HAFTA 12. SAĞLIK MEVZUATI VE HEMġĠRELĠK. Ġġ KANUNU KAPSAMINDA HEMġĠRELERĠN HAKLARI - I. HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Hemşirelerin

Transkript

1 Ġġ KANUNU KAPSAMINDA HEMġĠRELERĠN HAKLARI - I SAĞLIK MEVZUATI VE HEMġĠRELĠK HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Hemşirelerin Ücretle ilgili haklarını Çalışma saatleri ile ilgili haklarını İzinlerle ilgili haklarını İş güvencesi ile ilgili haklarını İş güvenliği ile ilgili haklarını öğrenmiş olacaksınız. ĠÇĠNDEKĠLER Ücretle ilgili hakları Çalışma saatleri ile ilgili hakları İzinlerle ilgili hakları İş güvencesi ile ilgili hakları İş güvenliği ile ilgili hakları HAFTA 12

2 Ġġ KANUNU KAPSAMINDA HEMġĠRELERĠN HAKLARI Özel hastanelerde ve özel sağlık kuruluşlarında iş akdine ( sözleşmesine) dayalı olarak istihdam edilen hemşireler 2003 tarihli 4857 sayılı İş Kanunu na göre işçi sayılmakta ve bu kanuna tabi olmaktadır. Dolayısıyla kanunda işçilere yönelik yapılan tüm açıklamalar özel sağlık kuruluşlarında çalışan hemşireleri de kapsamaktadır. Kanunda öncelikle çalışanlarla işverenler arasındaki iş ilişkisinde dil, ırk, cinsiyet, siyasal düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayırım yapılamayacağı güvence altına alınmıştır. İşveren, biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkça, bir işçiye, iş sözleşmesinin yapılmasında, şartlarının oluşturulmasında, uygulanmasında ve sona ermesinde, cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz. 1. ÜCRETLE ĠLGĠLĠ HAKLARI Kanuna göre taraflar ( işçi ve işveren başka bir deyişle hemşire ve çalıştığı özel sağlık kuruluşu ) kendi aralarında yapacakları iş sözleşmesi ile ücret miktarı, ödeme zamanı vb. konularda karar verebilirler. İş sözleşmesinde herhangi bir ücret kararlaştırılmamışsa genel olarak o alanda verilen ücret kabul edilmiş sayılır. Hemşirelerin fazla çalışma saati için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarı % 50 yükseltilerek ödenir. Kanunda haftalık toplam çalışma süresi 45 saat olarak belirtilmektedir. Eğer yapılan sözleşme ile haftalık çalışma süresi 45 saatten az olarak belirlenmişse bu durumda haftalık çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar olan çalışmalar fazla süreli çalışma sayılır. Ancak bu durumda 45 saate kadar olan fazla çalışmalarda her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının % 25 yükseltilmesiyle ödenmektedir. Kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde hemşireler çalışmazsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak, tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücreti ödenir. Yıllık ücretli izin süresine rastlayan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücretleri de ayrıca ödenir. İş sözleşmesinde yabancı para birimi üzerinden ücret ödeneceği belirtilmişse ücret bu para birimi üzerinden ödenir. Yoksa ücretler Türk Lirası ve nakit olarak en geç ayda

3 bir ödenir. Yapılan iş sözleşmesine göre belirlenen ücret, ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde iflas, hastalık, ölüm vb. neden dışında ödenmezse gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır. Kanuna göre ücreti ödenmediği için çalışma yükümlülüğünden kaçınan hemşirelerin bu nedenle iş sözleşmeleri feshedilemez, yerine hemşire alınamaz ve bu hemşireler başka işlerde çalıştırılamaz. İşverenler (Sağlık kuruluşları) her ay hemşirelere ödedikleri ücretler için ücret bordrosu tutmak zorundadırlar. Ücret bordrosu iş sözleşmesinin feshedilmesinden sonra işverene karşı açılan davalarda kanıt oluşturması bakımından önemlidir. ĠĢ sözleģmesinin feshedilmesinde ücret ödemesi: Kanuna göre 30 veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde en az altı aylık kıdemi olan işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesini fesheden işveren bu fesih için haklı bir neden göstermek zorundadır. Bu hüküm hemşireler için de geçerlidir. Eğer fesih için gösterilen neden haklı değilse ya da mahkemece geçerliliği kabul edilmemişse işveren hemşireyi bir ay içinde işe geri başlatmak zorundadır. Hemşire başvuru yaptığı halde işveren bir ay içinde hemşireyi işe yeniden başlatmamışsa hemşireye en az dört aylık en fazla sekiz aylık ücreti tutarında tazminat ödemekle yükümlü olur. Hemşire işe tekrar başlama hakkından yararlanabilmek için kesinleşen mahkeme kararının kendisine bildirilmesinden itibaren on işgünü içinde işe başlamak üzere işverene başvuruda bulunmak zorundadır. Eğer başvurmazsa işverence yapılmış fesih geçerli bir fesih sayılır. Hastalık izninde ücret: Hemşirenin herhangi bir nedenle hastalanması veya rapor alması durumunda işyerinde ( sağlık kurumunda) çalıştığı süreye bağlı olarak belirli sürelerde ücreti tam ödenir. Ancak hemşirenin hastalığı kendi kastından veya derli toplu olmayan yaşantısından, içkiye düşkünlüğünden meydana gelmişse ücreti ödenmeyebilir. Hemşirenin o işyerindeki çalışması 6 aydan az ise 2 hafta, 6 ay- 1,5 yıl arasında ise 4 hafta, 1,5 yıl-3 yıl arasında ise 6 hafta, 3 yıldan fazla ise 8 hafta süreyle raporlu olduğu sürenin ücreti işveren tarafından tam olarak ödenir. Bu süreleri 6 hafta aşan istirahat raporları alınması halinde iş sözleşmesi işveren tarafından bildirim yapılmaksızın feshedilebilir. Ücret alacakları, alacağın doğduğu tarihten itibaren beş yıl içinde işverenden talep edilebilir. Bu süre içinde talep edilmeyen ücretler zaman aşımına uğrar.

4 Hemşirelerin aylık ücretlerinin dörtte birinden fazlası haczedilemez veya başkasına devredilemez. Ancak bakmakla yükümlü olduğu aile üyeleri için veya nafaka borcu için aylık ücretin dörtte birinden fazla kesinti yapılabilmektedir. İşveren ( sağlık kuruluşu) sadece iş sözleşmesinde belirtilmiş olması şartıyla hemşireye ücret kesme cezası verebilir. Eğer ücret kesme cezası vermişse bu kesintiler hemşireye nedenleriyle birlikte bildirilmek zorundadır. Kesilen ücret hemşirenin iki günlük kazancından fazla olamaz. Hemşirenin iş yapmaya hazır olmasına karşın sağlık kuruluşunun bunu kabul etmekten kaçınması halinde ( hemşireyi işyerine almaması gibi) hemşire çalışmadığı halde sözleşmeyle kararlaştırılan ücreti isteyebilir. 2. ÇALIġMA SAATLERĠ ĠLE ĠLGĠLĠ HAKLARI İş kanununa göre haftalık çalışma süresi 45 saattir. İşçi işveren (hemşire ile sağlık kuruluşu) arasında yapılan iş sözleşmelerinde kişinin haftalık toplam çalışma saati belirtilir. Sözleşmede belirtilmemişse bu süre haftalık çalışma günlerine eşit olarak bölünür. Fazla çalıģma ve nöbet: İş Kanunu na göre haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak tanımlanmaktadır. İş Kanunu na İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği nin 9. maddesine göre zorunlu ve olağanüstü haller dışında fazla çalışabilmesi için hemşirenin yazılı onayının alınması gerekmektedir. İş sözleşmesinde kararlaştırılmış ise fazla çalışma süresi normal çalışma süresine eklenerek çalışma günlerine dağıtılabilir. Bu halde, çalışma süresi günde 11 saati aşmamalıdır. Gece çalıģmaları: Çalışma hayatında "gece" en geç saat 20.00'de başlayarak en erken saat 06.00'ya kadar geçen ve en fazla 11 saat süren dönem gece çalışması olarak tanımlanmaktadır. Kanuna göre hemşirelerin gece çalışmaları yedi buçuk saati geçemez. Gece çalışacak hemşirelerin sağlık durumlarının gece çalışmaya uygun olması ve bunun sağlık raporu ile belgelenmesi gerekmektedir. Gece çalışması nedeniyle sağlığı bozulan ve bunu sağlık raporu ile belgeleyen hemşireye sağlık kuruluşu mümkünse gündüz ve durumuna uygun bir iş vermek durumundadır. Gece çalıştırılan hemşirelerin en geç iki

5 yılda bir defa işveren ( sağlık kuruluşu) tarafından periyodik sağlık kontrolünden geçirilmesi de gerekmektedir. Gündüz çalışırken gece çalışmasına başlayan ya da gece çalışırken gündüz çalışmasına başlatılan bir kişi kesintisiz en az 11 saat dinlendirilmeden diğer işte çalıştırılamaz. Serbest zaman hakkı: Fazla çalışma yapan hemşire, isterse işveren sağlık kuruluşuna yazılı olarak başvurup bu çalışmalar karşılığında zamlı ücret yerine fazla çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 30 dakikayı, normal çalışmasının üzerinde ancak 45 saati aşmayan fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında ise bir saat 15 dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. Hemşire bu serbest zamanı 6 ay içinde işveren sağlık kuruluşuna önceden yazılı olarak bildirmesi koşuluyla ve işverenin belirlediği tarihten itibaren iş günleri içinde aralıksız ve ücretinden bir kesinti yapılmadan kullanmak zorundadır. Ancak tatil ve izin günlerinde serbest zaman hakkı kullanılamaz. Ara dinlenmesi : Günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanmak suretiyle çalışanlara a) dört saat veya daha kısa süreli işlerde on beş dakika, b) dört saatten fazla ve yedi buçuk saate kadar (yedi buçuk saat dahil) süreli işlerde yarım saat, c) yedi buçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat ara dinlenmesi verilir. Dinlenme süreleri bir işyerinde işçilere aynı veya değişik saatlerde kullandırılabilir. Ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz. 3. ĠZĠN ĠLE ĠLGĠLĠ HAKLARI Yıllık ücretli izin: İş Kanunu na tabi bir işyerinde deneme süresi de dahil olmak üzere en az bir yıl çalışmış olanlara çalışma süresine göre gün ücretli izin verilir. Belirtilen bu süreler taraflar arasında yapılan iş sözleşmesi ile uzatılabilir. Kanunda belirtilen süreler içinde işveren tarafından sürekli bir şekilde bu iznin verilmesi zorunludur. Yıllık izin süreleri;

6 a) Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) çalışmış olanlara on dört günden, b) Beş yıldan fazla on beş yıldan az çalışmış olanlara yirmi günden, c) On beş yıl (dahil) ve daha fazla çalışmış olanlara yirmi altı günden, az olamaz. İzin günlerine rastlayan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil günleri yıllık ücretli izin hesabında dikkate alınmaz. Yıllık ücretli izin işveren tarafından bölünemez. Ancak tarafların anlaşması ile bir bölümü 10 günden az olmamak üzere en fazla üçe bölünebilir. Bununla birlikte hemşirenin iznini işyerinin bulunduğu yerin dışında geçirmek istemesi ve bunu belgelemesi halinde işveren 4 güne kadar yol izni vermek zorundadır. İşveren tarafından yıl içinde verilen başka ücretli ve ücretsiz izinler ile dinlenme ve hastalık izinleri yıllık ücretli izin yerine sayılamaz. Ayrıca yıllık izin ücreti kişinin izne çıkmasından önce ücret ödeme zamanının gelip gelmediğine bakılmaksızın peşin olarak kendisine ödenir. Yıllık izin hakkını kazanmış olup da bu iznini kullanmadan iş sözleşmesinin feshedilmesi halinde bu izin süresinin ücreti işveren tarafından ödenmek zorundadır. Yıllık ücretli iznini kullanmakta olan kişinin izin süresi içinde ücret karşılığı başka bir işte çalıştığı anlaşılırsa bu izin süresi içinde kendisine ödenen ücret işveren tarafından geri alınabilir. Analık halinde çalıģma ve süt izni: İş Kanunu na göre kadınların doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta çalıştırılmaları yasaktır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önceki 8 haftalık süreye 2 hafta daha eklenir. Ancak sağlık durumu uygun olduğu takdirde doktor onayı ile isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar çalışabilir. Bu durumda doğumdan önce çalıştığı süreler doğum sonrası iznine eklenir. Bu süreler kişinin sağlık durumuna ve yapılan işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra doktor raporu ile artırılabilir ve hamile kişi sağlık durumuna uygun yerlerde çalıştırılabilir. Bu durumda aldığı ücretten indirim yapılmaz. Hamilelik boyunca sağlık kontrolleri için kişiye ücretli izin verilir. İsteği halinde doğum öncesi ve doğum sonrası izinlerinden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu süre yıllık ücretli izin hesabında dikkate alınmaz.

7 Bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için, günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını kişi kendisi belirler. Süt izninde geçen süre de günlük çalışma süresinden sayılmaktadır. Diğer tatil ve izinler: İş Kanunu na tabi olan işyerlerinde çalışan kişilere tatil gününden önce iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az 24 saat dinlenme süresi verilir. Çalışılmayan 24 saatlik dinlenme süresi için işveren o günün ücretini tam olarak ödemek zorundadır. Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışılıp çalışılmayacağı yapılan iş sözleşmeleri ile kararlaştırılır. Sözleşmelerde belirtilmemişse bu günlerde çalışılması için hemşirenin onayı gereklidir. Kanuna göre evlilik durumunda üç güne kadar, anne veya babanın, eşin, kardeş veya çocukların ölümünde üç güne kadar izin verilmesi gerekmektedir. Bir işyerinde işin bir haftadan fazla bir süre ile tatil edilmesini gerektiren zorlayıcı sebepler ortaya çıktığı zaman çalışılmayan günler için hemşirelere ödenen yarım ücret hafta tatili günü için de ödenir. Yeni iģ arama izni: İş Kanunu kapsamında hemşirenin yeni bir iş araması için izin hakkı vardır. Bu durumda işveren sağlık kuruluşu iş sözleşmesinin feshi için gerekli bildirim süreleri içinde hemşireye yeni bir iş bulması için gerekli olan iş arama iznini, iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermekle yükümlüdür. İş arama izni günde iki saatten az olamaz. Ancak iş arama izin saatleri birleştirilerek toplu olarak kullanılabilir. Bu durumda izni toplu kullanmak isteyen hemşire işveren sağlık kuruluşuna bildirmek koşuluyla bu süreyi işten ayrılacağı günden önceki günlerde kullanabilir. İşveren, yeni iş arama izni vermez veya eksik kullandırırsa o süreye ilişkin ücret hemşireye ödenir. İşveren iş arama izni sırasında hemşireyi çalıştırırsa hemşire izinli iken alacağı ücrete ilave olarak iş arama izni sırasında çalıştığı sürenin ücretini yüzde yüz zamlı olarak ödemek zorundadır.

8 4. Ġġ GÜVENCESĠ ĠLE ĠLGĠLĠ HAKLARI İş Kanunu nun haksız işten çıkarmaya karşı koruyucu ve işe iade ile ilgili hükümleri, otuz veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde en az altı aylık kıdemi olan işçiler hakkında uygulanmakta olup hemşirelerde bu kapsam içinde yer almaktadır. Kanuna göre sağlık sebepleri, ahlak kurallarına uymayan durumlar ya da işin bir haftadan fazla durmasını gerektiren zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması durumunda iş sözleşmesi süresinin bitiminde veya bildirim süresi beklenilmeden hemşire sözleşmesinin feshedilebileceği hüküm altına alınmıştır. tarafından iş İşveren sağlık kuruluşu iş sözleşmesini feshetmesi durumunda bunu yazılı olarak ve fesih nedenini açık ve kesin bir şekilde hemşireye bildirmek zorundadır. Sözleşme süresinin belirli olmadığı bir iş sözleşmesi yapan bir hemşirenin hakkındaki iddialara karşı savunması alınmadan, davranışı veya verimi ile ilgili nedenlerle iş sözleşmesi feshedilemez. İş sözleşmesinin işveren tarafından feshedilmesi halinde hemşire fesih bildiriminin tebliğinden itibaren bir ay içinde iş mahkemesine dava açabilir. Feshin haksız olduğuna ilişkin iddiasını, fesih bildiriminde sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli bir sebep olmadığı iddiasına dayandırabilir. Bu davada feshin haklı nedenle gerçekleştiğinin ispat edilmesi işverene aittir. 5. Ġġ GÜVENLĠĞĠ ĠLE ĠLGĠLĠ HAKLARI İşyerinde ( sağlık kuruluşunda) iş sağlığı ve güvenliği açısından çalışanların sağlığını bozacak veya vücut bütünlüğünü tehlikeye sokacak ya da acil ve hayati bir tehlike ile karşı karşıya kalınacak bir durumun oluşması halinde hemşire iş sağlığı ve güvenliği kuruluna başvurabilir. Kuruldan durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilir. Kurul, aynı gün acilen toplanarak kararını verir ve durumu tutanakla tespit ederek kararı hemşireye yazılı olarak bildirir. İş sağlığı ve güvenliği kurulunun bulunmadığı işyerlerinde talep işverene yapılır. Hemşire tespitin yapılmasını ve durumun yazılı olarak kendisine bildirilmesini isteyebilir. Kurulun hemşirenin talebi yönünde karar vermesi halinde hemşire, gerekli iş sağlığı ve güvenliği tedbiri alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilir. Hemşirenin çalışmaktan kaçındığı dönem içinde ücreti ve diğer hakları saklı kalır.

9 İş sağlığı ve güvenliği kurulunun kararına ve hemşirenin talebine rağmen gerekli tedbirin alınmadığı işyerlerinde hemşireler, altı iş günü içinde belirli veya belirsiz süreli iş sözleşmesini feshedebilir. Kanun hükümlerinin uygulanıp uygulanmadığı değerlendirildiğinde hemşirelerin çalışma saatleri ve süresine uygun çalıştırılmadıkları, özellikle nöbet ve vardiya sistemine ilişkin ciddi boşlukların bulunduğu ve hak ihlalleri yaşandığı, ihlalleri önleyici yeterli düzenlemelerin olmadığı, hemşirelerin haklarını yeterince koruyamadığı ve savunamadığı ve etkin denetim sağlanmadığı görülmektedir. Bu durum sadece uzun süre ve fazla çalışan hemşireyi değil, ailelerini, toplumlarını ve çoğu durumda hastaları etkilemektedir. İşte daha uzun süre kalmak demek, aile ile daha az zaman, uyumak için daha az zaman demektir. Bu özveriler, kaza ve yaralanma riskinin artmasına, daha fazla kronik yorgunluğa, daha fazla strese ve stresle ilgili hastalıklara, annelik (ebeveynlik) rolünde ve ailede yetersizliklere ve aile sağlığı sorunlarına, hizmet kalitesinin düşmesine ve özellikle sağlık hizmetlerinde çok ciddi bir toplumsal soruna dönüşebilmektedir. Hasta yükünün fazla olması ve uzun süre çalışmanın yarattığı yorgunluk, hastaların sağlığı ve güvenliğinin olumsuz yönde etkilenmesine neden olmaktadır. ÖZET Bu derste 4857 sayılı iş kanunu kapsamında çalışan hemşirelerin ücret, çalışma saatleri, izinleri, iş güvencesi ve iş güvenliği ile ilgili hakları ele alınmıştır.

10 DEĞERLENDĠRME 1. Doğum yapmış bir hemşireye doğum öncesi ve sonrası on altı haftalık sürenin tamamlanmasından sonra, en çok kaç ay ücretsiz izin verilir? a) 3 ay b) 6 ay c) 12 ay d) 2 ay e) 8 ay 2. İş Kanunu na göre gece çalışan hemşireler en geç ne kadar zamanda bir sağlık kontrolünden geçirilmelidirler? a) Yılda bir b) 2 yılda bir c) 6 ayda bir d) 3 yılda bir e) Böyle bir mecburiyet yoktur. 3. İş kanunu kapsamında fazla çalışma ücreti, normal ücretin hangi oranda artırılmasıyla ödenir? a) yüzde 50 b) yüzde 30 c) yüzde 55 d) yüzde 60 e) yüzde 40 CAVAP ANAHTARI 1. B 2. B 3. A YARARLANILAN KAYNAKLAR 1. Bilazer F.N., Konca G. E., Uğur S., Uçak H., Erdemir F., Çıtak E. (2008) Türkiye de Hemşirelerin Çalışma Koşulları, Türk Hemşireler Derneği Yayınları, Ankara. 2. Özçelik Z., Karaduman B., Bafra K., Yıldırım A., Çelik S.Ş., Ülker S. ( 2006) Hemşirelikte Haklar ve Sorumluluklar, Türk Hemşireler Derneği Yayınları, Ankara. 3.