Türk Eğitim Tarihi. 9. l. Meşrutiyet ve Mutlakıyet Dönemi Dr.

Transkript

1 Türk Eğitim Tarihi 9. l. Meşrutiyet ve Mutlakıyet Dönemi Dr. Ali GURBETOĞLU

2 l. Meşrutiyet Dönemi Dönemin Eğitiminin Genel Özellikleri Kanunu Esasi de Eğitimle İlgili Hükümler Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 2

3 I. Meşrutiyet Dönemi Devletin iç ve dış sıkıntılar ve mali bunalımlarla boğuştuğu bir dönemin içinde, sorunlarla boğuşulmaktadır. Genç Osmanlılar denilen bir grubun siyasi etkileri ve nüfuzu gelişmekteydi 10 Mayıs 1876 da İstanbul da medrese öğrencileri, iç ve dış olumsuz gelişmelerden yöneticileri sorumlu tutup derslere girmemiş ve Babıali ye saldırmışlardı. Padişah Abdülaziz sadrazam Mahmut Nedim Paşa yı ve ekibini görevden almış ancak bu yeterli olmamıştı. Yeni hükümeti kuranlar padişahı da devirmek istiyorlardı ve 30 Mayıs 1876 da V. Murat ı tahta çıkardılar Ancak onun akli dengesinin bozuk olduğu ortaya çıktığından, 31 Ağustos 1876 tarihinde II. Abdülhamit tahta çıkarıldı. Abdülhamit, sanayi mektepleri ve ıslahhanelerin kurucusu Vali Mithat Paşa yı Aralık 1876 da sadrazamlığa getirdi Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 3

4 23 Aralık 1876 da Kanunu Esasi yürürlüğe konularak I. Meşrutiyet ilan edildi. Bu siyasal gelişmeler Tanzimat ın doğal gelişimi olarak değerlendirilmektedir. Meşrutiyetten amaç, devletin şeklinin tam Avrupalı hale getirilmesidir. Bu gelişmede Avrupalıların istek ve zorlamalarının da etkili olduğu bilinmektedir Abdülhamit, kısa bir süre sonra Şubat 1877 de Mithat Paşa yı azledip İstanbul dışına çıkardı. Anayasa gereği, ilk Osmanlı meclisi 19 Mart 1877 de toplandı. Rusya nın Nisan 1877 tarihinde Osmanlı ya 93 Harbi olarak bilinen savaşı açması sonucu Osmanlı büyük bir yenilgi yaşadı. Ruslar İstanbul önlerine kadar gelmiş, doğuda Kars, Ardahan, Batum bölgelerini işgal etmişlerdi. Bu savaş ve yenilgiler gerekçe gösterilerek 13 Şubat 1878 tarihinde parlamento süresiz tatil edildi Böylece I. Meşrutiyet sona erdi Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 4

5 Dönemin Eğitiminin Genel Özellikleri I. Meşrutiyetin çok kısa ömürlü olması, bu dönemde örgün ve yaygın eğitimde esaslı çalışmalar yapılmasını önlemiştir. Kanunu Esasi ile eğitim alanında önemli düzenlemelere gidilmiştir. Savaş nedeniyle eğitime ilişkin köklü uygulamalar yapılamamıştır. Yenilginin doğurduğu acılar ve felaketler, siyaset ve eğitim gibi pek çok alanlarda gelişmeleri durdurdu Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 5

6 Kanunu Esasi de Eğitimle İlgili Hükümler Madde 15: Emri tedris serbesttir, muayyen olan kanuna tebaiyet şartıyla her Osmanlı, umumi ve hususi tedrise mezundur. Madde 16: Osmanlı ülkesinde bulunan çeşitli toplumların umuru itikadiyelerine mütellik olan usuli talimiyeye halel getirilmeyecektir. Bu maddede, ülkedeki tüm okulların devlet denetiminde olduğu hükmü de yer almıştır. Madde 114: Osmanlı efradının kaffesince tahsil-i maarifin birinci mertebesi mecburi olacak ve bunun derecât ve teferruâtı, nizâmı mahsus ile tayin kılınacaktır Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 6

7 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 7

8 Mutlakıyet Dönemi Dönemi Eğitiminin Genel Özellikleri İlköğretimde Yenilik ve Gelişmeler Ortaöğretimde Yenilik ve Gelişmeler Mesleki ve Teknik Eğitim Azınlık ve Yabancı Okullar Özel Eğitimde Gelişmeler Öğretmen Yetiştirme Politikaları Eğitimin İdari Teşkilatlanması Dönemin Önemli Eğitimcileri ll. Abdülhamit in 13 şubat 1878 de parlamentoyu süresiz tatil etmesinden 23 Temmuz 1908 e kadar geçen dönemdir.

9 Mutlakıyet Dönemi Eğitiminin Genel Özellikleri Mesleki eğitime önem verilmiş, pek çok meslek ve sanat okulu açılmıştır. İlk kez özel eğitim alanında bir girişim olmuş, sağır dilsiz ve körler için bir okul açılmıştır. Yerli yabancı özel öğretim büyük gelişme göstermiştir. Genel eğitim ve okulların yaygınlaşması sağlanmıştır. Nicelik bakamından gözlenen başarılar eğitimin niteliğini yükseltmek gibi bir amaçla yürütülememiştir. Yetiştirilmek istenen insan tipi Osmanlılık idealine bağlı dindarlık, itaatkar, devletine bağlılık gösteren insan tipidir. Din ahlak derslerinin saatleri artırılmıştır. Öğretmenliğin meslekleşmesi için önemli düzenlemeler yapılmıştır. Maarif Nezareti den itibaren, ilk kez ülke çapında eğitim istatistikleri yayınlanmıştır. İlk kez yılları için Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye adıyla eğitimöğretim yıllıkları yayınlanmıştır Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 9

10 İlköğretimde Yenilik ve Gelişmeler Yeni açılan okullar, Mekatib-i İptidaiye (iptidai mektepler -usul-i cedide mektepleri) adlarıyla Maarif Nezaretine bağlıydı. Eski okullar, Sıbyan Mektepleri (Usul-i atika mektepleri) adıyla Evkaf Nezaretine bağlıydı. İlkokullar için 1892 de çıkarılan bir talimat, bu okullar ve öğretmenleri hakkında yeni ve önemli düzenlemeler getirmişti de iptidai mekteplere muallim tayin edileceklerin Darülmuallimin-i İptidai den şahadetname almış bulunmaları ya da bir sınav sonunda yeterliliklerini kanıtlamış olmaları, ayrıca iyi ahlaklı olmaları şartı getirilmişti. Talimatta bu kurumlar 4 yıllık olarak belirtilmiş olsa da, programlarının 3 yıllık olması, bu okulların fiilen 3 yıllık olduğunu göstermektedir Programları: Şehirlerde: Elifba, Kur an, Tecvit, İlmihal, Ahlak, İmla, Tarih, Coğrafya, Hesap, Hüsn-i Hat Köylerde: Elifba, Kur an, Hesap, İlmihal, Kıraat, Hat Okul masrafları, daha önce olduğu gibi mahallin halkı tarafından karşılanmıştır Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 10

11 Ortaöğretimde Yenilik ve Gelişmeler yılları arasında Rüştiye yi de içine alan idadilerin yaygın olarak taşrada açıldığı görülür. İdadiler, Rüştiyelerle birlikte İl merkezlerinde 7 yıl, sancak merkezlerinde 5 yıl olarak düzenlenmişti. Böylece yaygınlaşan öğretim kurumları, serbest mesleğe, yüksek öğretime ve mahalli devlet hizmetlerine eleman hazırlamışlardır. Abdülhamit dönemi sonlarında ülkede 619 Rüştiye mektebi ve bunların 74 ü kızlara ait idi. Tüm Rüştiyelerde 40 bin kadar öğrenci bulunuyordu. İdadilerin sayısı da 109 ve öğrenci sayısı 20 bin kadardı. İdadiler; Rüştiyeler üzerinde eğitim verdiğinden, bazen onları da kapsadıklarından, resmi belgelerde bu kurumların programları birlikte verilmiştir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 11

13 7 Yıllık İdadi Programları Şöyledir: Kur an ve Ulüm-i Diniye, Tecvid Edebiyat ve Ahlak Kitabet-i Resmiye Arabi, Farisi, Fransızca Kavanin Hesap Usul-i Defteri Cebir Elsine (Rumca, Ermenice, Bulgarca) Hendese Müsellesat Kozmoğrafya Makine Hikmet-i Tabiiye ve Kimya Tarih, Coğrafya İlm-i Servet Malümat-ı Nafia ve Hıfzıssıhha Hüsnü Hat, Resim Münif Paşanın Maarif Nazırlığı sırasında İstanbul da 1880 de Kız İdadiyesi açılmıştı. Bu okulda, genel kültür dersleri, Türkçe, Fransızca, Almanca, İngilizce, Musiki, el ve ev işleri dersleri okutulmuştur de il merkezlerindeki yatılı idadiler ziraat, ticaret ve sanayi şubeleri oluşturularak, çok amaçlı liselere dönüştürüldüler Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 13

14 Öğrenci Disiplini Öğrencilere verilen ve hafiften ağıra doğru cezalar ile basitten mükemmele doğru ödüller şöyledir: CEZALAR: İhtar ve tembih: (Uyarı) Tekdir: (Müdür uyarısı) Tevkif: (Teneffüsten men) Alenen tekdir:(şiddetli uyarı) İhbar ve şikayet:(veliye bildirim) İhrac-ı muvakkat: (1Hft-1Ay) İhraç-ı kati: (Sürekli uzaklaştırma) ÖDÜLLER: (Evrak-ı Takdiriye) Aferin: Okul Müdürünce verilir) Tahsin/Tahsinname: Arasınavda birinci olana müdürce verilir-(4aferin değerinde) İmtiyaz: Müdür tarafından verilir, (2 Tahsin veya 8 Aferin değerinde) Levha-i ihtiyar: Basılı kağıt değildir, Büyükçe bir levhaya öğrencinin adı yazılır. (4 Tahsin derecesindedir.) Mükafat: Basılı kağıt,(2 Levha-i İftihar) değerinde, Rüştiye Mektepleri müdürünce imzalanır. Ayrıca Zikri Cemil denilen bir tür övünç belgesi de verilmekteydi Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 14

15 Çeşitli Aferin Belgeleri Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 15

17 Tahsin Belgesi İmtiyaz Belgesi Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 17

18 İmtiyaz Belgesi Zikri Cemil Belgesi Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 18

19 Sınav sistemi Bir okula giriş(duhul) sınavı dışındaki sınavlar ikiye ayrılır: 1. İmtihan-ı hususi: Ara sınavı anlamındadır ve üç ayda bir dersin öğretmeni tarafından yapılır. 2. İmtihan-ı umumi: Her öğretim yılı sonunda,rüştiye ya da idadî mektepleri idaresince tayin edilen mümeyyizler vasıtasıyla yapılır. Mümeyyizler genellikle başka okulların öğretmenlerinden oluşur. Sınav tarihi 10 gün önceden öğrencilere duyurulur. Bu süre içinde ders öğretmenleri tekrarlarla öğrencilerini sınavlara hazırlar Mümeyyizler sınavı sözlü yaparlar ve notları kesindir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 19

20 Notlar: 9-10 : Aliyyül Ala (Pekiyi) 8 : Ala (İyi) 6-7 : Karib-i Ala (İyiye yakın) 5 : Vasat (Orta) 4: Karib-i Vasat (Ortaya yakın) 3: Zayıf 1-2: Edna (Çok zayıf) Genel imtihanda sınıfı geçmek için her dersten en az 4 almak, not ortalamasının da en az 5 olması gerekir. Şahadetname almak için not ortalamasının 6 olması gerekir. Not ortalaması 5 ten yüksek ve iki dersi 4 den düşük öğrenciler yıl sonu sınava alınır, bir dersten de olsa başarısız olanlar sınıfta kalır Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 20

22 Okulların Çalışma ve Tatil Sistemi 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi 25. maddesine göre Rüştiye ve İdadilerde: Okullarda dersler Temmuz başında kesilir. Temmuzun ilk günü sınavlara hazırlık yapılır Son 15 gün içinde sınavlar yapılır Ağustos arası genel tatil (Yaz tatili) yapılır. Okullar 23 Ağustosta tekrar açılır Müslüman okulları; Ramazanın son haftası ile bir sonraki ayın ilk haftası dahil olmak üzere 15 gün tatil edilir. Kurban bayramında da bir hafta tatil edilir. Kandil günleri ve Cuma günleri tatil edilir. Gayrimüslim okulları da ancak kendi bayram ve özel günlerinde tatil edilebilir. Tüm okullar, padişahın doğum ve tahta çıkış yıldönümlerinde tatil edilir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 22

23 Yükseköğretimde Yenilik ve Gelişmeler Darülfünunun açılmasında, o yıllarda, yasağa rağmen, tahsil görmek için yurtdışına kaçan öğrencileri engellemek amacı öne çıkmaktadır. Mekteb-i Mülkiye binasında açılan okulun müdürlüğüne Mülkiye Mektebi müdürü bakmıştır de yeniden açılan Darülfünunda üç bölüm bulunmaktadır. Bunlar: Ulüm-u Aliye-i Diniye Şubesi (4 Yıl) Edebiyat Şubesi (3 Yıl) Ulüm-u Riyaziye ve Tabiiye Şubesi (3 Yıl) Bu dönemde açılan başlıca yüksek okullar: Mekteb-i Hukuki Şahane (1880) Mekteb-i Mülkiyeyi Şahane (1859) Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye (1867) Mülkiye Baytar Mektebi (1889) Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 23

27 Mesleki ve Teknik Eğitim Sanayi-i Nefise Mektebi (1882) Hendese-i Mülkiye Mektebi (1883) Lisan Mektebi(1883) Ticaret Mektebi(1884) Fenni Resim ve Mimari Mektebi (1887) Bağ ve Aşı Ameliyat Mektebi(1887) Ameli Ziraat Mektepleri(1887) Polis Dershanesi(1889) Aşı Memurları Mektebi(1892) Gümrük Memurları Mektebi(1892) Tüccar Kaptan Mektepleri(1886) Aşiret Mektebi(1892) Çoban Mektebi(1898) Darülhayr-ı Ali(1903)(çocuk esirgeme kurumu) Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 27

29 Mektebi Aşireti Hümayun Sultan II. Abdülhamid tarafından, 21 Eylül 1892 tarihinde Akaretler semtinde açıldı. Mektebe ilk olarak Halep, Bağdat, Suriye, Musul, Basra, Diyarbakır, Trablusgarp vilayetlerinden ve Kudüs, Bingazi ile Zur sancaklarından, kabiliyetli ve muteber ailelerin 12 ile 16 yaş arasındaki çocukları alınmıştır. Önce iki yıl, sonra beş yıla çıkarılan okulun öğretim programında, Kuran-ı Kerim, fıkıh, ilmihal gibi din bilgileri ile zamanın fen bilgileri, Fransızca, Türkçe, coğrafya, tarih, edebiyat ve askerî dersler okutuldu. Mezun olan çocuklar, Harbiye ve Mülkiye mekteplerine gönderildiler. 1906'da çıkan yemeklerle ilgili bir ayaklanma yüzünden kapatılmıştır Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 29

30 Özel Öğretim, Azınlık ve Yabancı Okullar Bu dönemde tüm özel okullar büyük gelişme göstermişler. Azınlık ve yabancı okulları rahatça zararlı eylemlere girişebilmişler. Devletin denetimi kağıt üzerinde kalmıştır. Yabancı okullar; Katolik okulları ve Protestan okulları olmak üzere ikiye ayrılmış 15 ocak 1884 te İstanbul da Şemsü l Maarif adında ilk Türk özel okulu açılmış, bu okul daha sonra İstanbul Erkek Lisesi nin temelini teşkil etmiştir te Nümune-i Terakki adında başka bir okul açıldı de Mekteb-i Hamîdî adında açılan özel okulda hem idadiye hem de Rüşdiye sınıfları vardı te 28 özel Türk okulunun hepsinde hem idadiye hem de Rüşdiye sınıfları vardı. Azınlık okulları; Rum, Ermeni ve Yahudi okulları olarak İstanbul da ve taşrada önemli gelişmeler göstermişlerdi. Tanzimat dönemi yabancı okullarına ilave olarak bu dönemde; Rus, Avusturya, Macaristan ve İran, İstanbul da okullar açmışlardır Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 30

31 Azınlık ve Yabancı Okulların Osmanlı ya Etkileri Olumsuz etkileri: Müslüman halka batılı Hıristiyan halkın güçlü ve üstün olduğunu benimsetme çabaları Türkiye de Protestanlığı yaymak ve halkın padişaha olan inancını sarsmak Halkı Batı hayranlığı ve taklitçiliğine yönlendirmek Hıristiyan azınlıkları devlete başkaldırmaya teşvik Olumlu etkileri: Toplumda yabancı dil bilenlerin artması Kızların eğitimine katkıları Açtıkları yetimhaneler vs. ile çocukları korumaları Hastaneler ve sağlık ocaklarıyla verdikleri hizmetler Bazı sanayi ve tarım aletlerinin topluma girmesi Batılı eğitim ve öğretim anlayışının tanıtılması Yaptıkları meslek ve iş eğitimi türünden çalışmalar Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 31

32 Özel Eğitimde Gelişmeler Osmanlı da özel eğitimin köklerinin 14. yüzyıla kadar dayandığı İbn Batuta nın seyahatnamesinden anlaşılmaktadır. Batuta eserinde, Kastamonu'daki bir konakta, sağır-dilsizlerin el işareti ile anlaştıklarını ve işaret dilinde konuştuklarını anlatır. Bir başka ünlü seyyah Evliya Çelebi ise, Osmanlı sarayındaki dilsiz ve sağırlardan bahseder. II. Bayezid döneminden itibaren (15.yy) sağır ve dilsizlerin, sarayın ve haremin çalışanları arasında yer aldığı bilinmektedir. Fatih döneminde de sağır ve dilsizlerin, sarayda arz odası ve haremde çalıştıkları ve "Zülüflü Ağalar" adıyla özel üniformaları ve düzenli aylıkları bulunmaktaydı. Bütün bunlar 14. yy sonrası Osmanlı da sağır ve dilsizlerin, devlette (saray içinde ve dışında) aktif görevler aldığını göstermektedir. Böylece Türk İşaret Dili tarihinin Osmanlı Sarayı'nda başladığı pek çok kaynak tarafından doğrulanmaktadır. Fatih ve Kanuni nin bu dili bildiği, hatta halka hitap ederken yanında işaret dili çevirmeni bulundurduğu da kayıtlarda mevcuttur Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 32

33 Batılılar, İstanbullu sağır ve dilsizlerin "kanunları ve dinlerini biliyor olmaları" konusunda duydukları şaşkınlığı, anılarına not etmişlerdi. Bununla birlikte Osmanlı Devleti'nde işitme engelliler için okul girişimi, II. Abdülhamid tarafından 1889'da kurulan Yıldız Sağırlar Okulu ile gerçekleşmiştir. Yıldız Sağırlar Okulu, Türkiye'de sağırlar için eğitim veren ilk resmi okuldur. Geçmişi, 1889 yılında açılan Dilsizler Mektebi'ne dayanır. Maarif Nazırı Münif Paşa tarafından Sultanahmet'te açılan bu okul halktan toplanan yardımlarla yapılmıştır. İşaretleri bilinen ilk "el elifbası"nın bu dönemde oluşturulduğu bilinmektedir. Bu alfabenin Batıda kullanılan alfabeyle bir ilgisi yoktur Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 33

34 Osmanlı da genel amaçlı ilk özel eğitim kurumu Dilsizler Mektebidir da dilsiz ve sağırlar için açılan bu okul Avusturyalı Grati Efendi nin girişimiyle ilk etapta İstanbul da Ticaret Mektebi içinde açılmıştır. Okulun müdürlüğünü ve bazı dersin öğretmenliğini de Grati Efendi yürütmüştür. Okulda, "Osmanlı İşaret Dili", öğretmenler tarafından sözel dille beraber kullanıldı. Eğitim süresi dört yıl olan okulun programında; Türkçe, İsteyenler için Fransızca, Okuma-yazma, İlmihal, Hüsn-i Hat, İlm-i Hesap, Genel Coğrafya, Ahlak ve Jimnastik dersleri vardı Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 34

35 Abdülhamid, öğrencilerin vapur ve tramvay seferlerinden ücretsiz yararlanmaları için talimat vermişti. Okulu bitiren öğrencilerin birçoğu matbaalarda mürettip oluyordu. Bunların bir kısmı da; konuşulanları işitip anlamadıkları için, resmi dairelerde odacı olarak görevlendiriliyorlardı de, görme engelliler için Dilsizler Mektebi'ne bağlı bir de "Âmâlar Okulu" açıldı. Bu okulda, müzik eğitiminin ön planda olduğu bir müfredat oluşturuldu ve öğrenciler "çalgıcı" veya "hafız" olarak yetiştirildiler de Grati Efendinin ölümü ve Münif Paşanın da sadrazamlığının sona ermesiyle bu okullara ilgi azalmıştır. İlgisizlik yüzünden Âmâ Mektepleri 1898 de Dilsizler Mektebi de 1911 de kapatıldı. Okulun kapanmasına rağmen Darülaceze bünyesinde sürdürülen derslere, ilgisizlik ve öğrenci azlığı nedeniyle 1926 yılında son verildi Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 35

36 Sağır ve Âmâ Mektebi öğrencilerinden âmâlar görmediği, sağırlar duymadığı için yoldan geçen at ve arabaları fark etmiyorlardı. At ve araba sürücülerinin bu öğrencileri fark edilebilmeleri için çözüm yolu arandı. Bu öğrencilerin diğer öğrencilerden farklı olduklarını gösterir bir kıyafet giymeleri gerektiğine karar verildi. Kıyafetin, kolay fark edilebilen kırmızı renkte bir elbise olması kararlaştırıldı. Ancak, gerek öğrencilerin, gerekse okul idaresinin bu hususa riayet etmemesi yüzünden kazalar meydana gelmiş, okul yöneticileri uyarılmıştı. Ayrıca öğrenciler okula; biri sağır, biri âmâ olmak üzere ikili gruplar halinde gidip gelerek birbirlerine yardımcı olmaları şeklinde bir çözüm üretilmişti. Türkçede "Körler ve sağırlar birbirini ağırlar" sözünün, bu uygulamadan geldiği tahmin edilir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 36

37 Öğretmen Yetiştirme Politikaları 1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesinde yer alan Darulmualliminle ilgili hükümler 1891 de değiştirilmiştir. Darulmualliminin idadi şubesi kapatılarak iptidaiye, rüştiye, aliye şeklinde 2 yıllık 3 şube açılmıştır. İptidai şubesine girmek için; Giriş sınavında başarılı olmak, İyi ahlak sahibi olmak, 18 den küçük, 30 dan büyük olmamak, Sakat ve özürlü olmamak şartı konmuştur. Okul burslu olduğu için mezunlar öğretmenlik yapmak veya aldıkları bursları iade etmek zorundadırlar. İptidai şubesinden mezun olanlar ile İdadi mezunları Rüştiye şubesine sınavsız alınır. Darülmuallimat; iptidailer ve rüştiyelere kadın öğretmen yetiştiren 3 yıllık bir okuldur teki düzenlemeyele Kız Rüştiyeleri düzeyinde 6 yıllık bir ihtiyat kısmı oluşturulmuştur. Buradan çıkanlarla Kız Rüştiyeleri mezunları Darulmuallimat a sınavsız alınırlar Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 37

38 Çok sayıda Mülkiye Mektebi mezunu doğrudan İdadilere müdür ve öğretmen olarak tayin edilmişti. Bir kısım Mülkiyeliler de maarif müdürlüğü ve diğer eğitim hizmetlerini üstlenmişlerdi. İdari görev üstlenen Mülkiyelilerin hepsi ek görev olarak öğretmenlik de yapmışlardı. Yeni usule uygun öğretmen yetiştirmek için Darulameliyat adlı bir uygulama okulu da açılmıştı. İlkokul öğretmeni yetiştirmek için; 1875 ten itibaren Bosna, Girit, Konya, 1882 den sonra da Sivas, Bursa, Amasya, Kastamonu, Kudüs, Trabzon, Edirne, daha sonra da Selanik, Kosova, Manastır, Aydın, Halep, Elazığ, Erzurum, Musul, Van ve Bolu da okullar açılmıştı. Buna rağmen öğretmen ihtiyacını karşılamada yetersiz kalındığında köy ve kazalardan toplanan imam ve öğretmenlere usul-i cedide üzere formasyon eğitimi verilmişti Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 38

39 Bu dönemde öğretmenliğin meslekleşmesi için Muallimlikte Meslek-i İhtisas Tesisine Dair Talimat başlığını taşıyan önemli bir belge yayınlanmıştı. Belgenin birinci maddesinde öğretmenlik mesleğine giriş için şu şartlar konmuştur: a. İyi ahlak ve davranışlı olmak, b. Kendine verilecek derse bağlılık ve ihtisasa uymak, c. Öğretim görevinden başka bir görev ya da memuriyetle uğraşmamak. Mülkiyelilerin "c" maddesinden muaf tutulduğu anlaşılmaktadır. Talimatta meslek-i talime duhul hakkı Darulmuallimin mezunlarına münhasırdır hükmünün rüçhan hakkından farklı olmadığı anlaşılmaktadır. Çünkü yüksek öğretim yapmış olanlardan "Bir fende ihtisası olanların o alanda muallim olabilecekleri" konusunda talimatta hüküm vardır. Talimata göre Darülmuallimin i bitirenler bir göreve atanmadan önce İstanbul da 6 ay bir öğretmenin yanında staj göreceklerdir. Talimatın 16. maddesinde birden fazla derse giren öğretmenlerin girdiği derslerin birbiriyle mümkün olduğunca ilgili olması istenmektedir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 39

40 Eğitimin İdari Teşkilatlanması Temmuz 1879 da Nezaret Merkez Teşkilatı, öğretim basamaklarına göre daireler halinde düzenlenmiş ve bu yapı Cumhuriyet döneminde de geçerli olmuştur. Merkez Örgütü Taşra Örgütü Yurtdışı Örgütü Bağlı Kuruluşlar Dönemin Maarif Nazırları: Münif Paşa: 1877, , (toplam 9 yıl 3 ay) Zühtü Paşa: (10 yıl 7 ay) Haşim Paşa: Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 40

41 Gizli Hürriyet Hareketleri ve Öğretmenler Öğretmenlerden bazıları gizli faaliyetlere katılarak doğrudan siyasetin içine girmişlerdi. Öğrencilerine ve çevrelerine rejim aleyhinde siyasi nitelikte yeni fikirler aşılıyorlardı. Bunlardan bazıları; Selanik Askeri Rüştiye si Tarih ve Edebiyat öğretmeni Hakkı Baha, Askeri Rüştiye nin müdürü ve sonradan ittihat ve terakki partisinin önemli isimlerinden Bursalı Tahir, Selanik Darülmuallimin i müdürü hoca Mahir gibi isimlerdir. Örneğin, İsmail Mahir Efendinin (Hoca Mahir) evi ve Selanik Darülmuallimin i, İttihat ve Terakki Fırkasına alınacakların yemin etme yerleri idi. Bu tip öğretmenlerle, sürgün, işten çıkarma gibi çeşitli mücadeleler yapılmıştı. Sürülen öğretmenler gittikleri yerlerde yeni fikirlerin yayılmasında etkili olmuşlardır. Öğrencilerine ve çevrelerine siyasi fikirler aşılayan öğretmenler daha ziyade Tıbbiye, Harbiye, Mülkiye gibi yüksek okullardan orta dereceli sivil okullara gelen öğretmenlerdir Tıbbiye: Hürriyet kazanının kaynadığı bir kurumdu. İttihat ve Terakki Cemiyeti Tıbbiyeli öğrenciler tarafından 1889 dakurulmuştu. Harbiye: 1897 de bazı öğretmenler öğrencileri rejime karşı komite kurmaya teşvik etmişlerdir. Mülkiye mektebi de mevcut siyasi sisteme karşı yeni fikirlerin ocağı olmuştu Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 41

42 Dönemin Başlıca Eğitimcileri Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 42

43 Münif Paşa nın Eğitimci Kişiliği ( ) Gaziantep te doğmuş devlet adamı, şair ve yazar. Üniversite tahsili elçilik kâtibi olarak gittiği Berlin de yaptı. Berlin de kaldığı müddet içinde Avrupa kültür ve yaşayışına hayranlık duyarak, gördüklerini Osmanlı ya taşımaya çalıştı. Mecmua-i Fünûn adlı dergiyi çıkardı, Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye yi kurdu. Bir ara Ticaret Nâzırı, daha sonra iki defa Maarif Nâzırı oldu. Bir müddet İstanbul Hukuk Fakültesinde siyasi tarih, hukuk tarihi ve ekonomi dersleri verdi. Yazdığı ve batıdan çevirdiği çeşitli eserlerle Türk edebiyatının doğudan kopup batıya yönelmesinde önemli rol oynadı. Böylece Avrupa kültürünün benimsenmesi ve yayılması için çalıştı. Türk toplumuna Avrupai tarzdaki yeni kavramları göstermek ve tanıtmak hususunda önemli rol oynadı Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 43

44 Mehmet Said Paşa nın Eğitim Tarihindeki Yeri ( ) Erzurum doğumlu Osmanlı devlet ve siyaset adamıdır II. Abdülhamit döneminde yedi ve II. Meşrutiyet döneminde iki kez olmak üzere, toplam dokuz dönem Sadrazamlık yapmıştır. Abdülhamit'in isteği ile Meşrutiyet'in yeniden ilanına aracılık etti. II. Abdülhamit'in tahttan indirilmesinde de baş rolü oynamıştır. Eğitimi hakimiyetin, cehaleti mahkûmiyetin şartı görmüş, yaşanan sıkıntıları genel bir eğitimsizliğe bağlamıştır. Ortaöğretim olmadan yüksek öğretimin gelişmeyeceği gerekçesiyle ortaöğretime önem verdi. Genel ve mesleki ortaöğretim için pek çok okul açtı (İstanbul da 17, vilayetlerde 119 Rüştiye ve 30 kadar İdadi), Rüştiyelerde Fransızca dersini zorunlu ders olarak koydurdu. Okul yapımı için 1880 de maarif vergisi getirmiş, okul binalarının yapımını gece-gündüz sıkı bir şekilde denetlemiştir. Kütüphane işini de önemsemiş, 1884 te Beyazıt Devlet Kütüphanesini açmıştır Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 44

45 Ahmet Mithat Efendi 1844 yılında İstanbul'da doğdu. Küçük yaşta, babası ölünce Mısır Çarşısı'nda çıraklığa verildi. Burada çalışırken okuma yazma ve Fransızca öğrendi. Niş, Rusçuk, Bağdat gibi şehirlerde memurluk yaptı. Bağdat ta Mithat Paşa nın açtığı sanat mektepleri için Hace-i Evvel ve Kıssadan Hisse adlı ders kitaplarını yazdı. Çoğu halk eğitim amaçlı iki yüz civarında eseri vardır de İstanbul daki evinde bir küçük matbaa kurarak kendi yazı ve eserlerini yayınlamaya başladı. Sürgün gittiği Rodos ta 1873 te yeni yöntemlerle (Usul-ü Cedit) öğretim yapan bir okul açtı. Uzun süre Darülmuallimin de pedagoji dersleri okuttu. Bir yandan Tercüman-ı Hakikat gazetesini çıkarırken diğer yandan Darülfünun 'da dünya tarihi ve dinler tarihi derslerini ölünceye kadar vermeye devam etti. O mücadelesinde, rejimle uğraşmak yerine halkın eğitimi ve bilinçlenmesi çabalarını tercih etti. Eğitim bilimine dair çeviri ve uyarlama yoluyla hazırladığı yazı ve eserleriyle de eğitime hizmet etmiş, Türk eğitim tarihinde yerini almıştır Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 45

46 Ahmet Rıza Bey İstanbul da 1858 de doğdu. Galatasaray Sultanisini bitirdi. Bir süre Babıali Tercüme odasında çalıştı, daha sonra Fransa ya giderek orada Ziraat Mektebi ni bitirdi (1884). Yurda dönüşte Bursa İdadisinde müdür ardından M E Müdürü oldu Eğitimin ıslahı konusunda çabalar gösterdi, bakanlığa öneriler sundu. Bursa daki azınlık ve yabancı okulların zararlı faaliyetlerine karşı neler yapılması gerektiğine ilişkin raporlar hazırladı da Paris e gitti ve II. Abdülhamit yönetimine muhalefet edebilmek için burada kaldı. Burada Meşveret gazetesini çıkardı. Çeşitli gazete ve dergilerde Osmanlı yönetimini eleştiren yazılar yayımladı. İstanbul da kurulan İttihat-ı Osmaniye Cemiyeti üyeleriyle yazıştı te İttihat ve Terakki Cemiyeti adını alan örgütün Paris şubesi başkanlığını üstlendi. Devlet ve eğitime ilişkin görüş ve önerilerinde pozitivizmin büyük etkisi olmuştur. II. Meşrutiyet ilan edilince İstanbul a döndü ve hürriyetin babası sıfatı ile törenle karşılandı. Açılan Meclis-i Mebusan Başkanlığına seçildi Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi 46