I.Meşrutiyet ve Mutlakıyet Dönemi

Transkript

1 I.Meşrutiyet ve Mutlakıyet Dönemi

2 I. Meşrutiyet Dönemi Devletin iç ve dış sıkıntılar ve mali bunalımlarla boğuştuğu bir dönemin içinde, sorunlarla boğuşulmaktadır. Genç Osmanlılar denilen bir grubun siyasi etkileri ve nüfuzu gelişmekteydi 10 Mayıs 1876 da İstanbul da medrese öğrencileri, iç ve dış olumsuz gelişmelerden yöneticileri sorumlu tutup derslere girmemiş ve Babıali ye saldırmışlardı. Padişah Abdülaziz sadrazam Mahmut Nedim Paşa yı ve ekibini görevden almış ancak bu yeterli olmamıştı. Yeni hükümeti kuranlar padişahı da devirmek istiyorlardı ve 30 Mayıs 1876 da V. Murat ı tahta çıkardılar Ancak onun akli dengesinin bozuk olduğu ortaya çıktığından, 31 Ağustos 1876 tarihinde II. Abdülhamit tahta çıkarıldı. Abdülhamit, sanayi mektepleri ve ıslahhanelerin kurucusu Vali Mithat Paşa yı Aralık 1876 da sadrazamlığa getirdi Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 2

3 23 Aralık 1876 tarihinde Kanunu Esasi yürürlüğe konularak I. Meşrutiyet ilan edildi. Bu siyasal gelişmeler Tanzimat ın doğal gelişimi olarak değerlendirilmektedir. Meşrutiyetten amaç, devletin şeklinin tam Avrupalı hale getirilmesidir. Bu gelişmede Avrupalıların istek ve zorlamalarının da etkili olduğu bilinmektedir Abdülhamit, kısa bir süre sonra Şubat 1877 de Mithat Paşa yı azledip İstanbul dışına çıkardı. Anayasa gereği, ilk Osmanlı meclisi 19 Mart 1877 de toplandı. Rusya nın Nisan 1877 tarihinde Osmanlı ya 93 Harbi olarak bilinen savaşı açması sonucu Osmanlı büyük bir yenilgi yaşadı. Ruslar batıda İstanbul önlerine kadar, doğuda Kars, Ardahan, Batum bölgelerini işgal ettiler. Bu savaş ve yenilgiler bahane edilerek 13 Şubat 1878 tarihinde parlamento süresiz tatil edildi ve Meşrutiyet sona erdi Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 3

4 Dönemin Eğitiminin Genel Özellikleri I. Meşrutiyetin çok kısa ömürlü olması, bu dönemde örgün ve yaygın eğitimde esaslı çalışmalar yapılmasını önlemiştir. Kanunu Esasi ile eğitim alanında önemli düzenlemelere gidilmiştir. Savaş nedeniyle eğitime ilişkin köklü uygulamalar yapılamamıştır. Yenilginin doğurduğu acılar ve felaketler, siyaset ve eğitim gibi pek çok alanlarda gelişmeleri durdurdu Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 4

5 Kanunu Esasi de Eğitimle İlgili Hükümler Madde 15: Emri tedris serbesttir, muayyen olan kanuna tebaiyet şartıyla her Osmanlı, umumi ve hususi tedrise mezundur. Madde 16: Osmanlı ülkesinde bulunan çeşitli toplumların umuru itikadiyelerine mütellik olan usuli talimiyeye halel getirilmeyecektir. Bu maddede, ülkedeki tüm okulların devlet denetiminde olduğu hükmü de yer almıştır. Madde 114: Osmanlı efradının kaffesince tahsil-i maarifin birinci mertebesi mecburi olacak ve bunun derecat ve teferruatı, nizamı mahsus ile tayin kılınacaktır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 5

6 Mutlakıyet Dönemi II. Abdülhamit in 13 şubat 1878 de parlamentoyu süresiz tatil etmesinden 23 temmuz 1908 e kadar geçen dönem

7 Mutlakıyet Dönemi Eğitiminin Genel Özellikleri Mesleki eğitime önem verilmiş, pek çok meslek ve sanat okulu açılmıştır. İlk kez özel eğitim alanında bir girişim olmuş, sağır dilsiz ve körler için bir okul açılmıştır. Yerli yabancı özel öğretim büyük gelişme göstermiştir. Genel eğitim ve okulların yaygınlaşması sağlanmıştır. Nicelik bakamından gözlenen başarılar eğitimin niteliğini yükseltmek gibi bir amaçla yürütülememiştir. Yetiştirilmek istenen insan tipi Osmanlılık idealine bağlı dindarlık, itaatkar, devletine bağlılık gösteren insan tipidir. Din ahlak derslerinin saatleri artırılmıştır. Öğretmenliğin meslekleşmesi için önemli düzenlemeler yapılmıştır. Maarif Nezareti den itibaren, ilk kez ülke çapında eğitim istatistikleri yayınlanmıştır. İlk kez yılları için Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye adıyla eğitimöğretim yıllıkları yayınlanmıştır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 7

8 İlköğretimde Yenilik ve Gelişmeler Yeni açılan okullar, Mekatib-i İptidaiye (iptidai mektepler -usul-i cedide mektepleri) adlarıyla Maarif Nezaretine bağlıydı. Eski okullar, Sıbyan Mektepleri (Usul-i atika mektepleri) adıyla Evkaf Nezaretine bağlıydı. İlkokullar için 1892 de çıkarılan bir talimat, bu okullar ve öğretmenleri hakkında yeni ve önemli düzenlemeler getirmiştir de iptidai mekteplere muallim tayin edileceklerin Darülmuallimin-i İptidai den şahadetname almış bulunmaları ya da bir sınav sonunda yeterliliklerini kanıtlamış olmaları, ayrıca iyi ahlaklı olmaları şartı getirilmişti. Talimatta bu kurumlar 4 yıllık olarak belirtilmiş olsa da, programlarının 3 yıllık olması, bu okulların fiilen 3 yıllık olduğunu göstermektedir Programları: Şehirlerde: Elifba, Kur an, Tecvit, İlmihal, Ahlak, İmla, Kıraat, Osmanlı Tarihi, Coğrafya, Hesap, Hüsn-i Hat Köylerde: Elifba, Kur an, Hesap, İlmihal, Kıraat, Hat Okul masrafları, daha önce olduğu gibi mahallin halkı tarafından karşılanmıştır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 8

9 Ortaöğretimde Yenilik ve Gelişmeler yılları arasında Rüştiye yi de içine alan idadilerin yaygın olarak taşrada açıldığı görülür. İdadiler, Rüştiyelerle birlikte İl merkezlerinde 7 yıl, sancak merkezlerinde 5 yıl olarak düzenlenmiştir. Böylece yaygınlaşan öğretim kurumları, serbest mesleğe, yüksek öğretime ve mahalli devlet hizmetlerine eleman hazırlamışlardır. Abdülhamit dönemi sonlarında ülkede 619 Rüştiye mektebi ve bunların 74 ü kızlara ait idi. Tüm Rüştiyelerde 40 bin kadar öğrenci bulunuyordu. İdadilerin sayısı da 109 ve öğrenci sayısı 20 bin kadardı. İdadiler; Rüştiyeler üzerinde eğitim verdiğinden, bazen onları da kapsadıklarından, resmi belgelerde bu kurumların programları birlikte verilmiştir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 9

10 7 Yıllık İdadi Programları Şöyledir: Kur an ve Ulüm-i Diniye, Tecvid Edebiyat ve Ahlak Kitabet-i Resmiye Arabi, Farisi, Fransızca Kavanin Hesap Usul-i Defteri Cebir Elsine (Rumca, Ermenice, Bulgarca) Hendese Müsellesat Kozmoğrafya Makine Hikmet-i Tabiiye ve Kimya Tarih, Coğrafya İlm-i Servet Malümat-ı Nafia ve Hıfzıssıhha Hüsnü Hat, Resim Münif Paşanın Maarif Nazırlığı sırasında İstanbul da 1880 de Kız İdadiyesi açılmıştır. Bu okulda, genel kültür dersleri, Türkçe, Fransızca, Almanca, İngilizce, Musiki, el ve ev işleri dersleri okutulmuştur de il merkezlerindeki yatılı idadiler ziraat, ticaret ve sanayi şubeleri oluşturularak, çok amaçlı liselere dönüştürüldüler Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 10

11 Öğrenci Disiplini Öğrencilere verilen ve hafiften ağıra doğru cezalar ile basitten mükemmele doğru ödüller şöyledir: CEZALAR: İhtar ve tembih: (Uyarı) Tekdir: (Müdür uyarısı) Tevkif: (Teneffüsten men) Alenen tekdir:(şiddetli uyarı) İhbar ve şikayet:(veliye bildirim) İhrac-ı muvakkat: (1Hft-1Ay) İhraç-ı kati: (Sürekli uzaklaştırma) ÖDÜLLER: (Evrak-ı Takdiriye) Aferin: Okul Müdürünce verilir) Tahsin/Tahsinname: Arasınavda birinci olana müdürce verilir-(4aferin değerinde) İmtiyaz: Müdür tarafından verilir, (2 Tahsin veya 8 Aferin değerinde) Levha-i iftihar: Basılı kağıt değildir, Büyükçe bir levhaya öğrencinin adı yazılır. (4 Tahsin derecesindedir.) Mükafat: Basılı kağıt,(2 Levha-i İftihar) değerinde, Rüştiye Mektepleri müdürünce imzalanır. Ayrıca Zikri Cemil denilen bir tür övünç belgesi de verilmekteydi Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 11

12 Çeşitli Aferin Belgeleri Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 12

13 Tahsin Belgesi İmtiyaz Belgesi Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 13

14 İmtiyaz Belgesi Zikri Cemil Belgesi Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 14

15 Sınav sistemi Bir okula giriş(duhul) sınavı dışındaki sınavlar ikiye ayrılır: 1. İmtihan-ı hususi: Ara sınavı anlamındadır ve üç ayda bir dersin öğretmeni tarafından yapılır. 2. İmtihan-ı umumi: Her öğretim yılı sonunda,rüştiye ya da idadî mektepleri idaresince tayin edilen mümeyyizler vasıtasıyla yapılır. Mümeyyizler genellikle başka okulların öğretmenlerinden oluşur. Sınav tarihi 10 gün önceden öğrencilere duyurulur. Bu süre içinde ders öğretmenleri tekrarlarla öğrencilerini sınavlara hazırlar Mümeyyizler sınavı sözlü yaparlar ve notları kesindir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 15

16 Notlar: 9-10 : Aliyyül Ala (Pekiyi) 8 : Ala (İyi) 6-7 : Karib-i Ala (İyiye yakın) 5 : Vasat (Orta) 4: Karib-i Vasat (Ortaya yakın) 3: Zayıf 1-2: Edna (Çok zayıf) Genel imtihanda sınıfı geçmek için her dersten en az 4 almak, not ortalamasının da en az 5 olması gerekir. Şahadetname almak için not ortalamasının 6 olması gerekir. Not ortalaması 5 ten yüksek ve iki dersi 4 den düşük öğrenciler yıl sonu sınava alınır, bir dersten de olsa başarısız olanlar sınıfta kalır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 16

17 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 17

18 Okulların Çalışma ve Tatil Sistemi 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi 25. maddesine göre Rüştiye ve İdadilerde: Okullarda dersler Temmuz başında kesilir. Temmuzun ilk günü sınavlara hazırlık yapılır Son 15 gün içinde sınavlar yapılır Ağustos arası genel tatil (Yaz tatili) yapılır. Okullar 23 Ağustosta tekrar açılır Müslüman okulları; Ramazanın son haftası ile bir sonraki ayın ilk haftası dahil olmak üzere 15 gün tatil edilir. Kurban bayramında da bir hafta tatil edilir. Kandil günleri ve Cuma günleri tatil edilir. Gayrimüslim okulları da ancak kendi bayram ve özel günlerinde tatil edilebilir. Tüm okullar, padişahın doğum ve tahta çıkış yıldönümlerinde tatil edilir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 18

19 Yükseköğretimde Yenilik ve Gelişmeler 1900 de yeniden açılan Darülfünunda üç bölüm bulunmaktadır. Bunlar: Ulüm-u Aliye-i Diniye Şubesi (4 Yıl) Edebiyat Şubesi (3 Yıl) Ulüm-u Riyaziye ve Tabiiye Şubesi (3 Yıl) Darülfünunun açılmasında, o yıllarda, yasağa rağmen, tahsil görmek için yurtdışına kaçan öğrencileri engellemek amacı öne çıkmaktadır. Mekteb-i Mülkiye binasında açılan okulun müdürlüğüne Mülkiye Mektebi müdürü bakmıştır. Bu dönemde açılan başlıca yüksek okullar: Mekteb-i Hukuki Şahane (1880) Mekteb-i Mülkiyeyi Şahane (1859) Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye (1867) Mülkiye Baytar Mektebi (1889) Mekteb-i Harbiye (1834) Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 19

20 II. Abdülhamid'in Pekin'de yaptırdığı Hamidiye Üniversitesi'nin açılış fotoğrafı Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 20

21 Mesleki ve Teknik Eğitim Sanayi-i Nefise Mektebi (1882) Hendese-i Mülkiye Mektebi (1883) Lisan Mektebi(1883) Ticaret Mektebi(1884) Fenni Resim ve Mimari Mektebi (1887) Bağ ve Aşı Ameliyat Mektebi(1887) Ameli ziraat Mektepleri(1887) Polis Dershanesi(1889) Aşı Memurları Mektebi(1892) Gümrük Memurları Mektebi(1892) Tüccar Kaptan Mektepleri(1886) Aşiret Mektebi(1892) Çoban Mektebi(1898) Darülhayr-ı Ali(1903)(çocuk esirgeme kurumu) Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 21

22 Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 22

23 Mektebi Aşireti Hümayun Sultan II. Abdülhamid tarafından, 21 Eylül 1892 tarihinde Akaretler semtinde açıldı. Mektebe ilk olarak Halep, Bağdat, Suriye, Musul, Basra, Diyarbakır, Trablusgarp vilayetlerinden ve Kudüs, Bingazi ile Zur sancaklarından, kabiliyetli ve muteber ailelerin 12 ile 16 yaş arasındaki çocukları alınmıştır. Önce iki yıl, sonra beş yıla çıkarılan okulun öğretim programında, Kuran-ı Kerim, fıkıh, ilmihal gibi din bilgileri yanında, zamanın fen bilgileri, Fransızca, Türkçe, coğrafya, tarih, edebiyat ve askerî dersler okutuldu. Mezun olan çocuklar, Harbiye ve Mülkiye mekteplerine gönderildiler. 1906'da çıkan yemeklerle ilgili bir ayaklanma yüzünden kapatılmıştır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 23

24 Özel Öğretim, Azınlık ve Yabancı Okullar Bu dönemde tüm özel okullar büyük gelişme göstermişler. Azınlık ve yabancı okulları rahatça zararlı eylemlere girişebilmişler. Devletin denetimi kağıt üzerinde kalmıştır. Yabancı okullar; Katolik okulları ve Protestan okulları olmak üzere ikiye ayrılmış 15 ocak 1884 te İstanbul da Şemsülmaarif adında ilk Türk özel okulu açılmış.bu okul daha sonra İstanbul Erkek Lisesi nin temelini teşkil etmiştir te Nümune-i Terakki adında başka bir okul açıldı de Mekteb-i Hamidi adında bir özel okul açıldı.bu okulda hem idadiye hem de Rüşdiye sınıfları vardı te 28 özel Türk okulu vardı. Hepsinin de hem idadiye hem de Rüşdiye sınıfları vardı. Azınlık okulları; Rum, Ermeni ve Yahudi okullarıdır. Bu okullar İstanbul da ve taşrada önemli gelişmeler göstermiştir. Tanzimat dönemi yabancı okullarına ilave olarak bu dönemde Rus, Avusturya, Macaristan ve İran,İstanbul da okullar açmışlardır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 24

25 Azınlık ve Yabancı Okulların Osmanlı ya Etkileri Olumsuz etkileri: Müslüman halka batılı Hıristiyan halkın güçlü ve üstün olduğunu benimsetme çabaları Türkiye de Protestanlığı yaymak ve halkın padişaha olan inancını sarsmak Halkı Batı hayranlığı ve taklitçiliğine yönlendirmek Hıristiyan azınlıkları devlete başkaldırmaya teşvik Olumlu etkileri: Toplumda yabancı dil bilenlerin artması Kızların eğitimine katkıları Açtıkları yetimhaneler vs. ile çocukları korumaları Hastaneler ve sağlık ocaklarıyla verdikleri hizmetler Bazı sanayi ve tarım aletlerinin topluma girmesi Batılı eğitim ve öğretim anlayışının tanıtılması Yaptıkları meslek ve iş eğitimi türünden çalışmalar Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 25

26 Özel Eğitimde Gelişmeler Osmanlı da genel amaçlı ilk özel eğitim kurumu 1889 da dilsiz ve sağırlar için açılan Dilsizler Mektebidir. Avusturyalı Grati Efendinin girişimiyle İstanbul da Ticaret Mektebi içinde açılmıştır. Okulun müdürü ve bazı dersin öğretmenliğini de Grati Efendi yürütmüştür. Bu zat bir yıl sonra aynı yerde Körler Okulunu açmıştır. Maarif Nazırı Münif Paşa nın ilgisiyle bu okullar geliştirilmiştir de Grati Efendinin ölümü ve Münif Paşanın da sadrazamlığının sona ermesiyle bu okullara ilgi azalmıştır. Ama mektepleri 1898 de kapatılmıştır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 26

27 Öğretmen Yetiştirme Politikaları 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesinde yer alan Darulmualliminle ilgili hükümler 1891 de değiştirilmiştir. Darulmualliminin idadi şubesi kapatılarak iptidaiye, rüştiye, aliye şeklinde 2 yıllık 3 şube açılmıştır. İptidai şubesine girmek için konulmuş sınavı geçmek, iyi ahlaklı olmak, 18 den küçük, 30 dan büyük olmamak, sakat ve özürlü olmamak şartı konmuştur. Okul burslu olduğu için mezunlar öğretmenlik yapmak veya aldıkları bursları iade etmek zorundadırlar. Rüştiye şubesine iptidai şubesinden mezun olanlarla idadi mezunları sınavsız alınır. Darülmuallimat; iptidai mektepleri ve rüştiyelere kadın öğretmen yetiştiren 3 yıllık bir okuldur teki bir düzenlemeye göre 6 yıllık bir ihtiyat kısmı oluşturulmuştur. Bu kısım kız rüştiyeleri düzeyindedir. Buradan çıkanlarla kız rüştiyeleri mezunları Darulmuallimata sınavsız alınırlar Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 27

28 İdadilere müdür ve öğretmen olarak çok sayıda mülkiye mektebi mezunu doğrudan tayin edilmiştir. Bir kısım mülkiyeliler de maarif müdürlüğü ve diğer eğitim hizmetlerini üstlenmişlerdir. İdari görev üstlenen mülkiyelilerin hepsi ek görev olarak öğretmenlik de yapmışlardır. Bu dönemde ilkokul öğretmeni yetiştirilmesine daha çok önem verilmiştir. Yeni usule uygun öğretmen yetiştirmek için Darulameliyat adında bir uygulama okulu da açılmıştır. İlkokul öğretmeni yetiştirmek için 1875 ten itibaren Bosna, Girit, Konya, 1882 den sonra da Sivas, Bursa, Amasya, Kastamonu, Kudüs, Trabzon, Edirne, daha sonra da Selanik, Kosova, Manastır, Aydın, Halep, Elazığ, Erzurum, Musul, Van ve Bolu da okullar açılmıştır. Buna rağmen öğretmen ihtiyacını karşılamada yetersiz kalındığında köy ve kazalardan toplanan imam ve öğretmenlere usul-i cedide üzere formasyon eğitimi verilmiştir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 28

29 Bu dönemde öğretmenliğin meslekleşmesi için muallimlikte meslek-i ihtisas tesisine dair talimat başlığını taşıyan önemli bir belge yayınlanmıştır. Belgenin birinci maddesinde öğretmenlik mesleğine giriş için şu şartlar konmuştur: İyi ahlak ve davranışlı olan Öğretim görevinden başka bir görev ya da memuriyetle uğraşmamak Kendine verilecek derse bağlılık ve ihtisasa uymak Görüldüğü gibi bu hükümler günümüzde bile önemini korumaktadır. Talimatta meslek-i talime duhul hakkı darulmuallimin mezunlarına münhasırdır hükmünün rüçhan hakkından farklı değildir. Çünkü yüksek öğretim yapmış olanlardan bir fende ihtisası olanların o alanda muallim olabileceklerine dair talimatta hüküm vardır. Darülmuallimini bitirenler bir göreve atanmadan önce İstanbul da 6 ay bir öğretmenin yanında staj göreceklerdir. Talimatın 16. maddesinde birden fazla derse giren öğretmenlerin girdiği derslerin birbiriyle mümkün olduğunca ilgili olması istenmektedir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 29

30 Eğitimin İdari Teşkilatlanması Temmuz 1879 da Nezaret Merkez Teşkilatı, öğretim basamaklarına göre daireler halinde düzenlenmiş ve bu yapı Cumhuriyet döneminde de geçerli olmuştur. Merkez Örgütü Taşra Örgütü Yurtdışı Örgütü Bağlı Kuruluşlar Dönemin Maarif Nazırları: Münif Paşa: 1877, , (toplam 9 yıl 3 ay) Zühtü Paşa: (10 yıl 7 ay) Haşim Paşa: Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 30

31 Gizli Hürriyet Hareketleri ve Öğretmenler Öğretmenlerden bazıları gizli faaliyetlere katılarak doğrudan siyasetin içine girmişlerdi. Öğrencilerine ve çevrelerine rejim aleyhinde siyasi nitelikte yeni fikirler aşılıyorlardı. Bunlardan bazıları; Selanik Askeri Rüştiye si Tarih ve Edebiyat öğretmeni Hakkı Baha, Askeri Rüştiye nin müdürü ve sonradan ittihat ve terakki partisinin önemli isimlerinden Bursalı Tahir, Selanik Darülmuallimin i müdürü hoca Mahir gibi isimlerdir. Örneğin, İsmail Mahir Efendinin (Hoca Mahir) evi ve Selanik Darülmuallimin i, İttihat ve Terakki Fırkasına alınacakların yemin etme yerleri idi. Bu tip öğretmenlerle, sürgün, işten çıkarma gibi çeşitli mücadeleler yapılmıştı. Sürülen öğretmenler gittikleri yerlerde yeni fikirlerin yayılmasında etkili olmuşlardır. Öğrencilerine ve çevrelerine siyasi fikirler aşılayan öğretmenler daha ziyade Tıbbiye, Harbiye, Mülkiye gibi yüksek okullardan orta dereceli sivil okullara gelen öğretmenlerdir Tıbbiye: Hürriyet kazanının kaynadığı bir kurumdu. İttihat ve Terakki Cemiyeti Tıbbiyeli öğrenciler tarafından 1889 dakurulmuştu. Harbiye: 1897 de bazı öğretmenler öğrencileri rejime karşı komite kurmaya teşvik etmişlerdir. Mülkiye mektebi de yeni fikirlerin ocağı olmuştu Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 31

32 Münif Paşa nın Eğitimci Kişiliği ( ) Gaziantep te doğmuş devlet adamı, şair ve yazar. Üniversite tahsili elçilik kâtibi olarak gittiği Berlin de yaptı. Berlin de kaldığı müddet içinde Avrupa kültür ve yaşayışına hayranlık duyarak, gördüklerini Osmanlı ya taşımaya çalıştı. Mecmua-i Fünûn adlı dergiyi çıkardı, Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye yi kurdu. Bir ara Ticaret Nâzırı, daha sonra iki defa Maarif Nâzırı oldu. Bir müddet İstanbul Hukuk Fakültesinde siyasi tarih, hukuk tarihi ve ekonomi dersleri verdi. Yazdığı ve batıdan çevirdiği çeşitli eserlerle Türk edebiyatının doğudan kopup batıya yönelmesinde önemli rol oynadı. Böylece Avrupa kültürünün benimsenmesi ve yayılması için çalıştı. Türk toplumuna Avrupai tarzdaki yeni kavramları göstermek ve tanıtmak hususunda önemli rol oynadı Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 32

33 Mehmet Said Paşa nın Eğitim Tarihindeki Yeri ( ) Erzurum doğumlu Osmanlı devlet ve siyaset adamıdır II. Abdülhamit döneminde yedi ve II. Meşrutiyet döneminde iki kez olmak üzere, toplam dokuz dönem Sadrazamlık yapmıştır. Abdülhamit'in isteği ile Meşrutiyet'in yeniden ilanına aracılık etti. II. Abdülhamit'in tahttan indirilmesinde de baş rolü oynamıştır. Eğitimi hakimiyetin, cehaleti mahkûmiyetin şartı görmüş, yaşanan sıkıntıları genel bir eğitimsizliğe bağlamıştır. Ortaöğretim olmadan yüksek öğretimin gelişmeyeceği gerekçesiyle ortaöğretime önem verdi. Genel ve mesleki ortaöğretim için pek çok okul açtı (İstanbul da 17, vilayetlerde 119 Rüştiye ve 30 kadar İdadi), Rüştiyelerde Fransızca dersini zorunlu ders olarak koydurdu. Okul yapımı için 1880 de maarif vergisi getirmiş, okul binalarının yapımını gece-gündüz sıkı bir şekilde denetlemiştir. Kütüphane işini de önemsemiş, 1884 te Beyazıt Devlet Kütüphanesini açmıştır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 33

34 Ahmet Mithat Efendi 1844 yılında İstanbul'da doğdu. Küçük yaşta, babası ölünce Mısır Çarşısı'nda çıraklığa verildi. Burada çalışırken okuma yazma ve Fransızca öğrendi. Niş, Rusçuk, Bağdat gibi şehirlerde memurluk yaptı. Bağdat ta Mithat Paşa nın açtığı sanat mektepleri için Hace-i Evvel ve Kıssadan Hisse adlı ders kitaplarını yazdı. Çoğu halk eğitim amaçlı iki yüz civarında eseri vardır de İstanbul daki evinde bir küçük matbaa kurarak kendi yazı ve eserlerini yayınlamaya başladı. Sürgün gittiği Rodos ta 1873 te yeni yöntemlerle (Usul-ü Cedit) öğretim yapan bir okul açtı. Uzun süre Darülmuallimin de pedagoji dersleri okuttu. Bir yandan Tercüman-ı Hakikat gazetesini çıkarırken diğer yandan Darülfünun 'da dünya tarihi ve dinler tarihi derslerini ölünceye kadar vermeye devam etti. O mücadelesinde, rejimle uğraşmak yerine halkın eğitimi ve bilinçlenmesi çabalarını tercih etti. Eğitim bilimine dair çeviri ve uyarlama yoluyla hazırladığı yazı ve eserleriyle de eğitime hizmet etmiş, Türk eğitim tarihinde yerini almıştır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 34

35 Ahmet Rıza Bey İstanbul da 1858 de doğdu. Galatasaray Sultanisini bitirdi. Bir süre Babıali Tercüme odasında çalıştı, daha sonra Fransa ya giderek orada Ziraat Mektebi ni bitirdi (1884). Yurda dönüşte Bursa İdadisinde müdür ardından M E Müdürü oldu Eğitimin ıslahı konusunda çabalar gösterdi, bakanlığa öneriler sundu. Bursa daki azınlık ve yabancı okulların zararlı faaliyetlerine karşı neler yapılması gerektiğine ilişkin raporlar hazırladı da Paris e gitti ve II. Abdülhamit yönetimine muhalefet edebilmek için burada kaldı. Burada Meşveret gazetesini çıkardı. Çeşitli gazete ve dergilerde Osmanlı yönetimini eleştiren yazılar yayımladı. İstanbul da kurulan İttihat-ı Osmaniye Cemiyeti üyeleriyle yazıştı te İttihat ve Terakki Cemiyeti adını alan örgütün Paris şubesi başkanlığını üstlendi. Devlet ve eğitime ilişkin görüş ve önerilerinde pozitivizmin büyük etkisi olmuştur. II. Meşrutiyet ilan edilince İstanbul a döndü ve hürriyetin babası sıfatı ile törenle karşılandı. Açılan Meclis-i Mebusan Başkanlığına seçildi Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Ticaret Üniversitesi 35