islam HUKUKUNDA CEZASI infaz EDiLEN BiR SUÇUN UHREVf BOYUTU

Transkript

1 Islam Hukuku Ara~tnnalar Dergisi, say: 1, 2003, s islam HUKUKUNDA CEZASI infaz EDiLEN BiR SUÇUN UHREVf BOYUTU Yrd.Doç.Dr.Sabri ERTURHAN* Dimension of the Executed Punshments in the Hereafter from Angle of the lslamic Criminal Law lslamic Law is based on the Divine Revelation originally. In addition, an equivalent relating to this world and the hereafter is laid down for every deed of persons in this law. This situation is valid for the deeds with respect to the criminal law; that is, the punishment from the angle of the lslamic Penal Code is related to both this world and the hereafter. There are two basic approaches among the lslamic jurisprudents as to whether the punishment executed in this world for a criminal act can also remove its responsibility in the hereafter. While same jurists, considering that the executed punishments for crimes heavy and deterrent enough, see that there is no need to punish the criminal/guilty in the hereafter, the others think that the worldly punishments are not enough to remove the responsibility of the sinful deeds in the hereafter and so the criminal have to repent for their acts to get ri d of the responsibility of their acts in the hereafter. In this article we discussed all the different opinions among the Muslim jurisprudents. In addition, we studied some deeds that occured in different shapes such as accidental and impossible acts. In these cases the purpose of the guilty is to be considered. GiRiŞ İslam hukuku orijin itibariyle vahye istinat etmektedir 1 Ayrca bu hukukta bi- Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 1 Udeh, et-te riu'l-cin i'l-isl mi, I/17-18; Bassiouni, Sources of Islamic Law (ICJS adl eserin içinde), s. 8-10; Zeyd n, Mecmüatü bülüsi'l-fiklryye, s. 377; Bedr n, Tdrilru'l-fiklri'I-İsldmi, s. 235; Der' n, e!-medhal, s. 38; Coulson, A History of Islamic Law, s. 1; Ahnad Hasan, Tire Early Developmeut of Islamic ]urispruderce, s. XIII; Çeker, Fkh Dersleri, s

2 198 Sabri Erturhan reyin her bir fiilinin hem dünyevl, hem de uhrevl bir karşlğ bulunmaktadr 2 islam Hukukunun hem dünyevl hem de uhrevl bir veçheye sahip olmas onu diğer hukuk sistemlerinden ayran temel özelliklerinden biridir. Bu yapnn doğal bir sonucu olarak kişinin hukuka uygun her davranş (salih amel) karşlğnda hem dünyevl hem de uhrevl mükafat, hukuk dş davranşlar karşlğnda da hem dünyevt. hem de uhrevl ceza 4 öngörülmüştürs. Yani ödül de ceza da hem dünyevl hem uhrevldir. Bu husus fkhn klasik olarak ibadat, muamelat ve ukubat şeklinde tasnif edilen bütün dallarna şamildir. Dolaysyla bu din mensuplarnn her türlü tasarruf ve İcraatlarnda meselinin uhrevl boyutunu dikkate alma zorunluluklar bulunmaktadr. Bir şahsn hayat boyunca gerçekleştirmiş olduğu ama cezas infaz edilmemiş olan bütün ihlalierin uhrevl sorumluluğunu taşyacak olmasnda kuşku yok ise de 6, teknik anlamda suç saylan fiillerden birini işleyen ve karşlğnda cezas infaz edilen şahsn ayn suç sebebiyle ahirette ayrca cezalandrlp cezalandrlmayacağ hususu fukaha arasnda tartşmaldr. Bir suçun uhrevl boyutu, islam öğretisini benimseyen kişi açsndan son derece önem arz etmektedir. inanan kişi her hangi bir hareket ve davranş içerisine girerken, hem yaratcsnn karşsnda malcup olmamak hem de ahirette şiddetli azaba maruz kalmamak için mutlaka meselenin uhrevl boyutunu hesaba katacaktr. Bu bilince sahip bir mü'min Allah'n huzuruna açk bir alnla çkmak isteyecek, bu itibarla da işlediği suçun günahndan aklanmay her zaman yeğleyecektir. işte bu noktada yani cezalarn aklayclğ konusunda fakihlerin iki gruba ayrldklar görülmektedir. Kimi fakihler ceza irifazyla suçun uhrevl cezasnn da kalkmş olacağ görüşünü taşrlarken, diğerleri aksi bir yaklaşm sergilemektedirler. Çektiği cezann, suçun uhrevl müeyyidesini kaldracağ_na inanan muttakl bir kişinin, uhrevi cezadan kurtulmak için ' 2 Awwa, Tle Basis of Islamic Peal Legis/atio (ICJS adl eserin içinde), s. 131; Hacvi, ei-fikru's-s!lmf, I/61-62; Udeh, et-teşriu'l-cin!ii'i-isl!imi, I/172; Ebu Zehra, e/-cerime, s ; a. mlf, e/-ukfibe, s. 47 vd; Zerka, e/-medlal, I/56-57; Zeydan, ei-medla/, 38-39; Bedran, T!irilu'l-fkli'I-İsl!imf, s ; Abdülaz.im. Şerafüddin, T!irilu't-teşrii'/-İsl!imf, s ; Der'an, ei-med/a/, s. 40; Ahrnad Hasan, Tle Early Developmet oflslamic]urisprudece, s. XIII. 3 Konuya ili kin baz ayet mealieri öyledir: "Ve (bu kitap size) Rabbinizden mağfiret dilemeniz, sonra da ona tövbe etkeniz için indirildi. Şayet bu emrolunanlar yaparsanz Allah sizi tayin edilmi bir süreye kadar güzel bir ekilde ya atr ve erdem sahibi herkese kendi mükafatn verir." Hud, 11/3. "Bu dünyada güzel arnellerde bulunanlara güzel mükafat vardr. Ahiret yurdu ise onlar için daha hayrldr" Nahl, 16/30. "Mü'min olarak salih amel i leyen bütün erkek ve kadnlan güzel bir hayatla ya atnz. Ve onlarn mükafatlann yapmakta olduklarn en güzeiyle veririz" Nahl, 16/97. Ayrca bkz. Nahl, 16/41, 122; Ankebut, 29/27; Rahman, 55/46. Ayrca bkz. İbn Kayyim, İ'lamu'l-muvakkin, Il/ Konuya ili kin baz ayet mealieri Öyledir: "Allah ve Rasulüne itaat edin, birbirinizle çeki meyin. Sonra korkuya kaplrsnz da gücünüz elinizden gider..." Enfal, 8/46. "Kim beni anmaktan yüz çevirirse Üphesiz onun için dar bir geçirn vardr ve biz onu kyamet günü kör olarak ha rederiz." Ta ha, Zeydan, Mecmfiatü bülfisi'l-fklyye, s ; Muhayzif, Der'u'l-ukfib!lti bi'ş-şübül!it, l/ A'raf, 7/9; Yunis, 10/61; NOr, 24/24; Furkan, 26/68, 69; Tekvir, 81/8-9; Zilzal, 99/7-8, Karia, 101/8-9; Bu bağlamda Hz. Peygamber de bir hadislerinde bir duru ma esnasnda taraflardan birinin, diğerine oranla davasn daha iyi savunabileceği ve bu savunmaya istinaden kendisinin de (ki i aslnda haksz olmasna rağmen) bu ki i lehine karar verebileceğini, dolaysyla bu ki ilerin bu kabil haksz kazanmlanyla aslnda kendilerini ahirette ate e maruz brakm olacaklarna dikkat çekmi tir. Bkz. San'ani, Sübülü's-sel!im, IV/21; Şevkani, Neylü'l-evt!lr, VIII/320.

3 Cezas infaz Edilen Bir Suçun U~revi Boyutu 199 cezasn mutlaka bu dünyada çekmek isteyecek olacağnda şüphe yoktur. Uygulanan bir cezann, ahiretteki sorumluluğu ortadan kaldrmayacağ görüşünün kabulü halinde kişilerin ne tür davranşlar içerisine girecekleri, bu davranşlarn ne gibi bireysel ve toplumsal yansmalarnn olacağ hususu da önem arz etmektedir. Ele aldğmz problem ta'lilt bir mesele değildir, yani akln hareket alann oldukça aşan bir husustur. Bu münasebetle çalşmada Kur'an ve Sünnet merkezli bir yol izlenecektir. Fakihlerin bu problem karşsnda sergiledikleri farkl yaklaşmlar da ayrca bir tahlile tabi tutulacak, gerekçeleri karşlaştrlarak bir sonuca ulaşlmaya çalşlacaktr. A. infazn Uhrevi Cezay Kaldracağ Görüşü Aralarnda Kenz şarihi Semerkandl'nin 7 de bulunduğu cumhuru oluşturan fukahaya göre İslam hukukunda suç saylanil fiillerden birini işleyen faile işlediği suçun cezasnn infaz edilmesiyle birlikte, failin uhrevt cezas düşer. Bir başka ifadeyle infaz edilen bu ceza işlenen suçun günalma keffaret olur ve suçun günahn siler. Bu görüşü benimseyen fakihlere göre cezas çekilen bir suçun günahnn silinmesi için şahsn ayrca tövbe etme şart da bulunmamaktadr. Çünkü hadd ve ksas cezalar yeterince ağr cezalar olup, kişi işlediği suçun cezasn eksiksiz çekmiştir, bu itibarla ayrca tövbe etme zorunluluğu bilunmamaktadr 9 Şaft hukukçusu Büceyrtmt (1221/1806), sahih olann, hadierin bir müslüman açsndan suçun günahn silme (cevabir). gayr-i müslim kişi açsndan ise genel önleme özelliğine (zevacir) sahip olduğu görüşünü belirtir 0 Uygulanan cezalarn tövbeye gerek kalmakszn suçun uhrevt cezasn doğrudan düşüreceğini savunan fakihler iddialarn Hz. Peygamber'in hadisleriyle temellendirmişlerdir. Ubade b. Sarnit kanalyla gelen bir hadiste Hz. Peygamber, orada hazr bulunan insanlardan şirk koşmamalar, hrszlk, zina ve iffete iftira suçu işlememeleri, çocuklarn öldürmemeleri, meşru emidere (ma ru~ isyan etmemeleri konusunda söz almş, akabinde de şöyle buyurmuştur. "Kim bu.fiillerden (zina, öldürme, vb) birini işler ve karşlğnda bu dünyada cezalandnlzrsa bu ceza o kişi açsndan krjfdrettir. Yine kim bu suçlardan birini işler de gi.zlerse onun işi/hükmü Allah'n takdirine kalmştr. Allah dilerse 7 Tam ad Eb'I-.Kasm b. Bekr ei-leysi es-semerkandi olup hicri dokuzuncu asrn ikinci yarsnda yeti en bilginlerdendir. Nesefi'nin Kenz adl eserire yazdğ erhin özgün ismi Musallasu'l-lakdik'dir. Bkz. Serkis, s , İslAm ceza hukukunda suçlar öngörülen cezalara göre hadd, ksas ve ta'zir gerektiren suçlar eklinde üçlü bir aynma tabi tutulmu tur. Suçlarn deği ik açlardan tasnifi için bkz. Udeh, et- Teşrlu'{-ciuil.l, I/78-107; EbQ Zehra, el-cerine, s ; Husari, es-siyil.setü'l-cezil.iyye, III/26-49; ZeydAn, el-medlal, s ; Çal kan, islam Hukukunda Ceza Kavram ve Hadd Cezalar", AÜİFD, C. XXXI, s ; Ak it, İslil.n Ceza Hukuku, s. 46; Dağc, İsli!. m Ceza Hukukunda Müessir Fiiller, s Mftverdi, el-hil.vi'l-keblr, XVII/25; İbn Hazm, el-!v[ulallil., XII/12; İbn KudAme, el-muğu XII/77; Nevevi, el-milil.c, XI/221; İbn KudAme ei-makdisi, eş-şerlu'l-keb;r, XİI/64; İbnü'l-Hümam, Fetlu'/-kadlr, V/211; Şelebi, Hil.şiye, (febyinü'l-hakaik'le birlikte), III/163; İbn Nüceym, el-balru'r-ril.ik, V/3; Ruhaybani, Metil.lib, VI/168; İbn Abidin, Reddü'l-multil.r, IV/4. Ayrca bkz. İbn Hacer ei-askalani, Fetlu'l-Bil.r l/97; ŞevkAni, Neylü'l-evtil.r, VII/66. o Büceyrimi, el-büceyriml ale'l-hatlb, V/3.

4 200 Sabri Erturhan onu cezalandnr, dz7erse de qffeder. " Ayn muhtevada benzer bir hadis de Huzeyme kanalyla rivayet edilmiştir 2 Konuya ilişkin olarak Hz. Ali tarafndan rivayet edilen bir başka hadiste de Hz. Peygamber şöyle buyurmaktadr: "Kim bu dünyada bir günah/suç işler ve (bu suç karşlğ öngörülen) cezasn çekerse Allah, (adaleti gereği) ayn suç karşlğ kullarn (ahirette) ikinci kez cezalandrmaktan münezzehtir. Yine Allah (c.c.), bu dünyada işlediği bir günahn gizlediği ve affettiği bir kulunu ahiret~e (lütfu ve keremi dolaysyla) cezalandrmaktan münezzehtir." 3 Hz. Ali de Şura ha 'ya recm cezasn uyguladktan sonra "kim haddi gerektiren bir suç işler de bu hadd infaz edilirse, bu infaz söz konusu suçun keffareti olur" 4 demiştir. İşlenen suç karşlğ tertip edilen cezalarn uygulanmasnn, ayn suçun günahn da sileceği yönünde varid bu hadisler yannda Hz. Peygamber'in, infaz edilen bir cezann suçun günahn da sileceğine dair kesin bir bilgiye sahip olmadğn beyan eden ifadeleri de bulunmaktadr. Ebu Hureyre kanalyla gelen rivayette Hz. Peygamber konuya ilişkin olarak, "Tübba 5 'n nebf olup olmadğn, Zü'l-kameyn'in nebf olup olmadğn, hududun bu suçlan işleyen kimselere krjfaret olup olmadğn bilmiyorum" 6 demektedir. Kaynaklarda her iki hadisin de Hz. Peygamber'in aidiyyetinin sahih olduğu kaydedilmektedir 7 Hal böyle olunca hadis bilginleri bu iki hadisin arasn te'life çalşmşlar, bunun için de her iki hadisin arka plann araştrmşlardr. Hadis şarihlerinin konuya ilişkin yorum ve değerlendirmelerini şu şekilde özetlemek mümkündür: Hz. Peygamber'in herkesi bağlayc niteliği bulunan (dini/hukuki) konularda ihtimalli ifadeler kullanmas söz konusu olamaz. Cezalarn 11 Şafif, el-ümm, VI/ ; Abdurrezzak, el-musamef, VI/4; IX/464; BuMri, İman, 11, I/10; A.hkam, 49,. VIII/125; Müslim, Hudud, 10, II/ ; Tirmizi, Hudud, 12, IV/45; Nesai, Bey'a, 9, VII/ ; İbn Mace, Hudud, 33, Il/868; Ahmed b. Hanbel, V/314; İbn Kesir, Tefsiru'l-Kur'dni'l-Azim, ll/51; Beyhaki, es-siieii'l-kiibrd, VIII/570; Şevkani, Nevlü'l-evdr, VII/62; Hadis hasen, sahih ve müttefekun aleyh'dir Bkz. Tirmizi, Hudud, 12, N/45; Tirmizi, Hudud, 12, IV/45; Şevkani, Nevtii'l-evtdr, VII/62; Elbani, İrvdu'l-ğali/, VII/ İmam Şafif, hududun ehline keffaret olacağ konusunda bu hadisten daha güzel bir söz duymadğn ifade etmektedir. Bkz. Şafif, el-ümm, VI/ ; Tirmizi, Hudud, 12, N/46; Beyhaki, es-siiueii'l-kübrd, VIII/570; Ma verdi, el-hdvi'l-kebir, XIII/334. Ahmed b. Hanbel, V/204; Darekutni, Süne, III/214; Bağavi, Şerlu's-siine, X/311; Beyhaki, es Süeuü'l-kiibrd, VIII/570; Maverdi, el-hdvi'l-kebir, XIII/334. Bu husutaki hadisler baz fkh kaynaklarnda genellikle "el-hudodu keffaratün li ehlihan eklinde kaydedilmi tir. Herhalde fakihler hadisin manasn esas alarak böyle bir yola gitmi olmallar. Bkz. İbn Rü d (ced), el-mukaddemdt ve'l-miimelleddt, III/279; Karafi, ez-zalira, XII/273; Sav i, Bulğatü's-sdlik, W / İbn Mace, Hudud, 34, II/868;. İbn Kesir, Tefsiru'l-Kur'dui'l-Azim, II/51; Beyhaki, es-süneii'l-kübrd, VIII/570; Suyfti, el-cdmiu's-sağir, II/571; Şev kani, Neylii'l-evtdr, VII/65. 4 Beyhaki, es-süenü'l-kiibrd, VIII/571. s Tübba',Yemen (himyer) hükümdarlan için kullanlan bir lakaptr. Onlar Sebe' kavminin bir boyu olup M. Ö. 115 de Sebe' ülkesinde ikitdara gelmi ler ve M. S:. 300 ylna kadar bu iktidarlarn devam ettirmi lerdir. Bkz. İbn Kesir, Tefsiru'l-Kur'dui'l-Azim, IVi ; Mevdudi, Teflimu'l-Kur'd, V/308; Harman, "Tübba' Kavmin, İsldmda İuauç, İbade ve Güulük Yaşayş Asiklopedisi, N/ Hakim en-nisabori, el-müstedrek, I/93; İbn Hazrn, el-mulalld, XII/14; Beyhaki, es-süneuii'l-kübrd, VIII/570; Muttaki ei-hindi, Kezü'l-ummd/, XII/81. 7 İbn Hazrn, el-mulalld, XII/14; Beyhaki, es-sünenü'l-kübrd, VIII/570; İbn Hacer ei-askalani, Fetlu'l-Bdrf, I/93-97; XN/34-35; Şevkani, Neylü'!-evtdr, VII/63 vd.

5 r Cezas Infaz Edilen Bir Suçun Uhrev1 Boyutu 201 telafi edici özellikleri konusunda kesin bir bilgiye sahip olmadğn beyan ettiği hadisin Hz. Peygamber'e aidiyetinde bir tereddüt bulunmaynca böyle bir hadisin, bu konuda kendisine henüz kesin bir vahiy gelmeden önce söylenmiş olduğu açğa çkmaktadr. Kendisine bu konu hakknda vahiy geldikten sonra ise Hz. Peygamber, hududun kewl.ret olacağn açkça beyan etmişlerdir. Dolaysyla her iki hadis arasnda bir tearuz söz konusu değildir 18 B. infazn Uhrevi Cezay Kaldrmayacağ Görüşü Çoğunluğunu Hanemer'in oluşturduğu hukukçulara göre bir suçun cezasnn infaz edilmiş olmas, o suçun ahiretteki cezasn kaldrmş olmaz. Yani dünyevt cezasn çekse dahi fail işlediği suçun günahndan ahirette ayrca sorumlu tutulacaktr. Hanefi hukukçular dşnda Mu'tezile ile baz tabilin da ayn görüşü taşmaktadrlar. 19 Bu fakihlere göre hadierin asli hükmü ve temel gayesi insanlarn can, mal ve şeref, namus ve haysiyetlerine vaki olabilecek ihlalierin önüne geçilmesi böylece ülkenin fesat unsurundan arndrlmasdr. Diğer taraftan hadler, kamunun tamamn ilgilendiren ve Allah hakk tabir edilen haklar kapsamnda yer almakta dolaysyla hadd cezalar kamu yararnn sağlanmas, toplumda huzur ve güven ortamnn tesisi amacyla infaz edilmektedir 20 Bu sebeple ceza infaz yoluyla bir suçun günahnn da silinmesi/tathfr, haddin asli değil, tebe!/ikincil. gayesidir. Çünkü suçun günahnn silinmesi veyahut failin uhrevi sorumluluğunun kalkmas sadece haddin infazyla değil ayn zamanda failin işlediği suçtan tövbe etmesi halinde mümkün olabilir. Kur'an'da hirabe (terör) suçu işleyenierin konu edildiği ayette "..,Bu on/ann dünyadaki rüsvqylzğzdzr. Onlar için ahirette de büyük azap vardr. " 21 ifadesi tövbe gereğinin açk kantdr. Ayette haddin infazyla ahiretteki cezann düşmeyeceğine vurgu yaplmştr. Hanefi hukukçusu Ebu'l-Leys (373/983 veya 393/1003) bu ayetten hareketle infaz edilen haddin, ilgili suçtan dolay ayrca tövbe etmeyen faillerin uhrevi cezasn kaldrmayacağnn altn çizmiştir 22 özetle belirtmek gerekirse hadler suçlunun uhrevf sorumluluğunu kaldrc (cevabir) değil aksine slah edici, caydrc, kamu güvenliğini koruyucu, mağdur ve yaknlarn teskin edici (zevacir) gibi tamamen dünya hayatna yönelik bir niteliği haizdir 23 Suç işleyen müslüman bir bireyden başka İslam öğretisini inkar eden şahsa da hadd uygulanmasnn temelinde cezalarn işte bu dünyeviliği özelliği yatmaktadr. Gayr-i müslime uygulanan bir haddin onun uhrevt sorumluluğunu kaldrmayacağ açktr. Ceza tatbiki ayn zamanda ilgili suçun 18 Hakim en-nisabcri, ei-müstedrek, l/93; İbn Hazrn, e/-mulallil, XII/14; Beyhaki, es-süueuü'l-kübril, VIII/570; Nevevi, e/-miulilc, XI/220; İbn Hacer el-askalani, Felu'I-Bilri, I/93-97; XIV/34-35; Şevklini, Neylü'l-evtilr, Vll/63 vd. 19 İbn Hacer el-askalani, Fetlu'I-Bilrf, I/97; Şevklini, Neylü'/-evtdr, VII/ Zeylei, Tebyfnü'l-lakil.ik, III/163; Ayni, e/-bitdye, VI/ ; Baberti, e/-iuilyei V/212; İbnü'l-Hümam, Fet/tu '1-kadir, V / Ma ide, 5/ Şelebi, Hil.şiye, (Tebyinü'l-hakliik'le birlikte), III/ Cessas, Alkiimu'I-Kur'a, Il/579; Zeylei, Tebyfmi'/-lakiiik, III/163; Baberti, ei-inil.ye, V/212; Ayni, ei Biuil.ye, VI/ ; İbnü'l-Hümam, Felu'l-kadfr, V/211; İbn Nüceym, ei-balru'r-ril.ik, V/3; Ausi, Rtilu'l-meiiti, C. IV, C üz. V, s. 169 vd; Sayis, Te(sfru il.yil.ti'l-alkiim, I/582.

6 202 Sabri Erturhan günahn da temizlemiş olsayd, söz konusu cezalarn bu inkarc kişiler için geçerli ve hukuki olmamas gerekirdi. Bir başka ifadeyle gayr-i müslim bir şahs bu inkar nedeniyle işlediği bütün suç ve günahlarn cezasn çekecektir. Yine bu inkarna istinaden, kendisine infaz edilen bir ceza onun işlediği suçun uhrevi cezasn kaldrmayacaktr. Çünkü İslam dairesi içerisinde değildir ve çünkü islam 'n inanç esaslarn temelden reddetmektedir. infaz edilen bir cezann gayr-i müslim bir kişinin uhrevi sorumluluğunu kaldrmas bakmndan bir etkisi bulunmaynca doğal olarak ona dünyevi cezann uygulanmamas da gerekirdi. Oysaki gayr-i müslim suç faillerinin de bu cezalarn muhatab olduklarnda kuşku yoktur. Hal böyle olunca bir haddin infaznn asl amac failin işlediği suçun günahnn silinmesi (tuhr) olmayp, onun inzicardr2 4 Bu hukukçularn, infazn, suçun uhrevi cezasn kaldracağ konusunda delil getirilen hadisiere yaklaşmlar ise şöyledir: a) Söz konusu hadisler, ceza infaznn suçun günahn da silmesinin, ancak suçlunun ceza akabinde tövbe etmesiyle mümkün olabileceğine hamledilir. Bu nedenle infaz sonras failin ayn suçtan dolay ayrca tövbe de etmesi gerekir. Aksi takdirde suçun uhrevi cezasndan kurtulmas söz konusu olmaz 25 Bir başka ifadeyle kendisine hadd uygulanan şahs ayrca tövbe etmezse, infaz edilen bu suçun günah devam eder 26. b) İleri sürülen hadisler zanni olup, kat'i olan Kur'an nassyla takyid/kaytlanmşlardr. Sübutu zanni olan bu hadislerin kat'i olan Kur'an nassrin önüne geçirilmesi mümkün ve uygun değildir 27 c) Hadiste keffaret yani suçun günahnn da kalkmas cezaya izafe edilmiştir. Bu şu anlama gelmektedir; yarg önüne çkan ve kendisini adalete teslim eden şahs, işlediği suçun cezasnn infaz edileceğini, bundan kesinlikle kurtuluş olmadğn l anlaynca pişmanlk duyar, tövbe eder, Allah da bu tövbesine/pişmanlğna istinaden suçunun günahn affeder. Böylece ceza endirekt olarak (bi vasitatin) suçun günahna keffaret olmuş olur2 8 Suçun uhrevi sorumluluğunun kalkabilmesi için ceza ile birlikte tövbeyi de şart olarak ileri süren fakihlerin en kuwetli dayanaklar az önce de zikredildiği gibi "... Bu on/ann dünyadaki rüsvaylğzdzr. Onlar için ahirette de büyük azap vardr. " 29 ayetidiil 0 Fakat ayetin kesin yorumu bu fakihlerin anladklarndan ibaret değildir. Ayetin tefsiri bağlamnda başka farkl görüşler de ileri sürülinüştür. Bu görüşler özetle şöyledir: Terör suçu karşlğ öngörülen cezann uygulanmasndan başka suç faillerinin ayrca uhrevi ceza ile muhatap klnmş olmalar bu ayetin müşrikler hakknda 24 Zeylei, Tebyl~tü'l-lakdik, III/163; Ayni, ei-bidye, VI/ ; Şelebi, Hdşiye, (Tebyinü'l-hak.iik'le birlikte), III/ İbn Kesir, Tefsiru'I-Kur'dlti'I-Azim, Il/51-52; İbnü'l-Hümam, Felu'l-kadir, V/211; İbn Nüceym, e/- Balru'r-rdik, V/3. 26 İbn A.bidin, Reddü'l-nultdr, IV/4. 27 İbn Nüceym, e/-balru'r-rdik, V/3; SayisJ Tefsiru dydti'l-alkdm, I/ İbn Nüceym, e/-balru'r-rdik, V/3; Sayis, Tefsiru dydti'l-alkdm, I/ Maide, 5/ Aiusi, Ratu'l-medltf, C. IV, C üz. V, s. 173.

7 11 Cezas infaz Edilen Bir Suçun Uhrevi Boyutu 203 indirildiğini savunanlarn görüşlerini destekler niteliktedir 3. Dünyevt cezalarn çeken müslüman suçlular ise Ubade kanalyla rivayet edilen hadise istinaden uhrevt cezadan muaf tutulmuşlardr. Uhrevt cezann müslümanlara teşmil edilmesi ancak bu suçun dünyevt cezasn çekmemeleri durumunda söz konusudur. Ksacas "dünyadaki rüsvc{)llzk" ibaresinin suçun cezasn bu dünyada çekenler hakknda kullanlmas muhtemeldir. Yani hirabe suçunu işleyen kişiler öngörülen cezalar çekmiş olmalaryla dünyada rüsvay ve perişan bir duruma düşmüş olmaktadrlar. Uhrevi sorumluluk ise, cezalar dünyada infaz edilmeyen failler bakmndan söz konusudur. Ayetin böyle yorumlanmas durumunda hirabe ile diğer hadler arasnda her hangi bir farkllk kalmamş olmaktadf 2 Udeh, Hamdi-Yazr, Mevdldt ve Zeydan gibi çağdaş islam bilginlerinin de tövbeyle desteklenmeyen ceza infaznn işlenen suçun günahn silmeyeceği görüşünü taşdklar anlaşlmaktadf 3 Bu bilginlerden Mevdldi, Maide slresi, 39. ayetin 34 tefsiri bağlarnndaki düşünceleri şöyledir:... Hrszlk suçunu işleyen şahs kendisine hadd uygulandktan sonra tövbe eder, kendini slah eder, gidişatn düzeltir ve Allah'a gerçek anlamda kul olursa kendisini işlediği suçun günahndan temizleyecek olan Allah'n gazabndan kurtarr demektir. Şayet kişi eli kesildikten sonra pişman olmaz, halini düzeltmez ve suç işleme yönünde kötü düşünceler beslerneye devam ederse, gördüğü ağr cezadan sonra dahi kalbini hiç temizlememiş demektir. Bu yüzden eli kesilmeden önce olduğu gibi yine Allah'n gazabn hak edecek demektir. Kur'an'n bu karakterdeki bir kişiyi, Allah'n affn dilemeye ve kendini düzeltmeye teşvik etmesinin nedeni budur. El, toplum huzurunun korunmas için kesilir. Ceza, mutlaka ruhu temizleyecek değildir. Ruh, ancak tövbe ve Allah'a içtenlikle yönelmekle temizlenif 5 Bu yorumlara katlmamak mümkün değildir. şu kadar var ki ayette geçen tövbeyi ceza infazndan sonra yaplmas gerekli tövbeye hasretmek pek isabetli gözükmemektedir. Çünkü bu ayet, infaz öncesi tövbenin cezay düşüreceğini kabul eden 3 Hirabe suç ve cezas ile ilgili ayetin nüzulüyle ilgili farkl rivayetler bulunmaktadr. Kaynaklarda zikredildiğine göre bu ayet, a) Hz. Peygamber'le yaptklar anla may bozan kitap ehlinden bir kavim hakknda, b) Mü rikler hakknda, c) Ureyneliler hakknda, d) Hilal b Uveymir'in kavmi hakknda, e) Bu suçu i leyen müslümanlar hakknda nazil olmu tur. Kimi fakihler bu ayetin hükmünün kafidere münhasr olduğu dü üncesini ta rlarken, kimileri de müslüman suçlulara da amil olduğu dü üncesindedirler ki bu cumhcrun görü üdür. Bu görü ü ta yan fakihler bu kanaate ula rrlarken, sebebili özel oluşuu, hükmü u genel olmasma egel teşkil emeyeceği yönündeki usul kuralndan hareket etmi lerdir. Bkz. Cessas, Alkdmu'I-Kur'a, II/573; Razi, e-te{sfru'l-kebfr, XI/169; Kurtubi, el-cami' li altkdmi'i-kur'au, VI/ ; İbn Kesir, Te(sfru'I-Kur'ai'I-Azfm, II/48-50; Yazr, Hak Dini Kur'an Dili, III/ ; Sayis, Tefslru ayai'/-alkdm, II/ Kurtubi, el-cami' li alkdmi'/-kur'a, VI/157; İbn Kesir, Te{sfru'I-Kur'ai'I-Azfm, Il/51; EbC Hayyan el Endelüsi, el-balru'l-mulf, IV/241; Süleyman Cemel, el-fütulatü'l-iia/iyye, II/ Bkz. Udeh, I/170; Yazr, Hak Dini Kur'an Dili, III/1676; Zeydan, Mecmuati bülusi'l-fk/yye, s ; I/480. MevdCdi, Tefllmu'I-Kur'iln, 34 Zikri geçen ayetin meali öylet!i.r: "Kim bu haksz fiilinden dolay tövbe eder ve durumunu düzeltirse üphesiz Allah, onun tövbesini kabul eder. Allah çok bağ layc ve esirgeyicidir." 35 MevdCdi, Te{lfmu'I-Kur'a, I/

8 204 Sabri Erturhan l. hukukçulann temel aldklan dayanaklan arasnda yer almaktad:3 6 Tövbenin, cezann düşmesinde müessir olacağ düşüncesini taşyan bu fakihler, Maide, 39. ayetin, ayn surenin 38. ayetini 37 tahsis ettiğini ileri sürmektedirler. Bu iddialarn da "zahirde tearuz eden iki nassn zaman itibanjle bin' birlerine yaknlk arz etme/en' (mukarin) durumunda naslardan bin'nin diğen'ni tahsis edeceği" şeklinde formüle edilen bir usul kuralna dayandrmşlardr. Bu usul kural gereğince Maide suresi 39. ayeti, bir önceki ayeti tahsis edecektir. Bu tahsisin pratik sonucu olarak da hirabe/terör suçunda olduğu gibi infazdan önce tövbe eden kimseden de hrszlk cezas düşmüş olacaktr 38 Salt ceza infaznn suçun uhrevt sorumluluğunu kaldrnada yeterli olmayacağ görüşünde olan hukukçularn bir diğer dayanaklan da şu hadistir. Hrszlk yaptğ iddiasyla Hz. Peygamber'in huzuruna getirilen bir şahsa Hz. Peygamber, "zannetmem ki çalasn" şeklinde bir ifade kullanmş, failin srarla birkaç kez itiraf üzerine de haddin uygulanmasn emretmiş, infaz sonras ayrca failin tövbe etmesini istemiş, akabinde de Hz. Peygamber, birkaç kez "Allah 'zm bu şahsn tövbesz'ni kabul et" 39 şeklinde dua etmiştir4 : Hadis şarihi Sindt (911/1505) bu hadisi yorumlarken bu hadisin, hududun z'n- Jaznn, suçun uhrevl cezasna kdfaret olamcf)lacağz görüşünü taşyanlarn iddialarna gerekçe olamayacağn belirtmiş ve şu düşüncelere yer vermiştir: Çünkü hadierin ilgili suçun günahn da sileceğini ifade eden hadisler neredeyse tevatür derecesinde bir shhati haizdir. Hz. Peygamber'in, bu şahstan ayrca tövbe etmesini istemiş olmas, işlediği bu hrszlk suçu karşlğ olmayp daha önce işlemiş olduğu diğer yasak fiiller mukabilinde veya ayn suçu tekrar işlemeyeceğine dair olabilir 41 Ünlü Zahiri hukukçusu İbn Hazm bu konuda ileri sürülen hadislerin "mürsel" 42 derecesinde ol- 36' Bkz. Behnesl, el-ukube, s. 236; a. mlf, ei-mevsuatü'l-ciniliyye fi'l-fkli'i-islilmf, I/401; "Tevbe", ei Mevsuatü'l-fkluyye, XIV/131; "Sukut", ei-mevsuatü'l-fkluyye, :XXV/87-88; Dalgn, İsi/Imda Tevbe, s. 93. Krş. Razi, et-tefslru'l-keblr, XI/181; Süleyman Cemel, ei-fütuliltü'i-ilil/iyye, II/217; Ausl, Rulu'l-meiluf, C. IV, C üz. VI, s. 197; Zuhayll, el-fkhu'l-islaml, IX/ Söz konusu ayetin meali şöyledir: "Hrszlk eden erkek ve kadnn, yaptklarna karşlk bir ceza ve Allah'tan (suça mü temayil olan diğer kişilere) bir ibret olmak üzere ellerini kesin. Allahizzet ve hikmet sahibidir." 38 Ebu Zehra, ei-ukube, s. 219; Dalgn, İsi/Imda Tevbe, s Ebu Davud, Hudud, 9, IV/ ; İbn Mace, Hudud, 29, II/866; Nesa!, Kat'u's-sarik, 3, VIII/67; Hakim, ei-müstedrek, IV/422; Şevkanl, Neylü'l-evtilr, VII/ İbn Hazm, el-muhalla, XII/37-38; Behnesl, el-mevsuatü'l-cinaiyye fi'l-fkhi'l-islaml, l/ Sindl, H/Işiye (S ünen-i Nesa! ile birlikte), VIII/ Bir çok hadisçinin kabulüne göre Mürsel hadis: Tilbiiiin, sa/ilbeyi atlayarak Hz. Peygamber' e izafe ettikleri /adistir. Mürsel hadis zayf hadisler arasndadr. Zayf saylmasnn nederi senedindeki inkta' (kopukluk) dr. Bir de hadisi doğrudan Hz. Peygamber'den değil de, rivayet eden sahabeden nakleden diğer sahabinin mürselleri vardr ki, bu kabil mürsel hadislerin delil olmas noktasnda ittifak vardr. Hicrl ikinci ve üçüncü asrda yaşayan tabiln ve tebeü't-tabiln'in rivayet ettikleri mürselierin delil kabul edilmesi konusunda ise farkl eğilimler bulunmaktadr. Haneftler'e göre bu mürseller de hüccettir. Maliki mezhebinde tercih edilen görüş ile Aluned b.. Hanbel'in bir görüşü de bu yöndedir. Şafiiler ancak bir takm şartlann oluşmas halinde bu kabil rivayetleri delil kabul etmektedirler. zahiri mezhebine göre ise bu özellikteki mürseller kesinlikle delil kabul edilmezler. Bkz. Abdülaziz Buhar!, Keşfu'l-esrilr, III/7; Şakiru'l-Hanbell, Usulü'l-fkli'I-İslilml, ; Koçyiğit, Hadis Usulü, s ; Çakan, Hadis usulü, s. -7

9 Cezas infaz Edilen Bir Suçun Uhrevi Boyutu 205 duklar gerekçesiyle delil kabul edilemeyeceğini, cezalarn, suçun uhrevi sorumluluğunu da kaldracağm ifade eden hadislerin daha kuvvetli olduğunu belirtir 43 İbn Hazm'n, ceza infaznn suçun günahn da sileceği görüşünde olduğu yukarda belirtilmişti. Fakat İbn Hazm'n hirabe suçunu diğer suçlardan ayr mütalaa ettiği görülmektedir. Ona göre hirabe suçunu işleyen ve dünyevi cezasn çeken bir şahsn tövbe etmeksizin uhrevi cezasnn düşmesi söz konusu değildir. Çünkü Maide, 5/33. ayette geçen "bu ceza (haddin itjfaz) on(ann dünyadaki rüsvqylğdr. Onlar için ahirette de büyük azap vardr" ibaresi, ceza infaznn, ahiretteki cezay kaldracağ yönünde bir yorum yaplmasna muhtemel olmayacak kadar açk ve kesindir 44 Yani bu suç diğer suçlardan ayr bir niteliği haiz olduğundan cezas da o oranda ağrlaştrlmştr45. C. Ksasen idam Cezalarnda Durum Baz İslam hukukçular ceza infaznn suçun günahn kaldrp kaldrmayacağ konusunda hadd ve ksas cezalarn birbirinden ayr mütalaa etmişlerdir. Bu cümleden olarak kimi hukukçular hadd-ksas cezalar arasnda bir aynma gitmez iken, kimi hukukçular ceza infaznn suçun uhrevt sorumluluğunu kaldrmasyla ilgili nasslarn sadece hadd kapsamna giren suçlarla snrl olduğunu, dolaysyla ksas gerektiren suçlarateşmil edilemeyeceğini iddia etmişlerdir4 6 Uygulanan bir ksas cezasnn, failin ahiretteki cezasn düşüreceği düşüncesinde olan fukahann dayanaklar hududun ehline krjfaret olacağ şeklinde formüle edilen ve yukarda zikredilen ayn hadislerdir. Hanefi hukukçusu ve Kenz şarihi Semerkandf, kendisine ksas cezas uygulanan bir katilin suçun uhrevi cezasndan kurtulmuş olacağn dile getirir ve bu konuda tövbe gibi hiçbir şart ve kayt ileri sürmez 47 Konuya ilişkin olarqk baz Şafit kaynaklarnda şu ifadeler yer almaktadr: Öldürülen kişilerin yaknlar (varisleri), ksas veya diyet, sulh ve af gibi diğer alternatif cezalada katilden haklarn almalar durumunda hukukun zahirine göre (zavahiru'ş-şer') bu kişilerin ahirette katilden tekrar davac olma haklar dü (;!r. Nitekim Nevevi de bu yönde fetva vermiştir4 8 İbn Teymiyye (728/1327)'nin konuya ilişkin mütalaas da şöyledir: Bir müslüman kasten öldüren katilin bu cinayeti sebebiyle üzerinde iki hak bulunmaktadr. Birincisi Allah hakk dr. Çünkü fail, Allah'n yasaklarn çiğnemiş. ve hududun u ihlal (teaddl) etmiştir. Allah, katilin samimi bir tövbesi sonucu bu hakka taalluk eden günah, affeder. (Allah'dan ümidin kesitmemesini ve tövbeyi amir ayet ve hadisler bunu göstermektedir.) İkinci hak kul hakkdr. Bu hakkn ifas da katilin, makt:ul İbn Hazm, ei-mu/allil, XII/ İbn Hazm, ei-mulallil, XII/ Bkz. Kurtubi, el-cami' li alkilmi'/-kur'il, VI/157; İbn A Cr, et- Talrlr ve't-tevfr, VI/ İbn Rü d (ced), el-mukaddemat ve'l-mümehhedat, III/279; Karafi, ez-zahira, XII/273; Uley, Minehu'l-celil, IX/335; Sa vi, Bulğatü's-sillik, IV/ Şelebi, Hilşiye, (T ebyinü'l-hakaik'le birlikte), III/ Maverdi, ei-hilvi'l-keblr, XII/7-8; Şirbini, Muği'/-multilc, V/211; Büceyrimi, ei-büceyriml ale'i-hatib, IV/495.

10 , 206 Sabri Erturhan yaknlarna ksas veya diğer alternatif cezalada tecziyesi amacyla kendisini teslim etmesiyle mümkün olur. Öldürülen şahsn, cezas infaz edilen katilinden ahirette ayrca davac olup olamayacağ konusunda farkl iki görüş bulunmaktadr. Maktflün dava hakk bulunduğu görüşünde olan aralarnda Ahmed b. Hanbel 'in de bulunduğu fakihler, çözüm olarak failin halini düzeltmesini, olabildiğince çok salih amel işlemesini, hayr hasenatta bulunmasn tavsiye etmektedirler. Bu hukukçulara göre katilin salih amellerinden/sevabndan maktflün hakkna taalluk eden kadar maktflün hesabna devredilecek, geri kalan kendisine ait olacaktr. Tövbekar katilin olabildiğince hasenat ve salih amel işlemesi durumunda Allah'n rahmetinin ümit edileceği yine bu fakihlerin serdettiklerigörüşler arasndad-4 9 Ksas infaznn, suçun günahn ortadan kaldrmayacağ düşüncesinde olan fakihlerin gerekçelerine gelince onlara göre infazn, haksz yere öldürülen maktfle sağlayacağ her hangi bir yarar bulunmamaktadr. Bu infazn yarar ancak hayatta olanlar açsndan düşünülebilir o da; ksasn adam öldürme suçlarn önleyici bir etkiyi haiz olmasdr. Daha açk bir ifadeyle ksasla hedeflenen amaç zecr ve maktfl yaknlarnn teskini, böylece intikam alma düşüncesinin önüne geçilmesidir. Ksaca amaç kamu güveni ve huzurunun idamesine yöneliktir. "Sizin için kzsasta hqyat vardzr" 50 ayetiyle kastedilen de budur. Hal böyle olunca yani ksasn infaznn yarar ancak yaşayan insanlar ve toplum açsndan söz konusu olunca ksas cezalar, hadlenn kdfdret olacağm jfade eden hadiszn genel kapsamndan istisna edilmiş olmaktadr. Bununla birlikte bu ypndeki hadislerin kul hakkna değil de Allah hakkna taalluk eden müeyyidelerde geçerliliği(mamülün bih) daimidir. Bu görüşü savunan hu-. kukçularn bir diğer gerekçesi, Maide, 33. ayette geçen "Bu (zilfaz) on/ann dünyadaki rüsvqylzğzdzr. Onlara ahirette qynca büyük bir azap vardr" ibaresidir. Çünkü ayetin zahiri hadierin tatbik edilmiş olmasnn ilgili suçun günalma keffaret olmayacağn açkça belirtmektedir 51 İslam hukukçular bu zikredilen hususlarn dşnda ayrca masum bir kişiyi (müslüman) kasten öldüren caninin tövbesinin kabul edilip edilmeyeceğini de tartşmşlardr. Kimi hukukçular bu kişinin tövbesinin geçerli kabul etmezken, kimi hukukçular geçerli kabul etmişlerdir. Böyle bir katilin tövbesinin geçersiz olduğu düşüncesini taşyan hukukçularn başnda İbn Abbas gelmektedir. İbn Abbas'a göre, "bir müslüman kasten öldüren şahsn tövbesi makbul değildir. " 52 Ayrca seleften Zeyd b. Sabit, Ebf Hureyre, Abdul- 49 İbn Teymiye,Mecmiiu fetava, XXXIV/138, 140, Ayrca bkz. Ruhaybani, Metalib, VI/ Bakara, 2/ İbn Rü d (ced), e/-mukaddemat ve'l-mümelledat, III/279; Karafi, ez-zalfra, XII/273; Uley, Miuelu'lcelfl IX/335; Savi, Bulğatü's-salik, IV/335. Kf. Ruhaybani, Ruhaybani,Metalib, VI/ Nesai, Tahrirn, 2, VII/85; Ahmed b. Hanbel, I/240, 294; Kurtubi, el-cami' li alkdmi'l-kur'a, V/333; İbn Kesir, Tefsiru'l-Kur'aui'I-Azim, I/536; Sayis, Tefsiru ayati'l-alkam, I/499. Kal'aci, Mevsiiatü fkli İbu Abbas, I/318. İbn Abbas'tan katilin tövbesinin muteber olduğuna dair ikinci bir görü ün bulunduğu da belirtilmi tir. Neden önceki görü ünün aksine bir görü ortaya koyduğunun sorulmas üzerine, önceki ahsn gerek kzgnlğ, gerek diğer davran larndan m"ü'min ve masum bir ki iyi öldürme kastnn bulunduğu izlenimini edindiğini, bu nedenle kasten bir mü'mini öldüren ki inin tövbesinin geçerli olmayacağn ifade etmi tir. Bkz. Kurtubi, el-cami' li alkdmi'l-kur'il, V/333; Ausi, Riilu'l-meau1, C. IV, C üz. ~

11 < < müslümann < katleden Cezas infaz Edilen Bir Suçun Uhrevi Boyutu 207 lah b. ömer, EbO. Selerne b. Abdirrahman, Ubeyd b. Umeyr, Hasan, Katade ve Dalhak b. Müzahim'in de bu görüşte olduklar kaydedilmektedir 3 Bu hukukçularn ileri sürdükleri gerekçelerini şöyle sralayabiliriz: "Kim bir mü'mini kasden öldürürse cezas, içinde ebed{yyen kalacağ cehennemdir. " 54 Abdullah b. Abbas, kendisine bir mü'mini tammüden öldüren şahsn durumunu soranlara bu ayeti okuyarak cevap vermiştir. Katilin, tövbe edip salih amel işlemesi halindeki durumunun sorulmas üzerine bu kişinin tövbesinin yine de geçerli olmayacağn belirtmiş. bu düşüncesine Hz. Peygamber'in "k?jlamet günü maktul kopanlan başn bir el{yle, kdt1ini de diğer elfyle tutarak damarlanndan kanlar akar bir vaz{yette Allah 'n huzuruna gelir ve ya Rabbl, bu kuluna sor ki hangi gerekçeyle beni öldürdü... " 55 mf!alindeki hadisini dayanak göstermiştir 6 Bu yaklaşmda olan fakihlere göre yaplan tövbelerin Allah nezdinde makbul olduğunu ifade eden Furkan suresi ayetleri Nisa 93. ayetiyle neshedilmiştir. Dolaysyla masum bir katilinin tövbesi geçerli değildir 7, Bu konuda ileri sürülen bir diğer gerekçe de Hz. Peygamber'in, arnden bir şahs katilin affedilmesi konusunda müracaat ettiği kadar başka hiçbir hususta Allah'a müracaattabulunmadğn buna rağmen Allah'dan böyle bir katilin tövbesini kabul noktasnda olumlu bir cevap alamadğn ifade eden hadisleridir 8 Bu iddialara karşn cumhllru oluşturan fakihler katilin tövbesinin muteber olduğunu savunmuşlar ve gerekçelerinde şu ayet ve hadisiere yer vermişlerdir: Ayetten deliller: "Şüphesiz ki Allah kendisine ortak koşulmasn asla bağşlamaz, dilediği kimselerin bunun dşnda kalan günahlarn da bağşlar" 59 "Ancak tövbe ve iman edip salih amel işleyenler başka; Allah onlarn kötülüklerini i yilikiere çevirir, Allah çok affedici ve çok merhametlidir. " 60 "İ yilikler kötülükleri siler" 61 Bu ayetlerin dşnda daha başka ayetler de delil gösterilmiştir 62 Hadisten deliller: Geçmiş ümmetierden birinde yüz kişiyi öldüren bir katilin yaptğ tövbeyi Allah'n kabul ettiğine dair Hz. Peygamber'in anlattğ örnek olay6 3, şirk üzere ölme veya bir müslüman haksz yere kasten öldürme dşnda diğer bütün -7 V, s İbn Kesir, Tefsiru'I-Kur'ai'I-Azim, I/ Nisa, 4/93. < 55 Tirmizi, Tefsir, 4, V/44; Ahmed b. Hanbel, I/240, 294, 364; Nesai, Tahrim, 2, VII/85, Kasame, 49, VIII/ Maverdi, e/-hdvi'l-kebir, XII/4; İbn Rü d (ced), ei-mukaddendt ve'l-mümel/edat, III/276; Kurtubi, el Cami' li alkdmi'i-kur'a11, V/332; İbn Kesir, Tefsiru'I-Kur'ai'I-Azim, I/ Taberi, Camiu'/-Beyd11, N/ ; İbn Rü d (ced), ei-mukaddemdt ve'l-müme/ledat, III/276; Kurtubi, el-cami' li alkdmi'i-kur'd11, V/332; Nevevi, e/-mecmü~ XX/266; İbn Kesir, Tefsiru'/-Kur'ai'I-Azim, I/536; İbn Müflih, el-mü bd i', VIII/240; SabCni, Muhammed Ali, Ravaiu'l-beyd, I/ İbn Ebi Şeybe, e/-msamef, VI/398; Ma verdi, ei-hdvi'l-kebir, XII/4. 59 Nisa, 4/48, Furkan, 25/ Hed, 11/ Bkz. Enbiya, 21/47, 94; Muhammed, 47/35; Zilzal, 99/ Müslim, Tevbe, 8, III/ ; Ahmed b. Hanbel, III/72; Şevka.ni,Neyli'l-evtdr, VII/62"63.

12 208 Sabri Erturhan günahlar Allah'n affedebileceği 64, günahtan tövbe edenin sanki hiç günah işlememiş gibi olacağ 65 mealindeki hadislerdir. Bu hukukçular gerekçelerinde ayrca şu görüşlere de yer vermektedirler: Allah'n varlğnn ve iman esaslarnn inkar, kasten adam öldürmeden daha ağr bir günahtr. Bununla birlikte kafir küfründen tövbe eder ve İslam'a dönerse yaptğ tövbe makbuldür. Hal böyle olunca kasten adam öldüren bir katilin tövbesi öncelikli olarak makbul olur. Çünkü öldürme fiili kişinin imann ortadan kaldrmaz. Öyleyse onun yaptğ tövbe de makbuldür. Tövbe kapsnn açk olduğu düşüncesinde olan fakihler aksi görüşü savunan fakihlerin ileri sürdükleri gerekçelerin isabetli olmadğn söylerlerken, katilin tövbesinin geçerli olmadğ konusunda delil getirilen Nisa 93. ayetinin Mkyes b. Dubabe veya Subabe adl bir şahs hakknda nazil olduğunu, bu kişinin ise önce müslüman olup sonra irtidat eden bir şahs olduğunu, hal böyle olunca tövbenin geçersiz olma hükmünün, kafir kişiler bakmndan veya bir müslüman öldürmenin helal olduğu inancn taşyan kişiler açsndan geçerli olduğunu ifade etmektedirler. Ayrca bu ayetin (Nisa, 93.) hükmü tövbenin makbul olduğunu ifade eden diğer ayetlerle tahsis edilmiştir. Yine ayette geçen "hulud" lafz ebedi olarak değil, çok uzun süre cehennemde kalma anlamna gelmektedir 66 D. Farkl Şekillerde Ortaya Çkan Suçlarn Uhrevl Boyutu Yukarda zikredilen hususlar bütün unsurlaryla tanma uygun olarak gerçekleşen bir suçun uhrevi sorumluluğuyla ilgilidir. İşlenen fiiller her zaman kanunda öngörülen tanma uygun olarak gerçekleşmeyebilir. Mesela kasten işlenrnek istenen bir suç teşebbüs aşamasnda kalabilir, fiil işlenemez suç olarak veya taksirli olarak tezahür edebilir. Bu kabil fiilierin maddi müeyyidesi dş dünyaya yansdğ kadar -olacaktr. Suçun uhrevl sorumluluğunu ise failin gerçek niyet ve kast belirleyecektir. Şimdi bu farkl durumlar örneklerle somutlaştrmaya çalşalm: a) Suça Teşebbüs Hali: Hz. Peygamber bir hadislerinde öldürme kastyla birbirlerine silahlarn (klç) çeken iki müslümandan hem öldüren hem de ölenin cehenneme gireceklerini ifade etmiştir. Katilin cehennemde olmasnn anlaşlr olduğu, ama neden makrulün de cehennemde olacağ şeklinde yöneltilen bir soruya karşlk olarak da Hz. Peygamber, onun yani maktq!ün yaşamas halinde hasmn öldürme konusunda ortaya koyduğu irade ve fiili teşebbüsünü gerekçe göstermiştir 67 Bu hadis, istenen suç gerçekleştirilememiş olsa bile failin suç kasd ve gerçek niyetinin uhrevl sorumluluğunu taşyacağn açkça ifade etmektedir. şu hususu da hemen belirtmeli- 64 EbO DavOd, Fiten, 6, IV/ ; Nesa!, Tahrim, 1, VII/81; Ahmed b. Hanbel, IV/ İbn Mace, Zühd, 30, II/ Bkz. Maverdi, ei-hdvi'l-kebfr, XII/7-8; İbn Rü d (ced), e/-mukaddemdt ve'l-mümelleddt, III/ ; Kurtubi, el-cami' li a/kdmi'i-kur'dn, V/ ; Nevevi, e/-mecmu~ XX/ ; İbn Kesir, Tefsiru'I Kur'di'I-Azim, I/ ; İbn Müflih, ei-mübdi', VIII/240; Şirbini, Muğni'/-multdc, V/211; Uley, Miuelu'l-celi/, IX/3; Sayis, Tefsiru dydti'l-alkam, II/ ; SabOru, Muhammed Ali, Rtvdiu'l-beydn, l/ ; Behnesi, el-mevsuatü'l-cindiyye fi'l-fikli'i-isldmf, l/ Bkz. Buhar!, İman, 22, l/13; Müslim, Fiten, 14, 15, III/ ; EbO DavOd, Fiten, 5, IV/ ; Nesa!, Tahrim, 29, VII/ ; İbn Mace, Fiten, 11, II/1311; Ahmed b. Hanbel, IV/

13 Cezas infaz Edilen Bir Suçun Uhrevi Boyutu 209 yiz ki salt niyet ve düşüncesi nedeniyle kişi ne dünyada ne de ahirette kesinlikle sorumlu tutulmamştr 68 Yani salt niyetler ceza konusu olamaz." 69 Ama burada durum tamamen farkldr. Kişi suç işlemeye sadece niyet etmemiş, aksine bilfiil suçun maddi unsurunu da gerçekleştirmeye başlamştr. Şu kadar var ki bu hareket- diğer failin fiiliyle inktaa uğramştr. Yani makt1lün fiili, katilin fiiliyle kesilmiştir. Bu itibarla makrul bu kast ve teşebbüsünün uhrev! cezasn çekecektir. Bununla birlikte hakiki anlamda katil olmadğndan yine de cezas gerçek katilin uhrev! sorumluluğuna o ranla hafif olacaktr7. b) Taksirli Fiiller: Baz fiiller failin esas iradesi ve kast dşnda yani hatal gerçekleşebilir71. Bu durumlarda ceza, fiilin dş dünyaya yansdğ oranda infaz edilecek, ahirette ise fail gerçek kastma göre sorgulanacaktr. Bu cümleden olarak iyi niyetle harekete geçmekle birlikte sonuç istediğinin aksine gerçekleşmiş olsa dahi fail uhrev! mükafata erişecek, suç kastyla hareket edip, sonuç istemediği şeklide sonuçlandğnda dünyev! ceza görmese bile, bu kötü niyetine istinaden uhrev! cezaya maruz kala-. caktr. Mesela müslüman olduğu kanaatiyle öldürdüğü kimsenin harb! veya kan masum olmayan bir şahs çkmas halinde fail dünyev! cezadan kurtulmalda birlikte uhrev! cezasn çekecektir. Ayn şekilde masum bir şahsa yönelttiği ok/merminin ava isabeti durumunda fail kast nedeniyle uhrev! cezaya maruz kalacaktr 72 Çünkü bu örnek olaylarda fail suç işleme kastyia harekete geçmiş, ama fiil istediği şekilde sonuçlanmamştr. Uyumakta olan bir şahs yaknnda bulunan zehirli ylann sokmasndan kurtarmak amacyla attğ ok veya merminin kurtarmak istediği kişiye isabeti sonucu ölümünü intaç etmesi halinde fail bu taksirli öldürme suçu karşlğ dünyev! cezaya çarptrlacak ama asl niyeti dolaysyla da Allah nezdinde sevap kazanacaktr 73 Açlk nedeniyle ölme noktasna gelen zdrar halindeki bir kişiyi kurtarmak amacyla yiyecek yutturan ve fakat yiyeceğin zehirli olmas sonucu ölümüne neden olan kişinin durumu da böyledir. Bu örnek olayda gda maddesini yutturan şahs tamamen insan! ve islam! bir düşünceyle hareket etmekte ve yiyeceğin zehirli olduğunu bilmemektedir. Dünyev! ceza olarak, failin kendisi kendi malndan mağdurun keffaretini, akilesi de mağdurun diyetini ödemekle yükümlü olmakla birlikte fail, bu iyi niyeti karşlğ uhrev! sevaba ulaşacaktr 74 Ava attğ ok/merminin masum bir şahsa isabeti sonucu 68 İbn M.ace, Talak, 16, I/659; Zeylei, Nasbu'r-riiye, II/ Ebu Zehra, e/-cerime, s Niyet konusunda detayl bilgi için bkz. Zuhayli, ei-fklu'i-islaml, IX/81-162; Burnu, Mevstiatü'l-kaviiidi'/-fklyye, I/ Maverdi, ei-havi'l-keblr, XIII/ Öldürdüğü şahsn, kastettiği ki i olmadğnn ortaya çkmas halinde kastta hata söz konusu olur. Mesela dü man askeri olduğu kanaatiyle ate ettiği ki inin kendi arkada! olduğunun ortaya çkmas durumunda kastta hata meydana gelmiştir. Fiilde hata ise hedefte sapma eklinde özetlenebilir. Mesela failin, attğ merminin sekmesi sonucu öldürmek istemediği ba ka bir ahsa isabet etmesi halinde fiilde hata söz konusu olur. Diğer suçlarda ada ayn taksirli fiili er meydana gelebilir. Bkz. Udeh, et- Teşriu'lciuiii'I-İs/iiml, I/407, II/ ; Behnesi, e/-mevsfiatü'l-ciutl.iyye fi'l-fkli'i-islaml, II/262 vd; Apaydn, "Hata", DİA, XVI/ İbn Kayyim, İ'liimu'l-muvakkiu, III/ Ebu Zehra, ei-uktibe, s İbn Abdisselam Kaviiid, I/23.

14 21 O Sabri Erturhan vaki olan bir öldürme olaynda da ayn durum söz konusudur 75. Bu ve benzeri durumlarda fail, ihtiyatszlk ve tedbirsizlik nedeniyle şeklen de olsa bir hukuk kuraln ihlal etmiştir. Dolaysyla hafifletilmiş de olsa fiilin dünyevi cezasna muhatap olacaktr. Bununla birlikte gerçek niyetinin karşlğ olarak ahirette mükafatlandrlacaktr76. c) işlenemez Suçlarda 77 da durum böyledir. Şöyle ki suç kastyla harekete geçen ve fiili gerçekleştiren şahsn gerçekleştirdiği fiilin işlenemez suç kapsamna girmesi halinde suçun unsurlar tamamlanmadğndan o suç için öngörülen dünyevi bir ceza uygulanamayacaktr. Fakat şahsn gerçek niyetuiç iradesinin suç işleme yönünde olmas onu uhrevi ceza ile karş karşya getirecektir. Mesela zina işleme kastyla bir kadnla cinsel ilişki kuran şahsn, bu kadnn kendi eşi olduğunun açğa çkmas, zina için öngörülen dünyevi cezann uygulanmasn imkansz klacaktr. Ama gerçek niyeti yani suç işleme kastnn uhrevi sorumluluğunu taşyacaktr 78. Suç kastyla çaldğ maln kendi mal çkmas halinde de durum böyledit 79. Canl olduğu inancyla esasnda ölmüş bir şahsa ateş açan failin fiili ile 80 öldürme kastyla silahna sarlan şahsn silahnn bozuk vb. olmas nedeniyle öldürme olaynn gerçekleştirilememesi hadiselerinde de (idari otoritenin failiere uygun bir ta'zir cezas tertibi konusundaki hak ve yetkisi mahfuz olmakla birlikte) söz konusu suçlar karşlğ kanunen belirlenen maddi cezalarn uygulanmas söz konusu olamayacaktr. Çünkü suçun maddi unsuru gerçekleştirilememiş ve tanma uygun bir fiil vaki olmamştr 81 Ama kişi gerçek niyet ve kast nedeniyle fiilinin uhrevi cezasn çekecektir. ünlü hukukçu izz b. Abdisselam (660/1262), kasten öldürdüğü kişinin, kannn aktlmas caiz olan kimselerden olduğu, zina amacyla cinsel ilişkiye girdiği kadnn kendi eşi olduğu anlaşlan suç failinin kastma istinaden çekeceği uhrevi cezanp dünyada öngörülen zina ve ksas cezas derecesinde olmayacağn, çünkü kastl da olsa failin fiilierinin işlenemez suç kapsamna girdiğini, gerçek anlamda zani ve katiller ile bu kişiler arasnda bir farkn bulunmas gerektiğini çünkü ilahi adaletin bunu gerektirdiğini belirtmektedirb 2 Hz. Peygamber'in bir (yilik yapmqy tasarlqyp yapmqyana Allah 'n tam bir (yilik sevab yazacağm, tasarladğ bu fyiliğ' gerçekleştirmesi halinde ise on katndan yedi yüz v07a dahajazla derecede sevap yazacağm, 75 İbn Kayyim İ'ldmu'/-muvakkfn, III/ Apaydn, "Hata", DİA, XVI/ İ lenemez Suç: Ya kullanlan araçlarn elveri siz olmas, ya da suç konusunun bulunmamas sebebiyle icra hareketlerinin bitirilmesine veya neticenin meydana getirilmesine imkan bulunmayan suçlardr. Çocuk dü ürmede dü ürülecek ceninin var olmamas, ate edilmek istenen silahta merminin bulunmamas gibi hususlar i lenemez suç kapsamna girmektedir. Dönmezer-Ermaİ:, Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku (Genel Ksm), I/458 vd; Alacakaptan, Suçu u Uusurlar, s İbn Kayyim, İ'ldmu'/-muvakktill, III/93; Suyttl, e/-eşbdl ve'-ezdir, s. 8; Takiyyüddin el-hsnl, Kitdbu'/ kavdid, I/ Udeh, et-teşrfu'l-ciudi'i-isldmf, II/588; Bilmen, lstldldt, III/268; Demirba, Ceza Hukuku (Genel Hükümler), s Udeh, et- Teşriu'l-ciudi'I-İsldmi, II/ Udeh, et-teşrfu'l-ciudi'i-isldmi, II/61-62, I/ İbn Abdisselam Kavdid, I/22-23; Suy(tl, ei-eşbdl ve'u-ezdir, s. 8; Takiyyüddin el-hsnl, Kitdbu'I Kavd,id, I/266.

15 Cezas infaz Edilen Bir Suçun Uhrevi Boyutu 211 buna karşlk bir kötülük yapmay tasariayp yapmayana Allah 'zn tam bir iy1ik (hasene/güzel amel) sevab yazacağm, bu kötü fiilini gerçekleştirmesi halinde ise sadece tek bir kötüfiz1 günah yazacağm 83 ifade eden hadisleri, bu kabil konularda niyet ve kastn önemine yeterince Şk tutmaktadrb 4 DEGERLENDiRME VE SONUÇ Ceza infaznn, failin uhrevi sorumluluğunu kaldrp kaldrmayacağ konusunda islam hukukçular arasnda temel iki farkl yaklaşm bulunmaktadr. infazn suçun uhrevi sorumluluğunu kaldracağ düşüncesinde olan fakihler, bu hükmün ayrca ksas cezalarna da teşmili noktasnda ihtilaf etmişlerdir. Hadd ve ksas cezalarnn ayn zamanda işlenen suçun günalma da keffaret teşkil edeceği görüşünü taşyan fakihlerin temel düşüncelerine göre gerek Kur'an gerekse Sünnetle belirlenen ve başka herhangi bir otoritenin eksiltme, artrma veya yürürlükten kaldrma konusunda yetkisinin bulunmadğ hadd-ksas cezalar hem zecr hem de günaha keffaret olabilecek yeterlilikte ağr müeyyidelerdir. Bu nedenle failin dünyevl cezasn çektiği bir suç karşlğ ahirette ayrca cezalandrlmas söz konusu değildir. infaz edilen bir cezann, failin uhrevl sorumluluğunu kaldrmayacağ düşüncesinde olan fakihlere göre ise fail, suç saylan bir fiili işlemekle bir hukuk normunu, kanunen korunmas amaçlanan bir hukuki yarar ksacas yasay ihlal etmiştir. Dolaysyla cezann infaz nedeni, söz konusu olan bu ihlaldir. Bir cezann infazyla hem suçlunun zecri amaçlanmş, hem de kamu düzeni ve ihlal edilen hukuk kuralnn korunmas hedeflenmiştir. Bu itibarla cezann uygulanmasnn yarar tamamen kamuya matuf olup, failin uhrevl sorumluluğunun kalkmasna bir etkisi bulunmamaktadr. Suç işleyen bir fail, ayn zamanda Allah'n yasağn çiğnemiş olmakla günah da işlemiştir. Bu sebeple failin suçun uhrevl cezasndan kurtulabilmesi için dünyevl cezasn çekmesinden başka ayrca çok içtenlikle Allah'a tövbe edip affn istemesi zorunluluk arz etmektedir. Her iki grubun gerekçeleri islam hukuk disiplinin genel esaslar çerçevesinde genel bir değerlendirmeye tabi tutulduğunda infaz edilen hadd veya ksas cezalarnn suçun uhrevi sorumluluğunu da kaldracağ düşüncesindeyiz. Kanaatimize göre bu yönde ileri sürülen deliller daha genel kapsaml (amn) ve açk gözükmektedir. Ayrca hadd ve ksas kapsamna giren cezalar yeterince ağr cezalardr. hadiste de vurgulandğ üzere ayn derecede ağr bir cezann ahirette tekrarnn Allah'n adaletiyle bağdaştrlmasnn isabetli olmayacağn düşünüyoruz. özellikle Peygamber döneminde aralarnda Maiz 85, Gamid'li kadn 86 ve Eslem kabilesine mensup bir şahsn 87 da bu- 83 Buhar!, Rikak, 31, VII/187; Müslim, İman, 206, 207, I/118; Tirmizi, Tefsir, 6, 10, V/265; Darirni, Rikak, 70, II/627; Ahmed b. Hanbel, I/227, 279, İbn Kesir, Tefslru'/-Kur'iii'I-Azlm, II/ ; Ebu Zehra, e/-ukabe, s Buhar!, Hudud, 28, VIII/24; Ebu Davud, Hudud, 23, IV/578; İbn Mace,Hudud, 9, II/854; Ahmed b. Hanbel, I/270, 289, 335; Darekutn~ Süne, III/196; Şevkani, Neylü'l-evtiir, VII/ Darekutni, Süne, III/92; Şev kani, Neylü'l-evtiir, VII/ Malik, Hudud,, II/820; Şafii, ei-ümm, VI/190.

16 212 Sabri Erturhan Iunduğu kimi suçlularn 88, işledikleri bu suçun utancndan kendilerini temizleyerek Allah'n huzuruna günahsz çkma arzusuyla cezalandrlmalar için Hz. Peygamber'e defalarca başvurmuş olmalar infazn suçun günahn da temizleyeceğine dair verilebilecek somut örnekler arasndadr. "Mü'minler için ahiret inanc ve bunun içerdiği uhrevi tehdidin, hem genel, hem de fail-i meçhul cinayetlerde "faal-effective" suçlularn ortaya çkmasnda önemli ve kalc (perpetual) bir psikolojik faktör olacağ muhakkaktrb 9 işte bu uhrevi tehditin intaç edeceği uhrevt cezayla yüz yüze gelmernek için suçlu cezasn bu dünyada çekmek isteyecektir. Ceza infaznn uhrevi sorumluluğu kaldracağ inancnda olan bir şahs yukarda verilen örneklerde de görüldüğü üzere işlediği suçu itiraf etme yolunu seçecek, bu da fail-i meçhul cinayetierin saysn azaltmada, adaletin yerini bulmasnda önemli katk sağlayacaktr. Ceza infaznn uhrevi cezay kaldrnada yeterli olmayacağnn bir kural olarak sunulmas, failierde cezalarn ahirette çekme düşüncesini hakim klabilir. Bu düşünce onlar işledikleri suçlar gizlerneye sürükleyebilir. Böyle bir durum da fail-i meçhul suçlarda artşlara yol açabilir. Ceza infaznn uhrevi sorumluluğu kaldrabilmesi için tövbeyi şart koşan fakihlerin dayanak kabul ettikleri hirabe ayetinin sadece ilgili suça münhasr olmas daha isabetli gözükmektedir. Tövbe konusunda varid nasslar, ceza infazndan sonra mutlaka tövbe edilmesi gerektiği şeklinde yorumlamak pek tutarl gözükmemektedir. Çünkü nasslarda bu denli sarahat olmadğ gibi, ayn nasslarn farkl yorumlara tabi tutulduğu da göz ard edilmemelidir. Ceza kendisine infaz edilse dahi ayn kişinin ayrca tövbe etmesi en güzel bir davranştr. Sağlam itikatl bir mü'min tövbe etmeden hiçbir zaman imtina etmez. Tövbe söz ile yaplabileceği gibi, fiili davranşlar segilenerek de gerçekleştirilebilir. Az önce de belirtildiği gibi, suçun günahndan temizlenmek amacyla yaplan itiraflar, kanaatimizce fiili tövbenin somut örnekleridir. Hz. Peygamber dahi masumiyetine rağmen günde yetmiş veya yüz defa Allah'a tövbe ve istiğfarda bulunduğunu beyan etmiştir 90 Bütün bunlarla birlikte inkar saiki bulunmakszn, cezas infaz edilen ve bir şekilde tövbe etmeden ölen kimsenin ayn suç karşlğ tekrar cezalandrlacağn öngörmenin pek yerinde bir yaklaşm olmadğn düşünüyoruz. Tövbe etsin veya etmesin şirk dşnda kalan bir suçun cezasn çekmeden ölen bir kişiyi dahi istediğinde Allah'n 88 Bu konuda mevcut hadislerden birinin meali öyledir: Amr b. Semura Hz. Peygambere gelerek, falan kabilenin bir devesini çaldğn, bu nedenle cezay infaz suretiyle kendisini temizlemesini talep eder. Hz. Peygamber de olayn doğru olup olmadğn tetkik amacyla zikri geçen kabileye ara trmac gönderir. Kabileye mensup ki ilerin bir develerinin kaybolduğunu bildirmeleri üzerine de failin elinin kesilmesi talimatn verir. İbn Mace, HudCd, 24, III/863. İnfaz esnasnda hazr bulunan Sa'lebe fallin eli kesildiğinde onu izlediğini, infaz dan sonra failin kesilen eline hitaben ubeni senden kurtaran/temizleyen Allah'a hamdolsun, sen benim vücudumu cehenneme sokmak istiyordun" dediğini duyduğunu söylemektedir. Bkz. a. y. 89 Ebu Zehra, ei-ukibe, s. 18 vd; Awwa, Tle Basis of lslamic Penal Legislation (ICJS' adl eserin içinde), s. 131; Dağc, İslam Ceza Hukukunda Müessir Fiiller, s Bkz. Buhar!, Deavat, 3, VII/145; Müslim, Zikr, 42, III/