Çocuklarda Uyku Ve Beslenme Alışkanlıkları

Transkript

1 Çocuklarda Uyku Ve Beslenme Alışkanlıkları

2 UYKU ALIŞKANLIĞI İnsanın temel fizyolojik gereksinimlerinin başında yer alan uyku, çocukların da hayatında önemli bir yer tutar. Uyku süresi çocuğun yaşı ve sağlık durumu gibi bazı faktörlere bağlı olarak değişim gösterir. Çocuğun gelişimi ilerledikçe uyku ihtiyacı azalır. Her çocuğun uyku ihtiyacı birbirinden farklı olmakla birlikte genellikle gün içinde yeterli kabul edilen uyku süresi şöyledir: 2-5 yaş için saattir, 6-8 yaş için 12 saattir, 8-10 yaş için 11 saattir, 10 yaşından ergenlik dönemine kadar saattir. Çocukların uyuma süreleri, 1-6 yaş arasında belirgin değişkenlikler gösterebilir. Dolayısıyla bazı ebeveynlerin önceden saptanmış olan uyku saatlerine bağlı kalmaya çalışması da zamanla çocukla aralarında bir güç çatışmasına dönüşebilir. Uyku bozukluklarının önemli bir bölümü 2. yaşta ortaya çıkar. Bebek bu yaşta dış uyaranlardan kolayca etkilenebilir ve uykuya dalmada genellikle zorlanır. 2-6 yaşlar arasında aşırı hareketli çocuklar uykuya dalma konusunda direnebilir. Ayrıca çocukların ilk kaygılı rüyaları da bu zorluğa katkı sağlayabilir. Bu dönemde çocuklar çeşitli bahanelerle yatma zamanını kabul etmeyip ertelemeye çalışabilirler. Çocuk, yalnızken korktuğunu söyleyerek ebeveynleri ile yatmak ya da bir oyuncak ya da yastık gibi uykuya geçişi kolaylaştıracak bir obje ile yatmak isteyebilir. Uykuya geçişin gecikmesi o anki ruh halinden de kaynaklanıyor olabilir. Gün boyunca ebeveynleri ile arasında ya da arkadaş çevresinde bir takım gerginlikler yaşadıysa ve akşam olduğunda ebeveynlerinden 2

3 yeterli ilgi ve şefkat göremediyse bu durum uykuya geçişi olumsuz yönde etkileyebilir. Yatma Vakti Düzeni oluşturmak önemlidir: Bilinen ve her gece aynı sıra ile tekrarlanan uyku öncesi rutini çocuğu rahatlatır. Çocuklar, bu nedenle, uyurken her gece bildikleri bir masalın tekrar tekrar okunmasını isterler. Aynı sebeple de sevdikleri bir oyuncakla veya battaniye ile beraber yatmak çocuğa güven hissi verebilir. Dişleri fırçaladıktan sonra pijama giyip yatağa girmeye hazır olmayı, çocuğun anne veya babayla geçireceği hoş dakikalar takip etmelidir. Bu sohbet, çocuk yatağa yattıktan sonra yapılabilir. Akşam beraber geçireceğiniz o dakikalar sizin için özel dakikalar olabilir. Eğer çocuğunuz bu dakikalardan hoşlanıyorsa, yatağa koşarak gidecektir. Hoşlanması ise sizin o dakikalar ile ilgili hislerinize ve bu duygularınızı çocuğunuza ne kadar hissettirdirebildiğinize bağlıdır. Uyku saati gelmeden önce, çocuklar sakinleştirilirse ve hareketleri yavaşlatılırsa; yani çocuk çok hareket ve enerji harcaması gerektiren güreş yapma gibi oyunlardan uzak durarak daha sakin, oturarak oynanan oyunlarla, ya da masal okumak, yap-boz yapmak gibi sessiz ve sakinleştirici aktivitelerle meşgul olursa uykuya daha kolay geçebilir. Tartışma yapmak ve eleştirmek gibi negatif yaşantılardan uyku öncesinde kaçınılması rahat ve aralıksız olarak uyumasına yardımcı olur. Çünkü, üzgün ve endişeli bir kişi uyumakta zorlanır; buna çocuğumuz da dahil. 3

4 Uyumak istemeyen çocuklarınıza nasıl yardımcı olabilirsiniz? Öncelikle sorunu dile getirmek gerekir. Bu aşamada iletişim becerilerini, etkin dinlemeyi ve ben dili nin nasıl kullanılacağını bilmeniz çözüme oldukça katkı sağlayacaktır. Çocuğunuzun yatmasını zorlaştıran korkularını, endişelerini, Yatmakta seni mutsuz eden, endişelendiren bir şey mi var? ya da Mutsuz/endişeli bir halin var. Konuşmak ister misin? gibi ifadelerle anlamaya çalışın. Çocuğunuzun endişesini yatıştırabilmek için Yatarken kendini daha mutlu/rahat hissetmen için ne yapabiliriz/neleri değiştirebiliriz? Korkmaman için ne yapabiliriz? gibi sorular sorabilirsiniz. Uyurken ışık yanmasını istedin. Odanın ışığı yanıkken gözüne gelmez mi? Koridorun ışığını açsak ve kapıyı kapatmasak olur mu? gibi ifadelerle hem size hem de çocuğunuza en çok uyan çözüm planını araştırıp bulmaya çalışabilirsiniz. Planınızı bir hafta kadar uyguladıktan sonar iyiye giden noktalara vurgu yaparak Kapıyı kapatmamak ve koridorun ışığını açık bırakmak sana iyi geldi sanıyoruz. Dilersen bugün gidip odana bir gece lambası seçelim. diyerek çabasını ve katedilen gelişmeyi öne çıkartabilirsiniz. ÖNERİLER Akşamınızın bir bölümünü çocuğunuzla oynamaya, ona hikaye/masal okumaya, onunla konuşmaya ayırmanız, 4

5 onun bu ihtiyacını farklı yollarla yansıtma ihtimalini azaltabilir. Yatağa gitme sürecini huzurlu ve sakin bir biçimde geçirmeniz rahatça uykuya geçebilmesini kolaylaştırır. Yatağa gitme ritüelinin; sakin bir oyun, pijamaların giyilmesi, kişisel temizlik, günü nasıl geçirdiğine dair kısa bir sohbet ve iyi geceler masalı gibi genellikle hep aynı sırayı takip etmesi geceyle bağlantılı ayrılığa tahammül etme becerisini geliştirebilir. Çocuk için yatağa gitmek kısmi bir ayrılıktır. Bir çok küçük çocuk için bu kısmi ayrılık rahatsız edicidir. Bununla baş etmenin en iyi yolu çocuğa güvende olduğunu anlatmak, yatma zamanını sıcak ve huzurlu bir atmosfer içinde gerçekleştirmek olabilir. Çocuğunuzun birlikte uyumak istediği oyuncağı ya da bebeği yatağına almasına izin vermeniz yalnız uyumanın zorluğuyla baş etmesini kolaylaştırabilir. Çocuğunuz karanlıktan korktuğunu söylediğinde ona karşı anlayışlı olmaya çalışabilirsiniz. Çoğu zaman karanlık korkusunu ya da yersiz bir şeye duyulan korkuyu anlamak güç olabilir. Ama çocukların korkularını kabul etmek önemlidir. Sen büyüdün, böyle şeylerden korkulmaz ki demek yerine Evet, bazen karanlık korkutucu gelebilir diyerek çocuğunuzu duygusu hakkında konuşturabilirsiniz ve yargılamadan dinleyebilirsiniz. Ona, odasının karanlıkta da tıpkı ışıkların açıkken olduğu gibi göründüğünü bir el feneri ile odasını gezerek açıklayabilirsiniz. 5

6 Çocuğunuzun korkularını, endişelerini tam olarak anladığınızdan emin olmanız çok önemlidir. Örneğin, siz canavarın gerçek olmadığını bilseniz bile, çocuğunuz bunu bilmiyor ve canavardan gerçekten korkuyor olabilir. Korkan bir insana korkma demek pek çözüm getirmediği için onun korkularını, endişelerini kabul etmeniz çok rahatlıtıcı olabilir. Korkuları, endişeleri karşısında, sizden yeterli desteği gören çocuk sevildiğini, ona değer verildiğini, kendisinin önemli olduğunu düşünür. BESLENME ALIŞKANLIĞI Sağlıklı beslenme sağlıklı çocukluk, sağlıklı çocukluk ise sağlıklı yetişkinlik demektir. Beslenme, her canlının gelişimi için gerekli olan doğal bir ihtiyaçtır. Bu doğal süreç hiç kuşkusuz sürekli bir gelişme gösteren okul çağı çocuğu için daha da önemlidir. Çünkü çocuk için yemek yeme yaşam ve büyüme kaynağı olmakla birlikte çocukların kendilerini yönetebilmeleri, özerk olabilmeleri yolunda attıkları en önemli adımlardan biri olacaktır. Bu nedenle bu yaş grubu çocukların iyi düzeyde fiziksel ve psikolojik gelişimlerinin olması adına yeterli ve dengeli beslenmelerini keyifli ve mutlu bir ortamda gerçekleştirmeleri gerekmektedir. Yeterli ve dengeli beslenmek; günlük alınan enerji, protein ve minerallerin bütün öğünlere dengeli bir şekilde dağıtılması ile mümkün olur. Çocuğun gereksinimlerinin yeterli biçimde karşılanması için uygun olan beslenme; kahvaltı, ara öğün, öğle yemeği, bunu takip eden bir iki küçük ara öğün ve akşam yemeğidir. Düzenli yemek saatleri, besin 6

7 çeşitliliği, yeterli ve dengeli beslenme alışkanlığı çocuklara kazandırılması gereken en önemli konuların başında gelmektedir. Çünkü dengeli ve yeterli beslenme ilerleyen yaşlarda sağlığın korunmasında sağlam bir temel oluşturacaktır. Peki, bu davranışları çocuklarımıza nasıl kazandırabiliriz? Bunun için beslenmenin değişik şekillerini, metotlarını ve prensiplerini bilmek kadar kendi çocuğumuzu iyi tanımak, gözlemlemek, onun sindirim sistemini, lezzet duygularını ve alerjilerini de göz önünde tutmak gerekmektedir. Çünkü aslında her çocuk bir bireydir ve onların da kendilerine ait bir takım tercihleri olacaktır. Ancak çocukların bu tercihlerini oluşturmalarında çevresindeki kişileri gözlemlemeleri büyük rol oynamaktadır. Çünkü çocuklar gözlemleyerek ve taklit ederek öğrenirler. Bu nedenle aşağıdaki birkaç strateji sağlıklı yemek yeme alışkanlığının kazandırılmasında etkili olabilir: Yemek öncesi temizlik, çocuğun yemeğe psikolojik açıdan hazırlanması açısından önemlidir. Psikolojik hazırlık, çocuğun önce zihinsel bakımdan yemeğe hazır olmasıdır. Bu nedenle temiz el, yüz, elbise ile temiz ve düzenli hazırlanmış bir masa çocuğun yemekleri zevkle yemesini ve bu olayı önemsemesini sağlayabilir. Yemeği, aile bireylerinin tümünün katıldığı keyifli bir ortamda gerçekleştirin. Çünkü aile beraberliği çocuğa bir güç ve güven duygusu verir. Bu ortamda ailenin bir üyesi olduğunu fark eder, yetişkinlere bakarak kendini denetleme ve düzeltme imkânı bulur. 7

8 Aynı zamanda birlikte yemek yeme sadece fizyolojik bir gereksinim olmayıp aynı zamanda aile hayatında düzen yaratmaya yarayan sosyolojik bir önemi de içerir. Çocuğunuz masada görgü kurallarına uyarak yemek yediğinde onu övün ve bu davranışlarını takdirle karşıladığınızı hemen gösterin. Ona yemeğini kendi başına yiyebilmesi için fırsat verin, çünkü çocuğun özerk olabilmesi bir bakıma ailenin ona tanıdığı fırsatlara bağlıdır. Öğünlerin süresini ve miktarını sınırlayın. Çocuğunuzla, yemeğini belli bir sürede bitirmesi konusunda anlaşın. Ancak bunu yaparken ne yemeği televizyon karşısında yedirin, ne de yemeğini bitirdiği takdirde verilecek çeşitli ödüllerden bahsedin. Miktar konusunda ise, yemeğin ölçüsünü çocuğunuzun midesine göre ayarlamak ve ilk tadacağı yemekleri hem onu savunmaya çekmemek hem de cesaretlendirmek adına az koymak uygun olacaktır. Özellikle çocuğunuz yemek seçen bir tutum içindeyse veya kendisine sunulan yemekleri reddediyorsa, onun kabul edebileceği bir yemek türünü de yemekte bulundurun ve onu seçmesine izin verin. Yemek yemeyle ilgili baskı yapmayın. Çocukların ortak özelliği, en çok baskı altında tutuldukları konuya karşı negatif tutum geliştirmeleridir. Yemek yemesiyle aşırı ilgilendiğinizi gören çocuk, bu yanınızı kullanmaktan zevk alacaktır. Bu nedenle yemek konusunda baskı yapmak yerine en baştan, kararlı bir şekilde yemek faslı bittiğinde (boş ya da dolu olsun) onun tabağını da kaldıracağınızı söylemeniz önemlidir. Eğer yemeği bırakırsa bu görmezlikten gelinmeli ve 8

9 öfkeyle yaklaşılmamalıdır. Fakat yemediği takdirde öğünler arasında bir şey verilmemelidir. Bu bir ceza değil, onun aşama aşama cevap vereceği bir yaşantı şekli olacaktır. Sağlıklı beslenmeye odaklanın. Çocuğunuz istediği, sevdiği şeyi neden yiyemediğini sorduğunda isterse ölçülü bir şekilde yiyebileceğini, fakat onun yerine daha sağlıklı besinler tüketmenin onun sağlığı için daha uygun olacağını ve her insanın kendisine zarar verecek şeylerden kaçınması gerektiğini yaşına uygun bir şekilde anlatabilirsiniz. Çocuğunuz çikolata, cips gibi yiyeceklere çok düşkün ise bu yeme alışkanlığını kademeli olarak azaltmanız; bu davranışınızı ve bunun nedenlerini de çocuğunuzla paylaşmanız önemlidir. Alışverişte ve yemekleri hazırlama sırasında ara sıra çocuğunuzla birlikte olun. Yemek alışverişinde zaman zaman birlikte olmanız, ona ne pişireceğinize dair önerisi olup olmadığını sormanız veya birkaç yemek önerisinden birini seçmesini istemeniz teşvik edici olacaktır. Bu davranış aranızdaki paylaşım ve iletişimi güçlendirirken çocuğunuzun sorumluluk duygusunu geliştirecek, diğer yandan da yemek konusunda daha istekli olmasına olanak sağlayacaktır. 9

10 KAYNAKÇA Altuğ, R. (1990). Bebeklerde ve Çocuklarda Beslenme, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Brunet, C., Sarfati A. (2003). 1-7 Yaş Arası Çocuğun Eğitimi, İstanbul: Kapital Medya Hizmetleri. Yavuzer, H. (1995). Anne-Baba ve Çocuk, İstanbul: Remzi Kitabevi. Yavuzer, H. (2005). Çocuğu Tanımak ve Anlamak, İstanbul: Remzi Kitabevi. Carter, L. (1998). Çocuğunuz Artık Sorun Çıkarmadan Uyuyacak, Ankara: HYB Yayıncılık. 10