BİRLİKTE ÇÖZELİM. Birim yüzeye dik olarak etki eden kuvvete... basınç. Katı cismin yüzey alanı... artarsa yüzeye uyguladığı basınç azalır.

Transkript

1 3.ÜNİTE BİRLİKTE ÇÖZELİM 1. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun kelimeleri yazarak bilgileri tamamlayınız. Birim yüzeye dik olarak etki eden kuvvete... basınç denir. Basıncın birimi... Pascal (Pa) dır. Katı cismin yüzey alanı... artarsa yüzeye uyguladığı basınç azalır. Katı cismin... ağırlığı artarsa yüzeye uyguladığı basınç artar. Tanklarda tekerlek yerine palet kullanılmasının amacı tankın yola uyguladığı basıncı... azalmaktır Çivinin ucunun sivri olmasının amacı çivinin yüzeye uyguladığı basıncı... artırmak ve yüzeye kolayca girmesini sağlamaktır. Kutup ayılarının ayak tabanlarının... geniş olması bu canlıların yere uyguladığı basıncı... azaltır.. Tabloda X, Y, Z ve T cisimlerinin basınç, ağırlık ve yüzey alanları değerlerinden bazıları verilmiştir. Bazı değerler ise boş bırakılmıştır. Tabloda boş bırakılan değerleri bulunuz. Basınç (Pa) Ağırlık (N) Yüzey Alanı (m ) X Y 10 5 Z T

2 8. SINIF FEN BİLİMLERİ 3.ÜNİTE KARMA SORULAR Katıların G G G I II G G basıncını etkileyen faktörler nelerdir? Basınçla bu faktörler arasında G nasıl bir ilişki olduğunu belirtiniz. III Özdeş küplerden oluşturulmuş Şekil I, II ve Zemine uygulanan dik kuvvet arttık- III teki cisimlerin zemine uyguladığı basınçlar P1, ça basınç artar. P ve P3 arasındaki ilişkiyi yazınız. Cismin zemine temas eden yüzeyi arttıkça basınç azalır. P > P3 > P1 SIRA SENDE 1. Ayrıt uzunlukları eşit X, Y ve Z küplerinin eşit kollu terazilerdeki denge konumları Şekil I ve II deki gibidir. X X Y Şekil I X Y Şekil III Z Y Z Y Şekil II Cisimler Şekil III teki gibi bir zemin üzerine konulduğunda yere yaptığı basınçlar Px, Py ve Pz arasındaki büyüklük ilişkisi nedir? PZ > PY > PX. Homojen katı K cisminin aşağıda gösterilen taralı kısmı kesilip atılıyor. K Yer Buna göre, cismin yere uyguladığı basınç ilk duruma göre nasıl değişir? Nedenini kısaca yazınız. Basınç azalır. Çünkü yüzey alanı değişmeden ağırlığı azalmaktadır. Yüzeye etki eden kuvvet azalırsa basınç azalır. 7

3 3.ÜNİTE 3. Trenlerin çok sayıda tekerleğinin olması Bıçakların uçlarının sivri olması İğnenin ucunun sivri olması Tankların paletli olması Kar araçlarının paletli olması Çatalların uçlarının sivri olması Yukarıdaki örneklerde yapılan uygulamalardan a. Hangileri basıncı artırmaya yöneliktir? B, D, F b. Hangileri basıncı azaltmaya yöneliktir? A, C, E 4. Dikdörtgenler prizması şeklindeki homojen üç cisim ile aşağıdaki uygulamalar yapılıyor. 1 3 Üzerine bir cisim konuluyor. Küçük tabanı üzerinde dik konuma getiriliyor. Kesikli çizginin olduğu yerden kesilip küçük parça atılıyor. Buna göre yapılan işlemler sonucunda cisimlerin yere uyguladıkları basınçların ilk duruma göre nasıl değiştiğini yazarak sebebini kısaca açıklayınız. 1 numaralı cismin ağırlığı (yere uygulanan kuvvet) arttığı için basıncı artar. numaralı cismin yüzey alanı azaldığı için basınç artar. 3 numaralı cismin ağırlığı ve yüzey alanı aynı oranda azaldığı için basıncı değişmez. 8

4 3.ÜNİTE Damperli kamyonlar da sıvıların basıncı her yöne ve aynı büyüklükte iletmelerine güzel bir örnektir. Parklar, bahçeler, alışveriş merkezleri vb. yerlerde bulunan fıskiyeler etrafa güzel bir görünüm verir. Bu havuzlarda fıskiyelerden suyun metrelerce yükseğe fışkırması da Pascal prensibi ile açıklanır. Damacadanaki suyu ya da çok büyük varillerdeki sıvıları boşaltmak için kullanılan pompalar Pascal prensibiyle çalışır. Berber koltukları Pascal prensibine göre çalışır. Bazı itfaiye merdivenleri Pascal prensibine göre çalışır. Barajların duvarları, derinlere inildikçe daha kalın olacak şekilde Bazı araba krikoları Pascal prensibine göre çalışır. inşa edilir. Bunun sebebi sıvıların basıncının derinlere inildikçe artmasıdır. Duvarlar kalınlaştırılarak sıvı basıncına dayanıklı hâle getirilir. BİRLİKTE ÇÖZELİM 1. Bir öğrenci oyuncak bir iş makinesinin kepçesini, şırınga ve su kullanarak hareket ettiren bir sistem hazırlayıp proje yarışmasına katılıyor. Bu öğrenci projesinde hangi ilkeyi kullanmıştır? Açıklayınız. Pascal prensibi: Sıvılar üzerlerine uygulanan basıncı her yöne aynı büyüklükte iletir. Bu prensiple kepçenin hareketi sağlanmıştır.. İçinde su bulunan şekildeki şişenin A, B ve C noktalarında bulunan tıkaçlar açıldığında deliklerden fışkıran suların izleyecekleri yolları çiziniz. Sıvı basıncı derinlere inildikçe artacağı için C den fışrıkan su en uzağa gider. su A B C 1

5 8. SINIF FEN BİLİMLERİ 3.ÜNİTE KARMA SORULAR F Pascal prensibi nedir? A Piston Günlük hayatta bu prensibin kullanıldığı alanlara örnekler veriniz. Sıvıların basıncı her yöne ve aynı büyüklükte iletmesidir. B - Bazı itfaiye merdivenleri - Berber koltuğu C - Araba freni Şekildeki sistemde pistona F kuvveti uygulandığında A, B ve C noktalarına iletilen basınçlar arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisidir? A) A = B = C B) C > B> A C) C = B> A D) A >B > C SIRA SENDE 1. Aşağıdaki özdeş kaplara yoğunluğu verilen sıvılardan şekillerde belirtilen yüksekliklerde konulmuştur. d A h h d d B C h a) Kabın tabanına etki eden sıvı basıncının, sıvının yoğunluğu ile ilişkisini göstermek için hangi iki deney düzeneği birlikte kullanılmalıdır? A, C b) Kabın tabanına etki eden sıvının basıncının, sıvının yüksekliği ile ilişkisini göstermek için hangi iki deney düzeneği birlikte kullanılmalıdır? A, B 13

6 3.ÜNİTE. Şekildeki K, L ve M kaplarına belirtilen yüksekliklerde sırası ile d, d ve 3d yoğunluklu sıvılar konulmuştur. h h d d 3d K L M Kapların tabanlarındaki sıvı basınçları P K, P L ve P M arasındaki ilişki nedir? Açıklayınız. Sıvı basıncı sıvının yoğunluğu ve yüksekliği ile doğru orantılıdır. Bu nedenle sıvı basınçları arasındaki ilişki P M > P K = P L şeklindedir. 3. Şekilde düşey kesiti görülen kabın içindeki sıvının K, L ve M noktalarına uyguladığı basınçlar P K, P L ve P M olduğuna göre bu basınçlar aralarındaki ilişki nedir? Açıklayınız. P K = P L > P M K L Sıvının içinde aynı hizadaki tüm noktalara etki eden sıvı basıncı eşittir. Çünkü sıvılar basıncı her yöne aynı büyüklükte iletir. M 4. Şekilde denizin içindeki bir balığın izlediği yol kesikli çizgilerle belirtilmiştir. Deniz Buna göre, balığın izlediği yol boyunca balığa etki eden basıncın - zamanla değişimini gösteren grafiği çizerek açıklayınız. Basınç Balığın bulunduğu suyun derinliği önce azalırken sonra tekrar artıyor. Bu nedenle balığa etki eden sıvı basıncı önce azalır sonra artar. Zaman 14

7 3.ÜNİTE BİRLİKTE ÇÖZELİM 1. Aşağıda günlük yaşamda karşılaştığımız bazı durumlar verilmiştir. Havası inmiş topun pomba ile şişirildiğinde düzgün şekle sahip olması Araba lastiklerinin düzgün görünmesi Verilen durumlarda gazların basınç özelliklerinden hangisinden yararlanılmıştır?... Her yönde ve eşit basınç uygulamasından. Musluk Gaz 1 Sabit piston Şekildeki kapalı kabın bir tarafında piston bulunmaktadır. Kabın içinde bir miktar hava varken aşağıdaki işlemler ayrı ayrı yapılıyor. Yapılan işlemler sonucunda kaptaki gazın basıncı ilk duruma göre nasıl değişir? Yazınız. a. Musluktan kaba bir miktar gaz pompalanıyor.... Tanecik sayısı arttığı için basınç artar. b. Piston 1 yönünde biraz itiliyor.... Hacim azaldığı için basınç artar. c. Piston yönünde biraz çekiliyor.... Hacim arttığı için basınç azalır. 3. Aşağıda Toriçelli deneyi ile ilgili bir tablo verilmiştir. II I s Yargı Doğru Yanlış 1 Cam borunun kesit alanı artarsa h azalır. h Daha yoğun bir sıvı kullanılsaydı h artardı. 3 Cam boru II konumuna getirilirse h değişmez. sıvı 4 Barometre daha yükseklere çıkırtılarsa h azalırdı. 5 Boruda gaz sıkışırsa h azalır. Verilen tablodaki ifadeler doğru ise doğru sütununa, yanlış ise yanlış sütununu işareti ile işaretleyiniz. 0

8 8. SINIF FEN BİLİMLERİ KARMA SORULAR Zeynep, açık hava basıncının Po olduğu bir yerde şekildeki düzeneği hazırlıyor ve cıva yüksekliğini h olarak ölçüyor. Zeynep, açık hava basıncının Po dan daha küçük olduğu bir yerde bu ölçümü yaptığında h yüksekliğinin değişmediğini gözlemliyor. C B h Dağ A Deniz civa Şekildeki dağın A, B ve C noktalarındaki açık hava basınçları arasındaki ilişkiyi sıra- Buna göre, Zeynep I. cıva yerine cıvadan daha az yoğun bir sıvı kullanmak, layınız. PA > PB > PC II. boruyu ok yönünde biraz çevirmek, III. daha kalın bir boru kullanmak işlemlerinden hangisi ya da hangilerini tek başına yapmış olabilir? (Sıcaklık sabit kalmaktadır.) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II. Aşağıdaki düzenek ve araç-gereçlerden hangisi gazların basınç yapılmamıştır? özelliklerinden yararlanılarak. İşaretlediğiniz seçenekteki düzenekte yararlanılan özellik nedir? Kısaca yazınız. C) Hidrolik frenler sıvıların basıncı ilet- A) Arabaların hava yastıklarının çalışması mesi prensibiyle çalışır. B) Elektrikli süpürgelerin çalışması C) Arabaların hidrolik frenlerinin çalışması D) Parfüm ve deodorant şişelerinin çalışması 1 3.ÜNİTE

9 3.ÜNİTE SIRA SENDE 1. Günlük hayatta açık hava basıncının etkilerini gözlemlediğiniz üç olay yazınız. f f Uçak yükselirken kulaklarımızın tıkanması f f Vakumlu poşetler f f Vantuzlar. Gaz basıncından yararlanılarak geliştirilen bir teknolojik alet örneği veriniz ve çalışma prensibini araştırınız. f f... Öğrenci cevabı

10 8. SINIF FEN BİLİMLERİ 4.ÜNİTE Periyodik tabloda I. yönünde gidildikçe; ÀÀAtom numarası artar. ÀÀAmetalik özellik artar. ÀÀGrup numarası, değerlik elektron sayısı yani son katmandaki elektron sayısı artar. ÀÀElektron alma isteği artar. II. yönünde gidildikçe; ÀÀAtom numarası artar. ÀÀMetalik özellik artar. II I ÀÀKatman sayısı ve periyot numarası artar. Periyodik tablodaki 1A, A, 7A ve 8A gruplarının özel isimleri vardır. 1A H A 7A Alkali Metaller Toprak Alkali Metaller Halojenler 8A Soygazlar (Asal gazlar) BİRLİKTE ÇÖZELİM Periyodik cetvel ile ilgili aşağıdaki cümlelerin doğru mu yanlış mı olduğuna karar verip ilgili kutucukları işaretleyiniz. Doğru Yanlış 1. Periyodik sistemde yatay sıralara grup, düşey sıralara periyot denir.. Periyodik sistemde 7 tane grup, 18 tane periyot vardır. 3. Periyodik sistemde elementler atomların proton sayılarına göre sıralanmıştır. 4. Elementleri daha kolay incelemek için periyodik cetvele ihtiyaç duyulmuştur. 5. Periyodik sistemde elementleri artan atom numaralarına göre sıralayan bilim insanı Henry Moseley dir. 6. Periyodik cetvelde ilk periyotta sadece hidrojen ve lityum elementleri bulunur. 7. Periyodik cetvelin 7A grubunun adı alkali metaller dir. 8. Periyodik cetvelde aynı periyotta bulunan elementlerin kimyasal özellikleri benzerdir. 7

11 4.ÜNİTE KARMA SORULAR Periyodik cetvelle ilgili aşağıdaki ifadeler- Periyodik atom aynı periyot- ta soldan sağa doğru gidildikçe ele- den hangisi yanlıştır? A) Elementler artan göre sıralanmıştır. cetvelde mentlerin, numaralarına aşağıdaki nasıl değiştiğini yazınız. B) Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe atom numarası artar. C) Aynı grupta bulunan elementlerin kimya- sal özellikleri aynıdır. D) Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe atom numarası artar. özelliklerinin Atom numarası artar... Proton sayısı... artar Katman sayısı... değişmez Grup numarası... artar Periyot numarası değişmez... SIRA SENDE Periyodik sistemdeki ilk 18 elementin sembollerini yazınız. 1. Hidrojen: H. Helyum: He 3. Lityum: Li 4. Berilyum: Be 5. Bor: B 6. Karbon: C 7. Azot:N 8. Oksijen: O 9. Flor: F 10. Neon: Ne 11. Sodyum: Na 1. Magnezyum: Mg 13. Alüminyum: Al 14. Silisyum: Si 15. Fosfor: P 16. Kükürt: S 17. Klor: Cl 18. Argon: Ar 8

12 8. SINIF FEN BİLİMLERİ 4.ÜNİTE BİRLİKTE ÇÖZELİM 1. Aşağıda atom numaraları verilen element atomlarının elektron dağılımlarını yapıp periyodik cetveldeki yerlerini bulunuz ve periyodik cetvele yerleştiriniz. 1 H: 1 1. periyot. periyot 1A grubu 10 Ne: 8 8A grubu He:. periyot 8A grubu 14 Si: periyot 4A grubu 4 Be:. periyot A grubu 17 Cl: periyot 7A grubu H Be Si Cl He Ne. Proton sayıları verilen element atomlarının elektron dizilimlerini gösterip tabloyu doldurunuz. Element Elektron dizilimi Periyot numarası Grup numarası 3 Li 1 1A 5 B 3 3A 6 C 4 4A 9 F 7 7A 1 Mg 8 3 A 18 Ar A DİKKAT He elementinin özel bir durumu vardır. Son katmanında elektron bulunmasına rağmen He, 8A grubundadır. Çünkü o bir soygazdır. 31

13 4.ÜNİTE KARMA SORULAR Yüksüz bir atomun en dış enerji düzeyindeki (katman) elektron sayısı, o atomun periyodik Periyodik cetvelde 3. periyot 7A gru- çizelgedeki grubunu belirler. özelliklerini yazınız. Atom X Y Z T Elektron dizilişi bunda bulunan elementin aşağıdaki a. Proton sayısı: b. Atom numarası: c. Değerlik elektron sayısı:... d. Elektron dağılımı: Buna göre çizelgede elektron dizilimi veri len atomlardan hangileri aynı grupta yer alır? A) Y ve Z B) X ve Z C) Y ve T D) X ve T SIRA SENDE Atom numaraları verilen element atomlarının elektron dizilimlerini gösterip grup ve periyot numaralarını bulunuz. Element 1H He 4Be 5B 6C 7N 9F 10Ne 11Na 1Mg 13Al Elektron dizilimi Grup numarası Periyot numarası 1A 1 8A 1 A 3 3A 4A 5A 7A 8A 1A 3 A 3 3A

14 4.ÜNİTE BİRLİKTE ÇÖZELİM Aşağıda proton sayısı verilen nötr atomların elektron dizilimlerini inceleyerek bu atomlar için tablodaki bilgileri tamamlayınız. Element Elektron dizilimi Elektron almaya / vermeye yatkın İyon olduğunda anyon / katyon Metal / Ametal / Soygaz / Yarı metal 1 H 1 alır anyon ametal He soygaz 7 N 5 alır anyon ametal 8 O 6 alır anyon ametal 13 Al 8 3 verir katyon metal 17 Cl 8 7 alır anyon ametal 18 Ar 8 8 soygaz 11 Na 8 1 verir katyon metal SIRA SENDE Aşağıdaki tabloda verilen elementlerin sahip olduğu özellikleri + işareti ile işaretleyiniz. Özellik Isı ve elektrik akımı iyi iletir. Sağlamdır. Parlak görünümlüdür. Kolay şekil alabilir. Tel ve levha hâline getirilebilir. Elektron vermeye/almaya yatkınlık Oda koşullarındaki fiziksel hâli Katyon / Anyon olma eğilimi Element Sodyum verir katı Katyon Lityum verir katı Katyon Karbon alır katı + + Anyon Kükürt alır katı + + Anyon Alüminyum verir katı Katyon Mat görünümlüdür. Kırılgandır. 36

15 8. SINIF FEN BİLİMLERİ 4.ÜNİTE BİRLİKTE ÇÖZELİM 1. Sütten peynir yaptım. Domatesleri ve salatalıkları doğrayıp salata yaptım. Gamze Elif Küp şekeri toz hâline getirdim. Mert Gamze, Elif ve Mert in yaptığı işler sonunda maddelerde meydana gelen değişimleri yazınız. Gamze:... Kimyasal Elif :... Fiziksel Mert :... Fiziksel. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun kavramları yazarak bilgileri tamamlayınız. Fiziksel değişimlerde maddenin kimliği... değişmez. Mumun yanması... kimyasal değişim örneğidir. Maddenin kimliğinin değiştiği olaylara... kimyasal değişim denir. Bitkilerin yaptığı fotosentez bir... kimyasal değişim örneğidir. Su ve şekerden şerbet yapılması... fiziksel değişimdir. Karışımların bileşenlerine ayrılması... fiziksel değişimdir. Elementlerden bileşik oluşması sırasında... kimyasal değişim gerçekleşir. Maddeyi oluşturan taneciklerin yapısının değiştiği olaylara... kimyasal değişim denir. 39

16 4.ÜNİTE 3. Tabloda verilen olaylarda gerçekleşen değişimlerin fiziksel ya da kimyasal değişim olduğunu belirterek nedenini açıklayınız. Olay Fiziksel/Kimyasal Değişim Nedeni K Sonucunda yeni madde oluşur. Kekin pişmesi F Hâl değişimidir. Buzun erimesi Çivinin paslanması K Sonucunda yeni madde oluşur. Yumurtanın pişmesi K Sonucunda yeni madde oluşur. Odunun yanması K Maddenin kimliği değişir. Meyvelerin dilimlenmesi F Maddenin yalnızca dış görünüşü değişir. Köftenin pişmesi K Sonucunda yeni madde oluşur. 40

17 8. SINIF FEN BİLİMLERİ 4.ÜNİTE KARMA SORULAR Fiziksel değişim nedir? Açıklayınız. I. Sindirime uğruyor. III. Soyulup dışarı bırakıldığında kararıyor. Maddenin kimliği, tanecik yapısı değişmeden sadece dış görünümünde meydana gelen değişimlere fiziksel değişim denir. II. Dilimlenerek tabağa yerleştiriliyor. Elmaya uygulanan değişimlerin fiziksel veya kimyasal olarak gruplandırılması hangisinde doğru verilmiştir? Fiziksel aşağıdakilerden Kimyasal A) I II ve III B) I ve III II C) II I ve III D) III I ve II. Evrim, fen bilimleri dersinde öğretmenin fiziksel değişimle ilgili olarak tahtaya yazdığı tabloyu aşağıdaki gibi işaretliyor. Doğru I II III Fiziksel değişimde maddenin kimliği değişmez. Yanlış Şekerin suda çözünmesi kimyasal bir değişmedir. Hâl değişimleri fiziksel değişmeye örnektir. Yanma, çürüme, paslanma, IV mayalanma gibi olaylar kimyasal değişime örnektir. Buna göre, Evrim tabloyu doldururken hangi ifadelerde hata yapmıştır? A) I ve II B) III ve IV C) I, II ve III D) I, II ve IV 41. Kimyasal değişim nedir? Açıklayınız. Maddenin özelliğini yitirerek yeni bir maddeye dönüştüğü değişimlere kimyasal değişim denir.

18 4.ÜNİTE SIRA SENDE 1. Aşağıdaki tabloda verilen örneklerden kimyasal değişime ait olanları çıkardığımızda tablonun son görünümü nasıl olmalıdır? Sütten yoğurt elde edilmesi Mumum erimesi Çaya limon sıkılması Tuzun suda çözünmesi Dilimlenmiş elmanın kararması Yağmurun oluşması A) B) C) D). Umut, suya sandoz tablet atar ve hızlı bir gaz çıkışı gözlemler. Bu durumla ilgili, I. Suya sandoz tablet atılması kimyasal bir değişime sebep olmuştur. II. III. Suyun kimliği değişmiştir. Meydana gelen değişim fiziksel değişime örnektir. yorumlarından hangisi ya da hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) I, II ve III 4

19 4.ÜNİTE + KARMA SORULAR + + Modeli verilen değişim ile ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır? A) taneciğindeki bağlar kopmuştur. C) ve rek gösterin. atomları arasında yeni bağlar oluşmuştur. D) + ve yeniden oluşan kimyasal bağları çize- taneciğindeki bağlar kopmuştur. + B) ve Yukarıda meydana gelen değişimde kopan ve arasındakiler kopar, ara- sındakiler oluşur. atomları arasında yeni bağlar oluşmuştur. SIRA SENDE Maddede meydana gelen değişimlerin modelleri aşağıda verilmiştir. Modeldeki olayları fiziksel (F) ya da kimyasal (K) değişim olarak sınıflandırınız. I. Durum II. Durum Yanda bazı maddelerin yapı modelleri verilmiştir. Madde I. durumdan II. duruma geçtiğinde hangi modellerde atomlar arasındaki çekim kuvveti etkisini yitirerek farklı atomlarda yeni çekim kuvvetleri ve böylece yeni maddeler oluşturmuştur? Neden böyle düşündüğümüzü açıklayalım.... F K Öğrenciden gelen uygun... K... cevap kabul edilir F

20 4.ÜNİTE Asit Baz Tepkimeleri (Nötralleşme Tepkimeleri) Farklı kimyasal özelliklere sahip asit ve baz bir araya geldiğinde tepkimeye girip yeni maddeler oluşturur. Bir asit ve bazın tepkimeye girerek tuz ve su oluşturmasına nötralleşme tepkimesi adı verilir. Asit + Baz Nötralleşme Tuz + Su Bazik çözelti ph > 7 Asidik çözelti ph < 7 Nötr çözelti ph = 7 HCl + NaOH NaCl + H O Asit Baz Tuzlu su çözeltisi BİRLİKTE ÇÖZELİM Aşağıda yanma ve nötralleşme olaylarına ait denklemler karışık olarak verilmiştir. Verilen tepkimelerin türlerini boşluklara yazınız. Tepkime denklemi H + 0 Æ H O H SO 4 + KOH Æ K SO 4 + H O HCl + NaOH Æ NaCl + H O 4Fe + 3O Æ Fe O 3 C 6 H 1 O 6 + 6O Æ 6CO + 6H O HNO 3 + NaOH Æ NaNO 3 + H O CH 4 + O Æ CO + CO + H O Türü Yanma Nötrleşme... Nötrleşme... Yanma... Yanma... Nötrleşme... Yanma 46

21 8. SINIF FEN BİLİMLERİ 4.ÜNİTE KARMA SORULAR Aşağıda verilen tepkimelerden hangisi yanma ya da nötralleşme tepkimesi değildir? Yanma tepkimesi nasıl gerçekleşir? Açıklayınız. Yanıcı maddenin oksijen gazı ile... A) N + O Æ NO tepkimeye girmesi sonucu oluşur.... B) H + 1/O Æ HO... C) CaO + CO Æ CaCO3 Nötralleşme tepkimesi nasıl gerçekleşir? D) HCl + KOH Æ KCl + HO Açıklayınız. Asit ve bazın tepkimeye girmesi ile... oluşur. Sonucunda tuz ve su oluşur SIRA SENDE Kimyasal tepkimelerle ilgili aşağıdaki bilgileri dikkatlice okuyunuz. Bilgi doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. (D) Kimyasal tepkimelerde madde kimyasal değişime uğrar. (D) Kimyasal tepkimeye giren atomların türü, tepkime sonucu oluşan atomların türü ile aynıdır. (D) Tepkimeye giren maddenin tanecik modeli değişir. (Y) Yanma tepkimesinin sonucunda oksijen gazı oluşur. (D) Yanma olayının durması için maddenin havayla temasının kesilmesi gerekir. (Y) Yangın söndürme tüplerinin içinde oksijen gazı bulunur. (D) Nötrleşme tepkimesinde asit ve bazlar kendi özelliklerini kaybeder. (D) Sonucunda su ve tuz oluşan tepkimeye giren maddeler asit ve bazdır. 47

22 8. SINIF FEN BİLİMLERİ 4.ÜNİTE ÖRNEK Fe + S 7 gram 4 gram FeS? Emre Öğretmen in tahtaya yazdığı tepkimeye göre oluşan FeS bileşiği kaç gramdır? Kütlenin korunumu kanunu gereğince bir kimyasal tepkimede kütle her zaman korunacağı için girenlerin toplam kütlesi, ürünlerin toplam kütlesine eşit olmalıdır. Bu nedenle, Fe + S FeS 7g + 4g = 11g bileşik oluşur. BİRLİKTE ÇÖZELİM Azot (N ) molekülü ve hidrojen (H ) molekülünün tepkimeye girmesi sonucunda amonyak (NH 3 ) molekülü oluşmaktadır. Buna göre, aşağıdaki tepkimede boş bırakılan yerleri doldurarak istenen grafikleri çiziniz. N + 3H NH 3 8 g 6 g 34 g N kütlesi (g) NH 3 kütlesi (g) Toplam kütle 8 34 t Zaman t Zaman Zaman 49

23 4.ÜNİTE KARMA SORULAR Bir X bileşiğinin O ile tepkimesi sırasında tepkimeye giren ve oluşan maddelerin miktarları grafikteki gibi değişmektedir. İşaretlediğiniz seçenekteki sayıyı nasıl buldunuz? Açıklayınız. Kimyasal tepkimelerde toplam kütle değişmez. Kütle (g)? X 48 + O 34 g g Æ H 18 g + SO?? = 64 olmalı X O HO SO : Tepkime öncesindeki kütle : Tepkime sonundaki kütle Buna göre, grafikteki soru işaretinin yerine aşağıdakilerden hangisi gelmelidir? A) 88 B) 8 C) 68 D) 64 SIRA SENDE Kütle (g) X CO 88 HO 36 8 CH4 bileşiği oksijen ile yakıldığında karbondioksit ve su oluşur. Bu tepkime artansız gerçekleşmiştir ve maddelerin kütlelerinin zamanla değişimi grafikteki gibidir. CH4 O t Zaman Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız. CH4 ve O a. Tepkimeye giren maddeler hangileridir? b. Tepkimeye giren maddelerin toplam kütlesi kaç gramdır?... CO ve HO c. Tepkime sonucu hangi maddeler oluşmuştur? d. Tepkime sonucu oluşan maddelerin toplam kütlesi kaç gramdır? e. Grafikteki X değeri kaçtır?... Yanma tepkimesi f. Gerçekleşen tepkimenin türü nedir?... 50

24 4.ÜNİTE ASİTLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ Sulu çözeltilerinde hidrojen iyonu (H + ) oluşturur. Tadları ekşidir. Yakıcı ve tahriş edicidir. Mavi turnusol kâğıdının rengini kırmızıya çevirir. Fenolftalein ile renk değişimi meydana gelmez. Metil oranjın rengini kırmızıya çevirir. Sulu çözeltileri ısı ve elektrik akımını iletir. Bazlarla tepkimeye girerek tuz ve su oluştur (Nötralleşme tepkimesi). ÀÀAsit + Baz Æ Tuz + Su ph ölçü sisteminde 0-7 arasında değer alır. Sulu çözeltilerine çinko ve magnezyum gibi metaller atılınca hidrojen gazı açığa çıkar. BAZLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ Sulu çözeltilerinde hidroksit iyonu (OH ) oluşturur. Tadları acıdır. Sulu çözeltileri ele kayganlık hissi verir. Kırmızı turnusol kâğıdının rengini maviye, metil oranjın rengini sarıya çevirir. Fenolftalein damlatılınca kırmızı-pembe renk oluşur. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. Asitlerle nötralleşme tepkimesi vererek tuz ve su oluşturur. ph ölçü sisteminde 7-14 arasında değer alır. Cam ve porselen üzerinde matlaştırıcı, aşındırıcı etkileri vardır. BİRLİKTE ÇÖZELİM Aşağıdaki maddelerin asit mi baz mı olduklarını altlarına yazınız. Süt Aspirin Kül Şampuan Cam silme sıvısı... Asit... Asit... Baz... Baz... Baz 5

25 4.ÜNİTE BİRLİKTE ÇÖZELİM Tabloda ph değerleri verilen maddelerin asit mi baz mı olduğuna karar vererek uygun kutucuğa işareti koyunuz. Adı ph Asit Baz Sirke 3,3 Limon,3 Kabartma tozu 8, Mide ilacı 10,5 Yağmur suyu 5,6 Sülfürik asit 0,3 Domates suyu 4, Süt 6,8 Sanayide kullanılan başlıca asit ve bazların; piyasadaki adları, sistematik adları ve formülleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Formülü Piyasadaki adı Sistematik adı H SO 4 Zaç yağı Sülfürik asit HCI Tuz ruhu Hidrolik asit HNO 3 Kezzap Nitrik asit H 3 PO 4 Fosforik asit NaOH Sud - kostik Sodyum hidroksit KOH Potas - kostik Potasyum hidroksit Ca(OH) Sönmüş kireç Kalsiyum hidroksit NH 3 Amonyak Amonyak Günlük hayatta tükettiğimiz birçok gıdada ve kullandığımız temizlik malzemelerinde asit ve baz bulunur. Gıdalarda ve temizlik malzemelerinde yer alan yaygın asit ve bazlardan bazıları şöyledir: Limon, greyfurt, portakalda sitrik asit, yoğurt ve ayranda laktik asit, elmada malik asit, çilekte folik asit, üzümde tartarik asit, sirkede asetik asit bulunur. Reçel, marmelat koruyucusu olarak sorbik asit, meyve suyu ve turşu koruyucusu olarak benzoik asit kullanılır. Karıncanın salgısında formik asit bulunur. Deterjan, boya ve çamaşır suyunda amonyak, lavabo açıcı ve sabunda sud - kostik (sodyum hidroksit), kireç ve çimentonun yapısında sönmüş kireç (kalsiyum karbonat), diş macununda kireç taşı (kalsiyum karbonat), sabun ve gübrede potas - kostik (potasyum hidroksit) bulunur. 54

26 8. SINIF FEN BİLİMLERİ 4.ÜNİTE Belirteçler Maddelerin asidik veya bazik olduğunu anlayabilmek için bazı belirteçler kullanılır. En sık kullanılan belirteçlerin asit ve baz çözeltilerindeki renk değişimleri tablodaki gibidir. ASİT BAZ Turnusol kâğıdı Kırmızı Mavi Metil oranj Kırmızı Sarı Fenolftalein Renksiz Pembe Kırmızı lahana suyu Kırmızı Mavi DİKKAT Çilek, kırmızı lahana gibi doğal ürünler de belirteç olarak kullanılabilir. BİRLİKTE ÇÖZELİM NaCl HCl Ca(OH) NH 3 Yukarıdaki ph skalasına bakarak bu maddelerin belirteçlerle alacağı renkleri yazınız. Belirteç NH 3 HCl Ca(OH) Turnusol kâğıdı Mavi Kırmızı Mavi Metil oranj Sarı Kırmızı Sarı Fenolftalein Pembe Renksiz Pembe Kırmızı lahana suyu Mavi Kırmızı Mavi SIRA SENDE Mavi turnusol kâğıdını kırmızı renge dönüştüren maddelere beş tane örnek veriniz.... Öğrencilerden gelen uygun cevaplar kabul edilir. Metil oranj ile sarı renk veren maddelere beş tane örnek veriniz.... Öğrencilerden gelen uygun cevaplar kabul edilir. 55

27 8. SINIF FEN BİLİMLERİ 4.ÜNİTE KARMA SORULAR Asit yağmurlarına sebep olan gazlar ve bu gazların havadaki su buharı ile birleş- HO(g) 1 mesi sonucu oluşan asitleri yazınız. 3 SO Æ HSO4 Yukarıdaki döngüde asit yağmurlarına neden NO Æ HNO3 olan gazlardan biri 1 numara ile gösterilmiştir. Bu gazın su buharı ile tepkimesi sonucu oluşan asit numara ile gösterilmiş ve asit yağmurlarının zararlı etkilerinden biri 3 numara ile gösterilmiştir. Buna göre 1, ve 3 numara ile gösterilenler aşağıdakilerden hangisi olabilir? 1 3 A) SO HSO4 Toprağın verimini düşürür. B) NO HCO3 Tarihi eserlere zarar verir. C) CO CO Göl ve denizlerde yaşayan canlıların yaşamını tehdit eder. D) CO HNO3 Ormanlara zarar verir. SIRA SENDE Asit yağmurlarının oluşumuna sebep olan 5 tane Asit yağmurlarını engellemek için alınması gereken etken yazınız. tedbirlerden 5 tane yazınız Öğrencilerden gelen uygun... Öğrencilerden gelen uygun... cevaplar kabul edilir.... cevaplar kabul edilir

28 8. SINIF FEN BİLİMLERİ 4.ÜNİTE ÖRNEK Başlangıçta aynı sıcaklıkta olan K, L ve M maddelerinin kütleleri eşittir. Sıcaklık( C) Sıcaklık( C) Sıcaklık( C) 40 K 40 L 40 M 5 Zaman(dk) 10 Zaman(dk) 15 Zaman(dk) Özdeş ısıtıcılarla eşit süre ısıtılan K, L ve M maddelerinin sıcaklık-zaman grafikleri şekildeki gibidir. Buna göre maddelerin özısıları arasındaki ilişki nedir? K maddesi 5 dk, L maddesi 10 dk, M maddesi ise 15 dk ısıtıldığında sıcaklıkları 40 C artmaktadır. En kolay ısınan K, en zor ısınan M maddesidir. Bu yüzden maddelerin özısıları arasındaki ilişki c M > c L > c K dir. BİRLİKTE ÇÖZELİM 1. Tabloda su, alkol ve zeytinyağının özısı değerleri verilmiştir. Madde Özısı (J / g C ) Su 4,18 Zeytinyağı 1,96 Alkol,54 Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız. a. 1 gram suyun sıcaklığını 1 C arttırmak için kaç joule ısı gerekir? 4,18 J b. 10 gram alkolün sıcaklığını 1 C arttırmak için kaç joule ısı gerekir? c. 1 gram zeytinyağının sıcaklığını 1 C arttırmak için kaç joule ısı gerekir? 5,4 J 1,965 J d. 10 gram suyun sıcaklığını 1 C arttırmak için kaç joule ısı gerekir? 41,83 J 61

29 4.ÜNİTE. Şekildeki kaplarda bulunan eşit sıcaklıktaki eşit kütleli zeytinyağı, alkol ve su sıcaklıkları 50 C olana kadar özdeş ısıtıcılar ile ısıtılıyor. 30 C 30 C 30 C Madde Özısı (J / g C) Zeytinyağı Alkol Su Zeytinyağı 1,96 Alkol,54 Su 4,18 Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız. a. Sıvıların sıcaklık artışları arasındaki ilişki nedir? Zeytinyağı = Alkol = Su b. Sıvıların ısıtılma süreleri arasındaki ilişki nedir? Su > Alkol > Zeytinyağı c. Sıvıların aldıkları ısı enerjileri arasındaki ilişki nedir? Su > Alkol > Zeytinyağı d. Sıvıların birim zamandaki sıcaklık artışları arasındaki ilişki nedir? Zeytinyağı > Alkol > Su 3. Eşit kütleli X, Y ve Z maddelerinin sıcaklık-zaman grafikleri aşağıdaki gibidir. Sıcaklık( C) Sıcaklık( C) Sıcaklık( C) 40 X 50 Y 30 Z Zaman(dk) 5 Zaman(dk) 5 Zaman(dk) Özdeş ısıtıcılarla ısıtılan X, Y ve Z maddelerinin özısıları arasındaki ilişki nedir? c x = c y = c z 6

30 8. SINIF FEN BİLİMLERİ 4.ÜNİTE KARMA SORULAR Aşağıdaki grafikte özdeş ısıtıcılarla eşit süre Sıcaklık ( C) ısıtılan kütleleri aynı A, B ve C sıvılarının sıcaklık değişimleri gösterilmiştir. Sıcaklık ( C) X Y Z A B Zaman (dk) C Yukarıdaki grafikte özdeş ısıtıcılarla ısıtılan eşit kütleli X, Y ve Z maddelerinin sıcaklık-zaman grafiği verilmiştir. Zaman (dk) Buna göre A, B ve C sıvılarının özısıları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisindeki Buna göre X, Y ve Z maddelerinin; a) Aldıkları ısı enerjileri arasındaki ilişki nedir? gibidir? A) A > B > C B) B > C > A C) A = B = C D) C > B > A Z > Y > X b) Özısıları arasındaki ilişki nedir? Z > Y > X SIRA SENDE Aşağıda verilen ifadelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar vererek yanındaki boşluğa yazınız. D 1. Bir maddenin 1 gramının sıcaklığını 1 C artırmak için gerekli olan ısıya özısı denir. (...) Y. Özısının birimi J/g dır. (...) D 3. Özısı maddeler için ayırt edici bir özelliktir. (...) Y g demirin özısısı 00 g demirin özısısından küçüktür. (...) D 5. Özısısı büyük olan maddeler zor ısınır, zor soğur. (...) D 6. Özısısı küçük olan maddeler kolay ısınır, kolay soğur. (...) 63

31 4.ÜNİTE 3. deney 0 g saf su 0 g saf su Bağımsız değişken: Verilen ısı miktarı Bağımlı değişken: Sıcaklık değişimi Kontrol edilen değişken: Sıvının cinsi ve kütlesi 5 dk ısıtılıyor. 10 dk ısıtılıyor. BİRLİKTE ÇÖZELİM 1. Tabloda özdeş ısıtıcılar ile ısıtılan X, Y ve Z kaplarındaki suların sıcaklık değişimleri verilmiştir. Kaplar İlk sıcaklık( C) 10. dk sıcaklık( C) 0. dk sıcaklık( C) 30. dk sıcaklık( C) X Y Z X, Y ve Z kaplarında bulunan suların kütleleri arasındaki ilişki nedir?... X > Y > Z. Aşağıdaki X, Y ve Z kaplarında bulunan 100, 00 ve 400g kütleli su örnekleri özdeş ısıtıcılar ile oluşturulan düzeneklerde eşit süre ısıtılıyor. X Y Z 0 C 0 C 0 C Buna göre, tabloda suların sıcaklıkları ile ilgili boş bırakılan kutucukları doldurunuz. Kaplar İlk sıcaklık ( C). dk sıcaklık ( C) 4. dk sıcaklık ( C) X Y Z

32 8. SINIF FEN BİLİMLERİ KARMA SORULAR 4.ÜNİTE BİREY VE TOPLUM Verilen Aşağıdaki özdeş kaplarda bulunan kütleleri deney düzeneğinde termometredeki sıcaklık artı- (m) ve özısıları (c) verilen sıvılar özdeş ısıtı- şının cılar ile eşit süre ısıtılıyor. nelere açıklayınız. Buna göre, hangi kaptaki sıvının sıcaklık bağlı olduğunu artışı en fazla olur? Sıvının miktarına B) A) m c... m c C) Sıvının cinsine.... D)... m c c m Isıtılma süresine SIRA SENDE Bir maddenin farklı kütleleri özdeş ısıtıcılarla dakika ısıtılmıştır. Bu süre sonunda ulaştıkları sıcaklık değerleri tabloda verilmiştir. Kap Başlangıç sıcaklıkları ( C) dakika sonraki sıcaklıkları ( C) A 10 C 40 C B 10 C 0 C Tablodaki bilgilere göre, aşağıdaki soruları cevaplayınız. a) Hangi kaptaki maddenin kütlesi daha fazladır? B b) Hangi kaptaki madde daha kısa sürede 80 C sıcaklığa ulaşır? A c) Hangi kaptaki maddenin 80 C sıcaklığa ulaşması için daha fazla ısıtılması gerekir? B 67

33 4.ÜNİTE ISI ALIŞVERİŞİ Isı; sıcaklıkları farklı iki madde arasında alınıp verilen enerjinin adıdır. İki maddeden sıcaklığı yüksek olan maddeden sıcaklığı düşük olana enerji aktarılır. Enerji aktarımı sıcaklıkları eşitlenene kadar devam eder. Sıcaklık, maddenin taneciklerinin sahip olduğu hareket enerjilerinin ortalamasını ifade eden bir niceliktir. Cisimlere dokunduğumuzda cisimlerin sıcaklığını hissederiz. Isı alışverişi olabilmesi için maddelerin sıcaklıklarının farklı olması gerekir. Sıcaklıkları eşit maddeler arasında ısı aktarımı gerçekleşmez. 40 Sıcaklık Su 0 C 0 C 0 C 0 Kaşık 40 C Su Su 0 C 0 C Zaman Isı aktarımının yönü sıvıdan kaşığa doğru olur. Sıcaklıkları eşit olduğundan ısı aktarımı gerçekleşmez. DİKKAT Bir maddenin ısısı ölçülemez, sadece aktarılan ısı ölçülebilir. Bu nedenle suyun ısısı havanın ısısı gibi ifadeler yanlıştır. Isı alışverişi daima sıcak olan maddeden soğuk olan maddeye doğrudur. Isı alışverişi yapan maddelerin ısı değişimleri eşittir. Isı alışverişi yapan iki maddenin sıcaklık değişimleri eşit olmak zorunda değildir. BİRLİKTE ÇÖZELİM 1. Aşağıda sıcaklıkları verilen maddeler birbirine temas ettiriliyor. Bu maddeler arasında, varsa, ısı alışverişi sırasındaki ısının akış yönünü ok ile gösteriniz. 0 C 10 C 50 C 0 C -10 C -40 C 0 C K L M 40 C N P R T S... Yok

34 8. SINIF FEN BİLİMLERİ 4.ÜNİTE. Aşağıda verilen K, L ve M kaplarında 0 C, 40 C ve 60 C sıcaklığında eşit kütleli sular bulunmaktadır. 0 C 40 C 60 C K L M Buna göre, sular aşağıda verildiği gibi iki ya da üçlü olarak eşit kütlelerde karıştırıldığında oluşan karışımların denge sıcaklığını bulunuz. K ve L L ve M K ve M K, L ve M C C C C 3. Isıca yalıtılmış bir ortamda birbirine temas ettirilen K ve L metallerinin sıcaklık-zaman grafiği aşağıda verilmiştir. Sıcaklık( C) 100 L 60 0 K 30 Zaman(dk) Buna göre, aşağıda verilen ifadelerin doğru ya da yanlış olduğuna karar vererek uygun kutucuğu işaretleyiniz. İfade a. K metali ısı vermiş, L metali ısı almıştır. Doğru Yanlış b. K ve L metallerinin ısı değişimleri eşittir. c. K ve L metallerinin sıcaklık değişimleri eşittir. d. K ve L metallerinin kütleleri eşit ise cinsleri farklıdır. e. K ve L metalleri aynı cins ise kütleleri eşittir. 69

35 4.ÜNİTE KARMA SORULAR Aşağıda K, L ve M maddelerinin sıcaklıklarına ait sütun grafiği verilmiştir. x Sıcaklık( C) y Isıca yalıtılmış bir ortamda bir araya getirilen x ve y maddeleri arasında ısı alışverişi olmamaktadır. Bunun nedenini açıklayınız. K L Madde M Sıcaklıkları eşit olan maddeler ara- Buna göre bir araya getirilen bu mad- sında ısı alışverişi olmaz. deler arasında aşağıdakilerin hangisinde ısının akış yönü yanlış verilmiştir? A) K Æ L B) L Л M C) M Æ K D) M Л K SIRA SENDE K, L ve M kaplarında yarı yüksekliğine kadar 0 C sıcaklığında sular bulunmaktadır. h h K L M Kapların üst kısımları 40 C sıcaklığındaki sularla doldurulduğunda kaplardaki suların denge sıcaklıkları arasındaki ilişkiyi yazınız. Nedenini açıklayınız. L > K > M olur. Kaplara, daha sıcak su ilave ediliyor. L nin boş olan kısmı dolu olan kısımdan büyüktür. K nin boş ve dolu hacimleri eşit, M nin ise dolu olan hacmi daha fazladır. Bu nedenle L kabına konulan 40 C sıcaklığındaki su hacim olarak, 0 C sudan daha fazladır. Son durumda en sıcak karışım L kabında olur. 70

36 4.ÜNİTE Erime sıcaklığındaki katı bir maddenin dışarıdan ısı alarak, aynı sıcaklıkta sıvı hâle geçmesine erime denir. Katı maddenin erimeye başladığı sıcaklığa erime noktası denir. Donma sıcaklığındaki sıvı bir maddenin dışarıya ısı vererek aynı sıcaklıktaki katı hâle geçmesine donma denir. Sıvı maddenin donmaya başladığı sıcaklığa donma noktası denir. Kaynama sıcaklığındaki sıvı bir maddenin dışarıdan ısı alarak her yerinden kabarcıklar çıkararak hızlı bir şekilde aynı sıcaklıktaki gaz hâle geçmesine kaynama denir. Sıvı maddelerin kaynamaya başladığı sıcaklığa kaynama noktası denir. Sıvı hâldeki bir madde her sıcaklıkta gaz hâle geçer. Bu olaya buharlaşma denir. Buharlaşmanın maksimum olduğu durum ise kaynama olayıdır. Yoğuşma sıcaklığındaki gaz maddenin dışarıya ısı vererek aynı sıcaklıktaki sıvı hâle geçmesine yoğuşma denir. Gaz maddenin yoğuşmaya başladığı sıcaklığa yoğuşma noktası denir. Suyun donma noktası 0 C, kaynama noktası 100 C dir. Demirin erime noktası 1540 C, alüminyumunki 658 C dir. Farklı maddelerin hâl değiştirme sıcaklıkları farklıdır. DİKKAT Saf maddeler hâl değiştirirken maddenin sıcaklığı sabit kalır, değişmez. Saf bir maddenin erime sıcaklığı, donma sıcaklığına eşittir. Saf bir maddenin kaynama sıcaklığı, yoğuşma sıcaklığına eşittir. Hâl değişimi sıcaklıkları saf maddeler için ayırt edici özelliktir. 1. Günlük hayatta meydana gelen aşağıdaki olaylarda gerçekleşen hâl değişimlerinin isimlerini boşluklara yazınız. BİRLİKTE ÇÖZELİM Örnek olay a. Buzun su olması b. Buluttan yağmur yağması c. Suyun buza dönüşmesi Hâl değişimi Erime... Yoğuşma... Donma d. Suyun buhar hâline gelmesi... Kaynama e. Buharın su hâline gelmesi... Yoğuşma f. Buluttan kar yağması... Donma 7

37 8. SINIF FEN BİLİMLERİ 4.ÜNİTE. Süblimleşme Erime Kaynama Donma Yoğuşma Katı Sıvı Gaz Kırağılaşma Şekilde verilen hâl değişimi şemasına göre aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifadelerle tamamlayınız. a. Erime sırasında maddenin tanecikleri arasındaki mesafe artar. b. Erimekte olan saf maddenin sıcaklığı sabit kalır. c. Kaynama sırasında maddenin tanecikleri arasındaki çekim kuvveti azalır. d. Kaynamakta olan madde ısı alır. e. Süblimleşme olayının tersi kırağılaşma olayıdır. f. Yoğuşmakta olan maddenin tanecikleri arasındaki mesafe azalır, tanecikleri arasındaki çekim kuvveti artar. g. Donan maddenin düzensizliği azalır. h. Maddenin en düzenli hâli katı, en düzensiz hâli gaz hâlidir. k. Erimekte olan madde taneciklerinin büyüklüğü değişmez. l. Maddenin tanecikleri arasındaki mesafe en fazla gaz hâlde, en az katı hâldedir. m. Maddenin tanecikleri arasındaki çekim kuvveti en fazla katı, en az gaz hâldedir. n. Katı maddenin ısı alarak doğrudan gaz hâle geçmesine süblimleşme denir. p. Madde hâl değiştirirken tanecik yapısı değişmez. r. Madde ısı aldıkça taneciklerinin titreşim hareketi artar. s. Maddenin hâl değiştirmesi fiziksel değişim örneğidir. 73

38 4.ÜNİTE KARMA SORULAR Su buharı 1 Su Yukarıda verilen hâl değişimi olayının ne olduğunu yazarak, madde taneciklerinde meydana gelen değişimleri açıklayınız. Meral Öğretmen, suyun ve su buharının eşit hacimlerini yukarıdaki gibi modellemiştir. Gaz Æ Sıvı Bu etkinlikten faydalanarak aşağıdaki yar- Yoğuşma olayıdır. gılardan hangisine ulaşılamaz? A) Hâl değişimi sırasında iki numaralı bağlar kopar. B) Su buharlaşırken molekül yapısı değişmez. Tanecikler birbirine yaklaşır. Tanecikler arası çekim kuvveti artar. Tanecikler arası mesafe azalır. C) Su buhar hâline geldiğinde moleküller arası boşluk artar. D) Hâl değişimi sırasında atomlar arasındaki bağlar kopar. SIRA SENDE Maddenin hâlleri ile ilgili bilgiler veren aşağıdaki öğrencilerin cümlelerindeki boşlukları tamamlayınız. Esra Bir sıvının ısı vererek katı hâle geçmesine donma, bir gazın ısı vererek sıvı hâle geçmesine de yoğuşma denir. Saf bir sıvı her sıcaklıkta buharlaşır fakat belirli sıcaklıkta kaynar. Alper Bir sıvının ısı alarak gaz hâline geçmesi sırasında tanecikler arası çekim kuvveti azalır. Türker Bir maddenin donma sıcaklığı, erime sıcaklığına eşittir. Elif 74

39 4.ÜNİTE 100 C sıcaklıktaki 1 gram buhar, 100 C sıcaklıkta 1 gram su hâline gelebilmek için 57 J ısı vermelidir. 100 C 100 C 57 J 1 g su buharı buhar dışarı ısı verir. 1 g su Bazı maddelerin buharlaşma ve yoğuşma ısıları tablodaki gibidir. BUHARLAŞMA YOĞUŞMA ISISI DEĞER TABLOSU Maddenin Cinsi Buharlaşma Isısı (L b ) (J/g) - Yoğuşma Isısı (L y ) (J/g) Su 57 Alkol 854,97 Aseton 50,41 Eter 96,78 BİRLİKTE ÇÖZELİM 1. Erime sıcaklığındaki farklı cins maddelerden eşit kütlelerde alınıp özdeş kaplarda özdeş ısıtıcılarla ısıtılıyor. K L M K, L ve M katılarının tamamen erimeleri için geçen süreler sırasıyla 5 dk, dk ve 10 dk olarak ölçülüyor. Buna göre, aşağıdaki soruları cevaplayınız. a. Maddelerin erime ısıları arasındaki ilişki nedir?... M > K > L b. Hangi maddenin 1 gramını eritmek daha kolaydır?... L 78

40 8. SINIF FEN BİLİMLERİ 4.ÜNİTE. Kaynama sıcaklığındaki su ve etil alkolden aşağıda belirtilen miktarlarda alınıp özdeş kaplarda özdeş ısıtıcılarla ısıtılıyor g su 50 g etil alkol 50 g su Etil alkolün buharlaşma ısısı, suyun buharlaşma ısısından daha küçüktür. Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız. a. Kaplardaki sıvıların tamamen gaz hâline geçmesi için kapların ısıtılmaları gereken süreler arasındaki ilişki nedir?... 1 > 3 > b. Sıvının tamamının kaynaması için gereken ısının, sıvının cinsine bağlılığını ispatlamak için hangi kaplar kullanılmalıdır?... ile 3 c. 1 ve 3 numaralı kaplar kullanılarak sıvının tamamının kaynaması için gerekli ısının bağlı olduğu bir nicelik inceleniyor. Bu deneyin değşikenlerini yazınız. Bağımsız değişken:... Sıvının kütlesi Bağımlı değişken:... Verilmesi gereken ısı miktarı Kontrol edilen değişken:... Sıvının cinsi, ısıtıcının gücü 79

41 4.ÜNİTE BİRLİKTE ÇÖZELİM Sıcaklık( C) 80 N P M K L Zaman(dk) Sıcaklık - zaman grafiği verilen saf x maddesi için aşağıdaki ifadelerin doğru ya da yanlış olduğuna karar verip uygun kutucuğu işaretleyiniz. İfade a. Madde K aralığında katı hâldedir. Doğru Yanlış b. Maddenin erime sıcaklığı -5 C dir. c. Madde L aralığında tamamen sıvı hâldedir. d. Madde erirken sıcaklığı artmıştır. e. Madde 70 C sıcaklıkta katı hâldedir. f. Madde M aralığında sıvı hâldedir. g. Maddenin kaynama sıcaklığı 100 C dir. h. Maddenin erime süresi kaynama süresine eşittir. k. Madde N aralığında sıvı gaz hâlde bulunur. l. Madde 90 C sıcaklıkta gaz hâlde bulunur. 8

42 8. SINIF FEN BİLİMLERİ 4.ÜNİTE. Erime sıcaklığı( C) Kaynama sıcaklığı( C) Tabloda erime ve kaynama sıcaklıkları verilen saf bir madde için aşağıda verilen durumlardaki sıcaklık - zaman grafiklerini çiziniz. a. 0 C den 100 C ye kadar ısıtılıyor. Sıcaklık( C) Zaman(dk) b. 110 C den 40 C ye kadar soğutuluyor. Sıcaklık( C) Zaman(dk)

43 4.ÜNİTE KARMA SORULAR BİREY VE TOPLUM Erime Kaynama K L M N Madde Yandaki tabloya göre 10 C sıcaklığında K, L, M ve N maddeleri hangi fiziksel hâlde Sıcaklığı( C) Sıcaklığı ( C) bulunur? Sıvı K:... Sıvı L:... Yukarıdaki tabloda saf K, L, M ve N maddelerinin erime ve kaynama sıcaklıkları verilmiştir. Gaz M:... Buna göre, 1 atm basınç altında sıcaklıkları 5 C den 10 C ye çıkarıldığında aşağıdakilerden hangisi gözlenir? A) K nin eridiği B) L nin kaynadığı C) M nin yoğuştuğu D) N nin donduğu Katı N:... SIRA SENDE Saf X katısının ısıtılmasına ait sıcaklık-zaman grafiği yandaki gibidir. Buna göre, aşağıdaki soruları cevaplayınız. a. Maddenin donma sıcaklığı kaç derecedir? 30 C b. Maddenin erime sıcaklığı kaç derecedir? 30 C c. Maddenin yoğuşma sıcaklığı kaç derecedir? 75 C Sıcaklık ( C) d. Maddenin ilk ve son sıcaklıkları kaç derecedir? -3 C, 100 C 30 e dakikaları arasında madde hangi hâldedir? sıvı+gaz 0 f. 50. dakikada madde hangi hâldedir? sıvı -3 g. Oda sıcaklığında madde hangi hâldedir? katı h. Maddenin erimesi mi yoksa buharlaşması mı daha zordur? Erimesi Zaman (dk)

44 4.ÜNİTE KARMA SORULAR Aşağıdaki öğrencilerden hangisinin verdi- ği örnek, diğerlerinden farklı olarak soğutma amaçlı değildir? A) İdil Buharlaşan maddeler çevrelerinb.... den ısı alır.... Toprak testiye konulan suyun soğuk kalması Su donarkan etrafına ısı verir. C.... Ecenaz C) örnekler hangi ilke ile açıklanır? Buharlaşan maddeler çevrelerina.... den ısı alır.... Ele dökülen kolonyanın serinlik hissi vermesi. B) Yandaki soruda seçeneklerde verilen... Meyve ve sebzelerin donmaması için depolara su dolu variller bırakılması maddeler çevrelerind. Buharlaşan... den ısı alır.... Uğur D) Kesilen karpuzun güneşte bekletildiği zaman soğuması Bulut SIRA SENDE 1. Günlük hayatta meydana gelen hâl değişim olaylarına ikişer tane örnek yazınız. Erime 1.. Öğrencilerden gelen uygun cevaplar kabul edilir. Donma 1.. Öğrencilerden gelen uygun cevaplar kabul edilir. Buharlaşma 1.. Öğrencilerden gelen uygun cevaplar kabul edilir. Yoğuşma 1.. Öğrencilerden gelen uygun cevaplar kabul edilir. 86

45 8. SINIF FEN BİLİMLERİ 4.ÜNİTE. Aşağıdaki öğrencilerin ifade ettikleri kavramların birimlerini yazınız. a. Kütle gram... Halil b. Sıcaklık... C Mehmet c. Isı... J ya da cal Tuğba d. Özısı J/g C ya da cal/g C... Kübra e. Erime ısısı J/g ya da cal/g... Hakan f. Donma ısısı J/g ya da cal/g... Emre g. Buharlaşma ısısı... J/g ya da cal/g Zeynep h. Murat Yoğuşma ısısı J/g ya da cal/g... 87

46 4.ÜNİTE BİRLİKTE ÇÖZELİM 1. Aşağıda verilen bilgilerin doğru ya da yanlış olduğuna karar vererek uygun kutucuğa işareti koyunuz. Doğru a. Kimya bilimi maddenin yapısal özelliklerini inceler. Yanlış b. Kimya bilimi sadece günlük hayatta kullandığımız temizlik malzemelerinde vardır. c. Kimya endüstrisi cam, kâğıt, şeker, boya, lastik ve kauçuk fabrikaları ve birçok çalışma kolu ile iç içedir. d. Kimya sektörü içinde mineral yakıtlar, plastik ve mamülleri, sabun ve deterjan- lar ihraç edilen ürünler arasındadır. e. Kimya sektöründe kullanılan ham maddelerin %30 u ithal edilmekte, %70 i ise yer- li üretimle karşılanmaktadır. f. Ülkemizde kimya sektörü ithalata bağımlıdır. g. Ülkemizde ilk açılan fabrika ilaç fabrikasıdır. h. Kimya endüstrisi gelişmemiş bir ülkenin diğer alanlarda ilerlemesi mümkün değildir.. Aşağıda verilen meslek gruplarını tanımları ile doğru şekilde eşleştiriniz. Meslek grubu Kimya teknisyeni Kimyager Tanımı Maddeyi atom ve molekül düzeyinde inceleyen, değiştirebilen bilim insanıdır. Kimyasal madde üreten tesislerin tasarlanması, kurulması ve işletilmesi alanında çalışır. Kimya mühendisi Çözelti hazırlayabilen, numune alan ve inceleyen, kullandığı araç gereçlerin bakım ve kontrolünü yapan kişidir. 9

47 8. SINIF FEN BİLİMLERİ 4.ÜNİTE KARMA SORULAR Kimya endüstrisinde, Ülkemizde kimya endüstrisi için ihraç edilen ürünlere farklı örnekler veri- I. plastikler ve mamülleri, niz. II. sabun ve deterjan, Boya, vernik, mürekkep, kauçuk III. kozmetik ürünler, IV. gübreler maddelerinden hangileri ihraç edilmektedir? A) I ve II B) II ve III C) I, III ve IV D) I, II, III ve IV SIRA SENDE Ülkemizde kimya endüstrisi için ithal edilen ürünleri yazınız. Öğrencilerden gelen uygun cevaplar kabul edilir Kimya endüstrisindeki meslek dalları nelerdir? Siz bu meslek dallarından hangisini yapmak isterdiniz? Neden? Açıklayınız. Öğrencilerden gelen uygun cevaplar kabul edilir