ANMED. ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS. (Ayrıbasım/Offprint)

Transkript

1 ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS (Ayrıbasım/Offprint) Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

2 Hacılar Büyük Höyük Kazıları 2012 Excavations at Hacılar Büyük Höyük, 2012 Gülsün UMURTAK Refik DURU Hacılar Büyük Höyük, Burdur il merkezinin 27 km. güneybatısında, Hacılar Köyü sınırları içinde, yılları arasında J. Mellaart tarafından kazıların yapıldığı Hacılar yerleşmesinin 400 m. kadar kuzeyindedir. Yaklaşık olarak 280x240 m. boyutlarındaki höyükte 2012 dönemi çalışmaları 13 Ağustos 2 Ekim tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. İlk kazı sezonunda kuzeydeki en yüksek kesimde üç açmada -A, B ve C açmaları- (AA, BA, CA) çalışılmıştı; bu sezonda A ve B açmaları arasındaki 10 m. genişliğindeki kazılmamış alan kaldırılmış, iki açma birleştirilmiş (ABA), Batı Yamaçtaki açmada (BYA) kazılara devam edilmiştir (Res. 1). Hacılar Büyük Höyük is located in the vicinity of the village of Hacılar 27 km. south of Burdur. The mound is 400 m. north of the Hacılar settlement where J. Mellaart carried out excavations between 1957 and The campaign at the mound, which measures approximately 280x240 m., took place from 13 August to 2 October In the first campaign we worked at three trenches, namely A, B and C (AA, BA, CA) positioned at the highest section in the north. In this campaign we removed the unexcavated 10 m. band between trenches A and B joining the two trenches as ABA while the excavations at the Western Slope Trench (BYA) continued (Fig. 1). İlk Tunç Çağı I Yerleşmeleri Batı Yamaç Açması (BYA) Mimarlık: Höyüğün batı eteklerindeki Batı Yamaç Açması nda 2011 de çalışılmaya başlanmış ve çalışma sezonu sonunda 15x20 m. boyutlarındaki alanda, testere dişi şeklinde kırılmalarla kuzey-güney doğrultusunda gelişen kalın bir duvarla ona içten bitiştirilmiş bir oda dizisinin 4 mekânı ortaya çıkmıştı sezonunda kuzey-güney doğrultusunda uzunluğu 130 m. ye ulaşan, ortalama 1 m. ile 2.50 m. arasında derinleşilen kazı alanında, bir yıl önce kazılmış olanlarla birlikte toplam14 mekân ve bunların arasında bir kente giriş kapısı/batı Kapısı (BK) açığa çıkartılmıştır (Propilon). Pek çok yenileme evresi ve eklemelerle uzun zaman kullanıldığı anlaşılan, yaklaşık 9,00 m. uzunluğunda ve 4,10 m. genişlikteki kapı binası, yerleşmenin dış çizgisinden 4,70 m. dışarı fırlamıştır (Res. 2). Bu kesimdeki dış duvarlar, 1,50-1,60 m. kalınlıkta, orta boy taşlardan örülmüş olup, yüksekliği yer yer 2 m. yi bulmaktadır. Savunma sisteminin bu kütlesel taş duvarlarının üst kesiminin ise kerpiçle örüldüğü görülmektedir. Sura bitişik ve ortalama 3,85x6,10; 4,5x5,5; 3,60x5,00 m. boyutlarındaki mekânların (kazamat) iç duvarları Early Bronze Age I Settlements West Slope Trench (BYA) Architecture: Work was initiated at the Western Slope Trench (BYA) in the western foothills of the mound in In this area measuring 15x20 m. a thick wall extending in a northsouth direction with edges shaped like sawteeth, and a row of four rooms adjacent to this wall on the inside were uncovered. In the 2012 campaign the excavation area reached a length of 130 m. on the north-south axis and an average depth of between 1 m. and 2.50 m. Together with the area excavated in the preceding year a total of 14 rooms and a city gate between them, namely the West Gate (BK) were uncovered (Fig. 2). The gate structure (propylon), which measures about 9.00 m. in length and 4.10 m. in width, remained in use for a long time through many renovation phases and annexes. It also protrudes 4.70 m. from the exterior line of the settlement. The outer walls in this area had survived to a height of 2 m. at places; they are m. thick and built with medium-sized stones. It was observed that the upper sections on top of these massive stone walls of the defence system were made with mud bricks. The case 21

3 Res. 1 Kazı alanlarının havadan görünüşü Fig. 1 Aerial view of excavation areas Res. 2 İTÇ I yerleşmesinde Batı Kapısı ve bitişik kazamatlar Fig. 2 West Gate and casemates of EBA I settlements 1,10 m., 1,30 m. ile 1,45 m. genişliktedir ve kapıları doğuya, yerleşme içine açılmaktadır. Mekânların kapıları ortalama 1,10-1,20 m. genişliğindedir ve bazılarında kapının iç kısmında yer alan in situ plaka şeklinde yerleştirilmiş mil taşı kapı kanadının içeri doğru açıldığına işaret etmektedir. Mekânların tabanlarında toprak iyice bastırılmış ve düzgünleştirilmiş, bazılarında orta kesimde at nalı şeklinde birer ocak kalıntısı, ya da genelde güney duvara bitişik küp koymaya yarayan taş döşeme üstü kerpiç destek/yükseltiler görülmektedir. Küplerin içinde ve mekânların tabanı üzerine dağılmış çok miktarda yanmış tahıl ve yanmış ahşap kalıntısına rastlanmıştır. mate rooms adjacent to the fortification measure 3.85x6.10; 4.50x5.50; 3.60x5.00 m.; the thickness of their inner wall averages 1.10 m. and m. Their doors open eastward into the settlement. The doorways average m. in width, and some have stone door-runner plaques in situ on the inside, which indicates that the doors opened inward. The floors of the rooms are well compressed and smoothed; some have remains of horseshoe-shaped hearths in the centre or mud brick platforms built on stone bases usually adjacent to the southern wall for placing storage jars on. There was burnt grain inside the jars and scattered around on the floor as well as the remains of burnt timber. The overall appearance of the EBA I architecture in BYA is unique and not related to the architecture uncovered anywhere else in the Anatolian plateau to date. It is a system that develops by slightly curving in the form of very large sawtooth recesses and protrusions (Figs. 1-2). Although there is no information available regarding the quality and details, this settlement must have been of great wealth with its houses, dwellings (residence/palace) for the ruler class and temples etc. in order to be worthy of such an extraordinary strong defence system. The C14 analyses on the burnt grain uncovered here in 2011 yielded dates of B.C., which is in perfect conformity with the EBA I in Anatolia. 22

4 Res. 3 İTÇ I, çanaklar Fig. 3 EBA I bowls Res. 4 İTÇ I, çömlek Fig. 4 EBA I jar Res. 5 İTÇ I, testi Fig. 5 EBA I jug BYA daki İTÇ I mimarisinin genel görünümü, Anadolu Yaylası nda şimdiye kadar kazılmış hiçbir yerleşmenin mimarlığı ile ilgisi olmayan, çok iri testere dişi şeklinde girinti ve çıkıntılarla hafif kavis yaparak gelişen bir sistemdir (Res. 1-2). Nitelikleri ve ayrıntıları hakkında şimdilik hiçbir bilgimiz olmamakla birlikte, İTÇ I yerleşmesinin konutları, yönetici sınıfların ikametgâhı (rezidans/saray), tapınak vs. gibi yapılarıyla bu yerleşme yukarıda tanıtılan olağanüstü güçlü bir savunma sistemi ile korunmaya alınacak kadar büyük zenginliklere sahip olmalıydı yılında bu yerleşmeden ele geçen yanmış tahıl kalıntılarından yapılan C14 analizleri İ.Ö tarihlerini vermiştir. Bu tarih Anadolu - da İTÇ I için uygun görülen tarihle tam olarak çakışmaktadır. Çanak Çömlek: Çanak çömlek konusunda ilk kazı yılında yaptığımız saptamaları değiştirecek yenilikler olmamış ancak çok sayıda in situ durumda sağlam çanak, testi, çömlek ve birkaç tane küp yukarıda tanıtımı yapılan mekânlarda ele geçmiştir. Malzeme üç mal grubundan oluşmaktadır: 1. grup: Hamuru mineral ve bitki katkılı, gri renkli, astarlı ve açkılı, mat görünümlü, oldukça iyi fırınlanan bu tür mallar, geniş ağızlı, içbükey profili olan, düz dipli, bazen parmak delikli, tek kulbu olan çanaklar (Res. 3), şişe, testi, çömlek ve minyatür kaplardan oluşmaktadır. Koyu gri-siyah renkli, 43 cm. yüksekliğinde 4 kulplu bir çömlek bu gruba ait çok seçkin bir eserdir (Res. 4). Bu mal grubunun çok yakın paralelleri Kuruçay ve Bademağacı Geç Kalkolitik Çağ çanak çömleği arasında da mevcuttur. 2. grup: Hamuru çok iyi arıtılmış, ince mineral katkılı, koyu gri, kahve renkli, astarlı ve çok iyi açkılı olan parçaların bazılarında fırınlama sonucu lekeler oluşmaktadır. Bu grupta, dar boyunlu, gövdesi yatay kabartma Pottery: No new evidence to change the results of the first campaign was obtained this year; however, numerous intact bowls, jugs, jars and a few pithoi were uncovered in situ in the above-mentioned rooms. The pottery consists of three groups: Group 1: Its clay paste has mineral and plant temper, is grey in colour, slipped and burnished, has an opaque appearance and is quite well fired. Forms include bowls with wide mouths, a concave profile, flat bases, sometimes with a single finger holed handle (Fig. 3), bottles, jugs, pots and miniature vessels. An extraordinary jar with four handles and a height of 43 cm. and dark greyblack in colour is worth noting (Fig. 4). Close parallels of this ware group are found among the Late Chalcolithic period pottery repertoire of Kuruçay and Bademağacı. Group 2: This group has a very thin paste and fine mineral temper; the examples are dark grey, brown in colour, slipped and very well burnished. Some fragments have stains on them caused by firing. Forms include jars and jugs with a strip handle, bodies decorated with horizontal relief bands and narrow necks (Fig. 5). Group 3: Compared to the other groups, this group has a coarser paste tempered with large particles, used for making large jars. The dark grey and black wares are slipped. Small Finds: The most important find group of 2012 is certainly the stamp seals made of stone or terracotta. Some of these seals do not have any parallels known from any other site. Except for the plain spindle whorls and loom weights, the terracotta finds do not display great variety. Beating/pounding devices skilfully shaped from deer horns are frequently found. The ground stone assembly 23

5 bantlarla süslü, şerit kulplu testiler (Res. 5), çömlekler dikkat çekmektedir. 3. grup: Diğer gruplara göre daha kaba, iri katkılı hamur küplerin yapımında kullanılmış, bu gruptaki koyu gri, siyah renkli malların astarlandığı belirlenmiştir. Küçük Buluntular: 2012 sezonunun en önemli buluntu grubu, hiç kuşkusuz pişmiş toprak ve taştan yapılmış damga mühürlerdir. Bu eserlerin bir kısmının benzerlerine şimdiye kadar hiçbir merkezde rastlanmamıştır. Yalın bırakılmış ağırşaklar ve tezgâh ağırlıkları dışında, pişmiş toprak buluntular çeşit bakımından çok azdır. Geyik boynuzlarından ustalıkla şekillendirilmiş dövme/vurma gereçlerine sıkça rastlanmıştır. Bu sezonda ele geçen sürtme taş topluluğu ise, keski, havan eli, havan ve ezgi taşlarından oluşmaktadır. Bronzdan yapılmış, küresel başlı sağlam durumda bir iğne geçen yıl aynı alanda ele geçen iğnenin yakın benzeridir. İlk Tunç Çağı II Yerleşmeleri AB Açması Mimarlık: Höyüğün kuzey yarısındaki tepe kesiminde geçtiğimiz yıl kültür sıra düzenini (stratigrafi) saptamaya yönelik çalışmalara başlanmış ve bu kapsamda A, B ve C olarak adlandırılan üç geniş alanda çalışılmıştı. Doğu-batı doğrultusunda yer alan A Açması (30x10 m.) ile B açması (60x10 ve 60x5 m.) aralarındaki kazılmamış toprak parçası kazılıp kaldırılarak birleştirilmiş, burada plan veren bir mimari kalıntıya rastlanmamış, gelecek yıllarda derinleşmek ve tabakalaşma durumunu daha iyi izlemek üzere geniş bir alan elde edilmiştir. Bu kesimde yüzey toprağı da dahil olmak üzere yoğun olarak İlk Tunç Çağı II (İTÇ II) özellikleri gösteren çanak çömlek ele geçmiştir. uncovered in this campaign consists of blades, pestles, mortars, and grinding stones. A bronze pin with a spherical head is quite similar to the one uncovered in the same area in Early Bronze Age II Settlements Trench AB Architecture: At top of the mound on the northern side we had excavated three trenches (A, B, C) in 2011 in order to identify the stratigraphy. Trench A (30x10 m.) and Trench B (60x10 and 60x5 m.) extending in an east-west direction were joined with the excavation of the area between, but no architecture yielding a plan was uncovered. However, a wide area was obtained in order to go deeper in the future to explore the stratigraphy. The pottery obtained from this area, including the surface soil, reflects EBA II characteristics. Pottery: The finds of this year fully support those of the previous year regarding the EBA II pottery of Hacılar Büyük Höyük: Group 1: These grey-black wares, constituting the biggest assembly, have a very thin paste, are slipped and well burnished, also well fired. Wide, bell-shaped deep bowls have spool handles or horizontal handles; small and medium sized jugs with beak-like spouts, medium and large size pots. The group stands out with its careful workmanship. Encrusted decoration is the main preference, and this is in the form of relief and intersecting lines/bands, triangles and zigzags. The examples show Çanak Çömlek: Bu yılın buluntuları, Hacılar Büyük Höyük İTÇ II çömlekçiliği hakkında 2011 yılındaki saptamalarımızı tam olarak desteklemektedir: 1. grup: İyi arıtılmış hamurdan yapılmış, astarlı ve çok iyi açkılı, iyi fırınlanmış gri-siyah renkli mallar şimdilik sayıca en kalabalık grubu oluşturmaktadır. Yayvan, çan biçimli derin, makara kulplu ve ağız üstü yatay kulplu çanakların, gaga ağızlı ufak orta boy testilerin, orta ve büyük boy çömleklerin yer aldığı bu grup özenli yapımı ile dikkat çekmektedir. Bu grupta bant şeklinde kabartma ve kesişen çizgiler, üçgenler, zikzaklardan oluşan Res. 6 İTÇ II, idol Fig. 6 EBA II idol 24

6 incrusté bezemeler tercih edilmiştir. Örneklerin Kuruçay ın İTÇ II/2 ve 1. tabakalarından bilinen çanak çömlekle hamur, yapım özellikleri ve formları bakımından büyük benzerliği olduğu görülmektedir. 2. grup: Mineral, bazen de mineral ve bitki katkılı açık kahve veya bej renkli hamurdan yapılmış, kırmızı astarlı ve açkılı, oldukça iyi fırınlanmış mallar yayvan, derin, bazen tek kulplu çanaklar, gaga ağızlı ufak ve orta boy testiler, büyük boy çömleklerden oluşmaktadır. Bu tür mallar ile Bademağacı ve Karataş-Semayük ün çağdaş yerleşmelerinde ele geçen çanak çömlek arasında önemli benzerlikler bulunmaktadır. Küçük Buluntular: Pişmiş toprak eserler arasında siyah renkli incrusté bezemeli çok özenli yapılmış bir idol (Res. 6), ağırşaklar ve çok sayıda yalın bırakılmış tezgâh ağırlığı vardır. Sonuç Kazıların ikinci yılı sonunda tabakalaşma durumu aşağıdaki gibidir: Tabakalaşma Durumu Kültür evresi Yerleşme katı İlk Tunç Çağı II (İTÇ II / 1, 2, 3) İlk Tunç Çağı I (İTÇ I / 1) ? Hacılar Büyük Höyük te sürdürdüğümüz 2011 ve 2012 yılı kazıları, yukarıda vurguladığımız dönemlere ait olan ve şimdiye kadar Anadolu da paraleli bulunmayan bir kültürün anlaşılması bakımından çok önemli ve ilginç sonuçlar vermiştir. Höyük te gün ışığına çıkan taşınmaz mimarlık buluntularıyla, ele geçen küçük eserler, önümüzdeki 8-10 yıl içinde höyüğün diğer kesimlerinin ve alt katlarının kazılmasıyla edinilecek bilgilerin ne derecede zengin ve önemli olabileceği konusunda fikir vermektedir. Bunun dışında gelecekte, Hacılar daki iki höyük arasında binyıllar süren ilişkinin anlaşılması son derece gereklidir. close parallelism with respect to paste, production features and forms to the pottery from EBA II levels 2 and 1 of Kuruçay. Group 2: These well-fired wares have mineral temper, sometimes mineral and plant temper. Their paste is light brown or beige coloured, and they have a red slip and are burnished. Forms include wide, deep pots, sometimes with a single handle; small and medium size jugs with beak-like spouts, and large pots. Such wares closely parallel the pottery from the contemporary settlements at Bademağacı and Karataş-Semayük. The Small Finds: The terracotta objects consist of a carefully made black idol with encrusted (incrusté) decoration (Fig. 6), spindle whorls and numerous plain loom weights. Conclusion At the end of the second campaign the stratification is as follows: Cultural phase Level EBA II (EBA II / 1, 2, 3) EBA I (EBA I / 1) ? The two campaigns conducted at Hacılar Büyük Höyük have yielded very important and interesting results with respect to understanding a culture previously unparalleled in Anatolia for the above-mentioned periods. Together with the architecture uncovered, the small finds give us an insight into the richness of the information to be obtained with the excavation of other parts and the lower strata of the mound in the coming 8-10 years. Furthermore, it will certainly be necessary to gain an understanding of the millennia-long relations between the two mounds at Hacılar. 25