HAFTA 13 SAĞLIK MEVZUATI VE. Ġġ KANUNU KAPSAMINDA HEMġĠRELERĠN HAKLARI - II HEDEFLER ĠÇĠNDEKĠLER

Transkript

1 Ġġ KANUNU KAPSAMINDA HEMġĠRELERĠN HAKLARI - II SAĞLIK MEVZUATI VE HEMġĠRELĠK HEDEFLER Bu konunun sonunda hemşirelerin işveren (çalıştıkları / çalışacakları sağlık kuruluşu) ile yaptıkları iş sözleşmesinin sona ermesi durumunda sahip olduğu hakları ve bu haklardan yararlanma koşullarını öğrenmiş olacaksınız. ĠÇĠNDEKĠLER 1 İş sözleşmesinin niteliği Sözleşmenin sona ermesi Süresiz fesih bildirimi İş sözleşmesinin sona ermesinin sonuçları HAFTA 13

2 HEMġĠRELERĠN Ġġ SÖZLEġMESĠNDEN DOĞAN HAKLARI İş sözleşmesi ( iş akdi, hizmet akdi), hemşirelik yapma hak ve yetkisine sahip hemşire ile işveren ( çalışılacak olan sağlık kuruluşu) arasında yapılan, hemşirelerin mevzuat gereği kendilerine yüklenen görevleri yerine getirmeyi, işverenin de sözleşme yaptığı hemşireye bu hizmet karşılığında bir ücret vermeyi üstlendiği ve İş Kanunu hükümlerine tabi bir sözleşmedir. 1. ĠĢ sözleģmesinin niteliği: İş sözleşmeleri uygulamada, belirli süreli olarak yapılır. Yani sözleşmenin başlangıç ve bitiş tarihleri sözleşmede belirlenmiştir. Belirli süreli iş sözleşmelerinin süresinin dolmasıyla sözleşmenin herhangi bir tazminat vb. ödenmeksizin sona erdirilmesi mümkündür. Ancak kanunda yer alan bir madde ile belirli süreli sözleşmelerdeki bu durumun işveren tarafından kötü niyetli olarak uygulanması ve çalışanların hak kaybına uğramaları engellenmeye çalışılmıştır. Bu maddede (md. 11) Belirli süreli iş sözleşmesi, geçerli bir neden olmadıkça, birden fazla üst üste yapılamaz. Aksi halde iş sözleşmesi başlangıcından itibaren belirsiz süreli kabul edilir. denilmiştir. Örneğin 6 ay ya da 1 yıl süreli olarak yapılan bir iş sözleşmesinde çalışan kişi yıllık ücretli izin kullanamadan sözleşmesi sona ermiş olacaktır SözleĢmenin sona ermesi İşveren sağlık kuruluşu ile hemşire arasında yapılan iş sözleşmesi ancak ölüm, sözleşme süresinin bitmesi ya da fesih durumlarında sona erer. a) Ölüm: Hemşirenin ölümü halinde iş sözleşmesi sona erer. İşverenin ölmesi ise kural olarak iş sözleşmesini sona erdiren sebeplerden değildir. Ancak işverenin şahsının önem taşıdığı iş sözleşmelerinde işverenin ölümü iş sözleşmesinin sona ermesine neden olurken, işverenin şahsının sözleşme yapılmasında önem taşımadığı sözleşmelerde işverenin ölümü halinde sözleşme işverenin mirasçıları ile devam eder. Tüzel kişiliğe sahip (şirket vb. ) olan işverenlerde de tüzel kişiliğin sona ermesi durumları da ölüm ile aynı sonuçları doğurur. Tüzel kişiliğin sona ermesi de sözleşmeyi sona erdiren hallerdendir.

3 b) SözleĢme süresinin bitimi: Süresi belirli sözleşmeler, sözleşmede belirtilen süresinin dolmasıyla kendiliğinden sona erer. Ancak, sözleşme bitmeden belirli bir süre önce sözleşmenin sona erdirilmesiyle ilgili bir talep yoksa sözleşme aynı süreyle kendiliğinden yenilenmiş sayılır. Sözleşme süresi bitmiş olmasına rağmen hemşire çalışmaya devam eder ve işveren de bu duruma ses çıkarmazsa sözleşme yine kendiliğinden sözleşme süresi kadar ve ancak en fazla bir yıl süre ile uzamış olur. c) SözleĢmenin fesih ile sona erdirilmesi: Fesih, taraflardan ( işveren ve hemşire) birinin kanunda belirtilmiş şartların ortaya çıkması halinde sözleşmeyisona erdirmesidir. Tek taraflı hazırlanan yazılı fesih bildiriminin karşı tarafa ulaşması sözleşmenin sona ermesi için yeterli olup, karşı tarafın kabulüne gerek bulunmamaktadır. *Süreli fesih bildirimi: Kural olarak belirsiz süreli ( sözleşmenin sona ereceği tarihin belli olmadığı sözleşmeler) iş sözleşmelerinde, sözleşmenin feshedildiği karşı tarafa sözleşme sona ermeden belirli bir süre önce (2 hafta, 4 hafta gibi.) önce bildirilmelidir. Sözleşmeyi fesheden taraf, bu bildirimi yazılı olarak yapmak ve fesih sebebini açık ve kesin bir şekilde belirtmek zorundadır. 3 Sürekli bir şekilde yenilenen belirli süreli iş sözleşmeleri ile hemşirenin çalıştırıldığı durumlarda ( örneğin, yapılan 1 yıllık sözleşmenin ardından tekrar 1 yıllık sözleşme yapılarak hemşirenin çalıştırılmaya devam edildiği durumlar ) da belirsiz süreli iş sözleşmelerinde uygulanan hükümler geçerli olduğundan hem işverenin hem de hemşirenin bu tip iş sözleşmesinin feshedilmesinde zorunludur. fesih bildirim sürelerine uyması * Fesih bildirim süreleri: Sözleşmenin feshedildiğinin feshin geçerli olduğu tarihten ne kadar zaman önce karşı tarafa bildirilmesi gerektiği İş Kanununun 17. maddesinde belirtilmiştir. Buna göre iş sözleşmelerinde; - Altı aydan az çalışmış bir hemşire için fesih, bildirimin karşı tarafa yapılmasından başlayarak iki hafta sonra -Altı aydan bir buçuk yıla kadar çalışmış olan hemşire için, bildirimin karşı tarafa yapılmasından başlayarak dört hafta, - Bir buçuk yıl ile üç yıla arasında çalışmış bir hemşire için, bildirimin karşı tarafa yapılmasından başlayarak altı hafta

4 - Üç yıldan fazla bir süredir çalışan hemşire için, bildirimin karşı tarafa yapılmasından başlayarak sekiz hafta sonra geçerli olur. Bildirim şartına uymayan taraf, bildirim süresine ait ücret tutarında ihbar tazminatı ödemek zorundadır. Bildirim süresi içinde tarafların hak ve borçlarında bir değişiklik olmaz. Yani bu süre içinde de hemşire çalışmaya devam eder ve işveren bunun karşılığında ödemeyi taahhüt ettiği ücreti öder. Ancak işveren bildirim süresine ait ücreti peşin vermek suretiyle de iş sözleşmesini feshedebilir. Fesih bildirimi kimin tarafından yapılmış olursa olsun işveren hemşireye ücretinden herhangi bir kesinti yapmaksızın günlük iki saatten az olmamak üzere yeni iş arama izni vermek zorundadır. * İhbar ( bildirim) tazminatı: İş kanununda belirtilen kurallara uymadan işi terk eden hemşire ya da hemşirenin işine son veren işveren, belirtilen bildirim sürelerine ait ücreti karşı tarafa ödemekle yükümlüdür. İhbar tazminatının miktarı sözleşme ile artırılamaz. İhbar tazminatının ödenmemesi halinde işçi ücret alacakları için genel zamanaşımı süresi olan beş yıl içinde dava açarak tazminatın talep edilmesi ve tahsil edilmesi mümkündür Süresiz fesih bildirimi ( Haklı fesih) Süresi belirli ya da belirsiz iş sözleşmelerinde kanunun 24. ve 25. maddelerinde yer alan nedenlerden birinin ortaya çıkması halinde hemşire ya da işveren tarafından sözleşme, süre verilmeden derhal sona erdirilebilir. Süresiz fesih bildirimi ile sözleşmenin sona erdirilmesinde haklı bir nedenin gösterilmesi şartı aranmaktadır. Ancak bu haklı nedenin fesih bildiriminde bulunulduğu sırada açıklanması zorunlu değildir. Feshin kendisine bildirildiği tarafın istemi halinde ise bu haklı nedenin açıklanması gereklidir. Ancak fesih için ileri sürülen nedenin haklı olup olmadığı ve feshe ilişkin uyuşmazlık halinde mahkeme karar verecektir.

5 Süresiz fesih bildirimi ile sözleşmenin feshedilebilmesi için ileri sürülecek nedenler yasada hem çalışan kişi hem de işveren açısından ayrı ayrı sayılmıştır. SözleĢmenin hemģire tarafından haklı nedenle derhal feshi Süreli sözleşmelerde sözleşmedeki sürenin bitmesini beklemeden, süresi belirsiz sözleşmelerde ise bildirim süresini beklemeden sözleşmenin hemşire tarafından feshedilebilmesi için aşağıdaki nedenlerden birinin gerçekleşmesi gerekir: * Sağlık nedenleri: Sözleşme konusu olan işin yapılması, sözleşme sırasında bilinmeyen ve işin niteliğinden doğan bir sebeple hemşirenin sağlığı veya hayatı için tehlikeli olursa hemşire bildirim sürelerine uymadan iş sözleşmesini feshedebilir. *Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller vb.: Aşağıdaki hallerin varlığı halinde iş sözleşmesi hemşire tarafından bildirim sürelerine uymadan feshedilebilir. - Sözleşmenin yapıldığı sırada hemşirenin işveren tarafından hile ile yanıltılmış olması - İşveren tarafından hemşireye veya aile üyelerinden birisine şeref ve namusuna dokunacak şekilde söz söylenmesi veya davranışta bulunulması 5 - İşverenin sataşmada bulunması - İşverenin gözdağı vermesi - İşverenin hemşireyi kanuna karşı davranmaya tahrik ve teşvik etmesi - İşverenin, hapsi gerektiren bir suç işlemesi - İşverenin hemşire hakkında şeref ve haysiyet kırıcı konuşmalarda bulunması - Hemşirenin işyerinde cinsel tacize uğraması ve bu durumu işverene bildirmesine karşın gerekli önlemlerin işverence alınmaması - Ücretin, kanun ya da sözleşmedeki ödenme zamanında ödenmemesi - Eksik iş verilmesi ya da çalışma koşullarının değiştirilmesi veya uygulanmaması halinde.

6 Ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışların bulunması halinde sözleşme, bildirim süreleri beklenmeksizin feshedilebilir. Feshi gerektiren bu tür durumların öğrenilmesinden itibaren altı iş günü içinde ve olayın gerçekleştiği tarihten itibaren bir yıl içinde fesih hakkı kullanılmazsa bundan sonraki zamanlarda bu nedenlere dayalı olarak haklı fesih yapılamaz. *Zorlayıcı nedenler: Hemşirenin çalıştığı işyerinde işin bir haftadan fazla durmasını gerektirecek bir zorlayıcı neden olması halinde sözleşme hemşire tarafından feshedilebilir. SözleĢmenin iģveren tarafından haklı nedenle derhal feshi Belirli süreli sözleşmelerde, sözleşmedeki sürenin bitmesini beklemeden, belirsiz süreli sözleşmelerde ise bildirim süresini beklemeden sözleşmenin işveren tarafından feshedilebilmesi için aşağıdaki nedenlerden birinin gerçekleşmesi gerekir. *Sağlık nedenleri: Hemşirenin kendi kastından ya da derli toplu olmayan yaşayışından ya da içkiye düşkünlüğünden doğacak bir hastalığa veya sakatlığa uğraması halinde bu nedenle ardı ardına üç iş günü işe devamsızlık yapması veya bir ayda toplam beş işgününden fazla sürmesi, hemşirenin tutulduğu hastalığın tedavi edilemeyecek nitelikte olduğu ve işyerinde çalışmasında sakınca bulunduğunun sağlık kurulunca saptanması durumunda haklı nedenle işveren iş sözleşmesini feshedebilir. 6 *Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller vb.: Aşağıdaki hallerin varlığı halinde iş sözleşmesi işveren tarafından bildirim süresi beklenmeden feshedilebilir. - Hemşirenin iş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşme için gerekli nitelikler veya koşullar kendisinde bulunmadığı halde bunların kendisinde bulunduğunu ileri sürerek veya gerçeğe uygun olmayan bilgiler veya sözler söyleyerek işvereni hileyle yanıltması - Hemşirenin işveren yada işverenin aile üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler söylemesi veya davranışlarda bulunması - Hemşirenin işveren hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ihbar ve konuşmalarda bulunması - Hemşirenin işverenin başka bir çalışanına cinsel tacizde bulunması

7 - Hemşire tarafından işverene veya aile üyelerinden birine yada işverenin başka bir çalışanına sataşma da bulunulması. - İçki ve uyuşturucu kullanma yasağına aykırı hareket etmesi - Hemşirenin işverenin güvenini kötüye kullanmak, hırsızlık yapmak, işverenin meslek sırlarını ortaya çıkarmak gibi doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunması - Hemşirenin işyerinde yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi - Hemşirenin işverenden izin almaksızın veya haklı bir nedene dayanmaksızın ardı ardına iki iş günü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü, veya bir ayda üç iş günü işine devam etmemesi - Hemşirenin yapmakla sorumlu olduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi - Hemşirenin kendi isteği yada savsaması yüzünden iş güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması durumunda iş sözleşmesi işveren tarafından haklı nedenle feshedilebilir. 7 *Zorlayıcı nedenler: Hemşirenin bir haftadan fazla bir süre işyerine gelmesini engelleyen zorlayıcı bir nedenin ortaya çıkması durumudur. Örneğin; Şiddetli kar yağışı nedeniyle işine bir haftadan fazla bir süre gidememesi. Buradaki zorlayıcı neden işyerinden kaynaklanan bir zorlayıcı neden değil, hemşirenin kendiyle ilgili ortaya çıkan zorlayıcı bir nedendir. Bu durumda işverenin eşit davranma yükümlülüğüne uyması gerekmektedir. *Hemşirenin gözaltına alınması veya tutuklanması: Hemşirenin gözaltına alınması veya tutuklanması durumunda devamsızlığın 17. maddedeki bildirim süresini aşması halinde işveren sözleşmeyi bildirim süresini beklemeden feshedebilir. Hemşireler, iş sözleşmesinin işveren tarafından haklı bir nedene dayalı olmaksızın feshedilmesi halinde kanunda belirtilen koşullarda ihbar tazminatı, kıdem tazminatı,

8 kullanılmayan yıllık ücretli izin sürelerine ait ücretler ve sözleşmede belirtilmiş olup da verilmeyen diğer hakları işverenden talep edebilir. Ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranış nedeniyle hemşirenin haklı olarak sözleşmeyi feshetmesi durumunda kanunda belirtilen tazminatlardan başka, koşulları oluşmuşsa maddi ve manevi tazminat da talep etme hakkı vardır. Ancak sağlık nedenleri ve zorlayıcı nedenlerle sözleşmenin feshinde bu tür tazminat talep edemez. 4. ĠĢ sözleģmesinin sona ermesinin sonuçları: İş sözleşmesinin sona ermesi ile taraflar arasındaki iş ilişkisi de ortadan kalkar. Kanunda, iş sözleşmesinin sona ermesinde bazı belgeler verilmesi ve koşulları varsa kıdem tazminatı ödenmesi hüküm altına alınmıştır. ÇalıĢma belgesi: İş sözleşmesinin sona ermesi halinde işveren tarafından hemşireye, yaptığı işin ne olduğu ve çalışma süresini gösteren bir çalışma belgesi verilmesi zorunludur. Bu belgenin zamanında verilmemesinden veya belgede doğru olmayan bilgiler bulunmasından dolayı hemşire veya hemşireyi işe alan yeni işveren zarara uğramışsa, zararın giderilmesi için eski işverenden tazminat talep edebilirler. 8 Ġbraname: İbraname, hemşirenin alacaklarının tamamını aldığını ve işverenden hiçbir alacağının kalmadığını gösteren, hemşire tarafından imzalanarak işverene verilen bir belgedir. Gerçeğe aykırı olarak işveren tarafından hazırlanarak hemşirelere imzalatılan ibranameler hemşirenin alacağını almasını engelleyen hukuki bir durum yaratmaktadır. İş ilişkisinin devam ettiği süre içinde hemşire tarafından verilen ibranameler geçersiz sayılır. Kıdem tazminatı ve koģulları: Kıdem tazminatı, en az bir yıllık çalışma süresini dolduran hemşirenin iş sözleşmesinin kanunda belirtilen nedenlerden biriyle son bulması halinde işveren tarafından hemşireye toplu olarak ödenen paradır. Kıdem tazminatı genel olarak hemşirenin işyerinde uzun süre çalışmış, işyerine emek vermiş bu nedenle de yıpranmış olması ve yeni iş bulmada karşılaşacağı sıkıntılar dikkate alınarak işini yitirmesinde geçmiş hizmetlerinin bir karşılığı olarak ödenen paradır.

9 İş kanununa göre kıdem tazminatı iş sözleşmesinin belli koşullarla sona ermesi halinde ödenmektedir. Kanunda kıdem tazminatının verilmesini gerektiren durumlar, - İşverenin haksız feshi - Hemşirenin haklı feshi - Askerlik hizmeti - Emeklilik - Kadın işçinin evlenmesi - İşçinin ölümü olarak belirtilmiştir. Bu nedenlerden birinin varlığı durumunda kıdem tazminatının ödenebilmesi için iş sözleşmesinin en az bir yıl sürmüş olması gerekir. İş kanununa göre kadın işçi evlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde iş sözleşmesini feshetmesi durumunda kıdem tazminatını isteyebilir. Ancak kıdem tazminatı almak için eşinden boşanarak çok kısa süre sonra tekrar eski eşiyle evlenen kadın işçinin kıdem tazminatı alması, hakkın kötüye kullanılması olarak kabul edilir ve bu durumda işveren tazminatı geri ödemesini isteyebilir. Kıdem tazminatına hak kazanan hemşireye iş sözleşmesinin başladığı günden iş sözleşmesinin sona erdiği tarihe kadar geçen her tam yıl için 30 günlük brüt ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Kıdem tazminatının hesaplanması, aldığı son ücret üzerinden yapılır. Bir yıldan arta kalan süreler için de aynı orana göre hesaplama yapılarak tazminat ödenir. Kıdem tazminatının zamanında ödenmemesi halinde açılacak davada gecikme süresi için bankalarca mevduata uygulanan en yüksek faizin ödenmesine hüküm verilir. Kıdem tazminatları ücret sayılmadığından zaman aşımı süresi daha uzun tutulmuştur. Buna göre kıdem tazminatı için zaman aşımı süresi, iş sözleşmesinin feshinden itibaren 10 yıldır. 9 ÖZET Bu derste 4857 sayılı İş kanununa tabi olarak çalışan hemşirelerin çalışacakları / çalıştıkları sağlık kurumu ile yaptıkları iş sözleşmesinin niteliği, sözleşmenin sona erdiği durumlar ve koşulları ile bu sözleşmeden doğan haklar ele alınmıştır.

10 DEĞERLENDĠRME SORULARI 1. İş kanununa göre hemşirenin kıdem tazminatı alacağına ilişkin zaman aşımı süresi kaç yıldır? a) 5 yıl b) 3 yıl c) 1 yıl d) 15 yıl e) 10 yıl 2. Hemşireye ödenecek kıdem tazminatı, her tam yıl için kaç günlük ücreti tutarında hesaplanır? a) 10 b) 20 c) 30 d) 50 e) İş kanununa göre aşağıdaki durumlardan hangisinde hemşire iş sözleşmesini haklı nedenle feshedemez? 10 a) Yaptığı iş sağlığını tehdit ediyorsa b) Ücreti zamanında ödenmiyorsa c) Hemşire içki, uyuşturucu kullanıyorsa d) Hemşire işyerinde cinsel tacize uğramışsa e) İşverenin hapsi gerektiren bir suç işlemesi durumunda CEVAP ANAHTARI 1. E 2. C 3. C YARARLANILAN KAYNAKLAR 1. Bilazer F.N., Konca G. E., Uğur S., Uçak H., Erdemir F., Çıtak E. (2008) Türkiye de Hemşirelerin Çalışma Koşulları, Türk Hemşireler Derneği Yayınları, Ankara. 2. Özçelik Z., Karaduman B., Bafra K., Yıldırım A., Çelik S.Ş., Ülker S. ( 2006) Hemşirelikte Haklar ve Sorumluluklar, Türk Hemşireler Derneği Yayınları, Ankara. 3.