YENĠDOĞAN DÖNEMĠNDE EN SIK GÖRÜLEN HASTALIKLAR

Transkript

1 YENĠDOĞAN DÖNEMĠNDE EN SIK GÖRÜLEN HASTALIKLAR YENĠDOĞAN SARILIKLARI (ICTERUS NEONATORUM) VE HEMġĠRELĠK BAKIMI Sarılık, serum bilirubin düzeyinin normal sınırların üstüne çıkması sonucu cilt ve mukozaların sararmasıdır. PROF.DR. NURSAN ÇINAR Normal yenidoğanda kan billirubin değeri 2-4 mg/dl dir. Bu değer 4-7 mg/dl nin üstüne çıktığında sarılık gözle görülür. Doğumu izleyen ilk 2 günde geliģen sarılık daima patolojik kabul edilmeli ve kanda biriken indirekt billirubinin beyinde yapacağı zarar düģünülerek yenidoğan dikkatle izlenmelidir. Fizyolojik sarılık: Bilirubin düzeyi miyadında yenidoğanlarda doğumu izleyen 3-4. günlerde prematüre bebeklerde yaģamın 5-6. günlerinde en üst düzeye ulaģır. Sarılık günlerde kaybolur. Kandaki bilirubin düzeyi - normal yenidoğanlarda mg/dl -prematüre bebeklerde 12 mg/dl üzerine çıkmaz. Hastalık değildir, tedavi gerekmez. Bebek gözlenir ve emzirmeye devam edilir. 1

2 Kernikterus: Yenidoğanda kan- beyin setti iyi geliģmemiģtir ve baraj görevini iyi yapamaz. EriĢkinde kan indirekt billirubin düzeyinin artması beyne zarar vermez. Ancak yenidoğanda kanda indirekt billirubin arttığı zaman MSS ne geçer ve beyin çekirdeklerinde yerleģerek toksik etki yapar. Kanda indirekt billirubinin artması sonucu oluģan nörolojik bozukluk kernikterus olarak adlandırılır. Kan beyin barajını aģma yönünden kritik bilirubin düzeyi yenidoğanlarda 25 mg/dl prematürelerde mg/dl kabul edilir. Belirti ve Bulgular: Belirtiler doğumdan sonra 2-5. günlerde ortaya çıkar. Opistotonus Moro refleksinde zayıflama Kusma Tiz ağlama AteĢ konvülsiyon gibi belirtiler gösterir. Vakaların %50 si ölümle sonuçlanır. YaĢayan çocuklarda hemen hepsinde hareket bozukluğu, zeka geriliği, sağırlık gibi nörolojik sekeller görülür. YENĠDOĞAN SARILIKLARINDA TEDAVĠ VE HEMġĠRELĠK BAKIMI HemĢire yenidoğanı sarılıktan korumayı ve doğumundan sonra ilk 24 saat içinde baģlayan sarılığın patolojik sarılık olduğunu bilmelidir. Sağlıklı bir yenidoğanın gözlem, değerlendirme ve hemģirelik bakımı aģağıda olduğu gibidir. 2

3 Hiperbilüribinemiye neden olabilecek risk faktörleri dikkatle izlenir. Bunlar: Annede Rh ve grup uygunsuzluğu (indirekt coombs testi ve amniosentez ile izlenir), Amniyotik sıvıda renk değiģikliği, Anoksi, prematürelik, hipoglisemi, enfeksiyon, hipotroidi, diyabetik anne çocuğu gibi vb. durumlardır. Kernikterus belirtileri gözlenir. Yenidoğan mümkün ise en erken dönemde beslenir. Rh(-) anneye doğumdan sonra 72 saat içinde RhoGAM uygulanır (düģük yapan Rh(-) annelere de uygulanmalıdır). Yenidoğanın ilk 24 saat içinde biluribin düzeyindeki artıģ hızı ve hiperbiluribinemi belirtileri gözlenir. Kan biluribin düzeyi miadında doğanlarda 15 mg/dl, prematürelerde 10 mg/dl üzerinde ise fototerapi uygulanır. Anne çocuk kan grubu uyuģmazlığı sonucu oluģan hemolitik hastalık, ağır anemi ve ağır hiper biluribinemi durumlarında kan değiģimi yapılır. Hiperbiluribinemi sonucu geliģebilecek komplikasyonlar için gözlem yapılır. Aileye duygusal destek sağlanır. Fototerapi (IĢık Tedavisi) Fototerapinin yenidoğan sarılıklarının tedavisinde önemli bir yeri vardır. ıģık etkisi ile billirubin parçalanarak vücuttan atılır. Fizyolojik sarılık ve safra yolları atrezisi dıģında bütün yenidoğan sarılıklarında uygulanmaktadır. 3

4 Uygulamada; Çocuk kuvöz içine çıplak olarak yerleģtirilir. Fototerapi lambası çocuğun vücut yüzeyinden cm uzaklıkta olmalıdır. GeniĢ cilt alanının ıģınlanabilmesi için bebeğin yatıģ pozisyonu 4-6 saatte bir değiģtirilir. Fototerapi sürekli ( saat) veya aralıklı yapılır ( Aralıkların 1 saatten fazla olmaması önerilmektedir). Çocuğun gözleri ıģığı geçirmeyecek Ģekilde kapatılarak ıģının zararlı etkisinden korunur. Vücut ısısı sık aralarla( 4saate bir) kontrol edilir. Deriye yağlı solüsyon uygulanmaz. IĢınlamanın yan etkilerine karģı uyanık olunur. 4

5 Günde 2 kez tartı kontrolü 3 saate bir aldığı çıkardığı takibi yapılır. Bilirubinin parçalanması ve aģırı atılımı sonucu dıģkı, yumuģak, yeģilimtrak veya koyu kahverengi olabilir. Uygulamanın baģlarında birkaç saat süren kızarıklıklar görülebilir. Ultraviyole ıģınlarının emilimi ile, melanin sentezinin uyarılması sonucu ciltte renk koyulaģması görülebilir (bronz bebek sendromu) AteĢ yükselmesi ve dehidratasyon görülebilir. Glikoz normal referansı YENĠDOĞANDA HĠPOGLĠSEMĠ *Preterm: mg / dl *Yenidoğan>1 gün: mg / dl *Yenidoğan 1 gün: mg / dl * Neonate 30-60: mg / dl HĠPOGLĠSEMĠ Doğum sonrası kan glikozunun düģüģü fizyolojiktir. 4 saat sonrasında glikoz düzeyinin düģük olması patolojiktir. HĠPOGLĠSEMĠ TANIMI Tüm yenidoğanlarda gestasyon yaģı veya postnatal yaģı ne olursa olsun plazma glikoz düzeyinin 40 mg/dl nin altında olması hipoglisemi olarak değerlendirilir. 5

6 NEDEN SIK GÖRÜLÜR? Yenidoğanda bazal metobolizma yüksek ve enerji gereksinimi, büyük çocuklara göre 2-3 kat daha fazla olması fazladır. Enerji üretiminde yer alan enzim sistemlerinin ve substratların yetersiz olmasıdır. Karaciğerin immatür olmasından dolayı glikoz üretimi, periferik dokuların gereksinimini karģılamada yetersiz kalması hipoglisemiye neden olur. Diğer faktörler (Doğumsal karbonhidrat, protein veya lipid metabolizması bozuklukları, hormonal yetersizlikler) Sağlıklı term bebekte beslenme erken baģlatılmazsa ilk 4-6 saatte %90 ı tüketilir. Preterm ve düģük doğum tartılı bebeklerde glikojen depoları yetersiz olduğundan açlığa tahammül etme süreleri kısıtlıdır. Asemtomatik hipoglisemi: Hipogliseminin uzaması halinde enerji gereksinimi karģılanmazsa hücre düzeyinde biyokimyasal değiģmeler olur. Beyin zarar görür. Hatta ölüm meydana gelebilir. Kan glikoz düzeyi 25 mg/dl altında ise infüzyon seklinde glikoz verilmektedir. Kan glikoz düzeyi mg arasında ise mümkünse enteral beslenme erken baģlatılmakta,sonuç alınamayanlarda glikoz infüzyonuna geçilmektedir. Bolus Ģeklinde glikoz uygulaması asemptomatik hipoglisemide uygulama sonrası hiperglisemiye neden olacağından kontrendikedir. Semptomatik hipoglisemi: Parenteral olarak % 10 luk glikoz solüsyonu baģlangıçta 2-mg /kg bolus olarak (1 mlt/dk hızla) daha sonra normal kan glikoz düzeyine ulaģıncaya kadar (> mg/dl) 6-8 mg/kg/dak olarak devam edilmektedir. HemĢirelik Bakımı HemĢirenin ve ebenin en önemli sorumluluğu hipoglisemili ve hipoglisemiye eğilimli yenidoğanları tanımaktır. 6

7 Soğuk stresinden bebek korunmalı, uygun çevre ısısı sağlanmalıdır. Bebeği erken beslemeye baģlama ve uygun besleme yöntemi Dektroz uygulamasında potansiyel tehlikeleri tanımak ve onlara engel olmak. 2 saatte bir bebeğin yaģam bulgularını izlemek, Mümkünse bebeği monitor aracılığı ile izlemek. Çocuktan kan Ģekeri düzeyini izlemek amacıyla kan alırken aseptik koģullara dikkat etmek. HĠPOKALSEMĠ Uzayan hipoglisemiler çocukta dönüģü olmayan beyin zararı ve nörolojik sorunlara neden olacağı için hemģire önlemlerini bu yönde ve acil olarak almak için çaba sarfetmelidir. Serum total Ca, Term bebekte < 7.5 mg/dl Prematüre bebekte < 7 mg/dl Belirti ve bulgular: AĢırı huzursuzluk Kas tonüsünün artması Adele ve ekstremitelerde titreme Konvülziyon Tiz ağlama Meme almama veya emme güçlüğü Siyanoz 7

8 TANI Aile öyküsü (annede diyabet, hipoparatroidi, D vit eksikliği Rh uyuģmazlığı vb.) Hipokalsemi yenidoğanda neden sık görülür? Fetal dönemde anneden çocuğa Ca geçiģi plasentayla olur (140 mg/kg/gün) Gebelik esnasındaki bu hızlı geçiģ doğumda kesilir Hipokalsemi yenidoğanda neden sık görülür? D.S ilk st içinde yenidoğan Ca azalır. Paratiroid hormon aktivitesi için bebekte D vit gerekli Hipokalsemide Tedavi Ağır hipokalsemi IV yol % 10 Ca glukonat ml/kg yavaģ infüze Hipokalsemi ağır değilse oral yoldan kalsiyum desteği Tedaviye yanıt vermeyen hipokalsemilerde hipomagnezemi akla gelmelidir Hipokalsemide HemĢirelik YaklaĢımı Yenidoğanın genel durumu sık sık gözlenmelidir IV Ca tedavisinde yavaģ infüzyon önemlidir Bradikardi ve asistol yönünden dikkatli olunmalıdır Bebek mutlaka monitörüze edilmelidir Hipokalsemide HemĢirelik YaklaĢımı Diğer ilaçlarla etkileģebileceğinden karıģtırılmadan uygulanmalıdır Oral uygulamalarda sütlü mamalarla verilmelidir Konvülziyon sık görüldüğünden dıģ uyaranlar minimuma indirgenmelidir Ekstravazasyonu önlemek için damar yolu sık sık kontrol edilmelidir 8

9 Hekim istemine göre %10 luk kalsiyum glukonat çok yavaģ ve kalp atımı dinlenerek 1 ml/ dak IV yolla uygulanır. Bebeğin genel durumu sık gözlenmeli ve değerlendirilmelidir. Çevrenin çok sakin ve sessiz olması sağlanmalıdır. Aile bilgilendirilmelidir. TEġEKKÜRLER 9