Türk Eğitim Tarihi. 6. Tanzimat Dönemi ( ) Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU

Transkript

1 Türk Eğitim Tarihi 6. Tanzimat Dönemi ( ) Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 1

2 Tanzimat Dönemi Dönemin Eğitiminin Özellikleri Tazimat ta Eğitimde Yenileşmenin Dayanakları Usul-i Cedit Hareketi Sivil Öğretimin Batılılaştırılması Padişah Abdülmecid in 1845 Fermanı İlköğretimde Yenilik ve Gelişmeler Maarif-i Umumiye Nizamnamesi (1869) Tanzimat Döneminde Ortaöğretim Kurumları Tanzimat Döneminde Yükseköğretim Kurumları Tanzimat Döneminde Mesleki Teknik Eğitim Tanzimat Döneminde Özel Öğretim Tanzimat Döneminde Öğretmen Yetiştirme Tanzimat Döneminde Eğitimin İdari Teşkilatı Tanzimat Dönemi Halk Eğitimi Çalışmaları Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 2

3 Tanzimat Dönemi Tanzimat Fermanı ya da Gülhane Hatt-ı Hümayun denen siyasal bir ferman yayınlanmıştır. Ülkede siyasal ve sosyal bazı düzenlemeler yapılacağı duyurulmuştur. Bu nedenle 1839 da başlayan yeni döneme Tanzimat (düzenlemeler) dönemi denir. Tanzimat fermanı daha ziyade siyasal ve sosyal düzenlemeleri içerip, eğitim konusunda herhangi bir hüküm içermemektedir. Eğitime açılım getirecek hükümler 1856 da yayımlanan Islahat Fermanında yer bulmuştur. Islahat Fermanı aynı zamanda, Tanzimat la getirilen yeniliklerin genişletilip uygulanır hale getirilmesine yaramıştır. Abdülhamit in padişah olması ile 1876 da bu dönem kapanmıştır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 3

4 Dönemin Eğitiminin Özellikleri: Eğitim bilim olarak görülmüş, eğitim kitapları yazılmaya başlanmıştır. Okul ve sınıf fiziki ortamları ıslah edilmiş, eğitimde araç gereç kullanımı başlamıştır. Örgün eğitime ağırlık verilmiş, eğitimde hiyerarşik kademe oluşturulmuştur. İlk olarak sıbyan mekteplerinde bazı ıslahatlar yapılmıştır. Sıbyan mektepleri dışında yeni ilkokullar (ibtidai mektep) açılmıştır. Medreselerin düzeltilmesine gidilmemiş, bazı meslek medreseleri açılmıştır. Öğrenci ve öğretmen kılık ve kıyafetleri belirlenip düzenlenmeye başlamıştır. Batılı tarzda düzenlenmiş ilk sivil okullar "Rüşdiye" adıyla açılmıştır. Kızlar için orta dereceli okullar "Kız Rüştiyeleri" açılmıştır. Disiplin aracı olarak falaka yasaklanmıştır. Halk eğitimi daha iyi anlaşılmaya başlanmıştır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 4

5 Darulfünun açılmış, yükseköğretim konusunda gelişmeler yaşanmıştır. Mesleki ve teknik eğitimin temelleri atılmıştır. İlk kez öğretmen yetiştiren meslek okulları açılmıştır. Sivil okullara ve memur yetiştirmeye fazla önem verilmiştir. Dilin eğitimdeki önemi yanında sadeleşmesinin de gerektiği anlaşılmaya başlanmıştır den sonra yeni bir dönem başlamış, reformların yetersiz kalmasından dolayı 1856 Islahat fermanı yayınlanmıştır. Azınlık ve yabancı okulları yasal zemine kavuşarak daha da yaygınlaşmıştır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 5

6 Tazimat ta Eğitimde Yenileşmenin Dayanakları 1839 Tanzimat Fermanı eğitimle ilgili bir hüküm içermez; ancak 1856 Islahat Fermanı Avrupa nın, eğitim ve biliminden yararlanılacağı hükmünü içerir. Ancak yenileşmenin eğitim olmadan imkan dışı olduğu bilinmekteydi. Tanzimat kadroları, örgün ve yaygın eğitim yoluyla devleti Avrupa tarzında düzenlemeyi temel hedef edinmişti. Bu düzenlemelerin; İhtiyaç: Tarih gelişim süreci içinde ülkede yenilikler gerekli bir ihtiyaç görülmesi, Batıya şirin görünme: Osmanlı yönetimine ve Türklere karşı düşmanca davranan Avrupa kamuoyunun sempatisini kazanma beklentisi, Batılıların zorlamaları: Avrupa devletlerinin baskı ve zorlamaları boyutlar da vardı Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 6

7 Usul-i Cedit Hareketi Eğitim tarihimizde Usul-i Cedit, ders araç ve gereçleri konusunda yenileşmedir Özellikle öğretmenlerin geleneksel öğretim yöntemlerini bırakıp yeni ve etkili öğretim yöntemleri uygulaması demektir. Rüştiyelerdeki gelişmeler ilköğretimlerdekilerden öncedir ve bunlar usul-i cedit hareketinin başlangıcıdır. Rüştiyelerde usul-i cedit hareketi, sıbyan mekteplerinden daha kolay ve çabuk yayılmıştır. Sıbyan mekteplerinde usul-i tehecci denen, okumada geleneksel ve uzun uzun heceleme yöntemin terk edilip, usûl-i savtiye denen, harflerin seslerine dayanan ve kelimeyi doğrudan okuma yöntemi benimsendi. Usûl-i savtiye yöntemi, okuma yazma öğretiminde bilinenden bilinmeyene doğru gitme yöntemi ile uyum halindedir. İlk yeni usul iptidai mektebi, Selanikli Abdi Kamil Efendi, İstanbul Süleymaniye de açmıştır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 7

8 Tanzimat Fermanı Tanzimat Fermanı padişahın iradesine bağlı olarak gelişmiştir. Halktan talep edilen istekler üzerine çıkarılmamıştır. Osmanlı da anayasacılık faaliyetlerinin başlangıcıdır. Mülkiyet hakkı devlet güvencesi altına alınmıştır. Yeni mahkemeler açılmış ve Avrupa tipi hukuk kuralları yerleşmeye başlamıştır. Müslüman ve gayrimüslim ayrılığına son verilmiştir. Osmanlı vatandaşları arasında hukuksal eşitlik sağlanmış, kanun önünde herkes eşit sayılmıştır. Her bireyden geliri oranında vergi talebinde bulunulmuş, azınlıkların sahip olduğu haklar korunarak genişletilmiştir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 8

9 Islahat Fermanı (1856) Tanzimat fermanı Osmanlı devlet ve toplum yapısına ilişkin önemli düzenlemeler getirse de eğitime ilişkin hükümler içermez. Eğitime ilişkin esaslı düzenlemeler 1856 tarihli Islahat Fermanı ile sağlanmıştır. Fermanla, Avrupalı devletlerin, azınlıkları bahane ederek Osmanlı nın iç işlerine daha fazla karışmaları önlenmek amaçlanmıştır. Ferman aynı zamanda, bütün Osmanlı halklarının kaynaştırılması ve yeni bir Osmanlı toplumu meydana getirmeyi hedeflemiştir.. Islahat Fermanı azınlıklara yeni haklar tanımış, Hristiyan halka tanınan haklar genişletilmiştir. Müslüman olamayan şahıslar devlet memuru olma hakkını kazanmış, çeşitli okullarda görev almaya başlamışlardır. Azınlıklar, belediye ve il meclislerine de üye olma hakkı kazanmış, bu durum azınlıkların yoğun olduğu bölgelerde sıkıntılar doğurmuştur. Azınlıklar askerlikle mükellef olmuş ancak bedelini ödemeleri halinde askerlik hizmetinden muaf tutulma hakkını kazanmıştır. Bu fermanın sağladığı haklarla yabancı okullar, kiliseler ve azınlıklar arasında, milliyetçilik duygularıyla, bölücü düşünce ve faaliyetler daha hızlı yayılmaya başlamıştır. Azınlık ve yabancılar devlet içinde yatırım faaliyetlerini arttırmış, toplumda etkin statülere kavuşmuşlardır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 9

10 Sivil Öğretimin Batılılaştırılması Tanzimat dönemi, Osmanlı da sivil eğitimin Batılılaştırılması sürecinin başladığı dönemdir. Dönemin en önemli öğretmen kaynağı askeri öğretim kurumlarıdır. İlk yenileşme döneminde açılan askeri eğitim kurumlarında yetiştirilen nitelikli kadrolar eliyle sivil eğitimin Batılılaştırılmasına bu dönemde başlanmıştır. Sivil öğretimin Batılılaştırılması süreci "Rüştiye Mektepleri" ile başlatılmıştır. Bu kurumları "İdadi" ve "Sultani" adlarıyla açılan "lise"ler takip etmiştir. Öğretmen yetiştirmek amacıyla "Darülmuallimin" açılması da önemli bir gelişmedir. Geleneksel ilkokul durumunda olan "Sıbyan Mektepleri"nin batılı tarzdaki alternatifleri olarak "İbtidai Mektepler" de bu dönemde açılmıştır. "Darülfünun" adıyla üniversitenin kurulması da bu döneme rastlamaktadır. Sivil eğitimin Batılılaştırılması ve bu yeni öğretim kurumlarının yaygınlaştırılmasının bir devlet politikası olduğu Padişah Abdülmecit in 1845 Fermanından anlaşılmaktadır. Bu fermanda, Tanzimat öncesi açılan askeri öğretim kurumlarından duyulan memnuniyet ve sivil öğretimin de nitelikli kurumlara kavuşturulması dilekleri ifade edilmiştir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 10

11 Padişah Abdülmecid in 1845 Fermanı Padişah Abdülmecid, Babıali de yetkililere hitaben okuduğu Fermanında; Askeri okullar dışında hiçbir çalışmada başarılı olunamadığını, Asıl ilerlemenin, ülkenin mamur olması ve halkın refahı ile mümkün olacağı, Din ve dünya işlerinde halkın bilgisizliğinin giderilmesi, İlimlerin ve fenlerin ve sanayinin kaynağı olacak okulların açılması gibi hususları önemsediğini ifade etmiştir. Fermanın özü şöyledir; Halkın cehaleti giderilmeli, eğitimi sağlanmalıdır. Mesleki eğitim dahil, her düzeyde eğitim önemsenmelidir. Din ve dünya için geçerli bir eğitim verilmelidir Okullar ülkenin uygun olan her yerinde açılmalıdır Bu dönemde Avrupa yı gezmiş, orada görev yapmış, eğitim görmüş aydınların, eğitimde yenileşme sürecine olumlu katkıları olmuştur. Ülkeye sık gelmeye başlayan yabancıların, bu bilincin uyanmasında önemli etkisi olmuş. Ülkedeki azınlık ve yabancı okulları da önemli bir model olmuştur Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 11

12 İlköğretimde Yenilik ve Gelişmeler Geleneksel sıbyan mektepleri yanında, batılı tarzda ayrıca ibtidai mektepler ihdas edilmiştir. İlköğretimde yenileşmeye dönük ilk girişim olan 1847 tarihli belge bu ibtidai mekteplere adeta bir hazırlık görünümündedir. Belge, ilköğretime ilişkin köklü program ve değişiklikler öngörse de bu kurumlarda görev yapacak hocalara yönelik bir hüküm içermez. Belgenin adı Etfalin Talim ve Tedris ve Terbiyelerini ne Vechile İcra Eylemeleri Lazım geleceğine Dair Sıbyan Mektebi Haceleri Efendilere İta Olunacak Talimat tır. Bu talimat, çocuğa geleneksel bakışı değiştirecek önemli yenilikler içermektedir. Bu belgede; öğretim programları, öğretim araç ve gereçleri, öğretim yöntemi ve süresi, disiplin ve öğretmenlere ilişkin ayrıntılı açıklamalar bulunmaktadır: Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 12

13 Öğretim Programları; Dersler; elif-ba, amme cüzü, Türkçe lügat, yazı, ilmihal, Kur an, tecvid, Hıfz-ı Kur an (Seçimlik) Tanzimat a kadar ilköğretimde yazının çok önemsenmeyişi bazı sorunlar doğurmuştu talimatı, okuma-yazma öğretimini bu okulların temel amaçları arasına almıştır. Talimatta; karalama, çizgi çizme, yazmaya çalışma melekelerinin, ilahi bir lütuf olarak çocuğun doğasında var olduğuna vurgu yapılmıştır. Onların bu eğilimlerinin, alıştırmalarla geliştirilmesi, hocaların görevi kabul edilmiştir. O nedenle çocukların yazı yazmaya özendirilmesi ve teşviki programlara girmiştir. Gerekli araç ve gerecin temini konusunda devletin de görev üstlenmesine ilişkin tedbirlere baş vurulmuştur Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 13

14 Öğretim Araç ve Gereçleri; Mekke, Medine ve öteki bazı beldelerde kullanılan siyah taş tahta denilen yazı levhalarının padişah tarafından her okula yeterli sayıda gönderileceği talimatta yer almıştır. Bunların yazı yazma ve okumayı öğrenmede önemli araç olduğu belirtilmiştir. Kağıt üzerine yazı yazmak için öğrencilerin, yanlarında divit, iki tane kamış kalem, mürekkep hokkası taşımaları istenmiştir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 14

15 Öğretim Yöntemi; Öğrenciler bilgi düzeylerine göre gruplara ayrılacaktır Kız ve erkek öğrenciler aynı sınıfta ancak kendi aralarında gruplar şeklinde oturacaktır. Heceleme ile harflerin birbiriyle birleştirilmesi yöntemi takip edilecektir. Hoca veya kalfa öğrencilerle tek tek ilgilenecektir. Sınıf geçme sistemi olmayıp, 4. yıl sonunda okulu bitirme sınavı yapılacaktır. Öğrenim Süresi; 7 yaşına girmiş çocukların okula devamı zorunludur. Bu çocukların okula gitmemesi durumunda velileri cezalandırılacaktır yaşları arasında olup, ailesinin geçimini sağlayan çocuklar, dini bilgileri öğrenmek için sabahları bir saat okula geleceklerdir. 4-5 yaşlarındaki çocuklar, velileri isterse okula kabul edilebilir. Okulun süresi 4 yıldır. Bu sürede gerekli bilgileri öğrenemeyenler 3 yıl daha okuyabilirler. 7 sene sonunda başarı gösteremeyenlerin durumu velilerinin arzusuna bağlıdır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 15

16 4 yıllık sıbyan mekteplerinden sonra, yeni kurulmaya başlayan 2 yıllık Rüşdiye mektepleri de talimat kapsamına alınmış, böylece 6 yıllık zorunlu eğitim söz konusu olmuştur. Disiplin; Falaka yasaklanmıştır. Yaramaz öğrenciye karşı hoca somurtarak, hakaret içermeyen sözlerle tepkide bulunabilecektir. Ayakta durma, incitmeden kulak çekme, velinin izniyle, çubukla hafiften dövme cezaları uygulanabilecektir. Ayakta durma cezası sırasında kalfa nın çocuğa dersini sürekli tekrar ettirmesi de öğretici olması yönüyle uygun bulunmuştur. Çocuklara 7 yaşından itibaren namaz kılması öğretilecek, 10 yaşına gelip de namaz kılmayanlar, velisinin izniyle cezalandırılabilecektir. Çalışkan ve iyi huylu çocuklar, hocanın yanı başında oturmaları sağlanarak onure edileceklerdir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 16

17 Öğretmenler; Talimatta sıbyan mektebi hocalarının nitelikleri konusunda bir açıklama yoktur. Mektepleri teftiş ve hocalara rehberlik için Muin-i Mekatip denilen müfettişlik kuruldu. Hocaların maaşının, öğrenci velilerinden karşılanması sisteminin devam edeceği yine talimatta mevcuttur Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 17

18 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi (1869) Maarif-i Umumiye Nizamnamesi Osmanlı eğitim sistemini, Fransa eğitim sistemi modeline uygun olarak yeniden düzenlemeyi amaçlamaktaydı. Bu nizamname, Osmanlı da Tanzimat tan itibaren oluşturulmaya çalışılan ilk, orta ve yüksek öğretimden şeklinde, üç kademeli bir eğitim sisteminin yasal bir zeminde kurulmasını öngörüyordu. İlköğretimde köklü değişiklikler bu nizamname ile sağlandı Bu belgenin ilk mekteplere yönelik bazı hükümleri şöyledir: Md Her mahalle ve köyde en az bir mektep bulunacak. Mektep masrafları toplum tarafından karşılanacak. Md Hocalar nizamnameye göre seçilip atanacak. Sıbyan mektepleri 4 yıldır. Md.9 - Kızlar 6-10, erkeklerin 7-11 yaşları arasında mektebe devamları zorunludur. Md İlköğretim zorunluluğunun uygulanışı ve buna uymayan ana babalara verilecek para cezası ile ilgilidir. (Bedeni, ruhi önemli kusuru olan, ailesinin geçimini sağlamak zorunda olan, yarım saatlik mesafeden gelen ve evinde okuma-yazma öğrenenler devam zorunda değildir) Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 18

19 Md.15 - Bir yerde iki sıbyan mektebi varsa bunlardan biri erkeklere diğeri kızlara ayrılacaktır. Böyle olmayan yerlerde kızlarda aynı mektep e gidecek fakat karışık oturmayacaklardır. Md.16 - Kız sıbyanların mekteplerinde hoca bayan olacaktır, fakat yeterli sayıda ehliyetli hocalar yetiştirilinceye kadar müsin ve edip (yaşlı ve iyi ahlaklı) adamlardan muallim tayini caiz olacaktır. Nizamname ilkokulları, Maarif Nezaretine bağlı olanları umumi, Evkaf Nezaretine bağlı olanları hususi olmak üzere ikiye ayırmıştır. Nizamnamede ilkokullar için sıbyan mektebi tabiri kullanılsa da Evkaf Nezaretine bağlı okullar geleneksel sıbyan mektepleri olup, Maarif Nezaretine bağlı okullar ise batılı tarzda yeni düzenlenen ibtidai okullardır. Maarifi Umumiye Nizamnamesi, ortaöğretime ilişkin de bazı hükümler içerir: Rüştiyeleri için; 500 evi geçen kasabalarda kurulacağı, Okulların yapım masrafları ve muallim maaşları illerin maarif idaresi sandığınca karşılanacağı, Sıbyan mektebinden şahadetname getiren öğrencilerin sınavsız kabul edileceği, Öğretim süresinin 4 yıl olacağı ve programlarda yer alacak dersler belirlenmiştir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 19

20 İdadiler için; Müslüman ve Hıristiyan Osmanlı vatandaşlarının kaynaşmasını sağlayıcı, Dört yıllık Rüştiyeler üzerinde 3 yıllık eğitim vereceği, Sancak merkezlerinde açılacağı ve programları hakkında açıklamalar yer almıştır. Sultaniler için; Ortaöğretimin üst kademesini teşkil etmek üzere il merkezlerinde açılacakları, Rüştiyeler üzerine 6 yıllık eğitim verecekleri, İlk üç yılında idadi programı, son üç yılda ayrı bir program uygulayacakları belirtilmiştir. Darülmuallimin İçin; İstanbul da açılacak bir Darülmuallimin-i Kebir, rüştiye, idadiye ve sultaniyeler için (ilk ve orta öğretim) öğretmen yetiştireceği, Darülmuallimin-i Sıbyan ın da, bunun dışında fakat, idari yönden bu kuruma bağlı olacağı, Bugünkü eğitim fakülteleri gibi, yükseköğretim dışında, eğitimin tüm kademelerine öğretmen yetiştirmesi hükme bağlanmıştı. Darulfünun için; Açılacak fakülteler, öğretim süresi, kabul şartları ve programlar gibi ayrıntılı hükümler getirilmiştir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 20

21 Tanzimat Döneminde Ortaöğretim Kurumları Rüştiyeler İdadiler Sultaniler Erzurum Darülmuallimin öğrencileri toplu halde okullarının önünde Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 21

22 RÜŞTİYELER İlk olarak 1839 da askeri okullara kaynak olmak üzere 4 yıl süreli eğitim vermek amacıyla kurulmuşlardır. Genel orta öğretimin en alt kademesini oluştururlar Askeri ve Mülkiye Rüştiyesi şeklinde ikiye ayrılırlar Mülkiye Rüştiyeleri 1846 dan (Mekatibi Umumiye Nezaretinin Kurulması) sonra açılmaya başlamıştır. Mezunları askeri okullardan ziyade memur olmayı seçiyordu 1875 ten itibaren askeri rüştiyeler kurulmuştur Darulmuallimin mezun vermeye başlayınca taşrada Rüştiyeler açılmaya başladı(1853) Kızlar için açılan ilk Rüştiye Cevri Kalfa (Sultanahmet) kız rüştiyesidir. Kız rüştiyeleri 1870 den sonra taşrada önemli merkezlerde açılmaya başladı Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 22

23 Rüştiye Mekteplerinin Programı Erkek Rüştiyelerinin Programı: Din Dersleri, Türkçe Gramer/ Lisan-ı Osmanî Kavâidi, İmlâ ve Yazı, Arapça ve Farsça Gramer, Aritmetik, Geometrik Çizimler, Genel Tarih ve Osmanlı Tarihi, Coğrafya, Beden Eğitimi, Kız Rüştiyelerinin Programı (Erkek Rüştiyelerden Farklı Olarak): Yardımcı Nakış Resmî Seçme Edebî Parçalar, Ev İdaresi, Dikiş ve Müzik Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 23

24 İDADİLER Harp okulu ve Askeri Tıbbiyeye hazırlık amaçlı kurulmuşlardır Ordu merkezleri ve Bosna da kurulmuşlardır İlk 3 sınıf bölgelerinde, 4. sınıf İstanbul da okutulurdu İstanbul da ilk açılan Mektebi Fünun-u İdadiye 1845 de açıldı. Harp okulu öğrencileri sınavdan geçirilerek, orta düzeyde olanları bu okula alınmıştır Bu okul 1872 de Kuleliye taşınmış, Kuleli Askeri İdadisi olmuştur. Yine 1845 de Bursa da kurulan idadi, sonradan Işıklar Askeri İdadisi olmuştur Maarifi Umumiye Nizamnamesiyle bu okullar 4 yıllık Rüştiyelerden sonra 3 yıl olarak düzenlenmişlerdir. Nizamnameyle, Müslüman ve Hıristiyan tebaanın ortak bir kültür ile kaynaşması için 3 yıl süreli olarak İdadi adıyla Sancak merkezlerinde açılmaları düşünülmüştür. Önce İstanbul da 1873 te Mülki İdadi açılmış, iki yıl sonra da diğer illerde açılmaya başlamıştır Yüksek öğrenime öğrenci hazırlamak amaçtır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 24

25 İdadî Mekteplerin Programı Nizamnameye göre idadilerde okutulan dersler: Türkçe Kitabet ve İnşa Fransızca, Osmanlı Kanunları, Mantık, Cebir, Matematik, Geometri, Ölçme ve Ticarî Aritmetik, Fizik, Kimya ve Resim Fen Dersleri, Ekonomi, Coğrafya, Tarih, Programda din dersi, Arapça ve Farsça gibi dersler yer verilmemiştir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 25

26 SULTANİLER İlk kez Galatasaray da açılan okula bu ad verilmiştir (1868). Fransa nın Osmanlıya, büyük merkezlerde Hıristiyan çocukları için okul bulunmayışı gerekçesiyle Şubat 1867 de verdiği notadan sonra kurulmuştur Notada; büyük merkezlerde, Hıristiyan öğrencilerin devam edebilecekleri orta öğretim kurumlarının açılması isteniyordu Bunun üzerine Osmanlı hükümeti, İstanbul da Fransa elçisiyle görüşerek, öğretim dili Fransızca olan bir lise açılmasına karar verdi Müslüman ve Hıristiyan bütün Osmanlı tebaasının, ülke hizmetlerinde eşit şekilde sorumluluk üstlenmelerine imkan sağlamak amaçlanmıştı. Batı irfanıyla beslenmiş aydın sınıfı oluşturmayı amaç edinmiştir. Sayıları artan Rüştiyeler, yüksek okul için gerekli kaynağı sağlamada yeterli olmamıştı. Batı ülkelerindeki yapı ve düzeyde bir öğretim oluşturulma ve yükseköğretime kaynaklık etmesi amacıyla kurulmuştur Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 26

27 1868 de açılan Galatasaray Sultanisinin Müdürü Türk, ikinci müdür ve öğretmenlerinin çoğu Fransız'dı. Önceleri 3 yıl ibtidai ve 3 yıl ali olmak üzere iki kademe olarak düzenlenmişti. Daha sonra 5 yıl iptidai, 5 yıl kolej olmak üzere 10 yıllık öğretim verilirdi. Sonradan eğitim, 3 yıl iptidai, 3 yıl tali, 3 yıl ali şeklinde düzenlendi. Galatasaray Sultanisinin ön kapıdan görünüşü Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 27

28 Hazırlanmasında 1867 tarihli Fransız notasının etkili olduğu 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesinde ortaöğretimin üst basamağını teşkil etmek üzere açılacak okullara Sultaniye adı verilmiştir. Nizamnameye göre diğer Sultaniler, 3 yıl kısmı adi ve 3 yıl kısmı ali olmak üzere 6 yıl eğitim verecekti. Nizamnamede bu okulların ücretli olması, ancak yapım masraflarının devletçe karşılanması öngörülmüştü. Bu okullar II. Meşrutiyete kadar Girit dışında hiçbir yerde açılamamıştır. Sultani düzeyinde bir diğer okul Daruşşafaka (1873)dır. Bu okulda Fransız askeri liselerinin programı okutulmuştur. Yıllarca asker öğretmenler bu kurumda görev yapmıştır. Anne-babası olmayan fakir ve kimsesiz çocuklar alınıp eğitilmiştir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 28

29 Sultanîlerin Programı Sultanî okullarında okunacak dersler, iki kısımdı. 1.Kısmı Adi (İlk 3 yıl): İdadi okullarında okutulan dersler 2.Kısmı Ali (Son 3 yıl): Edebiyat ve Ulüm şubeleri Edebiyat Şubesi 1. Türkçe-Yazı, 2. Arapça ve Farsça'dan Metinler, 3. Meânî, 4. Fransızca, 5. Ekonomi, 6. Milletler Hukuku, 7. Tarih Ulüm Şubesi 1. Geometri, Simetri, Cebir 2. Düzlem ve Küresel Geometri, 3. Kozmografya, 4. Fizik ve Kimya'nın Sanayi ve Tarıma Uygulanması, 5. Fen Dersleri, 6. Arazi Plânlaması Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 29

30 Tanzimat Döneminde Yükseköğretim Kurumları Bir Darülfünun kurulması 1846 da kararlaştırılmış ve o tarihte bu kurum için bir binanın temeli atılmış, ancak 1863 tarihinde açılabilmiştir Bu kurumun amacı; Müslim-Gayrimüslim bütün Osmanlı tebaasının ortak değerler etrafında bütünleştirilmesi ve devlet hizmetlerinde yer almasını sağlamak, Medreselerin dışında, dini gelenek ve etkilerden uzak modern bir yüksekokul eğitiminin sağlanmasıdır Darülfünun 13 ocak 1863 günü, Mühendishane kökenli, Avrupa da eğitim görmüş Kimyager Derviş Paşanın konuşması ile açıldı. Kendisi için yapılan büyük binadan kısmen yararlanan Darülfünun, Nisan 1865 te buradan çıkarılıp kiralık bir konağa yerleştirildi. Bu konak Eylül 1865 te yanınca Darülfünun da ortadan kalktı Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 30

31 1869 tarihli Maarifi Umumiye Nizamnamesinde, İstanbul da bir Darülfünun-i Osmani nin kurulacağı belirtilmiştir. Buna göre: Darülfünunun; Hikmet ve Edebiyat, İlm-i Hukuk, Ulüm-i Tabiiye ve Riyaziye şubelerinden oluşacağı belirtilmiştir. Her şubenin öğretim süresinin 3 yıl olacağı, Müderris olacaklar için öğretim süresinin 4 yıl olacağı, Öğrencilerin sınavla alınacağı ve 16 yaşından küçük olamayacağı,, Derslerin halka açık olacağı hükme bağlanmıştır tarihinde Darülfünun yeniden kurulmuş, Fransa da eğitim görmüş olan Hoca Tahsin Efendi müdür olarak atanmıştır. Darülfünun resmi açılışı 20 Şubat 1870 tarihinde küçük bir binada olmuş, kütüphanesi için Fransa dan hümanizm ve pozitivizm ile ilgili eserler getirtilmiştir. Kısa bir süre sonra müdür Hoca Tahsin Efendi dinsizlikle suçlanıp 10 Aralık 1870 de görevden uzaklaştırılmıştır. İkinci öğretim yılı 22 Ocak 1871 de başlamış, 1872 de 100, 1873 de 73 öğrenci eğitim görmüştür. Kurum 1873 tarihinde kapatılmıştır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 31

32 Darülfünunda Okutulan Dersler: Hikmet ve Edebiyat Şb: İlmi Terkibi Vücut, İlmi Ahvali Nefs, Mantık, Maani, Beyan İlmi Kelam, İlmi Ahlak, Hukuku Tabiiye, İlmi Tarih Arabi, Farisi, Türki, Fransızca Tarihi Umumi, Asarı Atika İlmi Hukuk Şubesi: Şeri muamelat (fıkıh) Usuli Fıkıh Roma Hukuku Fransız Hukuku Usuli Muhakeme Ticareti Berriye ve Bahriye Ceza Kanunnameleri Usuli Muhakemei Cinayet Hukuki Mülkiye Hukuki Milel Ulümi Tabiiye ve Riyaziye Şb: Heyet İlmi Tabiiye İlmi Kimya İlmi Tabakatül Arz İlmi Maadin İlmi Hayvanat Hendese Müsellesat Hendesei Cebir Hendesei Resmiye Menazır Cerri Eskal Riyaziye Tarihi Umumi Fenni Tahtiti Arazi Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 32

33 Darülfünun, 1874 te Galatasaray Sultanisi içinde üç şube şeklinde yeniden açılmıştır. Bu şubeler: a)hukuk Mektebi b) Turuk ve Maabir (Yollar ve Koprüler) Mektebi (Mühendislik) c) Edebiyat Mektebi Tanzimat döneminde Darülfünun kurma teşebbüslerinin başarılı olamaması mali sıkıntılar, yeterli nitelikte öğrenci,hoca, kitap bulunamaması, plansız girişimler gibi nedenlerden ileri gelmiştir Darülfünunda, 1869 tarihli nizamnamenin 106. maddesi gereği, akademik yükselme için, bilimsel bir çalışmanın yapılması şartı getirilmiştir. Tanzimat Dönemi yüksek okulları arasında Mekteb-i Mülkiye ve Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye kurumları, öğrenci ve mezunlarıyla, özellikle Mutlakıyet dönemi ve sonrasında kendi alanları dışında da etkili olmuşlardır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 33

34 Mekteb-i Mülkiye : 1859 da, Kaymakam ve müdür yetiştirme amacıyla kurulmuştur. Süresi önceleri 2 yıl, 1867 den itibaren 4 yıldır. Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye: Sivil Tıp okuludur Mayıs 1867 de Askeri Tıbbiyenin içinde kurulmuştur. Teşvik için mezunları doktora sınavı ve kura çekmekten muaf tutulmuştur. Mezunları, kendi meslekleri dışında, fikir ve siyaset alanında da etkin olmuşlardır de Paris te Mekteb-i Osmani adında üç yıllık bir hazırlık okulu kurulmuştur. Kurumun amacı; Osmanlı devletinin gönderdiği çeşitli düzeyde öğrencileri bir araya getirmek, başıboş kalmaktan kurtarmaktır. Askeri ve sivil şubeleri vardı. Öğrencilerin fen, edebiyat, Fransızca vb. alanlarında bilgilerini tamamlayıcı program izlemekteydi Bu kurum 864 yılında kapatılmıştır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 34

35 Tanzimat Döneminde Mesleki Teknik Eğitim Askeri Baytar Mektebi (1842) Yeşilköy Ziraat Talimnamesi (1847) Erkek Sanayi Mektebi (1848) Orman Kursu-Orman Mektebi (1857) Lisan Mektebi (1864) Mektebi Aklam (Sabah Mektebi) (1868) Islahhaneler ( ) (Mithat Paşanın girişimiyle Avrupa ve Anadolu da) Cevri Kalfa Kız Rüştiyesi (1859) Ruscuk Dikim Atölyesi (1864) (Ordunun ihtiyacını karşılamak için Mithat Paşanın girişimiyle) İstanbul Yedikule Kız Sanayi Mektebi (1869) (Dikimhane) Maadin Mektebi (1874) Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 35

36 Tanzimat Döneminde Özel Öğretim (Azınlık ve Yabancı Okullar) 1856 Islahat fermanına göre azınlıklar okul açabileceklerdi tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile ücretli ya da ücretsiz özel okulların kurulmasına izin verildi. Türklerin özel okul kurma çabası yoktur. Azınlık Okulları: Rumlar Heybeliada da bir Ortodoks ilahiyat okulu kurdular. (1844) Yahudiler 1854 de Musevi Asri Mektebini kurdular te Allians İsraelit adnda bir örgüt çok sayıda okul açmaya başladı Bu dönemde Ermeniler de pek çok okullar açmışlardır. Yabancı Okullar: a. Katolik Okulları: Saint Benoit, Saint Louis, Saint Joseph erkek okulları, Notre Dame de Sion kız okulu gibi b. Protestan Okulları: Robert Koleji, Amerikan Kız Koleji Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 36

37 Tanzimat Döneminde Öğretmen Yetiştirme 1- DARULMUALLİMİN 16 MART 1848 de Darülmuallimin adıyla ilk öğretmen okulu açıldı. Öğrenci sayısı idi. Öğrenciler sınavla alındı. Öğretim süresi 3 yıldı. İşlenen dersler: Öğretim yöntemi, Farsça, Aritmetik, Geometri, Alan Ölçümü, Astronomi, Coğrafya. 2- DARULMUALLİMİN-İ SIBYAN İptidai mektep okullarına öğretmen yetiştirmek için açılır. Başlangıçta öğretim süresi 1 yıldır. Ulum-i Diniye, İlm-i Mahariç ve Tecvid, Hesap, Tarih, Coğrafya, İmla ve İnşa, Hüsn-i Hat, Türkçe Sarf, Usül-i Cedide Üzere Tehecci 3- DARULMUALLİMAT 1870 de Darülmuallimin e çok benzeyen, kızlar için kadın öğretmen yetiştirmek amacıyla açılmıştır. Tedbir-i Menzil, Dikiş, Nakış, Ameliyet-ı Hiyatiye Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 37

38 Darülmuallimin Nizamnamesi 1851 Darülmuallimin i, rüştiye mekteplerinin ruhu konumunda tanımlayan nizamnamenin önemli bazı hükümleri şunlardır; Okula öğrenciler sınavla alınacaktır. Öğretim süresi 3 yıldır. Programın ilk dersi Usul-i İfade ve Talim (Ders Verme ve Öğretim Yöntemi) adını taşımaktadır. Öğretmenlik bir meslektir ve bu mesleğin okulu Darülmuallimin dir. Nitelikli öğretmen yetiştirmek amacıyla yeterli sayıda öğretmen yetiştirilecektir. Öğrencilerin sınavla alınıp dolgun burslarla desteklenecektir. Mezunların, göreve atanıncaya kadar, bilgilerini pekiştirmeleri için, maaşları da verilerek Darülmuallimin de tutulacaktır. Mezunlar, başarı derecelerine göre bir sıra ile göreve atanacaktır. Sırası geldiğinde atanacağı öğretim görevini beğenmeyen mezunun elinden diploması alınacak ve ona bir daha öğretmenlik veya bir eğitim görevi verilmeyecektir. Kız öğrenciler için görev yapma zorunluluğu bulunmayacaktır vb Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 38

39 Tanzimat Döneminde Eğitimin İdari Teşkilatı 1- Merkez Maarif Teşkilatı a) Meclisi Umumiye Nezareti b) Meclisi Kebiri Maarif Daire-i İlmiye Daire-i İdare c) Tahrirat Kalemi d) Muhasebe Kalemi 2- Vilayet Maarif Teşkilatı a) Mekatib-i Umumiye Mekatib-i Sıbyaniy Mekatib-i Ruştiye Mekatib-i İdadiye Mekatib-i Sultaniye b) Mekatib-i Aliye Darülmuallimin Darülmuallimat Darülfunun Osmanlı Döneminde Karşıyaka da öğretmenler Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 39

40 Eğitime Katkısı Olan Devlet Adamları Abdülmecit ( ) Reşit Paşa ( ) Sadık Rıfat Paşa ( ) Ali Paşa ( ) Fuat Paşa ( ) Ahmet Cevdet Paşa ( ) Ahmet Kemal Paşa ( ) Ahmet Cevdet Paşa ( ) Saffet Paşa ( ) Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 40

41 Tanzimat Dönemi Halk Eğitimi Çalışmaları 1840 Ceride-i Havadis, Tercüman-ı Ahval 1869 da çocuklar için dergiler de Darülfünun da halk eğitim dersleri da Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye halk eğitim alanlarında çalışmalar Cemiyet-i Tedrisiye Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 41

42 Tanzimat Dönemi Eğitiminin Önemli Temsilcileri Ziya Paşa ( Ebuzziya Tevfik ( ) Namık Kemal ( ) Ali Suavi ( ) Selim Sabit Efendi ( ) Selim Sabit Efendi Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu 42