INVESTIGATION OF INTELLIGENT NETWORK ECHNOLOGIES BY AUTHORIZATION REGULATIONS POINT OF VIEW

Transkript

1 INVESTIGATION OF INTELLIGENT NETWORK ECHNOLOGIES BY AUTHORIZATION REGULATIONS POINT OF VIEW AKILLI ŞEBEKE TEKNOLOJİLERİNİN YETKİLENDİRME MEVZUATI AÇISINDAN INCELENMESİ Elektrik-Elektronik Mühendisi Beytullah KUŞCU Telekomünkasyon Kurumu, Ankara e-posta: ÖZETÇE Hizmet çeşitliliğine ve yüksek kalitede hizmete duyulan ihtiyaç artmaya devam ettikçe telekomünikasyon endüstrisi de gelişmeye devam etmektedir. Akıllı şebeke, geleneksel şebekelerdeki hizmet mantığının santrallardan alınarak hizmet kontrol noktası olarak isimlendirilen merkezi veritabanına yerleştirilmesi ile işletmecilerin hizmet sunumunu kolaylaştırabilmeleri, ekipman üreticisinden bağımsız olarak kendi şebekeleri üzerinden hizmet üretebilmeleri ve rekabet gücünü artırabilmeleri için geliştirilen bir hizmet sunum teknolojisidir. Bu bildirinin amacı akıllı şebeke teknolojileri hakkında kısaca bilgi vererek, 406 sayılı Telgraf ve Telefon Kanunu nda geçen akıllı şebeke konusunda yetkilendirmeye yönelik düzenlemeyi tartışmak ve bu konuda öneriler sunmaktır. ABSTRACT As the need for service variety and high quality services continues to increase, telecommunication industry also continues to develop. Intelligent network is a service provision technology which is developed for operators to make service provision easier, to enable service creation on their own telecommunications networks vendor independently and to increase the competition power by taking service logic from conventional network switches and moving it into a central database named as service control point. The purpose of this study is to give information about intelligent network technologies and to discuss the regulation related to authorization of intelligent networks in Telgraf and Telophony Law, numberered 406 and to provide proposals on this subject. 1. GİRİŞ Telekomünikasyon şebekesi kullanıcıları günümüzün ihtiyaçlarına göre şebekeler üzerinden hizmet sunumunu beklemekte, ancak geleneksel telekomünikasyon şebekeleri çoğu zaman bu ihtiyaçlara cevap vermekten uzak kalmaktadır. Geleneksel şebeke teknolojilerinde bir çağrının nasıl yönlendirileceği, nasıl bağlantı kurulacağı ve hizmet mantığı, kısaca hizmet sunumuna yönelik mevcut bütün yazılımlar santral sistemlerindeki gömülü yongalar üzerinde bulunmaktadır. Bu durum, yeni nesil hizmetlerin sunumu esnasında anahtarlama yazılımının ve donanımının büyük bir kısmının değiştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Geleneksel telekomünikasyon şebekelerinde santral üzerindeki yazılımlar; santral imkânlarıyla verilebilecek hizmetleri, bu hizmetlere ilişkin hizmet mantığını ve şebeke yönetim sistemini oluşturmaktadır. Yani, hizmetin sunumunda santral, herşey anlamına gelmektedir. Diğer taraftan; aşağıda belirtilen ekonomik ve teknik nedenler de, geleneksel telekomünikasyon şebekelerinin günün ihtiyaçlarına cevap verir hale getirilmesini zorunlu kılmaktadır. Şebekeler üzerinden hizmet alan abonelerin sadece ses iletim ihtiyacını karşılamak üzere bu şebekelerin kullanımı, şebekedeki birçok imkândan yararlanılamamasına sebep olmaktadır. Ses iletiminin yanında, çağrı yönlendirme, çağrı kısıtlama, sanal ağ gibi müşteri talepleri doğrultusunda yeni ek ve katma değerli hizmetlerin de sunulması gerekmektedir. Herhangi bir telekomünikasyon işletmecisi, ancak üreticisi tarafından santrala kazandırılan hizmetleri sunabilmektedir. Yani, santrali işleten işletmeci teknik olarak santralın sunduğu hizmetlere bağımlı olduğundan rekabet etmek zor olmaktadır. Rekabetteki eksiklik, yeniliklerin sunumunda yetersizliğe sebep olmaktadır ve rekabetçi piyasalarda olduğu gibi hizmet sunumu ve hizmet standartları iyileştirilip geliştirilememektedir. Ayrıca, klasik teknikler ile (geleneksel telekomünikasyon santralları) yeni bir hizmetin tanımlanması, geliştirilmesi, şebekede test edilmesi, piyasaya sunulması ve piyasalarca benimsenmesi 2 2,5 yıl zaman gerektirmektedir [1]. Santrallarda verilen hizmetlerin, santral üretici firmalarca geliştirilmiş olması; farklı hizmetlerin sunulmasının, hizmetlerin değiştirilmesinin ve santrallara ilave fonksiyonların kazandırılmasının da aynı üreticiler tarafından yapılmasını zorunlu kılmakta, ayrıca çok üreticili telekomünikasyon şebekelerinde özellikle santrallar arasında bilgi taşınması esnasında çoğunlukla uyumsuzluk problemi ortaya çıkmaktadır. Geleneksel telekomünikasyon şebekelerindeki bu ve benzeri sorunlar, telekomünikasyon endüstrisinde yeni bir eğilime yol açmıştır. Telekomünikasyon teknolojisindeki hızlı gelişme ile beraber, hizmet sunum biçimi de değişikliğe uğramakta ve geleneksel şebekeler üzerinden verilen temel telekomünikasyon hizmeti olan telefon hizmetine yeni hizmetlerin eklenmesi bir zorunluluk halini almaktadır. Şebeke işletmecilerince yeni hizmetlerin sunumu, şebekenin kontrolü ve hizmet yönetiminde, şebekeye eklenen merkezi 1

2 veritabanı sayesinde, şebekeden daha etkin ve verimli bir şekilde faydalanılmasını sağlamak amacı ile akıllı şebeke teknolojileri geliştirilmiştir. Geleneksel sabit şebekelerdeki yukarıda belirtilen ve benzeri problemleri çözüme kavuşturmak, yeni bir hizmeti sunmak için gereken süreyi asgariye indirmek, ayrıca yeterli bir hizmet sunumunu sağlamak ve sürdürebilmek için telekomünikasyon şebekelerinin yeni ihtiyaçlara göre güncellenmesi ve geliştirilmesi gereği ortaya çıkmıştır. Bu gelişimler sebebi ile ilk defa, 1980 li yılların ortalarında ABD de faaliyet gösteren Bölgesel Bell Şirketleri nin; Yeni hizmetlerin şebekeye hızlı entegrasyonu, Ekipman üreticisi ve satıcısından bağımsız olarak şebekeler üzerinde hizmet üretilebilmesinin sağlanması, Diğer işletmecilerin de şebeke kaynaklarının kullanımına imkân sağlanması taleplerine, 1984 yılında BellCore 1 firması çözüm bulmaya çalışmıştır. BellCore firmasının serbestleştirilmiş bir telekomünikasyon ortamında, Bölgesel Bell şirketlerinin daha rekabetçi olmalarını sağlamak için akıllı şebeke kavramını tanıtması ile birlikte telekomünikasyon teknolojisinin gelişimi adına yeni bir dönem başlamış, ücretsiz aranabilir numaralı (0 800 numaralı hizmetler) hizmetlerin sunulmaya başlaması ile de akıllı şebekelerin temeli atılmıştır [2]. Diğer taraftan akıllı şebekeler, 406 sayılı Telgraf ve Telefon Kanunu nun Ek 18 inci maddesinde sayılan hizmetler arasında yer almakta olup, bu bildiride konuya, yetkilendirme açısından bakılmıştır. 2. AKILLI ŞEBEKELER 2.1. Standartlaştırma Çalışmaları Akıllı şebekelerin tanıtımından sonra gelecek için planlamalar yapılmaya başlanmış ve yine BellCore firması IN/1 (Intelligent Network/1 - Akıllı Şebeke İlk Sürüm) ve IN/2 (Intelligent Network/2 - Akıllı Şebeke İkinci Sürüm) adı altında iki yeni teknolojinin tanıtımını yapmıştır. Burada amaç şebekedeki aklı yavaş yavaş geliştirmek olup, IN/1 teknolojisinin tanıtılması ile ilk defa hizmet mantığı anahtarlama sisteminden çıkartılmış ve SCP (Service Control Point - Hizmet Kontrol Noktası) olarak adlandırılan merkezi veritabanına yerleştirilmiştir. IN/1 teknolojisi ile iki yeni hizmet verilmeye başlanmıştır. Bunlar, ücretsiz aranabilir numaralar ve alternatif faturalama hizmetleridir. Ancak, IN/1 de yazılımlar, şebeke üzerinden sunulacak hizmete özel olduğundan yeni bir hizmet sunumu için SCP ve SSP lerin (Service Switching Point- Hizmet Anahtarlama Noktası) de güncellenmesi gereği ortaya çıkmıştır. Uygulanabilirlik açısından bu gelecekte bir sakınca olarak görülmeye başlamıştır. Çünkü, tek tek bütün SSP yazılımlarının güncellenmesi büyük zaman kaybına neden olacaktır. Bu durum da akıllı şebekelerin oluşturulma amaçlarının tam olarak karşılanamaması anlamına gelmektedir. Bu sebeplerden dolayı yeni bir hizmet sunumunda sadece SCP nin güncellenmesi fikri ile IN/2 teknolojisi geliştirilmiştir. Bu düşünceye göre, sadece SCP yazılımları güncellenecek güncellenen yazılımlar da SSP ye transfer edilerek SSP de böylece güncellenmiş olacaktır. Ancak kısa bir süre sonra IN/2 nin bu şekilde uygulanmasının mümkün olamayacağı görüldüğünden daha sonra bu da iptal edilerek yeni bir yaklaşım olan AIN (Advanced Intelligent Networks Gelişmiş Akıllı Şebekeler) teknolojileri tanıtılmaya başlanmıştır [1]. AIN deki temel hedef ise; şebekede verilecek hizmet türü, anahtarlama ekipmanları ve çağrı sonlandırma ekipmanlarından bağımsız olarak şebekenin çalışabilmesidir. Yapı olarak her ne kadar IN/1 teknoloji mantığına benzese de AIN teknolojilerinde kullanılan SMS (Service Management System - Hizmet yönetim sistemi), SCP ve SSP, IN/1 deki gibi hizmete özel olmayıp, bütün hizmetler için uygulanabilmeyi hedef alan bir mimarî yapı olarak tasarlanmıştır yılında BellCore firması AIN teknolojilerini piyasalara tanıtırken, ITU nun telekomünikasyon sektörünü temsil eden gurubu ITU-T (ITU Telecommunication Standardisation Sector- ITU Telekomünikasyon Standardizasyon Sektörü) ise ilk yetenek kümesi 2 olan CS-1 (Capability Set-1) i yayınlamıştır. Böylece akıllı şebeke standartlarına uluslar arası bir standart özelliği kazandırılmıştır. İlk yetenek kümesinin yayınlanmasından sonra, ITU-T tarafından yeni standartların geliştirilmesine devam edilmiş ve en sonuncusu da (CS-4) 2001 yılında onaylanmıştır Akıllı Şebekelerin Tanımı Akıllı Şebeke (Intelligent Network), telekomünikasyon şebekelerindeki temel fonksiyonları kullanarak, yeni hizmetlerin sunumunda santalları devre dışı bırakmak suretiyle, bilgisayar düğümleri vasıtası ile daha hızlı, daha kolay, daha ekonomik hizmet sunabilmek için geliştirilmiş olan bir hizmet sunum teknolojisidir [3].Başka bir ifadeyle, akıllı şebeke; Bilgi işleme tekniklerinin en geniş manada kullanımını, Şebeke kaynaklarının kullanıcılara esnek tahsisini, etkin, verimli ve tekrar kullanımını, Tekrar kullanılabilen şebeke kaynakları ile yeni hizmet üretme ve uygulayabilme yeteneklerini geliştirmeyi, Şebeke fonksiyonlarının taşınabilirliğini, Şebeke ekipmanlarının hizmetten bağımsız arayüzler vasıtası ile standart haberleşmesini, Hizmet abonesinin veya kullanıcısının bazı hizmet özelliklerini kontrol edebilmesini, Hizmet mantığının standart yönetimini, sağlamayı amaç edinen bir şebeke mimarîsini ifade etmektedir [4]. Geleneksel telekomünikasyon şebekelerinde hizmetler, santral üreticilerince tasarlanan kadarı ile kullanıcıların istifadelerine sunulmakta iken, akıllı şebeke teknolojilerinde bu hizmetler santral üreticisinden bağımsız, kullanıcının taleplerini dikkate alan (müşteri odaklı), hizmetin hızlı ve 1 BellCore (Bell Communications Research) firması 1997 yılında SAIC (Science Applications International Corporation) şirketi tarafından satın alınmış ve anlaşma gereği 1999 yılında isim değişikliği yapılarak Telcordia olmuştur. 2 ITU tarafından yapılan standartlaştırma çalışmalarında akıllı şebeke standartları için yetenek kümeleri (Capability Sets) ifadesi kullanılmaktadır. Bu ifade, her bir standardın yetenekleri toplamı anlamına gelmektedir. 2

3 ekonomik sunumuna imkân veren bir yapıda geliştirilmekte ve hizmetler sunulmaktadır. Akıllı şebeke teknolojilerinde hizmet yaratma mantığı telefon santralından alınmakta, telekomünikasyon hizmetlerinin sunumunda çok üreticili pazarda üreticiden bağımsızlığı, çok kullanıcılı pazarda kullanıcı ihtiyaçlarına zamanında ve eksiksiz cevap verebilmeyi ve bütün telekomünikasyon şebekelerine uygulanabilmeyi hedef alan bir şebeke mimarîsi tasarlanmaktadır. Ancak, bu yeni tasarlanan şebeke, eski telekomünikasyon şebekelerine bazı donanım ve yazılımların eklenmesi ile elde edilmekte, böylece eski şebekelere yeni yetenekler ve özellikler kazandırılmaktadır. No:7 işaretleşme sistemi ile (SS7- Signalling System 7) ekipmanlar arasında işaretleşme yapan geleneksel bir telekomünikasyon şebekesine merkezi bir veritabanı eklenerek bilgilerin kontrol edilmesi, bu sistemin en temel mantığını oluşturmaktadır. Akıllı şebeke teknolojileri ile, sayısal telekomünikasyon şebeke elemanları tümleştirilmiş ve programlanabilir bir yapıya kavuşturulmaktadır. Özellikle ana telekomünikasyon şebekelerindeki anahtarlama ve iletim ekipmanlarının yanına bilgisayar ağları kurulmakta ve şebekede oluşan bütün aktiviteler kontrol edilmektedir. Genel bir akıllı şebeke mimarîsi aşağıdaki şekilde gösterilmektedir. gibi sinyal transfer noktası 1 denilen şebeke elemanları üzerinden de haberleşme yapabilmektedir). SSP den SCP ye gelen sinyaller SCP tarafından değerlendirilir. SCP nin değerlendirmesi sonucu SSP ler, SCP den aldığı talimata göre ya çağrı kurmak üzere diğer SSP lere veya abone kendisine bağlı ise aboneye yönlendirir yada SCP den aldığı çağrı iptal talimatı doğrultusunda çağrıyı iptal eder Hizmet kontrol noktası (SCP) SCP, akıllı şebekelerde kullanılan çok güçlü bir veritabanı sunucusu olup şebekedeki aklın (intelligence) bulunduğu nokta olarak ifade edilebilir. Akıllı şebeke anahtarlama görevini yerine getiren SSP tarafından No:7 işaretleşme sistemi ve INAP 2 (Intelligent Network Application Protocol- Akıllı Şebeke Uygulama Protokolü) protokolü vasıtası ile gelen istekler SCP tarafından değerlendirilir. Bu değerlendirme işleminde hizmet kullanıcısının hangi hizmetleri almaya yetkili olduğu, bu hizmetleri almak için gerekli kredi durumu vb. bilgiler SCP tarafından gözden geçirilerek çağrı yapan kullanıcının yetkilerine göre gerekli bilgiler tekrar SSP ye gönderilir Hizmet yönetim sistemi (SMS) SMS, arama şebekesinden bağımsız olarak, akıllı şebeke altyapısına sahip işletmeci için kullanıcı bilgilerini yönetmeye, değişiklikleri SCP ye kaydetmeye yani veritabanı yönetimine imkân sağlayan bir sistemdir [5]. SCP, SSP ve SCE nin şebekedeki fonksiyonlarının kontrol görevini yerine getiren bu birim, SCP ye entegre bir sistem olarak tesis edilebileceği gibi ayrı bir birim olarak da kurulabilir. Akıllı şebekedeki sistem bilgilerinin ve şebeke kullanıcılarının yetkileri ve bilgileri ile ilgili herhangi bir değişiklik durumunda SMS tarafından SCP lerdeki bilgilerde gerekli değişiklikler yapılarak kullanıcı bilgileri güncellenmektedir. Şekil 1: Genel akıllı şebeke mimarî yapısı 2.3. Akıllı şebeke mimarîsinde temel şebeke elemanları Akıllı şebekelerde temel bileşenler olarak, SSP ler, SCP ler, SMS ve SCE gibi şebeke ekipmanları bulunmaktadır. Bu ekipmanların şebeke içerisindeki görevleri ve bu görevleri yerine getirirken diğer ekipmanlarla olan ilişkileri aşağıda incelenmiştir Hizmet anahtarlama noktası (SSP) SSP ler sayısal santralların yazılımlarla geliştirilmiş uzantıları olarak da değerlendirilebilirler. Kullanıcıların akıllı şebeke tabanlı hizmetlere erişim noktası olarak geliştirilen bu birim, aynı zamanda diğer santralların akıllı şebekelere irtibatlandırıldığı noktadır. SSP ler, akıllı şebeke ile sunulabilecek hizmetlere erişim için, şebeke işletmecileri tarafından şebeke kullanıcılarına tahsis edilen kodları, tetikleme noktaları yardımı ile SCP ye gönderir (SSP ler SCP lerle direkt olarak haberleşme yapabilecekleri Hizmet yaratma ortamı (SCE) SCE, akıllı şebekelere eklenecek yeni hizmetlerin ve hizmet değişikliklerinin hazırlanması, test edilmesi ve şebekeye tanıtılarak kullanıcıların hizmetine sunulması için gerekli olan bir şebeke arayüzüdür Akıllı çevrebirimi ( Intelligent Peripheral) Akıllı çevrebirimleri, kullanıcıların şebeke ile etkileşim kurabilmeleri için geliştirilmiş olan terminal cihazlarıdır. Bunlar şebeke içerisinde ayrı birer birim olarak kullanılabilecekleri gibi SSP ye entegre sistem olarak da tesis edilebilirler. Örneğin, hizmet kullanıcısına şebeke 1 Sinyal Transfer Noktası (Signal Transfer Point-STP) : SSP ile SCP arasında sinyal yönlendirme görevini yerine getiren bir şebeke elemanıdır. 2 INAP, akıllı şebeke ekipmaları arasında gerçek zamanlı haberleşmeyi sağlayan bir uygulama protokolüdür. Bu protokol, ilk olarak ITU tarafından geliştirilmiş olmakla birlikte, daha sonra uygulamada görülen bazı eksikliklerden (Farklı üreticilerin ekipmanlarının birbiri ile uyumlu çalışamaması gibi) dolayı güncellenmesi gerekmiş, bu noktada da ETSI gerekli düzenlemeleri yaparak bu eksiği gidermiştir. 3

4 tarafından verilen bir sesli uyarı mesajı (Bilgilendirme mesajları gibi) akıllı çevrebirimi tarafından sağlanmaktadır. Ancak, akıllı çevrebirimi kullanıcı ile diyalog kurarken, kullanıcının yetkilerine göre SCP den aldığı talimat doğrultusunda hareket etmektedir. Akıllı şebeke abonesi, diğer bir kulanıcıyı ararken bazı durumlarda şebeke ile etkileşim gereği duyabilmektedir. Örneğin, aranılan numara tekrar anons edilerek numaranın doğruluğunun tespit edilmesi istenilebilir [6]. Bu ve benzeri durumlarda akıllı çevrebirimi, kullanıcılara ihtiyaç duyabilecekleri bilgileri sunmaktadır Çağrı kurma Akıllı şebekeler üzerinden çağrı kurma, No:7 işaretleşme sistemi vasıtası ile TCAP 1 /INAP protokolü kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Bu şekilde çağrı kurmada haberleşme bilgileri ile işaretleşme bilgileri SSP de birbirinden ayrılmaktadır. Akıllı şebeke fonksiyonlarını kullanmakla yetkili herhangi bir A abonesi, B abonesini aradığında, çağrı yerel santral üzerinden ilk SSP ye iletilir. SSP, çağrıyı bir süre bekletir ve bu arada TCAP/ INAP protokolü vasıtası ile taşınan A abonesinin kullanıcı bilgilerini SCP ye ulaştırır. SCP, kendisine gelen kullanıcı bilgilerini değerlendirerek, SSP ye yapacağı işi bildirir. Hem SCP yi gereksiz yere meşgul etmemek, hem de güvenlik açısından abone tarafından gelen ses veya diğer mesajlar SCP ye iletilmez. Sonuç olarak, SSP, SCP den aldığı talimata göre çağrıyı B abonesine ulaştırır veya kullanıcının aldığı hizmet türüne göre yetki eksikliğinden dolayı çağrıyı iptal eder. Aşağıdaki şekilde ise İnternet te meşgul bir abonenin, diğer bir abone tarafından aranılması durumunda bir çağrının nasıl gerçekleştirildiği gösterilmektedir. Hattı) gibi alternatif hatların kullanımını gerektirmektedir. Ancak alternatif teknolojilerin bu aboneler için ekonomik olmaması durumunda, akıllı şebeke teknolojisi burada da önemli bir avantaj sağlamaktadır. Akıllı şebekenin bu yeteneğinden yararlanabilmek için SCP ye, kullanıcının İnternet geçit numarası bilgisinin yüklenmesi gerekmektedir. Yani SCP, gerektiğinde İnternet servis sağlayıcıyı bilgilendirerek, çağrının İnternet üzerinden iletilmesini sağlayabilmektedir. Herhangi bir A abonesi B abonesini aradığında, çağrı SSP üzerinden SCP ye iletilir. B abonesinin durumu (ulaşılamama, meşgul, İnternet te meşgul vb. durumlar) konusunda SSP, SCP tarafından bilgilendirilir. Eğer B abonesi, İnternet te meşgul ise, SCP, SSP ye B abonesin İnternet geçit (gateway) numarasını bildirir ve çağrı İnternet ortamına taşınarak bu numara üzerinden B abonesine iletilir. Çağrı, B abonesinin ekranında bir mesaj olarak belirir ve B abonesi çağrıyı kabul edebilir, başka bir numaraya yönlendirebilir veya çağrıyı iptal edebilir. Abonenin isteğine göre, yazılımlarla bu seçenekleri daha da farklılaştırmak ve gelen mesajlara değişik şekillerde cevap vermek mümkündür. 3. AKILLI ŞEBEKE TEKNOLOJİLERİNE İLİŞKİN DÜZENLEMELER Akıllı şebekelerle ilgili düzenleyici kriterlerde ülke uygulamaları açısından genel bir yaklaşımdan söz etmek mümkün değildir. Bu konuda değişik uygulamalar bulunmakla birlikte, ülke örneklerinden ve Avrupa Birliği Konsey Direktifinin akıllı şebekelerle ilgili kısımlarından elde edilen bilgiler ışığında bir değerlendirme yapmak mümkündür. Bazı büyük ve gelişmiş ülkeler ise her konuya ait spesifik düzenlemeler yerine, temel kriterleri belirledikten sonra piyasa gözetimi yapmakta ve sektör oyuncularını bu çerçevede takip etmektedir. Ancak gerektiği durumlarda konu ile ilgili spesifik kararlarla da düzenleme ve denetleme görevlerini yerine getirebilmektedir. Bu durum ise düzenleyici ve denetleyici kurumlara daha hızlı hareket etme kâbiliyeti sağlamaktadır Avrupa Birliği Konsey Direktifi Şekil 2: Akıllı şebeke ile İnternet üzerinden çağrı kurma Analog bir telefon hattından hizmet alan bir abone İnternet e bağlandığında hattını meşgul etmektedir. Bu durumda, kullanıcının kendisine gelen çağrıları alabilmesi, ya ikinci bir hattın tesis edilmesini veya ISDN (Integrated Services Digital Network - Tümleşik Hizmetler Sayısal Şebekesi), DSL (Digital Subscriber Line Sayısal Abone 1 Transaction Capabilities Application Part (TCAP), No:7 işaretleşme sisteminde yer alan bir iletişim protokolü. Avrupa Birliği Parlamentosu ve Konseyi nin 2002/19/EC sayılı Erişim Direktifi (Access Directive), akıllı şebekeleri de kapsamına almakta, telekomünikasyon şebekelerinin kullanımı ve şebekelere erişimle ilgili, işletmecilerin yükümlülüklerine yer verilmektedir. Bu direktifte diğer birçok konunun yanısıra, akıllı şebekeleri de içeren işletmecilerin yükümlülükleri ile ilgili aşağıdaki hususlar yer almaktadır: Yerel ağa sınırsız erişim dahil özel şebeke elemanlarına ve şebeke unsurlarına üçüncü taraflar için erişim imkânı verilmesi, Erişim talep eden işletmecilerin talepleri ile ilgili olarak iyi niyet çerçevesi içerisinde müzakerelerde bulunulması, Daha önce şebeke unsurlarına erişim hakkı verilmiş ise bu hakkın geri alınmaması, Teknik arayüzlere ve hizmetlerin birbirleri ile uyumlu çalışmaları için gerekli olan kritik teknolojilere açık erişim sağlanması, 4

5 Akıllı şebeke hizmetleri için gereken imkânları veya mobil şebekelerde dolaşım (roaming) gibi imkânları da içeren, kullanıcıların uçtan uca erişimini teminat altına alan hizmetlerin sağlanması, Hizmetlerin sunumunda adil rekabet ortamını temin etmek için operasyonel destek sistemlerine veya yazılım sistemlerine erişimin sağlanması, Düzenleyici kurumlar, işletmecilerin bu şartlara uymasını isterken, teknik olarak uygunluk, erişim talep edilen noktada kapasite yeterliliği, erişim yükümlülüğü getirilecek işletmecinin yatırımları, uzun dönemde rekabetin devam ettirilebilmesi gibi kriterleri göz önünde bulundurmak durumundadır [7]. Pazarda hakim durumda olan bir sabit telekomünikasyon işletmecisinin akıllı şebeke fonksiyonlarına, kendi alt kuruluşu veya ortağı olduğu bir mobil şebeke işletmecisi ile diğer mobil işletmeciler arasında fark gözetilmeksizin ve aynı şartlar altında erişim sağlanmalıdır. Aynı şekilde bir mobil şebeke işletmecisinin akıllı şebeke fonksiyonlarına da sabit şebeke işletmecileri erişim sağlamak üzere müzakerelerde bulunmak hakkına sahip olmalıdır [8]. Dolayısıyla, bir sabit telekomünikasyon işletmecisinin akıllı şebeke altyapısına mobil şebeke işletmecilerinin de erişebileceği belirtilmektedir. Ancak, mobil şebeke işletmecisinin akıllı şebeke altyapısına erişim hususunda ise sadece müzakerelerde bulunulabileceği ifade edilmekte, bu konuda herhangi bir zorunluluk bulunmamaktadır Bazı Ülkelerin Akıllı Şebekelerle İlgili Düzenleyici Yaklaşımları ABD ABD de, akıllı şebekeler 1 konusundaki 1996 tarihli Telekomünikasyon Kanunu kapsamında yer almaktadır. Söz konusu kanunda, arabağlantı ile ilgili hususları düzenleyen 251. madde, bütün taşıyıcıların genel yükümlülükleri 2, yerel işletmecilerin yükümlülükleri 3 ve yerleşik işletmecilerin ek yükümlülükleri 4 olmak üzere üç bölüm olarak tanzim edilmiştir. Konumuzla ilgili olan bu maddede, Bütün taşıyıcılar, doğrudan veya dolaylı olarak diğer taşıyıcıların telekomünikasyon ekipmanları ve unsurları ile arabağlantı yapmakla yükümlüdürler. ifadesi yer almaktadır. Ayrıca, yerleşik işletmecilerin yükümlülükleri belirtilirken de, teknik olarak imkân dahilinde olduğu takdirde arabağlantı talep eden bütün 1 ABD de, Gelişmiş Akıllı Şebeke (Advanced Intelligent Networks) olarak kullanılan terminoloji, bu çalışmadaki Akıllı Şebeke teriminden kastedilen anlam ile aynı olup, bundan sonra akıllı şebeke ifadesi kullanılacaktır. 2 Diğer işletmecilerle arabağlantı yapmak, Kanunlara ve standartlara uymayan şebeke kurmamak 3 Tekrar satışlarda ayrımcılık yapmamak, Numara taşınabilirliğini sağlamak, rekabetçi işletmecilere eşit yaklaşmak, rekabetçi işletmeciler için geçiş hakkına imkân sağlamak, çağrıların iletilmesinde ve sonlandırılmasında karşılıklı telafi yöntemini seçmek 4 Müzakerelere güven esasına dayalı bir yaklaşım sergilemek, arabağlantı yapmak isteyen işletmeciler arasında eşitlik ilkesini gözetmek, ortak yerleşime imkân sağlamak, gibi bir çok husus bulunmaktadır. taşıyıcılarla eşit şartlarda arabağlantı yapma ve şebeke elemanlarına erişim sağlama yükümlülüğü getirilmiştir [9]. FCC, yaptığı düzenlemeler içerisinde akıllı şebekelerle ilgili olarak yukarıdaki tanımlamalara yer verirken, işletmecilerin yetki ve sorumlulukları ile ilgili olarak da şu hususlara yer vermiştir: İşletmecilerin sinyalleşme şebekeleri ile ilgili yetki ve sorumlulukları, İşletmecilerin çağrı ilişkili veritabanları ile ilgili yetki ve sorumlukları, İşletmecilerin hizmet yaratma ortamlarına erişim ile ilgili yetki ve sorumlulukları [10, 11]. İşletmecilerin genel yetki ve sorumluluklarının yanısıra, doğrudan akıllı şebekelerle ilgili olduğu değerlendirilen bu yetki ve sorumluluklar, akıllı şebeke altyapısına sahip işletmeciler ile bu şebekelere erişim ve arabağlantı talep eden diğer işletmeciler arasındaki yetki ve sorumlulukları düzenlemektedir Sinyalleşme şebekeleri Sinyalleşme şebekeleri, sinyalleşme linklerinden ve sinyal transfer noktalarından oluşmaktadır. Herhangi bir işletmecinin, akıllı şebeke altyapısına sahip işletmeciye ait sinyal transfer noktalarının ve linklerinin kullanımını 5 talep etmesi durumunda, bu işletmeci kendi erişim şeklinden farklı olmaması koşuluyla, talep sahibi işletmecinin erişimini sağlama zorunluluğu bulunmaktadır. Burada erişim talep eden işletmecinin kendi santralı bulunsun veya bulunmasın, akıllı şebeke altyapısına sahip işletmecinin santralini kullanmak sureti ile müşterilere hizmet sağlamak istemektedir ve her ne kadar sinyalleşme şebekesi akıllı şebeke altyapısına sahip işletmecinin kendisine ait olsa da, diğer işletmeciler belirli bir bedel karşılığında bu şebekenin kullanımını satın alabilmektedir. Bu durumda akıllı şebeke altyapısına sahip işletmeciler ile diğer işletmeciler bu şebeke elemanlarına eşit şartlarda erişim sağlamak zorundadır. Bir işletmeci, kendi santralını akıllı şebeke altyapısına sahip işletmecinin herhangi bir sinyal transfer noktası ile irtibatlandırmak istediği zaman, akıllı şebeke altyapısına sahip işletmeci bu sinyal transfer noktasına kendisi nasıl erişiyorsa yeni işletmeciye de aynı şekilde erişim hakkı sağlamak zorundadır. Akıllı şebeke altyapısına sahip işletmeci, SCP leri sinyal transfer noktalarına bağlayan linkleri kullanıma açmak zorunda değildir. Akıllı şebeke altyapısına sahip işletmeci, erişim talep eden bir işletmecinin şebekesindeki sinyal transfer noktalarını, kendi SCP lerine doğrudan bağlanmasına izin vermek zorunda değildir. 5 Yerleşik işletmecinin şebekelerine erişim, ya bir ekipmanın kullanım hakkını satın almak veya kendi şebeke ekipmanlarını yerleşik işletmecinin ekipmanlarına fiziki bağlantı yapmak şeklinde olmaktadır. 5

6 Aşağıdaki şekilde bir işletmecinin kendi akıllı şebeke altyapısına erişim şekli ve diğer işletmecilerin bu altyapıya erişim şekilleri gösterilmektedir. Erişimle ilgili akıllı şebeke altyapısına sahip işletmeciye getirilen yükümlülük, diğer işletmecilerin SSP lere ve STP lere erişiminin sağlanmasıdır. Akıllı şebeke altyapısına sahip işletmecinin, sahibi olduğu SCP lere doğrudan erişim sağlama yükümlülüğü bulunmamaktadır. bir zararı da göz önünde bulundurarak uzlaştırma prosedürünü işletecektir [13]. Ayrıca, akıllı şebeke altyapısına sahip işletmeci, diğer işletmecilerin yeni hizmetleri geliştirmek ve şebekede test etmelerini sağlamak üzere SCE lere erişimleri için, kendi erişim şeklinden farklı olmamak üzere erişim talep eden diğer işletmecilerin erişimini sağlamakla yükümlüdür Finlandiya FICORA (Finnish Communication Regulation Authority - Finlandiya Telekomünikasyon Düzenleyici Kurumu), kamu telekomünikasyon şebekeleri ve bu şebekelerle arabağlantı oluşturan diğer telekomünikasyon şebekeleri ile ilgili olarak bir düzenleme yapmış olup, akıllı şebeke altyapısına sahip işletmeciler tarafından uyulması gereken kriterleri de bu düzenleme içerisinde belirlemiştir. Bu düzenleme kapsamında; Şekil 3: Akıllı şebeke altyapısına erişim örneği Çağrı ilişkili veritabanları Çağrı İlişkili veritabanları, bir telekomünikasyon hizmetinin sunumu için sinyalleşme şebekelerinde kullanılan faturalandırma bilgilerini, iletim ve yönlendirme gibi hizmet bilgilerini içeren veritabanlarıdır [12]. Bu veritabanları ile ilgili düzenlemeler şöyledir: Akıllı şebeke altyapısına sahip işletmeci, kendi sinyalleşme şebekesinde, anahtarlama sorgusu ve veritabanı cevapları için, hat bilgisi, ücretsiz arama bilgisi, numara taşınabilirliği bilgisi gibi hizmet bilgilerini içeren çağrı ile ilişkili veritabanlarına erişim sağlamakla yükümlüdür. Ancak bu erişim şekli, diğer işletmecilerin şebekelerinin SCP lerine fiziki olarak bağlanması değil, akıllı şebeke altyapısına sahip işletmecinin sinyal transfer noktalarına fiziki erişim sağlanması şeklindedir. Kendi anahtarlama sistemini kuran ve akıllı şebeke altyapısına sahip işletmecinin SCP sine erişim sağlamak üzere sinyalleşme sistemine bağlanan bir telekomünikasyon işletmecisi için, akıllı şebekeye sahip işletmeci, talep sahibi işletmecinin kendi anahtarlama sisteminden sağlanmak kaydı ile, çağrı ilişkili ve veritabanı destekli hizmetlerin müşteriye sunumuna izin verebilir. Düzenleyici otorite, diğer işletmecilerin akıllı şebeke altyapısına sahip işletmecinin SCP lerine erişimleri ile ilgili bir uyuşmazlık durumunda, önce arabuluculuk mekanizmalarını işletmenin gerekli olup olmadığına karar verecektir. Düzenleyici otorite, işletmecileri uzlaştırma yönünde bir karara varırsa da akıllı şebeke altyapısına sahip işletmecinin akıllı şebeke unsurlarının, kasıtlı veya kasıtsız olarak yapılabilecek yanlış kullanımlar karşısında yeteri kadar emniyetli olup olmadığını dikkate alarak arabuluculuk görevini icra edecektir. Yani, düzenleyici otorite, akıllı şebeke altyapısına sahip işletmecinin şebekesine verilebilecek Telekomünikasyon şebekeleri ifadesinden, iletim sistemleri, anahtarlama sistemleri, erişim sistemleri, şebeke yönetim sistemleri ve akıllı şebeke sistemlerinden oluşan bir sistemler bütünü anlaşılmaktadır. Bu sistemler, sesli ya da mesajlı çağrıların, sonlanma noktalarına kablolu, kablosuz, optik veya diğer elektromanyetik ortamlar vasıtası ile iletimini sağlamaktadır. Akıllı şebeke ifadesi ile, SCP lerden, SSP lerden, hizmet sunumu için gerekli olan yönetim sisteminden ve sinyalleşme şebekelerinden oluşan bir şebeke mimarîsi anlaşılmaktadır. Bu mimarî yapıda hizmet anahtarlama ve hizmet kontrol fonksiyonları ile hizmet veritabanlarının (SCP) farklı ve özel bir görev birimine ayrılması mantığı bulunmaktadır [16]. Şebeke işletmecileri tarafından uyulması gereken hususlar; telekomünikasyon şebekeleri ve şebekelerde taşınan bilgi ile ilgili olan şartlar, iletim sistemleri ve linklerle ilgili olan şartlar, anahtarlama sistemleri ile ilgili şartlar, olmak üzere üç başlık altında belirlenmiştir [16] Telekomünikasyon şebekeleri ve taşınan bilgi ile ilgili şartlar Akıllı şebekeler dahil, bu düzenleme kapsamındaki telekomünikasyon şebekelerinde; Taşınan trafiği oluşturan ses bilgisi ve katma değerli hizmet bilgileri yüksek kalitede olmalı, Bilgi güvenliği ve veri gizliliği teminat altına alınmalı, Şebekeler, kullanıcıların diğer haklarını garanti altına alacak şekilde planlanmalı ve tasarlanmalı, Şebekeler hiç bir şekilde tehlikeye sebebiyet vermemeli, Şebekeleri, elektriksel veya elektronik enterferanslardan ve her türlü iklim ve mekanik baskılardan koruyacak şekilde önlemler alınmalıdır. 6

7 İletim sistemleri ve linklerle ilgili şartlar Telekomünikasyon şebekelerinde öncelikli iletim sistemleri tesis edilmelidir1. PSTN/ISDN şebekelerdeki gibi uzun mesafe iletim şebekelerindeki tesis edilen öncelikli bağlantılar, telekomünikasyon şebekelerindeki önemli hatlar, farklı telekomünikasyon işletmecilerini birbirine bağlayan önemli hatlar, herhangi bir sistem arızasına karşı ek hatlarla yedeklenmeli veya alternatif hatlarla koruma altına alınmalıdır. Aynı şekilde mobil şebekelerdeki veya mobil akıllı şebekelerdeki anahtarlama merkezleri arasındaki bağlantılar ve mobil anahtarlama merkezleri ile diğer şebekeler arasındaki bağlantılar, yedek veya alternatif hatlarla desteklenmelidir Anahtarlama sistemleri ile ilgili şartlar Anahtarlama sistemleri, ses ve veri iletim şebekeleri ile yönlendiriciler, trafik performansı, kalite, veri gizliliği ve veri koruma gereklerini sağlamak zorundadır. Akıllı şebeke uygulamalarında, trafik kontrolünde de kullanılan veritabanları korunmalı ve veritabanlarının kapasiteleri planlanan ihtiyaçları karşılayacak şekilde yeterli seçilmelidir [13]. Finlandiya ayrıca, numara taşınabilirliğinde teknik çözüm olarak akıllı şebeke teknolojilerinin kullanılmasını uzun dönem hedefi olarak belirlemiştir. Halihazırda çağrı yönlendirme tekniği ile numara taşınabilirliği hizmeti verilmekle birlikte Finlandiya, uzun dönemde bu hizmet için akıllı şebekelerin kullanılması taraftarıdır. Ancak, düzenleyici kurum, taşınan numaraların hacmindeki artışın, akıllı şebeke teknolojilerinin uygulanma sürecini belirleyeceğini belirtmektedir [14, 15] Kanada Kanada da akıllı şebeke 2 teknolojileri ile ilgili müstakil bir düzenleme yapılmamış, ancak düzenleyici kurum CRTC nin (Canadian Radio Television and Telecommunications Commission Kanada Radyo- Televizyon ve Telekomünikasyon Kurulu), BC TEL in (Bell Canada Telecommunications Inc.) 3 sahip olduğu akıllı şebeke platformuna diğer işletmecilerin erişimi ile ilgili bazı kararları bulunmaktadır. CRTC, akıllı şebeke platformuna erişimle ilgili kararlar alırken hem akıllı şebeke altyapısına sahip işletmeciyi hem de erişim talep eden diğer işletmecileri taraflar olarak dinlemiş, ayrıca 97-8 sayılı kararında [16] belirtmiş olduğu 1 Bu sistemler vasıtası ile herhangi bir acil durumda şebekelerdeki normal trafik kapasitesi acil durum çağrılarına tahsis edilebilmektedir. 2 Kanada da, Gelişmiş Akıllı Şebeke (Advanced Intelligent Networks) olarak kullanılan terminoloji, bu çalışmadaki Akıllı Şebeke teriminden kastedilen mana ile aynı olup, bundan sonra akıllı şebeke ifadesi kullanılacaktır. 3 Bell Canada Telecommunications Inc. Kanada da faaliyet gösteren yerleşik işletmeci olup bundan sonra BC TEL ifadesi kullanılacaktır. zorunlu unsurlar (essential facilities) tanımını göz önünde bulundurmuştur. Herhangi bir işletmeci tarafından işletilen bir telekomünikasyon tesisinin veya hizmetinin diğer işletmeciler için zorunlu unsur olarak kabul edilebilmesi için CRTC şu üç hususu göz önünde bulundurmaktadır: Bir telekomünikasyon tesisin işletilmesi veya hizmetinin sunulması bir tekel tarafından gerçekleştiriliyorsa, Bir rekabetçi işletmeci hizmet sunabilmek için tekel tarafından işletilen bu tesislere veya hizmetlere ihtiyaç duyuyorsa veya bunları hizmet sunmak için girdi olarak kullanıyorsa, Rekabetçi işletmeciler teknik veya ekonomik nedenlerle bu tesislerin veya hizmetlerin bir ikincisini kendileri yapamıyorlarsa diğer işletmeciler için bir zorunlu unsur vardır ve CRTC bu özellikleri taşıyan tesis veya hizmetlerin, diğer işletmecilerin de kullanımına açılması gerektiğini değerlendirmektedir [16]. BC TEL in sahip olduğu akıllı şebeke platformuna erişimle ilgili gelişmeler ise şöyle olmuştur: 2 Nisan 1997 de BC TEL, bir pazar denemesi amacıyla, sahip olduğu akıllı şebeke platformu üzerinden hizmet sağlama bedelleri için düzenleyici kurum CRTC ye bir tarife sunmuş ve bu tarife Komisyon kararı ile geçici olarak onaylanmıştır. Ayrıca, CRTC bu kararda, BC TEL in sahip olduğu bazı akıllı şebeke platformu bileşenlerinin, zorunlu unsur oluşturduğunu değerlendirmiş, diğer hizmet sağlayıcılarının da BC TEL in sunduğu hizmetlere benzer hizmetleri sunabilmeleri için BC TEL in akıllı şebekesine erişim gerçekleştirebilmelerini, bunun için de BC TEL in genel bir tarife belirlemesi gerektiğini ifade etmiştir [16]. Ancak BC TEL, kendi akıllı şebekelerine erişim için genel tarife uygulamasının tartışılabilir olduğunu, gelişen akıllı şebeke teknolojileri ve diğer teknolojik nedenler ile birlikte müşteriler için hizmete özel bir tarife uygulamasının daha uygun olacağından bahisle, 25 Haziran 1997 tarihinde CRTC ye bir müracaatta bulunmuştur [17]. BC TEL zorunlu unsur olarak nitelendirilen bu tesislerin kullanımı veya hizmetler için gelebilecek talepleri, hizmete ve müşteriye özel bir tarife belirlemek sureti ile karşılanmasını önermiştir. Düzenleyici kurum CRTC, BC TEL in bu önerisini 12 Eylül 1997 tarih ve sayılı düzenlemesinde [18] kabul etmiş, alternatif hizmet sağlayıcılarının akıllı şebeke fonksiyonlarını kullanımının sağlanmasını, genel tarife belirlenmeden BC TEL in bütün hizmetleri sunmamasını karara bağlamıştır. BC TEL, 22 Ocak 1999 tarihinde tekrar bir müracaatta bulunarak, rekabetin başlaması ile birlikte; diğer işletmeciler tarafından da akıllı şebeke tabanlı hizmetlerin sunulabildiğini, dolayısı ile BC TEL in akıllı şebeke platformuna erişim sağlamak zorunda olmadan diğer işletmecilerin de bütün akıllı şebeke tabanlı hizmetleri sunabildiklerini, bu sebeplerden dolayı da kendi şebekesinin zorunlu unsur olmaktan çıktığını ifade etmiştir. Bu durumda 7

8 sayılı emrin uygulanmasının doğru olup olmadığının sorgulanabileceğini belirtmiştir [19]. Komisyon daha sonra 31 Mart 1999 tarihinde bir kamuoyu bildirisi [20] yayınlayarak, akıllı şebeke platformuna erişim konusundaki görüşleri toplamış ve sadece Clearnet 1 ve BC TEL den görüşler gelmiştir. Komisyon bu değerlendirmeleri, daha önceki vermiş olduğu kararları ve arabağlantı için potansiyel taleptedeki belirsizliği de dikkate alarak, akıllı şebekelere erişimin zorunlu bir hizmet olduğunu, bu sebeple de BC TEL in akıllı şebeke platformuna bir erişim talebi geldiğinde, BC TEL in bu talebi karşılaması gerektiği kararına varmıştır [21] İngiltere İngiltere de telekomünikasyon politikası 1984 tarihli Telekomünikasyon Kanunu üzerinde şekillenmektedir. Oftel 2 (Office of Telecommunications İngiltere Telekomünikasyon Otoritesi) bu kanuna göre kurulmuş ve sektörün düzenleyici kuruluşudur. Arabağlantı ile ilgili düzenlemeler, bu kanunun verdiği yetkiye dayanılarak hazırlanmış ve düzenlemelerin temel prensipleri işletmecilerin lisanslarında ayrıca belirtilmektedir. Özellikle yerleşik işletmeci BT nin (British Telecom Inc.) 3 lisansında şirketin arabağlantı görevleri, arabağlantı anlaşmalarında bulunması gereken hususlar, arabağlantı ücretlendirmesi ve düzenlemelerin kapsamı ile ilgili olarak çok detaylı tanımlamalar bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi de BT nin, diğer işletmecilerin makul arabağlantı taleplerine yeterli sayıda ve kapasitede arabağlantı noktası temin etmesi gerektiğidir. Arabağlantı anlaşmaları konusundaki son gelişmelerde, BT nin hesap ayrımı yapması, arabağlantı anlaşması yapan tarafların hizmet ayrımını yapması ve aynı hizmetler için standart arabağlantı ücretlerinin belirlenmesine doğru gidilmektedir [22]. Oftel in, akıllı şebekelere erişim sağlanması ve bu şebekeleri kullanım ücretinin belirlenmesi ile ilgili çalışmaları 2003 yılı sonu itibarı ile net olarak sonuçlandırılamamakla beraber, bu konuda verilmiş bazı kararları bulunmaktadır. Bu karar aşamaları şöyle gelişmiştir: 20 Şubat 1997 tarihinde MCI Worldcom 4, BT ile bir arabağlantı anlaşması yapmıştır. Bu anlaşmada BT nin akıllı şebekesi üzerinden sabit ücretli İnternet erişimi başlatılması (FRIACO- Flat Rate Internet Access Call 1 Kanada da faaliyet gösteren bir telekomünikasyon işletmecisi 2 İngilterede çıkarılan bir kanun gereği 2003 yılı sonu itibarı ile Oftel dahil beş düzenleyici kurum (Broadcasting Standards Commission, Independent Television Commission, Office of Telecommunications, Radiocommunications Agency, Radio Authority) Ofcom adı altında birleştirilmiştir. Bu tarihten itibaren Oftel in görevleri de Ofcom tarafından yerine getirilmektedir. 3 BT, Ingiltere nin yerleşik işletmecisidir. 4 MCI Worldcom, dünyanın bir çok bölgesinin yanında İngiltere de de faaliyet gösteren ve BT ile rekabet eden telekomünikasyon işletmecisi Origination) ile ilgili açık bir husus bulunmamaktadır. 17 Eylül 1999 tarihinde MCI Worldcom, BT ile bir anlaşma daha yapmak istemiştir. MCI Worldcom un BT den istediği hizmet, BT nin tandem santrallarında çağrı başlatma ücretlerinin trafik hacmine veya süreye göre değil, BT tarafından temin edilen arabağlantı noktaları ile orantılı olarak sabit ücret üzerinden hesap edilmesi ve bu şekilde bir hesaplaşmanın yapılmasıdır. Ayrıca bu talep, BT nin telekomünikasyon şebekesinde başlayan ve İnternet servis sağlayıcılara teslim edilen İnternet trafiği ile sınırlı tutulmuştur. BT, bu talep karşısında, MCI Worldcom un asıl amacının tarife uygulamasında değişiklik 5 olduğunu belirterek bu talebi reddetmiştir. 24 Aralık 1999 tarihinde de konu MCI Worldcom şirketi tarafından düzenleyici kurum Oftel e taşınmıştır. BT nin lisansında, BT den veya diğer işletmecilerden gelecek herhangi bir talepte, Oftel in müdahale yetkisinin olduğu ayrıca belirtilmiş olduğundan, 26 Mayıs 2000 tarihinde Oftel bir direktif yayınlayarak BT nin MCI Worlcom ile sabit ücretli İnternet erişimi sağlanması ile ilgili olarak anlaşmaya varmaları istenmiştir. Oftel, bu direktif ile BT nin diğer işletmecilere, şebekelerde taşınan trafiğe ve süreye bağlı olmadan sabit ücretli toptan hizmet satmasını istemektedir [23]. Ancak BT, hem trafik sıkışıklığını kontrol edebilmek, hem sayısal ana anahtarlama ünitelerini aşırı yüklenmelerden kurtarmak için, hem de kendisi ile arabağlantı yapan diğer işletmecilerin şebekelerini aşırı yüklenmelerden korumak için [24], sayısal yerel santrallarda İnternet trafiğini diğer ses trafiğinden akıllı şebekeler vasıtası ile ayırdığını, ek her bir akıllı şebeke hizmeti veya BT tarafından sağlanan STP (Signal Transfer Point - Sinyal Transfer Noktası) hizmetleri için ayrı bir zamana ve yatırıma ihtiyaç duyduğunu ifade etmiştir. Öte yandan da BT nin bu ayrımı gerçekleştirebilmesi için İnternet hizmet sağlayıcılarına tahsis edilmiş numaraların şebeke tarafından bilinmesi gerektiğini, bunun için de akıllı şebekeye ihtiyaç duyduğunu bildirmiştir. Ancak 1 Aralık 2001 tarihi itibarı ile Oftel BT nin yeterli anahtarlama dekoderlerine (switch decode) sahip olduğundan, çağrıları yönlendirmek üzere BT nin akıllı şebekesini kullanmasına artık gerek kalmadığı kanaatine varmış, halihazır durum ve gelecekteki İnternet erişimi çağrılarının karşılanması için BT nin geliştirmiş olduğu özel amaçlı STP lerle bu ihtiyacın karşılanabileceği sonucuna ulaşmıştır. Ayrıca, BT ile arabağlantı yapan diğer işletmecilerin şebekelerini aşırı yükten korumak hususunda BT nin herhangi bir görevinin olmadığını, bu işi diğer işletmecilerin kendilerinin yapması gerektiğini, ancak ticarî anlaşmalarla BT nin bu işi gerçekleştirilmesin de Oftel i bağlamayacağını bildirmiştir. Bu sebeplerden dolayı 1 Aralık 2001 tarihinden itibaren BT nin akıllı şebekesini kullanımdan dolayı müşterilerinden ek ücret almamasını, bu tarihten sonra almış olduğu ücretleri de iade etmesini istemiştir [24]. 5 BT, MCI Worldcom un bu hizmeti almak istemesinin sebebini, MCI Worldcom un bağlantı noktası sayısı ile orantılı sabit bir ücret ödemek olup, bu bağlantı noktalarının kullanım süreleri ile orantılı bir ücret ödememek olduğunu belirtmektedir. 8

9 Daha sonra Oftel, 4 Nisan 2003 tarihinde bu konu ile ilgili tarafların görüşlerini almak üzere bir bildiri yayınlamıştır [24]. Bu bildiriye cevaben bazı işletmecilerden 1 görüşler gelmiş, görüş bildiren 6 işletmeciden BT hariç diğer 5 işletmeci, Oftel in yaptığı uygulamaları destekler niteliktedir [25]. Ayrıca iki işletmeci de görüşlerinin gizli kalması kaydı ile cevap göndermişlerdir. Akıllı şebekelerle ilgili başka bir yaklaşım da, numara taşınabilirliği ile ilgilidir. Avrupa komisyonu raporunda İngiltere de numara taşınabilirliğinin uzun dönemde akıllı şebeke teknolojileri ile gerçekleştirilebilmesi için çalışma yapılmakta olduğu belirtilmektedir [14]. Ancak, başka bir kaynakta, İngiltere nin diğer ülkelerin tecrübelerinden faydalanmak üzere bu konuda herhangi bir karar vermediği, işletmecilerin numara taşınabilirliği yükümlülüğü için çözümü şu anda kendilerinin belirlediğini ve Oftel in konuya tarafsız yaklaştığı, diğer taraftan da Oftel in numara taşımadaki teknik çözüm uygulamalarındaki gelişmeleri gözlemlediği bildirilmektedir [26] Hong Kong OFTA (Office of the Telecommunications Authority- Hong Kong Telekomünikasyon Otoritesi), Hong Kong telekomünikasyon sektörünü düzenlemek ve sektörün gelişimini kolaylaştırmak üzere, 1993 yılında bağımsız bir kurum olarak faaliyete geçmiştir. Hong Kong da, 1995 yılında yerleşik işletmeci olan HKTC 2 nin (Hong Kong Telephone Company Limited) ses tekelinin kaldırılmasıyla başlayan serbestleşme ortamında lisans sahibi olmak isteyen yerleşik işletmeci ve üç yeni işletmeci 3, sabit telekomünikasyon hizmetleri sunabilmek için hazırladıkları projelerini telekomünikasyon otoritesine sunduklarında, OFTA bu projelerdeki öngörülenleri yeterli bularak, bunları, verdiği lisansta işletmecilerin yükümlülükleri olarak belirlemiştir. Bütün işletmecilerin genel yükümlülükleri olmasına rağmen, OFTA nın yeterli bulduğu projelerdeki farklılıklardan dolayı her işletmecinin lisans şartları birbirinden farklılık arz etmektedir. Bu işletmecilerden Hutchison Global Communications Limited isimli işletmeci de 54 ay içerisinde akıllı şebeke hizmetlerini sağlayacağını bildirmiş, OFTA da verdiği lisansta işletmeciye bu yükümlülüğü getirmiştir 4 [27]. OFTA, 1995 yılında aldığı bir kararla sabit numara taşınabilirliğinin akıllı şebeke teknolojileri ile yapılmasını istemiştir. Ancak geçici bir süre için işletmeciler numara taşınabilirliğini çağrı yönlendirme tekniği ile yapmışlardır yılına gelindiğinde ise bütün sabit şebeke işletmecileri akıllı şebeke teknolojileri ile numara taşıma hizmetini vermeye başlamışlardır [28]. Bu çözümde temel olarak iki farklı veritabanı kullanılmaktadır. Bunlar her işletmecinin kendisine ait olan ve diğer işletmecilerin veritabanları ile eş 1 Oftel e görüş bildiren bu işletmeciler BT, Energis, NIACT, NTL, Thus ve Tiscali isimli işletmecilerdir. 2 HKTC, Hong Kong un yerleşik işletmecisidir. 3 Hong Kong da telekomünikasyon sektöründeki rekabetin başlamasıyla lisans sahibi olmak isteyen bu işletmeciler, Hutchison Global Communications Limited, Wharf T&T Limited ve New World Telecommunications Limited isimli işletmecilerdir. 4 Bu bilgi, [webmaster@ofta.gov.hk] dan gelen 30 Haziran 2003 tarihli elektronik postadan alınmıştır. zamanlı olarak çalışan, geçit (gateway) numaralarının tutulduğu veritabanı, diğeri ise sadece taşınan numaralara ait bilgilerin 5 tutulduğu ve bütün işletmecilere referans olan, belirli saatlerde de güncelleme yapılan veritabanlarıdır [28]. Hem OFTA, hem de lisans sahibi işletmeciler uzun dönem çözümü olarak mobil numara taşınabilirliğinin akıllı şebeke teknolojisi ile yapılmasını benimsemiştir. Ancak, mobil telekomünikasyon sistemleri için akıllı şebeke standartlarına göre şebekeyi geliştirmenin hem ekonomik olarak kaynak gerektirmesi, hem de zamana ihtiyaç duyulması nedeniyle mobil numara taşınabilirliğinin geçici bir süre için klasik yöntem olan çağrı yönlendirme (call forwarding) teknikleri ile yapılması benimsenmiştir yılında ise mobil numara taşınabilirliği de veritabanı çözümü ile gerçekleştirilmeye başlanmıştır. OFTA, mobil numara taşınabilirliğinin akıllı şebeke teknolojileri ile gerçekleştirilmesi için hem sabit şebeke işletmecilerine, hem de mobil şebeke işletmecilerine yükümlülük getiren bir direktif yayınlamıştır. Bu direktifte, sabit şebeke işletmecilerinin yükümlülüğü, mobil şebeke işletmecileri için veritabanı sorgulaması yapmaktır [29]. Yani, mobil şebeke işletmecisine ait bir numara başka bir işletmeciye taşınması durumunda bu numara, sabit şebeke işletmecisine bildirilecek ve veritabanında gerekli güncellemeler yapılacaktır. Bu direktifin gereğini yerine getirebilmek için mobil şebeke işletmecileri sabit şebeke işletmecileri ile anlaşarak, onların veritabanlarını kullanmaya başlamışlardır. Burada mobil şebeke işletmecisi taşınan numaraya bir çağrı yapıldığında bunu sabit şebeke işletmecisine teslim etmekte, sabit şebeke işletmecisindeki bilgiler yardımı ile de çağrılar ilgili mobil işletmeciye yönlendirilmektedir. Ancak, mobil şebeke işletmecileri için kendilerine ait geçit numaralarının tutulduğu bir veritanbanı kurma yetkisi de verilmiş olduğundan daha sonra mobil şebeke işletmecileri geçici çözüm yerine kendi veritabanlarını kurarak, bu veritabanları üzerinden gerekli sorgulamaları yapmaya başlamışlardır. Şekil 4: Hong Kong da Numara Taşınabilirliği Teorik olarak, merkezi bir veritabanı ve bu veritabanlarında taşınan numara bilgilerinin depolanması ile numara taşınabilirliğini gerçekleştirmek mümkün olsa da, Hong Kong da faaliyet gösteren telekomünikasyon işletmecileri ve OFTA, merkezi olmayan ve her işletmecinin kendisine 5 Taşınan numara, geçit numarası, yeni işletmeci, eski işletmeci, hizmet bilgisi, değiştirme zamanı, son kullanım zamanı ve hem yeni işletmeciye ait hemde eski işletmeciye ait referans seri numaraları. 9

10 ait veritabanları ile dağıtılmış bir yapı ile çözüme gitme yolunu benimsemektedir. Numara taşınabilirliği, işletmecilerin lisanslarında genel yükümlülük olarak belirlendiğinden, bu amaç için kurulacak sistem ve veritabanı maliyetleri gibi değişik kalemlerdeki giderleri, işletmecilerin kendileri karşılamak durumundadırlar [30]. 4. AKILLI ŞEBEKELERLE İLGİLİ YASAL DURUM Ülkemizde telekomünikasyon alanında yapılan düzenlemelere baktığımızda, 1994 yılında çıkarılan 4000 sayılı Kanun ile, 406 Sayılı Kanun a ilave edilen bir ek madde kapsamında akıllı şebekelerin de mevzuatımıza girdiği görülmektedir. ITU tarafından ilk akıllı şebeke standardının 1993 yılında onaylandığı dikkate alınırsa, 1994 yılında bizim mevzuatımızda da bu konuya yer verilmiş olması gelişmelerin yakından takip edildiğinin bir göstergesi olarak değerlendirilebilir. 406 Sayılı Telgraf ve Telefon Kanunu nun Ek 18 inci Maddesi nin ilk paragrafında Bakanlık, mobil telefon, çağrı cihazı, data şebekesi, akıllı şebeke, kablo TV, ankesörlü telefon, uydu sistemleri, rehber basım ve benzeri katma değerli hizmetler konularında sermaye şirketlerine tekel oluşturmayacak koşulları da dikkate almak suretiyle işletme lisans ve ruhsatı (sermaye şirketlerinin devralacakları ve bizzat kuracakları tesislerin işletilmesine yönelik olarak) verebilir. (Ek Madde 18 ) denilmektedir yılında yürürlüğe giren bu kanun maddesi uyarınca, akıllı şebekeler, katma değerli hizmetler sınıfında ele alınmış ve katma değerli hizmetlerin sunumunun ise Ulaştırma Bakanlığı tarafından verilecek bir lisans veya ruhsat ile yürütülebileceği hükme bağlanmıştır. Ulaştırma Bakanlığı, tarafından hazırlanan Telekomünikasyon Hizmetleri Yönetmeliği nde de akıllı şebeke tanımlanmıştır. Bu yönetmelikte akıllı şebeke; Telekomünikasyon şebekelerinde yüksek verimlilik, otomasyon ve işlevsellik sağlayan ve genellikle bilgisayarlı yönlendirme sistemleri ve ileri seviyede özellikler sunan sistem olarak tanımlanmıştır. Diğer taraftan, 2000 yılında yürürlüğe giren 4502 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinde, 406 sayılı Telgraf ve Telefon Kanununun 3 üncü maddesi değiştirilerek, Katma değerli telekomünikasyon hizmetleri, ek 18 inci madde kapsamında sayılan hizmetler ve 2 nci maddenin (c) fıkrasında belirtilen tekel süresinin sonundan itibaren olmak üzere tekel kapsamındaki telekomünikasyon hizmetleri de dahil tüm telekomünikasyon hizmetleri, ilgili hizmetin türüne göre ancak bir görev sözleşmesi, imtiyaz sözleşmesi, telekomünikasyon ruhsatı veya genel izin kapsamında yürütülebilir. Ek 18 inci madde kapsamında sayılan hizmetler, ancak bir imtiyaz sözleşmesi veya telekomünikasyon ruhsatı ile yürütülebilir ibaresi konmuştur]. Bu durumda, Ek 18 inci madde kapsamında sayılan hizmetler ile katma değerli telekomünikasyon hizmetleri yetkilendirme açısından birbirinden ayrılmış ve Ek 18 inci madde kapsamında sayılan hizmetlerin bir imtiyaz sözleşmesi veya telekomünikasyon ruhsatı ile yürütülebileceği hükmü getirilmiştir sayılı kanunun 7. maddesinin ilk paragrafında; Bu Kanunda ve diğer mevzuatta Ulaştırma Bakanlığına, görev sözleşmesi veya imtiyaz sözleşmesi yapma veya telekomünikasyon ruhsatı veya genel izin verme yetkisi ile bu yetkiye ilişkin yapılacak düzenlemeler ile ilgili her türlü göreve yönelik yapılan atıflar Kuruma yapılmış sayılır. düzenlemesi yapılarak bu yetkilendirmelerin Telekomünikasyon Kurumu (TK) tarafından yerine getirilmesi hükme bağlanmıştır. Böylece, Ulaştırma Bakanlığı tarafından hazırlanan Telekomünikasyon Hizmetleri Yönetmeliği nde yetki belgesi verme, imtiyaz sözleşmesi yapma ve onay hakkı gibi birçok yetki ve sorumluluk da TK nın görev kapsamına dahil edilmiştir. Bütün bu mevzuatın akıllı şebekeler ve bu şebekeler vasıtası ile verilebilecek hizmetlerle ilgili kısımlarını bir arada değerlendirdiğimizde akıllı şebekelerle ilgili yapılabilecek düzenlemelerin de TK nın görev kapsamında olduğu görülmektedir. Bu kapsamda Türk Telekom ile TK arasında yapılan Görev Sözleşmesi nin kapsamla ilgili 3. maddesine göre, Türk Telekom un; a), b) Telekomünikasyon hizmetlerinin gerçekleştirilmesini sağlayan anahtarlama ekipmanları, donanım ve yazılımlar, terminaller ve hatlar da dahil olmak üzere her türlü şebeke birimlerine ilişkin gerekli telekomünikasyon tesislerinin ve işyerlerinin kurulması, kurdurulması, kiralanması veya herhangi bir surette temin edilmesi ile bu tesisin diğer işletmecilerin veya ilgili mevzuat gereğince gereken izne sahip olan kişilerin kullanımına sunulmasını, yetki olarak aldığı görülmektedir. Ayrıca söz konusu Sözleşme gereği Türk Telekom un işlettiği şebekeyi ve vermekte olduğu hizmetleri teknolojik gelişmelere uygun olarak vermesi ve yenilemesi gerekmektedir. Akıllı şebekelerin de bu kapsamda değerlendirilmesinin yerinde olacağı değerlendirilmektedir. 5. SONUÇ VE ÖNERİLER Telekomünikasyon teknolojilerindeki gelişimle birlikte kullaıcılar kendi ihtiyaçlarına göre hizmet çeşitliliği ve hizmette kalite beklemekte, işletmeciler ve hizmet sağlayıcılar da, müşteri talepleri ve yeni teknolojik gelişmeler doğrultusunda telekomünikasyon şebekeleri üzerinden hizmet sunmak istemektedir. Geleneksel telekomünikasyon şebekeleri bunun gibi durumlarda ihtiyacı karşılayamamakta ve akıllı şebeke teknolojileri bu noktada işletmeci ve kullanıcılara çözüm üretmektedir. Bu nedenledir ki ilk olarak ABD de geliştirilen akıllı şebeke teknolojileri daha sonra, ITU ve ETSI gibi uluslararası kuruluşlar tarafından da dikkate alınmış ve uluslar arası akıllı şebeke standartları geliştirilmiştir. Ülkelerin, telekomünikasyon şebekelerini hizmet ve teknolojik açıdan akıllı şebeke teknolojileri ile modernize etmeleri veya teorik olarak yeni bir akıllı şebeke altyapısı kurmaları için ITU tarafından belirlenen yetenek kümelerinde tanımlanan çerçeve yol gösterici niteliktedir. Ülkeler veya telekomünikasyon işletmecileri kendi akıllı şebeke platformlarını çizilen bu çerçeve kapsamında oluşturabilmektedir. Akıllı şebekeler, bu teknolojiye sahip işletmecilere geleneksel bir telekomünikasyon şebekesi üzerinden ses hizmetinin yanında müşteri talepleri doğrultusunda katma değerli telekomünikasyon hizmetlerini santral özelliklerine bağlı kalmaksızın daha kısa sürelerde sunabilme imkânı sağlamaktadır. Hizmet sunumunda 10

11 santral üreticisine bağımlılığı ortadan kaldıran bu özellik, özellikle uzun dönemde kullanıcı açısından ekonomik hizmet alımı ve hizmet çeşitliliği, işletmeci açısından daha az yatırımla daha farklı hizmet sunma anlamına gelmektedir. Ülke uygulamalarındaki incelemelerden akıllı şebeke altyapısının yerleşik işletmeciler tarafından kurulduğu anlaşılmaktadır. Her ülkenin akıllı şebekelerle ilgili kendine has düzenlemeleri bulunmakla birlikte genel eğilim, teknik olarak imkân dahilinde olduğu sürece ve makul taleplere makul cevaplar esasına dayalı olarak, akıllı şebeke altyapısına sahip işletmeciler için, akıllı şebeke platformuna erişim talep eden diğer işletmecilere erişim sağlama yükümlülüğü bulunmaktadır. Diğer işletmecilerin bu şebekelere erişimini sağlarken de işletmeciler arasında ayrımcılık yapmamaları gerektiği görülmektedir. Akıllı şebekelere erişim talep eden işletmecilerin, şebeke güvenliği ile ilgili herhangi bir ihlâle ve zarara neden olmamaları için azami dikkat göstermeleri gerekmektedir. Akıllı şebeke veritabanlarına (SCP) erişimde, akıllı şebeke altyapısına sahip işletmecilerin kayıtlı bilgilerine herhangi bir zararın verilmemesi için hem düzenleyici otoriteler hem de erişim talep eden diğer işletmeciler tarafından konunun hassasiyetle incelenmesi gerekmekte, düzenleyici kurumların da erişim sağlanması ile ilgili kararlarını ondan sonra vermeleri gerekmektedir. Bu sebepledir ki bazı ülkeler, akıllı şebeke altyapısına sahip işletmecinin veritabanlarına diğer işletmecilerin doğrudan erişim sağlaması zorunluluğu getirmeyerek, SSP ler üzerinden bu erişimin sağlanması yolunu seçtikleri görülmektedir. Akıllı şebekelerdeki bilgilerin yazılım ağırlıklı olarak tutulması nedeni ile bu sistemlerdeki merkezi veritabanlarının yedeklenmesi ve her türlü güvenlik önlemlerinin şebeke işletmecileri tarafından alınması, işletmecilere yükümlülük olarak getirilmiştir. Uzun dönemde numara taşıma yönteminin akıllı şebeke teknolojileri ile gerçekleştirme eğilimi bulunmaktadır. Ancak, bu konuda özellikle ekonomik nedenler göz önünde bulundurularak akıllı şebeke teknolojileri ile numara taşıma yöntemi (sabit ve mobil numara taşınabilirliği) uzun dönem çözümü olarak benimsenmektedir. 406 sayılı Kanunun akıllı şebekelerle ilgili hükmünün uygulanmaya çalışılması durumunda, akıllı şebeke işletmecilerine lisans verilmesi gerekecektir. Ancak, akıllı şebeke teknolojisi ve Dünya uygulamaları incelendiğinde, akıllı şebekelerin hizmet sunumunu daha etkin hale getirmek üzere mevcut şebekeler üzerine inşa edilen bir şebeke mimarisinden ibaret olduğu anlaşılmaktadır. Dolayısı ile akıllı şebeke işletmecilerinin yetkilendirilmesine yönelik bir çalışma yapılmasına gerek olmadığı, Türk Telekom un görev sözleşmesi itibarı ile ise akıllı şebeke platformunu kurmasında herhangi bir engel bulunmadığı değerlendirilmektedir. Ek 18 inci madde kapsamında, akıllı şebeke kurulması ve işletilmesinin bir yetki belgesi ile verilebileceği hükmü bulunmaktadır. Mevzuat açısından, Ek 18 inci madde kapsamında yer alan hizmetlerden biri olduğundan, Türk Telekom hariç olmak üzere diğer sermaye şirketlerinin de akıllı şebeke kurmak ve işletmek üzere, 2.Tip Telekomünikasyon Ruhsatı (2. Tip TR) 1 ile yetkilendirilebileceği sonucu çıkmaktadır. Ancak, bir işletmecinin baştan bir akıllı şebeke altyapısı kurması ve hizmet sunması mümkün görünmekle birlikte, bunun baştan aşağı yeni bir PSTN şebekesi kurulması anlamında geleceği ve bu durumun kullanıcılara, işletmecilere ve ülkeye bir fayda sağlamayacağı düşünülmektedir. Zira ülke uygulamalarında da yerleşik işletmecilerin akıllı şebeke altyapılarını oluşturdukları, akıllı şebeke kurulması ve işletilmesine ilişkin ayrıca bir yetkilendirme yapılmadığı dikkat çekmektedir. Akıllı şebekeler, geleneksel bir telekomünikasyon şebekesinde işletmecilere ses hizmetinin yanında müşteri talepleri doğrultusunda katma değerli telekomünikasyon hizmetlerini santral özelliklerine bağlı kalmaksızın daha kısa sürelerde sunabilme imkânı sağlamaktadır. Hizmet sunumunda santral üreticisine bağımlılığı ortadan kaldıran bu özellik, özellikle uzun dönemde kullanıcı açısından ekonomik hizmet alımı ve hizmet çeşitliliği, işletmeci açısından daha az yatırımla daha farklı hizmet sunma anlamına gelmekte, devlet açısından da kaynak israfına bir çözüm olmaktadır. KAYNAKÇA [1] Thorner, J., 1994, Intelligent Networks, Artech House Inc. s.51, 30, 35, 92-93, United Kingdom. [2] International Engineering Consortium, 2003, Web ProForum Tutorials, Intelligent networks, s. 4-5, [3] Oruç, E., 2002, Akıllı Şebekeler, Telekomünikasyon Ekseni, s.48. [4] CCITT Rec. I.312 / Q.1201, 1993, s.1, 12, 20, 26. [5] ITU, Intelligent Networks. _kit/backgrounders/backgrounders/intelligent_netwo rks.html [6] Yunta, S., Galache, R., Garaciolo R., Intelligent Peripheral for the Standard Intelligent Network. g/articulos/vol71/peri/peri.html [7] Directive 2002/19/EC of the European Parliament and of the Council, 7 March 2002, Article 12. [8] Green Paper on a common approach in the field of mobile and personal communications in the European Union, 1994, Annex D, Section 6.3. [9] Telecommunications Act of 1996, [10] FCC NEWS, FCC Adopts New Rules For Network Unbundling Obligations of Incumbent Local Phone Carriers, Basın Bildirisi Eki, s.1. [11] FCC, 1999, Interconnection, Part 51, s.16, Documents/cfr/1999/ 1 2.Tip TR, Kıt kaynak tahsisi ihtiva etmeyen veya ihtiva etmekle birlikte sınırlı sayıda işletmeci gerektirmeyen ancak 406 sayılı Kanunun ek 18 inci maddesinde sayılan hizmetler arasında yer alan telekomünikasyon hizmetleri için verilen telekomünikasyon ruhsatıdır. 11

12 [12] CC Docket No , 15 Eylül In the Matter of Implementation of the local competition provisions of the Telecommunications Act of 1996, 9/fcc99238.txt [13] Regulation On The Structure Of Telecommunications Networks, 28 Mayıs 2002, s. 3-4, 9-12, Helsinki. [14] European Commission DG XIII Equal Access & Interconnection, 10 Nisan 1997, Rapor, s.33, 34. [15] Final Report for DGXIII of the European Commission by Europe Economics & ARCOME SA, 1999, v.2. [16] Telecom Decision CRTC 97-8, 1 May 1997, Local Competition, Ottawa [17] Telecom Order CRTC , Ottowa, 12 Eylül 1997, [18] Telecom Order CRTC , 1997, [19] BC TEL, 1999, Part VII Application to Relieve BC TEL of the Requirement to Unbundle AIN Access Components, 999/8622/Pn99-11/Bctel/BCT0122b.DOC [20] CRTC 99-11, 1999, Telecom Public Notice, htm [21] ORDER CRTC , 24 Mart 2000, Ottowa, htm [22] Interconnection of Telecommunications Networks in the UK, Ocak 1995, [23] Güngör M., Evren G., Mayıs 2002, İnternet Sektörü ve Türkiye İncelemeleri, Araştırma ve İnceleme Raporu, s [24] Oftel, 4 Nisan 2003, Consultation on the Intelligent Network (IN) Charge for DLE and ST FRIACO, riaco0403.pdf [25] Intelligent Network ( IN ) Charge for DLE and ST FRIACO. 4 Nisan /friaco0403/ [26] Oftel, 2000, Numbering Directive, Number Portability Requirements 00.htm [27] OFTA, Telecommunication Ordinace, Fixed Telecommunication Network Services Licence, , [28] OFTA, 1997, Consultation Paper Number Portability for Mobile Services in Hong Kong, [29] [30] OFTA, 1997, Discussion paper: Operator Portability: Recovery of Costs under the Intelligent Network Approach. 12