EYD 536 Öğretmen Eğitimi Yaklaşımları 3. İlk Yenileşme Dönemi Sonrasında Öğretmen Yetiştirme Politikaları

Transkript

1 EYD 536 Öğretmen Eğitimi Yaklaşımları 3. İlk Yenileşme Dönemi Sonrasında Öğretmen Yetiştirme Politikaları Dr. Ali Gurbetoğlu

2 3. İlk Yenileşme Dönemi Sonrasında Öğretmen Yetiştirme Politikaları Eğitimde Yenileşme Hareketleri Eğitimde Batılılaşma Çabaları ve Yeni Öğretmen Tipinin Özellikleri Rüştiyelerin Öğretmen Sorunu ve Darulmuallimin Öğretmen Yetiştirmede Nicelik ve Nitelik Sorunu Tanzimat Sonrası Osmanlı Eğitim Sistemi ve Öğretmenlik Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 2

3 Eğitimde Yenileşme Hareketleri: Osmanlı Devleti 18. yüzyıldan sonra Avrupa yı örnek alan ıslahatlar yapmaya başladı. Bu çalışmalarda, askeri alanda yaşanan başarısızlıklar gerekçe gösterilerek, sadece askeri okullarla sınırlı kalmak üzere ilk kez batılı tarzda okulların düzenlenmesi esas alınmıştı. Bu çerçevede; 1727 yılında matbaa kullanılmaya başlanmış, ilk basılan eser Arapça Türkçe sözlük olan Vankulu lügati olmuştur. Kısa ömürlü Hendesehane (Riyazi dersler hendese adı altında okutulduğundan) açıldı (1734). Mühendishane-i Bahr-ı Hümayun adıyla askeri deniz mühendislik okulu açıldı (1776). İstihkâm ve topçu subayı yetiştiren Mühendishane-i Berr-i Hümayun adlı kara mühendislik okulu açıldı (1795). Ordunun doktor ihtiyacı için Tıphane-i Amire ve Cerrahhane-i Mamure kuruldu (1827). Bu gelişmeleri 18. ve 19. yüzyıllarda sanayiden hukuka, ticaretten eğitime birçok kurumun açılması izledi. Açılan bütün bu kurumlar için ortaya çıkan öğretmen ihtiyacının giderilmesi önemli bir sorun olmuştur Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 3

4 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 4

5 Bu kurumlarda okutulan Güzel yazı, Arapça ve diğer bir takım temel dersler için öğretmenlere ihtiyaç vardı. Ayrıca bir takım fen ve riyaziye derslerinin hendese adı altında okutulması fen ve teknik eğitim konusunda öğretmen ihtiyacını önemli hale getirmişti. Bu askeri okullarda Fransızca ve İngilizce gibi yabancı dillerin zorunlu olarak okutulması, yabancı hoca ihtiyacını da gündeme getirmişti. Ayrıca açılan tıphaneler için de başta anatomi olmak üzere değişik alanlarda öğretmen ihtiyacı doğmuştu. Bu kurumlarda istihdam edilmek üzere sağlanacak öğretmenler için ilk kaynak kuşku yok ki mevcut sistem içerisindeki medreselerdir. Ancak, tahsil sonrası, Avrupa görmüş, oralardaki ilmi gelişmelerden haberdar olan entelektüellerden de bu amaçla yararlanılması yoluna da gidilmiştir. Bir diğer kaynak da yurtdışından öğretmen getirtilmesi yolu olmuştur. Yurt dışından getirtilen öğretmenler daha ziyade dil, tıp ve fen bilimlerine ilişkin derslerde uzman olanlardan seçilmekteydi Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 5

6 Eğitimde Batılılaşma Çabaları ve Yeni Öğretmen Tipinin Özellikleri Medresenin zayıflama sürecinde bu kurumların ıslahı yolunda köklü çabalar gösterildiği söylenemez. Bu durum medreselerin en azından bazıları için çok önceden gözden çıkarıldığının işaretidir. Özellikle 18. Yüzyıl sonrası Avrupa da ortaya çıkan sanayi olgusu batılı eğitim sistemlerinin itibar kazanmasını sağlamıştı. Buna bir de Osmanlı nın çöküş sürecinde yaşadığı sorunlar penceresinden bakınca batılılaşmanın dayanılmaz cazibesi daha iyi anlaşılır. Eğitimin batılı modele göre şekillendirilmesi dönemin aydınlarının hayallerini süslemekteydi. Ancak medrese gibi köklü ve saygın bir kurumdan bir anda vazgeçmek de pek kolay değildi. O nedenle medrese hedef gösterilmeden, savaşlardaki başarısızlıklar ve sırf askeri başarılara duyulan ihtiyaca vurgu yapılmak suretiyle askeri eğitimin Batılılaştırılmasına dönük girişimler başlatılmıştır. Bu konuda, Avrupa nın çağdaş ilmini Osmanlı ya taşımak gibi çok makul bir amaç da ileri sürülmüştür Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 6

7 Batılı tarzda eğitim vermek üzere oluşturulan askeri eğitim kurumlarda, Avrupa dan getirilen yabancı eğitimcilerden temel eğitimini alan askerler, eğitimlerinin önemli bir kısmını Avrupa da, özellikle Paris, Londra, Viyana da tamamlıyorlardı. Askeri eğitimlerini tamamlayanların önemli bir kısmı da devlet bürokrasisinde, eğitim kurumlarında yönetici ve öğretmen olarak görevler üstlenmişti. Böylece bu askeri kurumlar hem medreseden hem de Enderun dan misyon devralma konumuna gelmişler ve Türk bürokrasi ve eğitim tarihinde önemli bir bürokrat ve öğretmen kaynağı konumuna yükselmişlerdi. Bu süreçte geleneksel eğitim kurumlarından yetişenler nüfuz daralması yoluyla devlet kurumlarından tedricen uzaklaştırılmıştır. Tanzimat ın böyle bir hazırlık süreci sonunda ilan edilmesi, Tanzimat la birlikte devlet yapısının batılı tarzda yeniden şekillendirilmesine ilişkin inancın bir ifadesi sayılabilir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 7

8 Askeri eğitimin yanısıra sivil eğitimin de Batılılaştırılmasının ilk adımlarının Rüşdiye mektepleriyle atılması bu askeri öğretim kurumlarına yüklenen görevin büyüklüğünü göstermektedir. Nitekim Osman Ergin, askeri okulların Batılı tarzda düzenlenmesine karşın sivil eğitimde bu girişimlerin yaklaşık altmış yıl gecikmeyle başlamasını, askeri okulların yeterli mahsul vermesinin beklenmesine bağlar. Burada tartışılması gereken konu eğitimin Batılılaştırılması değil, batılılaşmanın yüzeysel, kuru bir taklitten öteye gidemediği için batılının yaşadığı sosyo-kültürel sorunların eğitim yoluyla Osmanlı ülkesine taşımış olmasıdır. Bir diğer dikkat çeken konu da, askeri alanda başlayıp daha sonra sivil eğitimin de batılılaşmasını sağlayan kurumsal yapıların, Osmanlı devlet bürokrasisine uzman yetiştiren Enderun Mektebinin işlevini süratle devralmalarıdır. Bu husus Türk modernleşmesinde öğretmenlerin ve okul kurumunun fonksiyonunu gösteren dönüm noktasıdır Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 8

9 Sivil Eğitimin Batılılaşmasında İlk Adım Rüşdiyeler Osmanlı da sivil eğitimin Batılılaştırılmasında ilk adımı Rüşdiye mektepleri oluşturur. Bu kurumların düzeyleri (ilkokul mu yoksa ortaokul mu oldukları) tartışmalı olsa da Batılılaştırma çabalarının bu okullardan başlatılmasının bunların düzeyine ilişkin tartışmalarla ilgisi yoktur. Bu okulların, askeri okullara kaynaklık etmesi amacıyla kuruldukları çok bilinen bir rivayettir. Nitekim bu gerekçenin de askeri okulların kuruluşunda olduğu gibi göstermelik olduğu düşünülebilir. Zira bu okulların kuruluşu 1839 da Tanzimat ın ilanının hemen öncesine rastlar. Bu kurumların taşrada açılmaları ise 1853 ten sonra, yani 1848 de açılan Darülmuallimin in ilk mezunlarını vermesinden sonradır. Bu kurumların mezunlarının o dönemde Tanzimat vesilesiyle devlet yapısındaki düzenlemelerde ortaya çıkan memur açığını kapatmada kullanıldığı ve böylece memur yetiştiren kurumlara dönüştüğü bilinmektedir. Mezunlarının memur olmak için askeri okullara iltifat etmedikleri gerekçesiyle askeri okullara kaynaklık edecek Askeri Rüşdiye lerin açılışı ise 1875 ten itibaren başlamıştır. Askeri Rüşdiye lerin 36 yıllık bir gecikmeyle açılmış olması da düşündürücüdür Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 9

10 İlk kız rüştiyesi yirmi yıl sonra (1859) İstanbul da açılmış, bu kız rüştiyelerinin İstanbul dışına yaygınlaşması da 1870 te Darülmuallimat ın açılmasından sonra gerçekleşmiştir. Kızların eğitimine dönük, batılı tarzda okul açma girişiminin ekonomik olduğu kadar sosyolojik bazı sebepleri olduğu görülmektedir. Erkeklerin eğitimine öncelikli olarak el atılması, o günün şartlarında sosyo-kültürel değişim açısından erkeklerin daha etkin olmalarından kaynaklandığı düşünülebilir. Bu durum kızların eğitiminin bir müddet daha ertelenmesinin temel nedenini açıklayıcıdır. Sivil eğitimin, zamanın ilkokulları olan sıbyan mektepleri dururken, Rüşdiye adında ortaokul düzeyinde bir okul ihdas edilerek bu kurumlardan başlatılması ilginçtir. Ahmet Cevdet (Paşa) ilköğretime el atılmadan daha üst düzeyde okullar açılmasını, binaya orta katından başlanılması şeklinde eleştirir. Ancak unutulmamalıdır ki, o dönemde sıbyan mektepleri en yaygın öğretim kurumlarıdır. Buralarda asırlardır yerleşik olan mevcut sistemi değiştirmek oldukça güç bir iştir. Bu konuda Osman Ergin, sıbyan mekteplerinin ıslahına dönük bir teşebbüsün Medrese konusunda olduğu gibi ciddi bir direnişle karşılaşabileceğini söylemektedir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 10

11 Rüştiyelerin Öğretmen Sorunu ve Darülmuallimin Darülmuallimin Tanzimat döneminde yeni kurulan sivil bir öğretim kurumu olan rüştiyelere, batılı anlamda öğretmen yetiştirmek amacıyla 16 Mart 1848 tarihinde kurulmuştu. Kuruluşunda hocaların bir kısmının Mühendishane den veya subaylardan atandığı bilinmektedir. Bu okul, Türk eğitim tarihinde Öğretmen Okulu adıyla bilinen ilk kurumdur. Okulun, müdür Ahmet Cevdet Efendi nin 1851 yılında hazırladığı ilk nizamnamesi, öğretmenliğin saygınlığı açısından önemli belgelerden biridir. Nizamname, öğretmenlerin yetiştirilmesinden istihdamına kadar, günümüz açısından ibret alınacak ilkeler içerir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 11

12 Bu nizamnamede vurgu yapılan hususlardan; öğretmenliğin Darülmuallimin mezunu olma şartına bağlanması, ihtiyaç kadar öğretmen yetiştirilmesi, öğrencilerin dolgun burslarla desteklenmesi niteliğe önem verilmesi, mezunların atama öncesi geçici olarak okullarda görevlendirilmesi gibi hükümler dikkat çekicidir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 12

13 Darülmuallimin in kurulmasındaki temel amaçlardan birisi de öğretmen yetiştirmede bir standardı yakalamaktı. Farklı kurumlarda farklı hedef ve programlarla yetirilmiş öğretmen adaylarının aynı ülkenin çocuklarını aynı hedef ve idealler etrafında bütünleştirmesini beklemek hayalcilikti. Gökalp in 1917 de İttihat ve Terakki Kongresinde, birbirinden kopuk eğitim konusundaki görüşleri bu duruma açıklık getirmektedir. Nitekim birbirinden habersiz, birbirine ilgisiz, vatan millet devlet kavramlarına karşı duyarsız bir nesilden şikayetlerin, bu kurumun var edilmesinde katkıları olmuştur. Ona göre farklı iklim ve ideallerle yetişen öğretmenlerin çocuklara ortak idealler vermesi beklenemezdi. Nitekim Osmanlı da azınlık ve yabancıların devletin kontrolü dışında verdikleri eğitimleri ülke bütünlüğü ve güvenliği açısından sürekli sorunlar doğurmuştu. Bu kurumlarda görev üslenen öğretmenlerin sahip olduğu farklı düşünce ve idealler de bu sorunu katlayarak büyüttüğüne tarih tanıklık etmektedir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 13

14 Tanzimat a kadar nitelik ve nicelik bakımından öğretmenlerin durumları sürekli tartışılır olmuştu. Darülmuallimin ile bu tartışmaların yeni bir boyut kazandığı görülmektedir. Bu kurumlar öğretmen yetiştirmede kalitenin ön planda tutulduğunun bir ifadesi kabul edilebilir. İlk nizamnamede öngörülen ihtiyacı karşılayacak kadar öğretmen yetiştirilmesi düşüncesi ve 1851 de gereğinden fazla öğrenci alındığı gerekçesiyle öğrenci sayısının düşürülmesi, niteliğin yanında niceliğin de göz ardı edilmediğini göstermektedir. Ancak süreç içerisinde ihtiyaç durumu gözetilerek öğrenci sayısında gerekli artışlara gidilmemesi, sayısal yetersizlikler yüzünde alan dışı atamalara sebebiyet vermişti de Darülmuallimin nizamnamesine eklenen ihtiyaç kalmayıncaya kadar geçici olarak alan dışı atamalara imkan veren hüküm, yasal olmayan uygulamaları yasallaştırmış ve uzun yıllar devam edecek olan alan dışı atamaların yolunu açmıştır Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 14

15 Bu fiili durum, 1869 Tarihli Maarifi Umumiye Nizamnamesinde yer verilen, öğretmenlikte "öncelik hakkı" anlamında "Hakk-ı Rüchan" kavramıyla mesleği alan dışına açan uygulamalar yasal zemine kavuşturulmuştu. Böylece Darülmuallimin in kuruluşundan kısa bir süre sonra başlayan öğretmen yetiştirmede nitelik ve nicelik tartışmalarında nicelik yönü baskın gelmiştir. Nitelik-nicelik arasındaki öncelik tartışmaları Türk eğitim sisteminin en köklü tartışma alanlarından biri olarak halen varlığını sürdürmektedir. Bu sorun yoğun şekilde tartışılmaya devam ederken iki binli yılların hemen başından itibaren nicelik tartışmaları yeni bir boyut kazanmış, ilk defa ihtiyacın çok üzerinde öğretmen yetiştirilmesi sorunuyla yüz yüze gelinmiştir. Günümüzde öğretmenlik mesleği açısından niteliği tartışılabilecek bir büyük kitle, atanamayan öğretmenler olarak yeni bir sorunun ve tartışmanın odağını oluşturmuş durumdadır Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 15

16 Öğretmen Yetiştirmede Nicelik ve Nitelik Sorunu Tanzimat tan itibaren öğretmen eğitimine ilişkin yapılan düzenlemelerde hem niteliğin hem de niceliğin dikkate alındığı görülür. Dönemin şartlarına göre bazen nitelik ön plana çıkarken bazen de niceliğin öne çıkarıldığı görülmektedir. Tanzimat döneminde nitelik arayışının en somut görünümü 1848 de açılan Darülmuallimin dir tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile Darülmuallimin, Rüştiyeler yanında İdadi ve Sultanilere de öğretmen yetiştirecek şekilde yeniden düzenlenmiştir ten itibaren ilkokul öğretmeni yetiştirmek amacıyla Darülmuallimin-i İbtidai adıyla öğretmen okulları açılmıştır. Kız Rüşdiyelerine kadın öğretmen yetiştirmek için 1870 te Darülmuallimat açılmış, taşrada kız rüştiyelerinin açılmasına da bu tarihten sonra başlanmıştır de Darülmuallimin in, İptidaiye, Rüştiye, Aliye şubeleri şeklinde yeniden düzenlenmesi öğretmen eğitiminde nitelik arayışlarının göstergeleridir. II. Meşrutiyetin başlarında taşrada açılan 30 adet Darülmuallimin de nitelik arayışlarına örnektir. Öğretim kademelerine ve cinsiyete göre yapılan bu düzenlemelerin her biri öğretmenlikte nitelik arayışının ürünü olarak değerlendirilebilir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 16

17 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 17

18 Bunların yanı sıra 1851 tarihli ilk nizamnamenin 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesinde getirilen öğretmenlikte hakk-ı rüçhan denilen öncelik hakkı kavramıyla esnetilmesi, öğretmen temini konusuna ilişkin sıkıntılardan kaynaklanmıştır. Öğretmen ihtiyacını karşılamada yetersiz kalındığından köy ve kazalardan toplanan imam ve öğretmenlere usul-i cedid üzere formasyon eğitimi verilerek atamalarının yapılması da nitelikten ödün verilerek nicel sorunlara çözüm aramanın görünür uygulamalarıdır. Bir başka öğretmen kaynağı olarak Mülkiye mektebi mezunlarından yararlanılması, çok sayıda mülkiye mezununun maarif müdürlüğü, idadi müdürlükleri, öğretmenlik ve diğer eğitim hizmetlerinde istihdam edilmesini de bu cümleden değerlendirmek mümkündür. II. Meşrutiyetin hemen başlarında taşrada açılan 30 adet Darülmuallimin için ciddi öğretmen ve yönetici sıkıntıları yaşandığı bilinmektedir. Buraların öğretmen ihtiyacının önemli bir kısmının seyyar muallimler denilen, dışarıdan derse gelen öğretmenler ve rastgele seçilmiş yöneticiler oluşturmaktaydı. Bu gelişmelerin her biri, öğretmenlik konusunda niceliğin niteliğe tercih edildiği durumlara örneklerdir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 18

19 Tanzimat Sonrası Osmanlı Eğitim Sistemi ve Öğretmenlik: Osmanlı Devleti, ilk yenileşme döneminden itibaren eğitim alanında, askeri eğitimden başlayarak yeni bir rotaya girmiş, Tanzimat la birlikte eğitimin rotası sivil alanda da görünür hale gelmişti. Bu dönemde Maarifi Umumiye Nezareti (Genel Eğitim Bakanlığı) kurulduktan sonra vakıflara bağlı olanlar hariç tüm eğitim işleri bu nezaretin uhdesine bırakılmıştır. Bir taraftan Rüştiyelerin sayısı artırılırken diğer taraftan yeni öğretim yöntemleri ile birlikte örgün eğitimde, Batı da olduğu gibi ilk, orta ve yükseköğretim şeklinde derecelenmeye gidilmiştir. Bu dönemde Rüştiyelerden başlayarak, İptidai adıyla batı tipi ilkokullar, İdadi ve Sultani adlarıyla ortaöğretim, Darülfünun adıyla da yükseköğretim kurumları açılmıştı da çıkarılan Maarifi Umumiye Nizamnamesi ile eğitimdeki uygulamalar bir sisteme bağlanmıştır. Nizamnameye göre Darulmuallimin bünyesinde bu kademelere uygun öğretmen yetiştirmek amacıyla geniş çaplı düzenlemelere gidilmiştir. Bu sistem içerisinde; İlköğretim, Ortaöğretim, Yükseköğretim, Mesleki Eğitim, Azınlık ve Yabancı Okullar sayılabilir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 19

20 İlköğretim: Sıbyan Mektepleri: 4-12 yaşları arası çocukların devam ettiği Evkaf Nezaretine bağlı ilkokul seviyesindeki temel eğitim kurumlarıdır. İptidai Mektepler: Sıbyan Mekteplerinin muadili olup Maarif Nezaretine bağlı olarak 1860 sonrası açılmaya başlayan ilkokullardır. Ana Mektepleri: İlk olarak II. Meşrutiyet döneminde oluşturulan kurumlardır. İptidai mektepler bu kurumların devamı sayılır. Sıbyan mektepleri ana mekteplerini de içermektedir. Ortaöğretim: Daha önceleri medrese çatısı altında devam etmekte olan ortaöğretim kurumlarına bu dönemde yeni düzenlemeler getirilmiş, ortaöğretim Rüştiyeler ve İdadiler-Sultaniler şeklinde düzenlenmişti. Rüştiyeler: Askeri okullara öğrenci yetiştirmek amacıyla kurulan ilkokul sonrası okullardır. İdadiler: Yüksekokullara öğrenci yetiştiren lise düzeyinde okullardır. Bu okullar daha sonra rüştiyelerle birleşerek eğitim süresi uzatılmıştır. Sultaniler: Bunlar da vilayet merkezlerinde idadiler düzeyinde, lise konumunda okullardır. Yükseköğretim: İlk defa 1845 de kurulması kararlaştırılsa da başta 1860 da Darulfünun adıyla kurulan yüksek öğretim kurumlarıdır Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 20

21 Mutlakıyet döneminde açılan öğretmen okullarının sayısı giderek artmış ve 1890 yılına bu kurumların sayısı 40 a ulaşmıştı. Ancak bir süre sonra, öğretmen okullarının sayısı çeşitli nedenlerle azalmıştır. Bununla birlikte ihtiyaç, adam kayırma, mesleğin öneminin yeterince anlaşılmaması gibi nedenlerle alan dışından atamalar devam etmiştir. Hatta, sadece "okuma-yazma bilmek" öğretmen atanabilmek için yeterli görüldü. II. Meşrutiyet yıllarında da ilkokullara öğretmen yetiştirme konusunda Darülmuallimin-i İbtidailerin yaygınlaştırılması için çabalar gösterilmiştir. Bu amaçla 1913 de yayınlanan Tedrisat-ı İptidaiye Kanunu Muvakkatı nda (Geçici İlköğretim Yasası) düzenleme yapılmıştır. Bu kanunda her il merkezinde yatılı bir Darülmuallimin-i İbtidaiye (İlköğretmen Okulu) açılmasına dair bir madde yer almıştır. Bu maddenin, öğretmen okullarının ülke genelinde yaygınlaşmasında etkili olduğu görülmüştür Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 21

22 Mesleki Eğitim: Bu dönemde Ahilik geleneğinin önceki etkinliğini büyük ölçüde kaybettiği görülür. Bunun yerini önemli ölçüde, her biri değişik alanda nitelikli eleman yetiştirmeye dönük ortaöğretim kurumları almıştır. Öğretmen yetiştirmek için İstanbul da 1848 yılında açılan Darulmuallimin ile 1870 te açılan Darulmuallimat bu kurumlar arasında gösterilebilir. Bu kurumlar öğretmenliğin bir meslek olarak kabul gördüğünün tezahürü olarak bir anlamda meslek eğitimi veren kurumlardır. Daha sonraki yıllarda Islahhane adı verilen suça itilmiş çocukların bir sanat öğrenerek hayata katılmalarını sağlamayı amaçlayan bir tür sanat okulları olarak açılmışlardır. Yine özellikle Mutlakıyet döneminde hayat bulan Lisan Mektebi, Eczacı Mektebi, Hukuk Mektebi, Ticaret Mektebi, Ziraat Mektebi, Baytar Mektebi gibi birbirini izleyen çeşitli meslek okulları açılmıştır. Bu dönemde ayrıca Güzel Sanatlar, İktisat Okulu, Polis Mektebi, Konservatuvar, Ormancılık Mektebi, Maden Mektebi, Telgraf Mektebi ve Müze Mektebi gibi okullar açılmıştır Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 22

23 Azınlık ve Yabancı Okullar: Osmanlı Devleti nin bünyesinde yaşayan gayrimüslimler Fatih döneminden itibaren eğitim faaliyetlerini ibadethanelerinde ve açtıkları okullarda sürdürmüşlerdir. Yabancılar tarafından açılan misyoner mektepleri nin ilki 1535 te Kanunî nin Fransa ya verdiği imtiyazlar (kapitülasyonlar) sonrasında kuruldu. Fransa dan gelen Cizvitlerin 1583 te Galata daki Saint Benoit Kilisesi ne yerleşerek burada açtıkları mektep, Osmanlı topraklarında kurulan ilk misyoner okulu oldu. Bir kısım azınlıklar da eğitimlerini Avrupa ülkelerinde sürdürmüşlerdir Islahat Fermanı azınlık ve yabancılara okul açıp işletmede yasal izin sağladı. Böylece gayrimüslimlerin yasal olarak okul açabilme imkanı kazanması, mevcut azınlık ve yabancı okulların sayılarının hızla artmasına imkan hazırlamıştı. Gayrimüslim öğrenciler bu dönemden itibaren devletin açtığı okullara alınmaya başlamış, Müslümanlar da çocuklarını yabancıların okullarına göndermişlerdi Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 23

24 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi azınlık ve yabancıların okullarına bazı düzenlemeler getirmişti; Okulların Maarif Nezareti veya mahalli Maarif İdaresinden ve Vali den izin alınarak açılması, Öğretmenlerin Maarif Nezareti veya mahalli Maarif İdaresinden şahadetnamesinin bulunması, Öğretmenlerin politikadan uzak, terbiyeli ve ahlaklı olanlardan seçilmesi, Ders kitaplarının mahalli Maarif Müdürlüğü ve Vali nin onayından geçmesi bu düzenlemelerden bazılarıdır Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 24

25 Özellikle II. Meşrutiyet yıllarında Bulgar, Rum, Ermeni ve Yahudi mektepleri oldukça büyük gelişmeler göstererek yaygınlaşmışlardır. Aynı şekilde başta Amerikan Kolejleri olmak üzere çeşitli yabancı okullar da sayı ve nitelik bakımından etkili olmuşlardır. Bu okullarda görev yapacak öğretmenlerin nitelikleri konusunda hiçbir şarta uyulmadığı gibi okulların büyük bir çoğunluğunun da izinsiz olduğu bilinmektedir. Örneğin; Akyüz, 1900 lerin başlarında Osmanlı ülkesindeki, çoğu izinsiz açılmış Fransız Katolik Misyoner okullarının sayısının 300 civarında olduğunu söyler Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 25

26 Yine Maarif Nazırı Zühtü Paşa nın 1893 tarihli bir raporundan, o dönemde mevcut 392 Amerikan Protestan okullarından 284 tanesinin II. Abdülhamit in tahta çıkmasından önce açıldığı ve bu okullardan 49 tanesinin yasal izinle açılmış olduğu anlaşılmaktadır. Öğretmen ve eğitim konularına getirilen şartlara hiçbir zaman uymamışlar, yıkıcı, bölücü ve ayrılıkçı düşüncelerini bu okullar aracılığıyla yaygınlaştırmanın çabalarına girişmişlerdir. 20. yüzyıl başlarında Osmanlı da resmi olarak açılmış 7000 civarında azınlık okulu 400 civarında yabancı okul vardı. Gerçek rakamın bunun çok çok üstünde olduğu ve öğrencilerinin de büyük çoğunluğunun Müslüman Türk tebaanın çocukları olduğu bilinmektedir Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 26

27 Görüldüğü üzere Cumhuriyet öncesi dönemde başlıca eğitim kurumları; Müslümanların okulları ve gayrimüslim okulları olmak üzere iki ana kategoriye ayrılmaktadır. Müslümanlara yönelik okulların da kendi aralarında iki kategoride oldukları söylenebilir. Bunlar; 1. Maarif Nezaretine bağlı okullardır ki, bunlar Tanzimat sonrası ortaya çıkan ve batı eğitim sistemine göre düzenlenen okullardır. 2. Evkaf Nezaretine ve diğer kurumlara bağlı geleneksel sıbyan mektepleri ve medreselerdir. Bu kadar geniş bir yelpazeye savrulan Osmanlı eğitim kurumları için öğretmen sorunu kuşku yok ki, eğitimin en temel sorunlarından birisi olarak varlığını sürdüre gelmiştir. Ancak azınlık ve yabancıların oluşturduğu eğitim kurumlarının programları ve buralarda görev alan öğretmenlerin nitelikleri ve faaliyetleri uzun yıllar tartışılmıştır Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 27

28 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 28

29 Dr. Ali Gurbetoğlu İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi 29