmesine katkı sağlamasıdır. Böylece fiziki açıdan paranın hacmi azalarak, aklama faaliyetine yardımcı olabilmektedir. 8-Kumarhane-Gazinolar 9-Nakit Para Kullanan İşyerleri 10-Hayali İhracat İşlemleri

10 11-Alternatif Havale Yöntemleri V-MÜCADELEDE ANA İLKELER NEDİR? Sistemli ve uzun soluklu bir mücadele gerektiren karapara ve aklama suçlarının tespiti gerçekten çok zor olup, mahkumiyet sayısı ise oldukça azdır. Bu kapsamda sorumluluk yüklenmiş kurum ve kuruluşlara veya kişilere de önemli sorumluluklar düşmektedir. Özellikle finansal kurumların müşterilerinin veya kendileri nezdinde işlem yapanların kimliğini tam ve doğru tanımlaması, müşteriyle yürütülecek ilişki veya işlemin net tanımlaması önemlidir. Bu konularda risk arttıkça konuya olan hassasiyet te artmalıdır. 10 Bu kapsamda bazı sorulara cevap aranması gerekmektedir. Verilen ve alınan hizmet uyumu; iş yapılan ülke ile para hareketini mantıklı kılan neden var mı?, işlem tam anlaşıldım mı?, fonun kaynağı tam belli mi?, kendi adına mi, 3. Kişi adına mı hareket var? 3. Kişinin kimliği nedir? Gibi soruların titizlikle değerlendirilmesi gerekmektedir. Aracılık edilen veya taraf olunan 12 bin TL ve üstü (muadili döviz) tutarda (alım, satım, havale, ödeme, saklama, takas, borç alma, kiralama, temlik, sermaye piyasası işlemi benzeri işlemler) kimlik tespiti gerektirmektedir.

11 Bu çalışmalar sırasında sigorta, finansal kiralama, kiralık kasa, cari hesap, repo, KZO hesabı ve benzeri işlemler işlem sınırına tabi olmadığından her daim kimlik tespiti yapılması gerekmektedir. Yasal olarak ise şüpheli işlem bildirimlerinin yükümlüler tarafından hazırlanması önem arz etmektedir. Konuyla ilgili 2 sıra no lu Tebliğde; yükümlüler nezdinde veya bunlar aracılığı ile yapılan/yapılmaya teşebbüs edilen değerlerin yasa dışı elde edildiğine dair herhangi bir belge, şüphe, şüpheyi gerektiren durumlarda şüpheli işlem bildirimleri hazırlanır. İşlemi benzerlerinden ayıran, mutad olmayan, olağandışı işlemler kaydedilir. İşlemi yapan ile yetkili doldurup uyum görevlisine verir. Bu belgenin bir prosedürü bulunup, ilk 2 kişi arasında tereddüt varsa tek imza ile uyum 11 görevlisine gider. Uyum görevlisi genel müdür veya yardımcısına bağlı olacaktır. İşlem tespit edildiği andan itibaren 10 gün içinde MASAK a bildirilir. Bildirmeyenlere hapis cezası bulunduğunu iletmek isteriz. Bankalar, özel finans kurumları, ikrazatçı, faktöring, finansman şirketleri, sigorta resürans şirketleri, takas ve saklama bankası AŞ, yatırım fonu yöneticileri, yatırım ortaklıkları, spor klüpleri, kıymetli taş ticareti yapanlar, finansal kiralama şirketleri, nakil vasıtası alım satımı yapanlar, döviz büroları vs bu bildirimden dolayı yükümlüdür.

12 12

13 Yazar-Ali ÇAKMAKCI Yeminli Mali Müşavir (Sworn In CPA), Bağımsız Denetçi (Independent Auditor), Vergi Bölüm Başkanı (Head Of Tax, Genel Müdür Yardımcısı (Vice President), Mali İşler Koordinatörü (CFO-Genel Müdür Yardımcısı), E. Hesap Uzmanı (F. Tax Inspector) Aslen Konya'lı olan ÇAKMAKCI, 1982 yılında Ankara da doğdu yılında Gazi Üniversitesi Yabancı Diller Okulu nu (İngilizce) bitirdi ve 2004 yılında Gazi Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü nden mezun oldu. Aynı yıl yapılan Hesap Uzmanları Kurulu giriş sınavında başarılı olmak suretiyle Hesap Uzman Yardımcılığı na atandı yılında yapılan yeterlik sınavında başarı göstererek üçlü kararname ile Hesap Uzmanlığı görevine atanmış ve büyük hacimdeki inşaat, turizm, çelik konstruksiyon, konfeksiyon, ticaret, altın ticareti (mücevherat), hizmet sektörü, telekominikasyon, sigorta, kağıt üretimi, elektrik, gayrimenkul alım satımı vb alanlarda üst düzey vergi incelemeleri, karapara soruşturmaları ve bilimsel konularda çalışmalar yaptıktan sonra, 2010 yılında bir Kurumun Mali İşler Koordinatörlüğü (CFO) ne ve ilişkili bir şirketin Genel Müdür Yardımcılığı na atanmıştır yılında ise akaryakıt dağıtım ve bayilik, inşaat, sigorta, hastane, üniversite gibi konularda faaliyette bulunan bir şirkette Genel Müdür Yardımcısı olarak görev yapmıştır. Bir Yeminli Mali Müşavirlik şirketinde 2 yıl Vergi Bölüm Başkanı (Head Of Tax) olarak görev yaptıktan sonra TaxAuditingYMM Bağımsız Denetim Kurucu Ortağı olarak görev yapmaktadır. 13 Bulgaristan, BAE-Dubai, Rusya, Hollanda, Fransa gibi pekçok ülke mevzuatlarında önemli bilgi ve deneyimleri bulunan ÇAKMAKCI, tüm müşterilerini yurtdışına taşıyarak şirketlerimizin uluslararası başarılarına önemli düzeyde katkı sağlamaktadır. Halen, havalimanı inşaatleri, mobilya, duvar kağıdı,

14 imalat sektörü, akaryakıt dağıtım ve bayileri, banyo ve mutfak sektörü, uluslararası taşımacılık, ayakkabı, konaklama sektörü, beton, pazarlama, ulaşım, yıllara sari inşaat, özel ve kat karşılığı inşaat gibi 80 den fazla şirkete danışmanlık, denetim, ve tam tasdik hizmeti sunmaktadır. Yabancı dili İngilizce olup, iyi derecede İngilizce bilmektedir. KPDS, IELTS gibi sertifkalara sahip olmakla beraber 2 yıl Wall Strett English Enstitü'de yabancı dil eğitimi almıştır. Evli ve bir oğlu bulunmaktadır. Yeminli Mali Müşavir-YMM (Sworn In CPA) ve Bağımsız Denetim (Independent Auditor) Sertifikalarına sahiptir. Beşiktaş Jimnastik Kulubü (BJK) Kongre Üyesi, YMM Odası Üyesi, Konyalılar Derneği Denetim Kurulu Üyesi ve Konsiad ile diğer bazı Derneklerin üyesidir. Ekonomi, özelleştirme, UFRS, vergi hukuku, ticaret hukuku, yükseköğretim mevzuatı gibi çeşitli hukuki alanlarda yazılmış ve ulusal yayın yapan dergilerde yayımlanmış yaklaşık 200 adet makale ve sirkülerleri ile mali konularda çeşitli sunum/seminer çalışmaları bulunmaktadır. Vergi yargısı alanında önemli çalışmaları mevcuttur. Özelleştirme Uygulamalarının Vergi Gelirleri Üzerine Etkisi (HUK Yayımlanmamış Tez) konusunda tez çalışması; Vakıf Üniversitelerinin Mali Sorunları (Seçkin Kitabevi 2012), Akaryakıt Sektörü Vergi Ve Mali Hukuk Uygulamaları (Seçkin Kitabevi 2013), "Konu Ve Sektör Bazlı Vergi Sorunları" (Legal Yayıncılık 2016 ) üzerine yazılmış kitapları bulunmaktadır. Çok sayıda belli hacimdeki şirketlere ve gerçek kişilere denetim ve danışmanlık hizmeti vermektedir. Uzmanlık çalışmaları arasında özetle; 14 Vergi Danışmanlığı Ve Denetimi, KDV ve ÖTV İadesi, Vergi Planlaması, Uluslararası Vergi Planlaması, Vergi (Diğer Mali Hukuk) Danışmanlığı, Vergi İnceleme Danışmanlığı, Bölünme, Birleşme, Tür Değiştirme, Devir Gibi Şirket Yeniden Yapılandırma Ve Yeni Ortaklık Yapıları Oluşturmak, Şirket Değerlemesi, UFRS/Bağımsız Denetim, Transfer Fiyatlandırması, Fiscal Due Diligence, Hisse Satın Alma Anlaşmaları, İç Denetim, Özel Denetim, Teşvik Belgesi Alınması. 1 Makale konularını yazıldığı dönem dikkate alınarak güncel mevzuat açısından değerlendirmenizi rica ederiz. Gerekli olması halinde konunun spesifik boyutları da dikkate alınarak bir uzmana danışmakta yarar olduğu düşünülmektedir. Makalenin Tüm Hakları Şirketimize ve Yazarına Aittir. İzinsiz çoğaltılamaz, dağıtılamaz, kopyalanamaz, amacı dışında ve atıf yapmadan kullanılamaz. Aksi takdirde derhal yasal işlem yapılacaktır. Soru, görüş, öneri ve değerlendirmelerinizi aşağıdaki iletişim adreslerine iletmenizi rica ederiz:

15 Adres: Merkez Ofis 1 (YMM Hizmetleri): Divan Recidence Basın Ekspres Yolu Bağlar Mahallesi Mimar Sinan Sokak No: 35 Kat: 6 Daire:72 Bağcılar-GÜNEŞL-İSTANBUL Bağımsız Denetim Hizmet Ofisi: Basın Ekspres Yolu Mahmutbey Mah. Taş Ocağı Cad. Ağaoğlu My Office 212 Kat:20 Daire: 336 Bağcılar-İSTANBUL Tel : GSM(İş):(0505) (0552) :(0212) Faks :(0212) Mail :taxauditingymm@gmail.com :alicakmakci99@gmail.com 15