Merkezi Sinir Sistemi Histolojisi ve Embriyolojisi. Dr.Murat TOSUN

Transkript

1 Merkezi Sinir Sistemi Histolojisi ve Embriyolojisi Dr.Murat TOSUN

2 Nöral Krest hücreleri Arka kök ganglion ve kranial ganglion duyu nöronları Otonomik ganglionların sempatik parasempatik motor hücrelerine Enterik ganglionlar Adrenal medulla kromaffin hücreler Schwann hücreleri Satellit hücreleri

3

4 Sinir Dokusu Sinir sistemi vücuttaki tüm sinir dokularını içine alan bir sistem olup 2 ana bölüme ayrılır Merkezi Sinir sistemi: beyin medulla spinalis Periferik sinir sistemi: kranial ve spinal sinirlerden (hem motor hem de sensorial), ganglionlardan (SSS dışında bulunan sinir hücrelerinin bir araya geldiği bölgeler) motor sinir uçları ve sensorial (duyusal) sinir uçlarını (Reseptörler) içerir.

5 Sinir Dokularının Yapısı Sinir dokusu esas olarak 2 tip hücreden meydana gelir: 1. Sinir hücreleri (nöronlar) 2. Destek hücreleri Nöron veya sinir hücresi sinir sisteminin fonksiyonel ünitesidir. Nöronlar Uyaranları almaya özelleşmiş yapılar olup bu sinyalleri ve elektriksel uyaranları sistemin dışındaki başka bölgelere iletirler Entegre olarak birbirine bağlı bir ağ oluşturmuş yapıdadır. Birçok nöron uç uca zincir oluşturacak şekilde bir araya gelerek uyaranları bir noktadan diğerine taşırlar.

6 Akson uzunluğuna göre nöronlar Golgi Tip I nöronlar; uzun aksonlu Piramidal hücreler Purkinje hücreleri Golgi Tip 2 nöronlar; kısa aksonlu Stellat hücreler

7

8

9

10

11 Perikaryon,Akson ve Dendritler

12 Purkinje hücrelerinde Dendritik ağ

13 Cerebrum Histolojisi

14 BEYİN (CEREBRUM) 2 yarım küre şeklinde kafatası içinde yer alan bir organdır. Hemisferler dıştan kalınlığı 1,5-4 mm arasında değişen KORTEKS (PALLİUM) ile sarılıdır. Hemisferlerin üst kısmı sulkus ve fissuralarla GİRUS denen birimlere ayrılır ve yüzeyi oldukça genişler (200 bin mm2).

15

16

17

18 Makroskobik olarak gri ve beyaz cevher olmak üzere 2 tabakadan meydana gelir. Beyinde beyaz cevher içte medulla spinaliste dışta yerleşik durumdadır. Gri cevherdeki nöronların sayısı değişik alanlarda ve tabakalarda farklıdır (Area striata ve girus presentraliste en çok sayıdadır). Motor kortekste 2,5 mm derinlikteki 1 mm2 'lik bir kısımda 60 bin nöron sayılmıştır. Beyin korteksinde yaklaşık 14 milyar nöron bulunur

19 KORTEKSTEKİ NÖRONLARIN TİPLERİ Piramidal Nöron Stellat nöron (Granüler Nöron) Fuziform nöron Horizontal Nöron Martinotti Nöronları

20 A- PİRAMİDAL NÖRON: Nöron soması piramit biçimlidir. Apikal dendrit (piramidin tepesinden çıkar) yukarıya dışa doğru uzanır, Dendritte birçok internöronla sinaps yapan spinalar vardır. Lateral dendrit, (yandan çıkar, horizontal uzanır) kısa uzantılardır. Akson, somanın bazalinden çıkarak içe derinlere doğru uzanır, bir kısmı ak cevhere geçer, bir kısmı yeniden kortekse girerek assosiasyon fibrillerini oluşturur.

21 Piramidal nöronlar

22 Çapına göre, KÜÇÜK-ORTA-BÜYÜK tipleri vardır. En büyüklerine BETZ'in DEV PİRAMİDAL HÜCRELERİ denir. Piramidal nöronların hepsinin apeksi beyin yüzeyine doğrudur. En küçükleri 10 mikron, en büyükleri 120 mikrondur. Betz hücreleri eksitatör özellikte olup glutamat salgılar. M. spinalisin özel bölgelerine (ön boynuz gibi) doğru uzanır ve kas kontrolünü sağlayan sinapslar yaparlar. Dolayısıyla en uzun aksona sahip hücreler olarak tanımlanabilirler.

23 Betz hücreleri

24 B- STELLAT ya da GRANÜLER NÖRON: Uzantıları nedeniyle yıldız biçiminde olan küçük nöronlardır (çapı 8-10 mikron). Dendritleri diğer nöronlarla çok sayıda sinaps yapar. Aksonu çok kısadır (Golgi 2 tip) ve korteks içinde kalarak yakınındaki piramidal hücrelerin dendritleri çevresinde pleksus yapar. Korteksin her tabakasında bulunur.

25 Piramidal ve Stellat nöronlar

26

27

28 C- FUZİFORM NöRONLAR: Modifiye stellat nöronlardır. GenelIikle korteksin en derin tabakasında bulunurlar, birçok piramidal hücre ile sinapslaşırlar. D- HORİZONTAL NöRON: Yüzeyel yerleşmiş, horizontal konumdaki füziform nöronlardır.

29 E- MARTİNOTTİ NöRONLARI: Küçük multipolar, tersine dönük piramidal nöronlardır (apeksi içe bakar). Aksonu ak cevhere girer, dendrit kortekste dağılır. Böylece her piramidal nöron korteks içinde diğer piramidal nöronlarla, internöronlarla ve kortekse gelen afferent projeksiyon fibrilleri ile bağlantı kurar. Yan bağlantılar horizontal nöronlar ve assosiasyon aracılığıyla sağlanır.

30 Beyin aşırı eksitasyon durumlarında inhibitör etki yaparlar Somatostatin ve calbindin salgılarlar

31 BEYİN KORTEKSİNİN TABAKALARI Beyin korteksi gelişimine göre 2'ye aynhr: A- PALEOKORTEKS-ALLOKORTEKS: İlk gelişen korteks kısımlarıdır. Ancak daha sonra gelişen korteks kısımları buna eklendikçe giderek küçülür, bir başka deyişle motor yollar geliştikçe neokorteks paleokorteks aleyhine genişler. Erginde area piriformis ve formasyo hipokampi allokorteksi yapar.

32

33 B- NEOKORTEKS-NEOPALLİUM-İSOKORTEKS: Daha sonra gelişen korteks bölümüdür. Allokorteks dışındaki alanlar neokortekse aittir. Gelişim farklı olduğu gibi yapısal fark da bulunmaktadır.

34 NEOKORTEKS-İSOKORTEKS 6 hücre tabakası vardır. Tabakalar beyin yüzeyine paraleldir. Girus ve sulkuslarda daha az düzenli tabakalanma görülür. Tabaka kalınlıkları, hücre sayıları hemisferin değişik kısımlarında farklılık gösterir. Buna göre yaklaşık 52 esas ve binlerce tali alana ayrılmıştır.

35 Dıştan içe doğru: 1- MOLEKÜLER TABAKA - PLEKSİFORM TABAKA: Az sayıda horizontal hücre ve çok miktarda horizontal seyirli nöron uzantısı (alt tabakalardaki piramidal nöron dendritleri, stellat hücre ve martinotti nöronlarının aksonları) yapıda bulunur

36

37 2- DIŞ GRANÜLER TABAKA: Küçük piramidal nöronlar ve stellat (granüler) nöronlar bulunur. Çoğunlukla yoğun bir şekilde birbirine yakın konumdadırlar. Komşu tabakalardan gelen akson ve dendritlerle bu tabakadaki akson ve dendritler yoğun bir ağ oluşturur. 5 tabakadaki piramidal nöronların apikal dendritleri ile assenden afferent fibriller arasında çok sayıda sinaps vardır

38

39 3- PİRAMİDAL TABAKA: Orta çapta piramidal hücreler ve 2 tabakaya yakın yerleşmiş küçük piramidal nöronlar bulunur. Ayrıca horizontal ve vertikal konumdaki fuziform nöronlar yer alır.

40

41 4- İÇ GRANüLER TABAKA: Moleküler tabakadan sonra en ince tabaka bu 4. tabakadır. Başlıca stellat (granüler) nöron, nadiren küçük piramidal nöronlar bulunur. Yine hücreler yoğun yerleşimlidir. Horizontal seyirli fibrillerin yoğunlaşması ile BAİLİNGER'in DIŞ BANDI diye bilinen, fibriller alan ortaya çıkmıştır. Komşu tabakalarda, subkortikal bölgede, korteksin diğer kısımlarında yerleşik nöronların horizontal seyirli nöritleridir.

42

43 5- GANGLİYONİK TABAKA: En büyük piramidal nöronlar, az sayıda da stellat hücreler vardır. Piramidal nöronların büyüklüğü değişik alanlarda farklılık gösterir. 4. tabakadaki gibi horizontal seyirli fibrillerin yoğunlaşmasıyla BAİLİNGER'in İÇ BANDı oluşmuştur.

44

45

46 6- MULTİFORM TABAKA: Değişik nöron tipleri ve uzantılarından oluşur. Martinotti nöronları en belirginleridir. Fuziform, ovoid, üçgenimsi somalar görülür. 2-3 tabakaya beraberce SUPRAGRANÜLER TABAKA, 5-6 tabakaya İNFRAGRANüLER TABAKA denmektedir. İnsanda supragranüler tabaka en son gelişir ve en ileri farklılaşma gösteren tabakadır

47

48 ALLOKORTEKS - PALEOKORTEKS 3 tabaka vardır; 1- MOLEKÜLER TABAKA: En dışta bulunur. Az sayıda hücre ve çok miktarda horizontal fibrilden oluşur. 2- GRANÜLER TABAKA: Orta tabakadır. 3- PİRAMİDAL TABAKA: En iç tabakadır.

49 Allokorteks ve isokorteksin birleşme yerlerinde 4-5 tabakalı geçiş zonları vardır. Genel olarak 6 tabakalı korteks alanlarında HOMOTİPİK ALAN, farklı sayıda tabaka varsa HETEROTİPİK ALAN denir. Heterotipik alanlar GRANÜLER ve AGRANÜLER olmak üzere 2 tiptir.

50 AGRANüLER HETEROTİPİK ALAN: 2-4 tabakalar yoktur (örnek: Motor korteks, girus presentralis). İnsanda motor kortekste bin dev piramidal nöron sayılmıştır. GRANÜLER HETEROTIPİK ALAN: Piramidal tabakalar yoktur, granüler tabakalar iyi gelişmiştir. örnek: Korteksin sensoriel alanları; girus postsentralis, area striata, akustik alan.

51

52

53 SUBSTANSİA ALBA Her yönde seyreden myelinli fibrillerden oluşur. Aralarında glia hücreleri vardır.

54 Cerebellum Histolojisi

55 SEREBELLUM: 2 hemisfer ve ortada yer alan orta lob VERMİS ten meydana gelir. Beyin ile 3 pedinkül aracılığıyla bağlantılıdır. Loblar transvers fissürlerle lobüllere ayrılır. Ayrıca bu fissürlere paralel yönde birçok kıvrım bulunur. Bunlara FOLİA adı verilir. bu nedenle sagittal kesitlerde dallanmış ağaç görüntüsü görülür. Bu görüntü ARBOR VITAE adını alır

56 SEREBELLUM:

57 Substantia grisea(gri cevher): Gri cevher serebellumun yüzeyinde bir tabaka (KORTEKS) şeklinde olup beyaz cevheri kuşatır. Ayrıca beyaz cevher içinde küçük nöron toplulukları olan INTRASEREBELLAR ÇEKİRDEKLER bulunur.

58 Her boyamada kolaylıkla seçilen 3 tabakadan yapılıdır. İçten dışa doğru Granüler tabaka=nükleer tabaka Purkinje hücre tabakası=ganglioner tabaka Moleküler tabaka=pleksiform tabaka

59 GRANÜLER TABAKA Nükleer tabaka adıda verilen bu tabaka medullaya komşu en iç tabakadır. 2 tip nöron bulunur. Granüler nöronlar: En küçük nöronlardır. Hematoksilen Eosin preparatlarında bu tabakada çok sıkı bir araya gelmiş koyu boyalı çekirdeklerin çoğu granüler nöronlara aittir. (7 milyar/mm3). Görünümü lenfositlere benzer

60 Dendritleri 3-6 kadar olup serebelluma giren Mossy fibrillerinin aksonlarıyla sinapslaşır. Bu sinaptik alanlara sinaptik glomerul adı verilir. Koyu boyalı çekirdekler arasında açık renkli alanlar seçilir. Aksonu myelinsizdir. En dıştaki moleküler tabakaya geçerek ikiye ayrılır. Bu dallar yüzeye paralel seyirlidir ve PARALEL FİBRİLLER adını alır. Böylece akson T harfi biçimindedir.

61 Paralel fibrillerde yer yer genişlemeler şeklinde seçilen SİNAPTİK alanlar EKSİTATÖR etkilidir Granüler nöronlar Purkinje hücrelerinin dendritleri Basket hücreleri Golgi hücreleri ile sinaps yapar. Tek bir purkinje hücre dendriti ile paralel fibriller arasında sinaps bulunduğu hesaplanmıştır.

62 1. Golgi nöronları: İç stellat hücre olarak da adlandırılır. Granüler hücreler ile purkinje hücreleri arasında bulunan yıldız şekilli nöronlardır. a. Dendritleri granüler tabaka içindeki sinaptik serebellar glomerül yapısına katılır. Esas sinapsları moleküler tabaka içinde granüler nöronların paralel fibrilleriyledir.

63 PURKİNJE HÜCRE TABAKASI Granüler tabakanın dışında tek sıra şeklinde dizilmiş armut biçimli büyük purkinje hücrelerinin bulunduğu tabakadır. Dendritlerin dallanmaları bir düzlem üzerinde olduğundan yelpaze biçimindedir. Dışa doğru uzanarak granüler nöronların paralel fibrilleriyle sinapslaşır.

64 Aksonu beyaz cevhere geçerek bir kısmı intraserebellar çekirdeklerde bir kısmı korteksin bazı yerlerinde sonlanır. Beyaz cevhere geçerken myelin kılıf kazanır. Sinapsları granüler nöronların paralel fibrilleri tırmanıcı fibriller dış stellat hücre basket hücre kollateralleri basket hücre aksonu ile olur.

65 Sinaptik noktalar dışında perikaryon tamamen glia hücre uzantıları ile kuşatılmıştır. Purkinje hücreleri çok büyük nöronlar olduğundan kolayca seçilirler. Nükleolusu çok belirgindir.

66

67

68 MOLEKÜLER TABAKA(STRATUM SINEREUM-PLEKSIFORM TABAKA) Genellikle sinir fibrillerinden yapılmıştır. Az sayıdaki nöronlar yıldız biçimlidir. Bulunduğu yere göre ikiye ayrılır. Yüzeyel stellat hücre: Yüzeyde yer alır. Düzensiz dallanmalar gösteren dendrit ve kısa aksonu vardır. Derin stellat hücre=basket nöronları: yüzeyel stellat hücrelerden daha büyüktür. Dendritleri fibrillerle sinapslaşır.

69 Aksonları purkinje hücrelerinin dendritleri ile sinapslaşır. Ayrıca akson kollateralleri aynı purkinje hücresinin perikaryonu yakınında sinaps yapar. Bir basket hücresi aksonu 6-7 purkinje hücresi ile sinaps yapar.

70 KORTEKSTE YERALAN AFFERENT FİBRİLLER Mossy Fibrilleri: Granüler tabakaya girince bol dallanmalarla üzüm şeklinde sinaptik sonlanma yaparlar veya bunların merkezini oluşturduğu SEREBELLAR GLOMERULİ şeklinde sonlanır. Çevrelerinde granül nöron dendritleri, Golgi akson terminalleri, hatta bazılarında Golgi nöron dendritleri yer alır.

71 Glomerulus oval veya küre biçimlidir. İçindeki bütün sinapslar aksodendritik tiptedir. Mossy fibrilleri eksitatördür. Böylece granül hücre dendritlerini eksite eder. Varsa Golgi dendritinide eksite etmektedir. Tersine Golgi hücresi inhibitör internörondur. Aksodendritik sinapsla granül hücresini inhibe eder.

72 Tırmanıcı Fibriller: Dallanmadan granüler tabakayı geçer, tek bir purkinje hücresine ulaşınca dallanmaya başlar. Bu dallar purkinje hücresinin dendritleri ile sinapslaşır.

73 SEREBELLAR KORTEKSİN İŞLEYİŞ DÜZENİ Kortekse gelen fibriller (Mossy ve Tırmanıcı) kortekse eksteroseptör, proprioseptor ve retiküler formasyondan (beyin sapı) bilgi taşırlar. İkiside eksitatördür. Tırmanıcı fibriller tek bir purkinje hücresi ile sinaps yaptığından etkisi tek bir purkinje hücresinedir.

74 Mossy fibrilleri eksitatör etkileriyle yüzlerce granüler nöronu eksite ederek bunların binlerce purkinje hücresini eksite etmesini sağlar. Purkinje hücreleri inhibitör etkilidir. Aksonu intraserebellar ve vestibüler çekirdeklere inhibitör etkiyi ulaştırır. Böylece serebellum ve beyin sapındaki motor kontrol merkezleri inhibe edilir.

75 Granüler nöronların dışındaki nöronların hepsi (Basket, Stellat ve Golgi) inhibitör internöronlardır. Eksitatör uyarı serebellumdan inhibitör uyarı şeklinde çıkar.

76 SUBSTANTİA ALBA Kortekse gelen Mossy ve tırmanıcı fibriller, korteksten çıkan purkinje aksonu, ak cevherin başlıca fibrillerini oluşturur. 4 çekirdek (İntraserebellar nükleuslar) substantia alba içinde yer alan gri cevher adacıkları şeklinde görülür. Serebellum çizgili kas hareketi (koordinasyon, postür, denge) ile ilgilidir. Çizgili kas aktivitesinin koordinasyon ve modülasyonunu sağlar.

77

78 Travmaya Nöronların Cevabı

79 Hasarlanma alanının distalinde yer alan aksonda meydana gelen dejenerasyon anterograd (Wallerian) dejenerasyon adını alır. Periferik sinir sisteminde bu dejenereasyon olduğunda birkaç gün içinde dağılma meydana gelir. Merkezi sinir sisteminde izole aksonun parçalanması haftalar almaktadır.

80 Hasar olduğunda fagositik hücreler (periferik sinir sisteminde Schwann, merkezi sinir sisteminda mikroglia ve kandan gelen monositler) aracılığıyla ortamda bulunan myelin ve akson parçaları yok edilir. Bazen geriye yönelik dejenerasyonlarda internodal segmentlerde görülebilir.

81 Hasarlanan perikaryon şişer çekirdeği perifere gider ve Nissl cisimcikleri kaybolur; bu olay kromatoliz adını alır. Hasarlanmadan 1-2 gün sonra görülür. 2 haftada maksimuma ulaşır. hasarlanan sinir motor özellikteyse efektör organda atrofi meydana gelir.

82 Skar oluşumu periferik sinir sisteminde bağ doku ve Schwann hücreleri tarafından hasarlanmış sinir uçları arasında gerçekleştirilir. Eğer hasar az ise rejenerasyon gözlenebilir. Merkezi sinir sisteminde skar dokusu glial hücreler ile sağlanır ve bu nedenle rejenerasyon gerçekleşemez

83 Periferik sinir sisteminde Schwann hücreleri bölünüp yeni oluşan skar dokusu etrafında köprüler oluştururlar; sonrasında çok sayıda yeni sinir uzantısı (=Nörit) proksimalde kalan kısımdan filizlenir. Schwann hücre köprüleri rejenere olan aksona yardımcı olarak skarın diğer kısmına uzanmasını ve normal yolağın tekrar oluşmasını sağlar.

84

85 Çok sayıda yeni gelişen sinir ucu hemen dejenere olmasına karşın yapılan miktar çok fazla olduğu için sensorial veya motor bağlantılar tekrar kurulabilmektedir. Maksimum büyüme süresi 3 mm/gündür. Skar geçildikten sonra nöritler uçta kalan yaşamakta olan Schwann tüpleri içine girerler. Bu tüpler daha sonra nöritlere ileride devam edeceği büyüme için gerekli mikroçevreyi sağlayacak bölgeye yönlenmelerini sağlarlar.

86 Eğer motor nöron ile efektör kas arasında tekrar fonksiyonel bağlantı kurulursa fonksiyon geri kazanılır; mikrocerrahi günümüzde bu amaçla çalışmalarını geliştirmektedir.

87 Medulla Spinalis Histolojisi

88 MEDULLA SPİNALIS Kabaca silindir biçimlidir. Servikal ve lumbar bölgelerde şişkinlik görülür. Bu nedenle enine kesitlerde birbirinden biraz farklı görünümler alınır. Genel olarak yukarıdan aşağıya doğru incelir. Enine kesitte oval biçimlidir, ön kısım arka yüzden daha yassıdır.

89

90 FİSSURA MEDİANA ANTERİOR, SULKUS MEDİANA POSTERİOR ve SEPTUM MEDİANA POSTERİOR m. spinalisi sağ ve sol 2 simetrik bölüme ayırır. Fissura mediana anterior ile birlikte içeriye piamater girer. Septum mediana posterior hemen hemen ortadaki KANALİS SENTRALİS'e kadar uzanır, Gri cevher içte, kanalis sentralis çevresinda kabaca H harfi biçimindedir. H harfinin kollarının bulunduğu yöne göre ön BOYNUZ, ARKA BOYNUZ ismi verilir, boynuzların şekli kesit yerine göre değişir.

91 SUBSTANTİA GRİSEA Sentral sinir sisteminin diğer yerlerinde olduğu gibi nöronlar, nöron uzantıları, glialar ve kan damarları bulunur. Nöronlar MULTİPOLAR olup, değişik büyüklüktedir. Bazıları Golgi I tipinde olup uzun aksonludur, aksonlar ak cevhere ya da ön spinal kökler içine geçer. Golgi Tip 2 nöronların aksonu kısadır, gri cevherden dışarıya çıkmaz.

92 Bazı nöronlar sadece bir segmentte bulunur (İNTRASEGMENTAL NöRON), bazıları da bütün segmentler boyunca bulunmaktadır (İNTERSEGMENTAL NöRON). Nöronlar gri cevher içinde küçük ya da büyük gruplar oluşturacak biçimde yer alır.

93 Erginde daha çok oblitere olan kanalis sentralisin lümeni ependimal hücrelerle döşelidir. NöROGLİAların uzantıları kanalis sentralis çevresinde yoğunlaşarak jelatinöz bir madde oluşturur (SUBSTANSTİA JELATİNOZA SENTRALtS). Substansia jelatinoza sentralisi dıştan kuşatan gri cevher kısmına KOMİSSURA GRİSEA denir.

94 2 longitudinal ven buradan geçmektedir. Gri cevherin arka boynuzunun görünüşü substansiya jelatinoza sentralise benzerse de yapısı farklı jelatinöz bir madde ile kuşatılmıştır (SUBSTANTİA JELATİNOZA ROLANDO). Bunun dışında beyaz cevherde ince fibrillerin bol olduğu ZONA SPONGİOSA, bunun dışında fibrilden fakir bir zon ZONA TERMİNALİS (LİSSAUER) yer alır.

95 Gri cevherin her yerinde nöronlar yapıya hakim olmaktadır, ancak en büyük nöronları (motor fonksiyonlu) ön BOYNUZda görülür.

96

97

98

99

100 SUBSTANTİA ALBA Myelinli ve myelinsiz sinir fibrilleri, glialar, kan damarları ve/pianın içe doğru uzantılarından oluşur. Piamaterin hemen altında glialar oldukça kalın bir tabaka oluştururlar. (MARGİNAL GLİA TABAKASI) Sinir fibrillerinin çoğu longitudinal seyirlidir, transvers seyirli olanları da vardır. Longitudinal seyirli sinir fibrilleri başlıca 3 demet oluşturur. Bunlara FUNİKULUS denir (yerine göre ön, arka, lateral). Funikulusları yapan daha küçük sinir fibrilleri demetine de FASİKULUS denmektedir

101 MENİNKSLER Sentral sinir sistemi yumuşak kolayca zarar görebilen bir dokudur. Hem yeterli biçimde korunmaya hem de beslenmeye gereksinimi vardır. Korunması kranium ve kolumna vertebralisin kemikleriyle sağlanır. Ayrıca kemiğin iç tarafında meninks denen 3 yapraklı bağ dokusu zar ile örtülüdür. Dıştan ıçe 1- Duramater (pakimeninks), 2- Araknoid membran, 3- Piamater.

102 DURAMATER (PAKİMENİNKS) Anatomik özelliği: Altındaki araknoid membrandan SUBDURAL ARALIK ile ayrılmıştır. Subaraknoid aralık ile bağlantısı olmayan bu dar aralıkta lenfe benzer bir sıvı bulunur. Beyin durası ile spinal dura foramen magnum aracılığıyla birbirleriyle devam etmektedir. Ancak 2 dura arasında aşağıda belirtilen farklar vardır.

103 BEYİN DURASI: a) Kafatası kemiklerine sıkıca yapışıktır. Yani kemiğin periostu ile dura sıkıca bağlanarak bilaminar (2 tabakalı) bir yapı oluştururlar. Dolayısıyla epidural aralık ve dura dışını kuşatan mezotel hücreleri bulunmaz. Damarlar durayı delip periosta girer. Dura tubuler bir kılıf şeklinde kafatasından çıkan sinirlerin etrafında dışa doğru uzanır.

104 Sinirin en dış kılıfı olan epineuriumla kaynaşır. Ancak epidural kanamalarda spinal duradakine benzer bir epidural aralık oluşur. b) İçe doğru septumlar yollayarak kranial boşluğu kavitelere ayırır(falks serebri, tentorium serebelli, diafragma sella dura uzantılarıdır

105 SPİNAL DURA: a) Kemik ile dura arasında EPİDURAL ARALIK vardır. Dura kemiğe küçük lateral ligamentlerle asılı durumdadır. Epidural aralıktaki yağdan zengin gevşek bağ dokusu içinde çok sayıda ven bulunur. Duranın dış ve iç yüzü mezotelle döşelidir. Yine dura spinal sinirler çevresinde tubuler biçimde uzanır. b) Septum bulunmaz.

106 DURAMATER (PAKİMENİNKS) Histolojik yapı: Birbirine paralel yerleşmiş çok sayıda kollajen fibril, az sayıda elastik fibril ve fibroblastlar bulunan sıkı bağ dokusudur. Az miktarda kan damarı ve duyu sinirleri bulunur. İç yüzü (m. spinaliste ayrıca dış yüzü) yassı mezenkimal kökenli MEZOTEL hücresi ile döşelidir. Duranın 2 yaprağı arasında endotelle döşeli venöz sinuslar bulunur. Bu sinuslar v. jugularis intemaya boşalır.

107 ARAKNOİD MEMBRAN Beyin ve m. spinaliste benzeri yapıdadır. DAMARSIZ ince ağ şeklinde bağ dokusudur. Makroskobik olarak örümcek ağına benzediğinden araknoid membran denir. Duraya bakan dış yüzü düzgündür, mezotel hücreleri ile örtülüdür. Arada subdural aralık bulunur. sulkuslar içine sokulmaksızın beynin dış yüzünü örttüğünden, sulkuslar içine girerek beyni saran pia ile araknoid arasında bir aralık bulunmaktadır (SUBARAKNOİDAL ARALIK).

108 Araknoid membranın Pia ya bakan yüzünde 2 membranı birbirine bağlayan TRABEKULALAR vardır. Böylece subaraknoidal aralık trabekülalarla bölmelenmiştir. Spinal araknoidde trabeküla sayısı azdır, yani bu aralık kesintisizdir. Trabekülaların üzeri yine yassı ya da basık kübik biçimli MEZOTEL hücreleriyle döşelidir. Bağ dokusu yapıyı ince kollajen fibriller, az sayıda elastik lifler tamamlar. Mezotel hücreleri büyük oval soluk çekirdeklidir, FAGOSİTOZ özelliği taşırlar.

109 Subaraknoidal aralıkta SEREBROSPİNAL sıvı bulunur. Belirli yerlerde subaraknoidal aralık genişleyerek SİSTERNAları oluşturur. Sisternalarda trabeküla nadirdir ya da hiç bulunmaz. Araknoid membran bazı yerlerde durayı parmak şeklinde delerek, dura içindeki venöz sinuslara açılır, son kısmı biraz genişler, üzeri yassı hücrelerle örtülü bu uzantılara ARAKNOİD VİLLUS denir

110 Bu villuslar, subaraknoidal aralıktaki serebrospinal sıvının aralıklı olarak venöz, sinuslara akmasını sağlayan tek yönlü valvler olarak kabul edilebilir. Serebro-spinal sıvı villusların apeksinden osmozla venöz sinuslara verilir. Venöz sinuslara serebro-spinal sıvı ve ayrıca beynin venöz kanı boşalmaktadır.

111 Villusların tepesinde dura oldukça incelmiştir. Serebro-spinal sıvı ile venöz kan arasında doku engeli olarak sadece venin endotel tabakası vardır. Buradaki damarların geçirgenliği vücudun diğer yerlerinde bulunanlara kıyasla daha azdır. Yaşlılıkla villus bağ dokusu içinde KALSİYUM tuzları birikir ve PACCİONİ GRANÜLLERİ oluşur.

112 PİAMATER Histolojik yapısı: Genellikle 2 tabaka olarak tanımlanır: ı. İNTİMAL PİA: Beyin dokusuna yakın bulunan, içteki membranöz yapıdaki tabakadır. Elastik ve ince retiküler fibrilleri içerir. İntimal piadan sinir dokusu içine fibröz septumlar şeklinde uzantılar sokulur (m. spinalisin septum mediana posterioru).

113 2- EPİPİAL TABAKA: Yüzeyel pia tabakasıdır, kollajen fibriller ve az sayıda fibroblasttan yapılıdır. Epipial tabakanın dış yüzü tek katlı yassı mezotel hücreleriyle döşelidir. M. spinalisi örten piadaki epipial tabaka daha belirgindir, damardan zengindir. Beyni saran piada daha ince olan bu tabakada damarlar da daha azdır, bol miktarda damar subaraknoidal aralığı döşeyen intimal piada yer alır.

114 Özellikle damarlar çevresinde çok sayıda hücre vardır. Bunların çoğu da MAKROFAJ'dır. Doğrudan doğruya subaraknoidal aralığa boyalı madde enjekte edilirse makrofajların fagositik özelliği açıkça görülür. Makrofajlar iltihabi durumlarda, özellikle tüberküloz ve menenjitte epiteloid hücrelere dönüşürler. Ayrıca tek tük mast hücresi ve küçük lenfositler bulunur.

115 Yine melanoblastlar görülebilir. Piamater beyin sulkuslarının içine sokulur, m. spinaliste septum mediana posterioru oluşturur, ayrıca sinir dokusunu astrosit ayaklarıyla pia hücrelerine (pia-glia) sıkıca yapıştığından, pia sinir dokusundan güçlükle sıyrılarak ayrılabilir.

116 Spinal pia kalın, sıkı, daha az damarlıdır. Konus medullarisin aşağısında uzun silindirik iplik şeklinde uzanır (FİLUM TERMİNALE). Diğer membranlar gibi kranial ve spinal sinirleri kılıf şeklinde sarar. Beyin içine giren arterler beraberlerinde pia materi de içeriye sürüklerler, böylece prekapiller arteriole kadar olan damarlar çevresinde pia mater yer alır.

117 Damar pia arasında aralığa WİRCHOW ROBİNS aralığı ya da PERlVASKULER ARALIK denir. Bu aralık kaybolana kadar giderek daralır. Kapiller çevresinde damar ile sinir dokusunu ayırıcı glia damar ayaklarının oluşturduğu "membrana limitans glia perivaskülaris" bulunmaktadır. Dura ve pia sinirden zengindir.

118 KAN BEYIN BARIYERI Nöron ve destek hücrelerine ek olarak merkezi sinir sistemi ve periferik sinir sisteminde çok sayıda kan damarı vardır. Bazal laminanın ve değişken miktarlardaki bağ dokusunun araya girmesi sonucu kan damarının büyüklüğüne de bağlı olmak koşuluyla kan damarları merkezi sinir sisteminden ayrılır. Merkezi sinir sisteminde kan damarları ve sinir dokusu arasındaki bağlantı oldukça özelleşmiştir.

119 Buradaki yapılanma sonucu diğer dokulara düzenli olarak geçiş gösteren çok sayıda değişken özellikte madde bu yapı sayesinde sinir sistemine normal olarak geçiş yapamaz. Ancak ihtiyaç duyulduğunda ve belirli maddelere karşı seçici bir geçirgenlik durumu söz konusudur. Bu yapı Kan-Beyin bariyeri adını alır. Burada endothelial hücreler ile beyin kapillerleri arasında özelleşmiş tight junctionların bulunduğu görülmektedir.

120

121

122 Bu sunum Tıp Fakültesi öğrencilerine Merkezi Sinir sistemi organları hakkında bilgi vermek için Eğitim amaçlı olarak hazırlanmış bir sunumdur. Kaynaklar: Kierzenbaum A: Histology and Cell Biology 3 rd Ed Junquiera C: Basic Histology Eroschenko : Di Fiore Atlas of Histology