II. Gıda Toplulukları Çalıştayı Temel Kavramlar ve Dünyadan Katılımcı Onay Sistemleri. Ayşegül Çerçi. 9 Aralık 2017/İstanbul

Transkript

1 II. Gıda Toplulukları Çalıştayı Temel Kavramlar ve Dünyadan Katılımcı Onay Sistemleri Ayşegül Çerçi 9 Aralık 2017/İstanbul

2 Gıda Toplulukları Gıda Toplulukları, en genel tanımıyla, merkezinde gıda üretimi ve gıdaya erişim olan ve gönüllü birliktelik temelinde işleyen topluluklardır (C. Temürcü; I. Gıda Toplulukları Çalıştayı, Çıktılar Kitapçığı, 2016). Topluluk Destekli Tarım Community Supported Agriculture-(CSA) Yerel Dayanışma Ortaklıkları Local Solidarity-Based Partnerships Between Producers and Consumers-(LSPs) Katılımcı Onay/Sertifikasyon Sistemleri Participatory Guarantee Systems-(PGS) Doğal Gıda + Aracısızlık + Güven + Gönüllülük

3 Topluluk Destekli Tarım Topluluk destekli tarım (TDT): Bir üretici ile bir alıcı/destekçi grubunun, iki tarafın da ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde işbirliği yapmasını içerir. International Network for Community Supported Agriculture Üretici Etik, sağlıklı, doğal, taze ve mevsime uygun gerçek gıda Tüketiciler Adil Fiyat Tarımsal risklerin tüketicilerle paylaşılması Tipik olarak üreticiyle ön anlaşmalar/sezonluk alım garantileri, ortak nakliye çözümleri, sipariş toplama ve dağıtımda işbirliği gibi öğeler bulunur. İlk örnek; Minimata hastalığı/japonya «teikei (ortaklık)», ABD (4.000 den fazla), Fransa (AMAP, 1.600), İngiltere (100 den fazla), Japonya, Almanya, İtalya, Belçika, Kanada, Hindistan, Çin, Avustralya vd.

4 Topluluk Destekli Tarımın Belirleyici Özellikleri Ortaklık (Üretim ve alım taahhüdü) Yerellik (Ekonominin yeniden yerelleştirilmesi) Topluluk Destekli Tarım Dayanışma (Riskleri paylaşma ve adil fiyat) Yataylık ve Güven Herkese uyan tek bir model bulunmamaktadır. Her topluluk, içinde bulundukları toplumun ekonomik, sosyal ve kültürel özelliklerinin belirlediği sınırlar içinde, kendilerine uyan işleyiş ve örgütlenme modelini tercih etmelidir (Topluluk, kooperatif, vakıf vb. )

5 Urgenci - Uluslararası Topluluk Destekli Tarım Ağı

6 Katılımcı Onay Sistemleri (KOS) KOS lar kalite güvence sistemleridir. Üreticiler tüm paydaşların aktif katılımıyla onaylanır/sertifikalanır. Bir araya gelen paydaşlar belirli ölçütler ve mekanizmalar oluşturmak yoluyla üreticilerini seçer, gözetim ve denetimlerini kolektif olarak yapar. Üreticiler Ölçütlere uygun üretim Bilgi akışı Tüketiciler Üretim ve ürün ölçütleri Kolektif denetim TDT gruplarına ve pazarlara erişim Üçüncü taraf/organik sertifikasyon sistemlerine alternatif olarak ortaya çıkmıştır. Organik sertifikası olmasa da doğal, ekolojik standartlara uygun üretim yapan üreticileri/çiftçileri içerir. Tüm paydaşlar, özellikle üreticiler arasında işbirliği ve öğrenme teşvik edilir.

7 Katılımcı Onay/Sertifikasyon Sistemlerinin Belirleyici Özellikleri Katılımcılık (Tüm paydaşlar; üreticiler, pazarlar ve tüketiciler) Güven (Dürüstlük) Ekolojik tarıma ilişkin ortak vizyon Katılımcı Onay Sistemleri Öğrenme süreci (Bilgi ve deneyim paylaşımı Yataylık (yatay bir örgütlenme yapısı) Şeffaflık (denetime açıklık)

8 IFOAM Organics International (International Federation of Organic Agriculture Movement) 72 ülkede, 250 KOS, Sertifikalı üretici (2015 Global PGS Survey)

9 Certified Naturally Grown/ABD

10 Certified Naturally Grown/ABD ve Kanada Üreticilerin kurduğu kar amacı gütmeyen bir dernek tarafından, çiftçiden-çiftçiye alternatif sertifikalama modelidir. Doğal Sertifikalı Üretim-Certified Naturally Grown üyesi 750 sertifikalı küçük ve yerel çiftçi ve bal üreticisi bulunmaktadır. Sentetik kimyasallar ve GDO kullanmadan, doğayla ve yöreye uyumlu üretim yapmaktadır. KOS üyeleri Ulusal Organik Sertifikasyon Programına dahil olmadıkları için «organik» ifadesini kullanamazlar. CNG programı büyük işletmelere yönelik ve pahalı ulusal programın tamamlayıcısı gibidir. Üyelerinin %8 i ulusal sertifikasyona da sahiptir yılında Hudson Valley de üretim yapan bir grup çiftçi tarafından kurulmuştur. Tüketiciye doğrudan satış yapılan üretici pazarlarına, topluluk destekli tarım gruplarına ve yerel gıda işletmelerine satış yapmayı amaçlayan üreticiler için tasarlanmıştır.

11 Certified Naturally Grown/ABD ve Kanada Web sayfasında her üreticinin bir profil sayfası vardır ve burada iletişim bilgileri ile sertifikasyon belgeleri bulunmaktadır. Katılım Koşulları: Yıllık üyelik ücreti $200, Başvuru Formu, Başka bir üretici tarafından yapılan yıllık denetim (karşılıklı denetim yasaklanmıştır) Şeffaflık (üreticinin başvuru formu, denetim raporları ve imzalı beyannamesi kamuya açıktır) ve üreticiler arasında bilgi ve deneyim paylaşımı teşvik edilmektedir. Kayıt tutma koşulu (tohum, toprak desteği vb. satın alınan her türlü malzemenin kaydı, faturaları) vardır. Pazarlama desteği sunulmaktadır.

12 KOS Hindistan-Merkezi Olmayan Organik Sertifikasyon Sistemi (PGS India) Katılımcı Onay Sisteminin devlet tarafından ve tanındığı ve kurumsal bir yapı ile düzenlendiği ancak yerel gruplar ve çiftçiler tarafından uygulandığı bir sistemdir. Topluluk sayısı: 6.689, Çiftçi Sayısı: , Reddedilen çiftçi sayısı: Aktif sertifika sayısı: PGS-India katılımcılık, paylaşılan vizyon, şeffaflık, yataylık ve güvene dayalı yaklaşımı benimsemektedir. Bölgesel ve ulusal konseyler aracılığıyla ağ oluşumu ve yerel gruplar arasında işbirliği ve öğrenme sağlanmaktadır. Bununla birlikte, her bir topluluk kendi içinde öğrenme ve işbirliğini teşvik etmektedir. Yerel Topluluk Uygulama Rehberi

13

14 Wholesome Food Association-İngiltere

15 Wholesome Food Association-İngiltere Yerel üretici ve tüketiciyi buluşturmayı amaçlayan bir KOS. Doğal üretimi ifade eden yerel bir kalite sembolü kullanır. Üreticiler, tedarikçiler vb. tarafından 1999 yılında kurulmuş kar amacı gütmeyen bir dernek tarafından, gönüllüler eliyle yürütülüyor. Web sayfasında her üreticinin iletişim bilgilerinin olduğu bir profil sayfası vardır. Katılım Koşulları: Yıllık üyelik ücreti 27 Sterlin. İlkeleri ve vizyonu kabul etmek zorunludur. Open Gate Policy: Açık Kapı Politikası, üreticiler yılda en az bir gün kapılarını tüm ziyaretçilere açmalıdır (üreticiler, tüketiciler, tedarikçiler vb.)

16 Local Harvest-ABD

17 LocalHarvest California - KOS değil ancak ABD bağlamında TDT leri bir araya getirdiği için işlevsel. ABD de den fazla Topluluk Destekli Tarım (TDT-CSA) grubu bulunmaktadır. Local Harvest kendi ağına dahil den fazla aile çiftliği, üretici pazarı ve yerel gıda satan lokantaları bir araya getirmektedir. TDT arayan tüketiciler ile üreticileri eşleştirmekte, yerel ve gerçek gıdaya erişimi kolaylaştırmayı hedeflemektedir. LocalHarvest gıda aktivisti ve gurme olan küçük bir grup tarafından yönetilmektedir. Resmi STK olmadığı anlaşılmaktadır. Önceliği küçük üreticileri desteklemek olduğundan organik üretim koşulu ikinci sıradadır. Üreticilerin hangi kategoride üretim yaptığı takip edilmektedir. Bunlar sertifikalı organik, doğal ya da doğal üretim sertifikalı (CNG) olabilmektedir. Hatta konvansiyonel üretim yapan küçük çiftçiler de kabul edilebilmektedir. Bünyesinde bir e-ticaret sitesi, TDT lere IT hizmeti veren CSAware isimli bir yan kuruluş ( ve CSA Manager isimli TDT yöneticilerine yönelik bir yönetim programı vardır.

18 Teşekkür ederim. aysegul-cerci/

19 Doğal ve Yerel Ürüne Güvenli ve Aracısız Ulaşım Projesi-Buğday Derneği

20 II. Gıda Toplulukları Çalıştayı Bir KOS olarak DBB Güçlü ve Zayıf Yönleri Ceyhan Temürcü 9 Aralık 2017/İstanbul

21 DBB İnternet sitesi Doğal Besin, Bilinçli Beslenme grubu, topluluk destekli üretim (TDÜ) biçimlerini destekleyen bir katılımcı onay sistemidir (KOS). DBB nin görevi sağlıklı bir KOS işleyişi sunmak; üreticiler ve alıcılar arasında karşılıklı güven oluşturabilecek etkileşim imkanları sağlamaktır.

22 Doğal Besin, Bilinçli Beslenme Grubu Resmi statü yok. IFOAM tarafından tanınıyor (onaylı değil) 20 aktif onaylı üretici. 7 si İç Anadolu dan katılımcı (potansiyel alıcı). 4 kişilik moderatörler grubu (yakın zaman öncesine kadar) Web sitesinde yayınlanmış Katılım ve İşleyiş İlkeleri Kolektif çalışmalarla tanımlanmış doğal üretim ölçütleri ve izin verilen istisnalar Üretici profil ve tanıtım sayfaları - üreticiler kendileri güncelleyebiliyor. Ana iletişim platformu: Üreticilere ve diğer katılımcılara açık e-posta listesi Bireysel siparişlere açık alımların çoğu böyle TDT oluşumlarını ve toplu siparişleri teşvik eden yapılanma İyi tanımlanmış geribildirim ve sorun çözme mekanizmaları Denetim herkesin sorumluluğu. Belirli bir prosedür veya mekanizma yok. Yıllık Yönelim Toplantıları ve zaman zaman üreticilerle buluşmalar

23 DBB Dezavantajlar Moderatörlerin yükü: üretici kabulü, geribildirimleri değerlendirme, sorunların çözülmesi ve iletişimin gözetilmesi Belirli kişilerin moderasyonda uzun süre aktif kalması ve sorumlulukların yeterince paylaşılamaması Çoğu üretici güncelleme ve bilgilendirmeleri düzenli yapamıyor Ürün listelerine erişmekte ve hangi ürünün kimde olduğunu bulmakta zorluklar yaşanıyor. TDT grupları ve toplu siparişler görece az: Daha çok bireysel siparişler. Sınırları ve zorlukları var. Üreticilerin planlama ve alım garantisi taleplerine yanıt verilemiyor E-posta listesinde ilkelere aykırı yazışmalar son bulmuyor. Üretici denetimleriyle ilgili net prosedürler ve kılavuzlar yok. Veri toplamakta ve ölçümlerde zorluklar var, alışverişin boyutlarını ve niteliğini tam bilmiyoruz.

24 DBB ve diğer gıda toplulukları Genel Zorluklar Katılımcılık, uzlaşı ve ortak kararlara uyma kültürü zayıf Şiddet içeren iletişim kalıpları Şehir insanının zaman kıtlığı Küçük üreticinin önündeki çoklu sorunlar (yasal, ekonomik, sosyal, bilgiye erişim) Küçük ölçekli doğal üretimin birim maliyetlerinin ve fiyatların görece yüksekliği (endüstriyel üretimin ucuz olması). Üretici pazarlarının azlığı ve erişimin sınırlı olması. TDT/KOS ve agroekoloji konularında eğitim imkanlarının eksikliği

25 Forum Tartışma için Öneriler DBB de hangi özellik nasıl hayata geçiyor ya da geçemiyor? Daha iyi nasıl yapılabilir? Katılımcılık Ortak vizyon Yataylık Üreticiler ve tüketiciler gerçekten aynı vizyonu paylaşıyor mu? Katılımcılık düzeyi ne kadar? Daha fazla katılım nasıl mümkün olur (üretici, alıcı, coğrafi kapsam)? Güven Katılımcı Onay Sistemleri Şeffaflık Yataylık hayata geçebiliyor mu? Doğası gereği üreticilerin ağırlıklı olduğu bir oluşumda alıcıların istek ve ihtiyaçları nasıl gözetilebilir? Mekanizmalar güveni sağlamaya yeterli mi? Denetim mekanizmaları etkin mi? Yalnızca ürünü ve üretimi denetlemek «etik» açısından yeterli mi? Ülke olarak yasal kısıtlarımız nedir? Bu kısıtlar acaba algıladığımız kadar engelleyici mi? Örneğin e-ticaret kullanılabilse nasıl olurdu? Üretici pazarları kurulması için mevcut örneklerden yararlanılarak neler yapılabilir? (Seferihisar Sığacık, Ulamış Köyü üretici pazarları; Şile, Foça Yeryüzü Pazarları; Marmaris Yerel Tohum Temiz Gıda Üretici Pazarı gibi) Üreticiler arasında bilgi ve deneyim paylaşımı nasıl teşvik edilir? Moderasyon/yönetim nasıl daha kolay hale gelebilir? Web altyapısı özellikle üretici ve ürün bulmayla ilgili nasıl geliştirilebilir? Öğrenme IFOAM ın Önerdiği PGS İlke ve Özellikleri 1. Ortak vizyon ve idealler 2. Katılımcılık (Tüm paydaşlar; üreticiler, tüketiciler, üretici pazarları vd.) 3. Şeffaflık (Denetime açıklık) 4. Yataylık (Yatay örgütlenme) 5. Güven (Dürüstlük) 6. Öğrenme Süreci (Bilgi ve deneyim paylaşımı, özellikle üreticiler arasında)