Planococcus citri, Leptomastix dactylopii

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ BEYAZ YAĞLARIN (PETROL YAĞLARININ) TURUNÇGİL UNLUBİTİ PARAZİTOİTİ Leptomastix dactylopii HOWARD (HYMENOPTERA: ENCYRTIDAE) ÜZERİNE ETKİLERİ Zühal ERENLER BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI ANKARA 2011 Her hakkı saklıdır

2 ÖZET Yüksek Lisans Tezi BEYAZ YAĞLARIN (PETROL YAĞLARININ) TURUNÇGİL UNLUBİTİ PARAZİTOİTİ Leptomastix dactylopii HOWARD (HYMENOPTERA: ENCYRTIDAE) ÜZERİNE ETKİLERİ Zühal ERENLER Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bitki Koruma Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Neşet KILINÇER Turunçgil bahçelerinde yaygın olarak kullanılan beyaz yağların turunçgil unlubiti parazitoiti Leptomastix dactylopii Howard nin bazı biyolojik özelliklerine ve davranışına etkileri laboratuvar koşullarında belirlenmiştir. Denemeler 28±1 C sıcaklık, 16:8 saat (aydınlık: karanlık) ışıklanma rejimi ve %65±10 orantılı nem koşullarındaki iklim odalarında yürütülmüştür. Farklı yaşlardaki turunçgil unlubiti nimfleri parazitlendikten 0, 2, 4, 6 ve 8 gün sonra uygulanan beyaz yağın L. dactylopii ye etkileri saptanmıştır. Davranış denemesi hava akışlı Y tüp olfaktometre yöntemi ile yapılmıştır. L. dactylopii ile parazitlenmiş üçüncü dönem nimflerde gelişen parazitoitlerin gelişme süreleri kontrole göre kısalırken, parazitlenmiş genç dişi unlubitlerde gelişen parazitoitlerin gelişme süreleri uzamıştır. Mumya oluş oranı ve çıkış oranı her iki konukçu döneminde de uygulama zamanı ile doğru orantılı olarak arttığı görülmüştür. Parazitlenmiş üçüncü dönem nimflerden çıkış yapan bireylerin ergin ömürlerinin uygulama zamanın artmasına bağlı olarak uzadığı görülmüştür. Parazitlenmiş genç dişi unlubitlerden çıkış yapan dişi parazitoitlerin ergin ömürleri azalırken, erkek parazitoitlerin ergin ömürlerinin değişmediği belirlenmiştir. Beyaz yağın L. dactylopii nin konukçuyu bulma davranışını fazla etkilemediği görülmüştür. L. dactylopii nin parazitlediği konukçu sayısı her iki konukçu yaşında da uygulama zamanı ile doğru orantılı olarak artmıştır. Uygulama zamanı arttıkça ölen ergin L. dactylopii sayısının azaldığı ve püskürtme yöntemi ile yağ uygulandığında bütün bireylerin öldüğü görülmüştür. Ocak 2011, 65 sayfa Anahtar kelimeler: Beyaz yağ, beyaz yağın etkileri, petrol yağları, davranış, Planococcus citri, Leptomastix dactylopii i

3 ABSTRACT Master Thesis EFFECTS OF WHITE OILS (PETROLEUM OILS) ON PARASITOID OF CITRUS MEALYBUG Leptomastix dactylopii HOWARD (HYMENOPTERA: ENCYRTIDAE) Zühal ERENLER Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Plant protection Supervisor: Prof. Dr. Neşet KILINÇER Effects of the white oils are used widely in citrus orchards on some biological aspects and behavioral changes of citrus mealybug parasitoid L. dactylopii were determinated in the laboratory condition. The experiments were conducted on 28±1 C temperature, 65±10% relative humidity and 16 light:8 dark photoperiod conditions. The effects of the white oil applied on 0, 2, 4, 6 and 8 days after parasitization of citrus mealybug on different ages were examinated. The choice test Y-tube olfactometer was used to determinate the effects of white oil on behaviour of L. dactylopii. Development time of the parasitoids that grown in young female mealybugs increased according to control, while development time of the parasitoids that grown in third instar mealybugs decreased. Ratio of being mummy and emergence increased by the application time in both host ages. Adult longevity of female and male parasitoids emerged from third instar mealybugs increased by the application time. There were no differences in male parasitoids when adult longevity of female parasitoids emerged from young female mealybugs decreased. The results of the choice test show that the white oil had little effect on L. dactylopii to find the hosts. Hosts number parasited by L. dactylopii increased by the application time in both host ages. Number of parasitoid adults decreased by application time and of all individuals died after the white oil applications. January 2011, 65 pages Key Words: White oil, effects of white oil, petroleum oils, behaviour, Planococcus citri, Leptomastix dactylopii ii

4 TEŞEKKÜR Çalışmalarımı yönlendiren, araştırmalarımın her aşamasında bilgi, öneri ve yardımlarını esirgemeyerek akademik ortamda olduğu kadar beşeri ilişkilerde de engin fikirleriyle yetişmeme ve gelişmeme katkıda bulunan danışman hocam Sayın Prof. Dr. Neşet KILINÇER e (Ankara Üniversitesi Bitki Koruma Anabilim Dalı), Birlikte çalıştığım, her konuda bilgi ve yardımlarını benden esirgemeyen Sayın Doç. Dr. Cem ÖZKAN a (Ankara Üniversitesi Bitki Koruma Anabilim Dalı), deneme kurma aşamasında ve ortaya çıkan tüm aksiliklerde yardımlarını benden esirgemeyen ve Araş. Gör. Murat MUŞTU ve Uzman Dr. Hilal TUNCA ya, denemelerimin istatistiklerinde bana her türlü yardımda ve açıklamada bulunan Araş. Gör. Rabia ALBAYRAK a ve çalışmalarım sırasında bana yardımcı olan tüm arkadaşlarıma, Tezimin büyük bir kısmında çalıştığım Salıpazarı İlçe Tarım Müdürlüğü ndeki müdürüm ve bütün çalışma arkadaşlarıma, ayrıca Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Bitki Sağlığı Araştırmaları Daire Başkanı Sayın Apdullah ATLAMAZ a ve Şb. Müd. V. Dr. A. Alev BURÇAK a ayrıca tüm mesai arkadaşlarıma yardımları ve gösterdikleri anlayış için çok teşekkür ederim. Son olarak tüm hayatım boyunca maddi ve manevi her anlamda bana destek olup bugünlere gelmemi sağlayan, benimle birlikte yüksek lisansımın bitmesinde özveriyle çalışan ve sabır gösteren öncelikle babam Necdet ERENLER, annem Aysel ERENLER ve ağabeyim Zafer ERENLER olmak üzere tüm aileme en içten duygularımla teşekkür ederim. Zühal ERENLER Ankara, Ocak 2011 iii

5 İÇİNDEKİLER ÖZET.. ABSTRACT... TEŞEKKÜR.. ŞEKİLLER DİZİNİ.. ÇİZELGELER DİZİNİ 1. GİRİŞ. 2. KAYNAK ÖZETLERİ. 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1 Materyal Planococcus citri Risso Leptomastix dactylopii Howard Beyaz yağ Yöntem Üretim çalışmaları Planococcus citri Risso nin kitle üretimi Leptomastix dactylopii Howard nin kitle üretimi Beyaz yağın hazırlanması Beyaz yağın Leptomastix dactylopii nin bazı biyolojik özelliklerine etkileri Beyaz yağın Leptomastix dactylopii nin gelişme süresine etkisi Beyaz yağın Leptomastix dactylopii nin mumya oluş oranına etkisi Beyaz yağın Leptomastix dactylopii nin çıkış oranına etkisi Beyaz yağın Leptomastix dactylopii nin ergin ömrüne etkisi Beyaz yağın Leptomastix dactylopii nin cinsiyet oranına etkisi Davranış denemeleri Hava akışlı Y tüp olfaktometrede seçim testi Beyaz yağ uygulamasının süreye bağlı olarak Leptomastix dactylopii nin parazitleme oranına etkisi Beyaz yağın Leptomastix dactylopii erginlerinin ölüm oranına etkisi İstatistiksel değerlendirme.. i ii iii vi vii iv

6 4. ARAŞTIRMA BULGULARI Beyaz Yağın Leptomastix dactylopii nin Bazı Biyolojik Özelliklerine Etkileri Beyaz yağın Leptomastix dactylopii nin gelişme süresine etkisi Beyaz yağın Leptomastix dactylopii nin mumya oluş oranına etkisi Beyaz yağın Leptomastix dactylopii nin çıkış oranına etkisi Beyaz yağın Leptomastix dactylopii nin ergin ömrüne etkisi Beyaz yağın Leptomastix dactylopii nin cinsiyet oranına etkisi 4.2 Davranış Denemeleri Hava akışlı Y tüp olfaktometrede seçim testi Beyaz yağ uygulamasının süreye bağlı olarak Leptomastix dactylopii nin parazitleme oranına etkisi 4.3 Beyaz Yağın Leptomastix dactylopii Erginlerinin Ölüm Oranına Etkisi TARTIŞMA VE SONUÇ. KAYNAKLAR.. ÖZGEÇMİŞ v

7 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 3.1 Planococcus citri Risso nin a. ilk dönem nimfi, b. ikinci ve üçüncü dönem nimfleri, c. genç dişisi, d. erkeği... Şekil 3.2 Planococcus citri Risso nin ovisak (yumurta kümesi) ve yumurtaları... Şekil 3.3 Planococcus citri Risso nin meydana getirdiği fumajin zararı Şekil 3.4 Leptomastix dactylopii Howard nin a. dişisi, b. erkeği, c. parazitlenmiş konukçu mumyası Şekil 3.5 Y tüp olfaktometre.. Şekil 4.1 Parazitlenmiş üçüncü dönem nimf ve genç dişi unlubitlere farklı günlerde uygulanan beyaz yağın Leptomastix dactylopii dişilerinin gelişme süresine etkisi Şekil 4.2 Parazitlenmiş üçüncü dönem nimf ve genç dişi unlubitlere farklı günlerde uygulanan beyaz yağın Leptomastix dactylopii erkeklerinin gelişme süresine etkisi. Şekil 4.3 Parazitlenmiş üçüncü dönem nimf ve genç dişi unlubitlere farklı günlerde uygulanan beyaz yağın Leptomastix dactylopii toplam bireylerinin gelişme süresine etkisi... Şekil 4.4 Parazitlenmiş üçüncü dönem nimf ve genç dişi unlubitlerde farklı günlerde uygulanan beyaz yağın Leptomastix dactylopii nin mumya oluş oranına etkisi Şekil 4.5 Parazitlenmiş üçüncü dönem nimf ve genç dişi unlubitlere farklı günlerde uygulanan beyaz yağın Leptomastix dactylopii nin çıkış oranına etkisi Şekil 4.6 Farklı günlerde uygulanan beyaz yağın parazitlenmiş üçüncü dönem nimf ve genç dişi unlubitlerden çıkış yapan Leptomastix dactylopii dişilerinin ergin ömrüne etkisi Şekil 4.7 Farklı günlerde uygulanan beyaz yağın parazitlenmiş üçüncü dönem nimf ve genç dişi unlubitlerden çıkış yapan Leptomastix dactylopii erkeklerinin ergin ömrüne etkisi.. Şekil 4.8 Farklı günlerde uygulanan beyaz yağın parazitlenmiş üçüncü dönem nimf ve genç dişi unlubitlerden çıkış yapan Leptomastix dactylopii toplam bireylerinin ergin ömrüne etkisi vi

8 Şekil 4.9 Üçüncü dönem nimflerden çıkış yapan parazitoitlerin cinsiyet oranı... Şekil 4.10 Genç dişi unlubitlerden çıkış yapan parazitoitlerin cinsiyet oranı... Şekil 4.11 Leptomastix dactylopii nin hava akışlı Y tüp olfaktometrede seçim testi vii

9 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 4.1 Parazitlenmiş üçüncü dönem nimf ve genç dişi unlubitlere farklı günlerde uygulanan beyaz yağın Leptomastix dactylopii Howard nin gelişme süresine etkisi. Çizelge 4.2 Parazitlenmiş üçüncü dönem nimf ve genç dişi unlubitlere farklı günlerde uygulanan beyaz yağın Leptomastix dactylopii nin mumya oluş oranına etkisi Çizelge 4.3 Parazitlenmiş üçüncü dönem nimf ve genç dişi unlubitlere farklı günlerde uygulanan beyaz yağın Leptomastix dactylopii nin çıkış oranına etkisi Çizelge 4.4 Parazitlenmiş üçüncü dönem nimf ve genç dişi unlubitlere farklı günlerde uygulanan beyaz yağın Leptomastix dactylopii nin ergin ömrüne etkisi Çizelge 4.5 Üçüncü dönem nimflerden çıkış yapan parazitoitlerin cinsiyet oranı. Çizelge 4.6 Genç dişi unlubitlerden çıkış yapan parazitoitlerin cinsiyet oranı.. Çizelge 4.7 Beyaz yağ uygulanan üçüncü dönem nimf ve genç dişi unlubitlerde Leptomastix dactylopii nin süreye bağlı olarak parazitleme oranı.. Çizelge 4.8 % Abbott formülüne göre beyaz yağın Leptomastix dactylopii nin dişi ve erkek bireylerinin ölüm oranlarına etkisi viii

10 1.GİRİŞ Turunçgiller ülkemizin en önemli ihraç ürünlerinden olup, yetiştiriciliği en hızlı gelişen tarım sektörlerinden biridir. Ana vatanı Güneydoğu Asya, Çin ve Hindistan olan turunçgiller dünyaya buradan yayılmıştır. Başlıca turunçgil üretilen ülkeler Amerika, İspanya, İtalya, Türkiye, Cezayir, Mısır, İsrail, Çin, Japonya, Brezilya, Meksika ve Avustralya dır. Başlangıçta Ege ve Akdeniz kıyılarında kurulan bahçelere dikimi yapılan turunçgiller zaman içinde alanını genişleterek Karadeniz ve Marmara kıyılarına yayılmıştır. Üretimde büyük paya sahip olan Akdeniz Bölgesinde üretimin %70 i Çukurova da yapılmaktadır (Anonim 1993). Dünya turunçgil üretimi yaklaşık 110 milyon tondur yılında dünyada en fazla turunçgil üretimi yapan ülke 3 milyon ton ile Brezilya dır. Brezilya yı bir milyon ton ile Amerika izlerken, Türkiye 250 bin ton ile 12. sırada yer almaktadır ( yılında toplam turunçgil üretimi 3 milyon ton iken 2009 yılında 3.5 milyon ton olarak kaydedilmiştir ( Türkiye deki turunçgil alanları 1970 yılında da iken 2005 yılında %2,45 lik bir artış göstererek da olmuştur yılında ise toplam turunçgil alanı 1 milyon da olarak kaydedilmiştir ( Bu artışa bağlı olarak zararlı popülasyonunda da beklenmeyen bir artış olmuştur. Ayrıca üründe önemli kayıplara neden olan hastalık, zararlı ve yabancı ot gibi etmenlerde turunçgillerde görülen önemli sorunlar arasındadır. Ülkemiz turunçgil bahçelerinde turunçgil yetiştiriciliğini olumsuz yönde etkileyebilecek 34 hastalık, 90 zararlı, 16 nematod ve 155 adet yabancı ot türü saptanmıştır. Hastalıklardan 8 i, zararlılardan 17 si, nematodlardan 1 i ve yabancı otlardan 10 u ekonomik zarar oluşturabilecek durumdaki türlerdir (Uygun 2001). Turunçgil bahçelerindeki ana zararlılar, turunçgil beyazsineği, turunçgil unlu biti ve turunçgil kırmızı ve sarı kabuklu bitidir. Bazı bölgelerde turunçgil yaprak galeri güvesi, turunçgil kırmızı örümceği, turunçgil pas böcüsü, turunçgil tomurcuk akarı, torbalı 1

11 koşnil, harnup güvesi ve Akdeniz meyve sineği de ana zararlı durumunda olabilmektedir (Uygun 2001). Türkiye de turunçgillerin ana zararlılarından biri turunçgil unlubiti Planococcus citri Risso (Hemiptera: Pseudococcidae) dir. Turunçgil unlubiti ana zararlıdır ama anavatanı ile ilgili bilgilerin kesin olmadığı bilinmektedir. Ana vatanının Güney Amerika olduğu düşünülmektedir. Ama diğer bir hipoteze göre de kökeni Uzak Doğu ya dayanmaktadır. P. citri polifag bir zararlı olup (Ben-Dov 1994), başta turunçgiller olmak üzere zeytin, bağ, dut, kavun, karpuz gibi birçok bitkide, seralarda ve fidanlıklarda zarar yapmaktadır (Ben-Dov 1994, Blumberg vd. 1995). Zararlının nimf ve erginleri bitkinin yaprak, çiçek, meyve ve sap kısımlarında bitki özsuyunu emerek zararlı olurlar. Özellikle meyvelerin sapla birleştiği çanak yaprakları ve meyvelerin birbirleriyle temas ettiği yerlerde beslenmekte ve bazı yıllar %30-40 a varan meyve dökümüne sebep olmaktadır (Anonim 1997). Zamanla yaprakların sararıp dökülmesine, meyve gelişmesinin zayıflamasına ve meyve dökümüne neden olmakla beraber bitkinin pazar değerini yitirmesine sebep olmaktadırlar (Ben-Dov 1994). Ayrıca beslendikleri yerde salgıladıkları balımsı madde bitki yüzeyini kaplamakta, nemli ve sıcak iklim koşullarında üzerinde saprofit mantarlar gelişerek fumajine neden olmaktadır. Ülkemizde Karaballık gibi isimlerde anılan bitkinin yeterli fotosentez yapmasını engelleyen bu oluşum, bitki gelişmesini engellemekte, buna bağlı olarak da ürünün estetik ve pazar değeri düşmektedir (Düzgüneş 1982, Lodos 1982). Ayrıca P. citri nin virüs vektörü olduğu konusunda birçok çalışma bulunmakta ve unlubitin bu özelliğinden dolayı düşük popülasyonların bile ekonomik öneme sahip olduğu bilinmektedir (Cabaleiro ve Segura 1997). Zararlılarla mücadelede yoğun ilaç kullanımından doğal düşman popülasyonları oldukça etkilenmekte ve zararlılar ilaçlara karşı dayanıklılık kazanmaktadır. Unlubit vücudunun mum salgısıyla kaplı olması yanında, genellikle karanlık ve saklı yerlerde beslenmeleri kimyasal mücadelesini güçleştirmektedir. Bu nedenle turunçgil unlubitine karşı 2

12 biyolojik mücadele daha çok tercih edilmektedir (Çalışır vd. 2005). Türkiye de turunçgil unlubiti ile biyolojik mücadele, 1969 yılında ABD den ithal edilen Leptomastix dactylopii Howard (Hymenoptera: Encyrtidae) isimli parazitoit ve ithal bir avcı tür olan Cryptolaemus montrouzieri Mulsant (Coleoptera: Coccinellidae) ile başarıyla sürdürülmektedir Ancak her iki faydalı tür de doğada kışı geçiremediğinden insektaryumlarda kitle halinde üretilip salınması gerekmektedir (Yiğit vd. 1994). L. dactylopii turunçgil unlu bitinin yayılmasını engellemekte çok başarılıdır. Çok iyi arama davranışına sahiptir ve düşük unlubit yoğunluğunda bile ortama yerleşebilir. Bu yeteneği de onu iyi bir biyolojik mücadele ajanı yapmaktadır. Parazitlenmiş unlubit halinde taşınırlar ve unlubitler ilk görüldüğünde ya da çıkış olacağı zaman belirlendiğinde salımı yapılmalıdır. Doutt (1951), Copland vd. (1985) L. dactylopii nin predatör C. montrouzieri ile birlikte kullanılabildiği bildirilmiştir (Tingle ve Copland 1988, Longo vd. 1994, Cloyd 1997). Beyaz yağ entegre mücadele ile uyumlu, zararlılarla mücadele programlarında kullanılabilen bir bileşendir (Beattie ve Smith 1996). Kabuklubitler, koşniller, unlubitler, beyazsinekler ve akarlar gibi zararlılara karşı uzun yıllardan beri başarılı bir şekilde kullanılmaktadır. Yağların en önemli etkisi, bitki yüzeyine uygulandığında kapladığı bütün böceklerin (ergin, larva, yumurta) solunum deliklerini kapatarak böceklerin boğularak ölmelerine neden olmasıdır. Etki mekanizması fiziksel olduğu için böceklerde ve akarlarda dayanıklılık gelişmesi söz konusu değildir. Yağlar, yağa doğrudan maruz kalan bazı predatör ve parazitoitlerin ölümüne neden olabileceği gibi genellikle doğal düşmanlara diğer inektisitlere oranla daha az zarar vermektedir. Ayrıca çevre ve insan sağlığı açısından da daha güvenli kabul edilebilir (Davidson vd. 1991). Beyaz yağlar turunçgil bahçelerinde özellikle kabuklubit ve koşnil mücadelesinde kullanılmaktadır. Bu zararlılara karşı kullanılırken aynı zamanda ortamda bulunan diğer zararlılar ve doğal düşmanlarda doğrudan ya da dolaylı olarak beyaz yağlardan etkilenmektedirler. Turunçgil bahçelerinde parazitoit ve predatör aktivitesinin yoğun 3

13 olduğu düşünüldüğünde beyaz yağların doğal düşmanlarda meydana getirdiği etkiler önemli hale gelmiştir. Bu nedenle, turunçgil bahçelerinde kullanılan beyaz yağın laboratuvar koşullarında turunçgil unlubitinin parazitoiti L. dactylopii nin bazı biyolojik özelliklerine ve davranışına etkileri araştırılmıştır. 4

14 2. KAYNAK ÖZETLERİ Pseudococcidae familyası bireyleri vücutlarının üzerini kaplayan pamuğumsu ve mumsu salgılardan dolayı unlubitler olarak isimlendirilirler. Bu familya, sahip olduğu tür bakımından Coccoidea üst familyası içerisinde Diaspididae familyasından sonra ikinci sırada yer almaktadır. Pseudococcidae familyasının vücudunu örten unlu madde böceği iklimin olumsuz etkilerinden ve düşmanlarından koruyan önemli bir kalkan olarak görev yapmaktadır. Ayrıca bazı türler yumurtalarını pamuğumsu veya keçemsi özellikte salgılardan oluşan yumurta torbasının içine bırakmaktadır (Kosztarab 1996, Foldi 1998). Genel olarak Pseudococcidae familyasına bağlı türlerin dişileri üç ergin öncesi dönem geçirerek ergin olurlar. Erkek bireyler ise iki larva dönemi, prepupa ve pupa olmak üzere dört ergin öncesi dönem geçirerek ergin olmaktadır (Ghosh ve Ghose 1988, Kosztarab 1996). Dişiler larva dönemi dışında tüm yaşamı boyunca genellikle hareketsiz ve beslendiği bitkiye tespit olmuşken erkekler ergin dönemde uçabilmektedir. Yine ergin dişilerin vücudunda baş, thorax ve abdomen kaynaşmışken, ergin erkeklerde böyle bir kaynaşma görülmemektedir (Bodenheimer 1953a, 1953b, Ben-Dov 1994). Beyaz yağların bitki korumada uzun bir geçmişi vardır. Yağların IPM programlarında 120 yıldır kullanıldığı bilinmektedir. İlk yıllarda ham petrol kullanılmak istenmiş fakat ham petrolün bitkilerde fitotoksisiteye neden olmasından dolayı uygulama yapılamamıştır. Beyaz yağlardan ilk kez Goeze (1787) insektisit olarak bahsetmiş ancak beyaz yağlar 1865 yılına kadar kullanım alanı bulamamıştır (Agnello 2002). Smith (1897), yılları arasında arıtılmış ham petrolden üretilen beyaz yağları yazlık ve kışlık yağlar olarak ikiye ayırmıştır (Agnello 2002, James 2007). Petrol kaynaklı yağların ilerlemesi 1900 lü yılların başlarında duraklamıştır. Parrott vd. (1906), 1905 yılında ise yeniden kabuklubitlere karşı kullanılmaya başlandığını belirtmiştir. Ackerman (1923), beyaz yağları San Jose kabuklu bitinde kullanmış ve beyaz yağın bu zararlı üzerinde gösterdiği etkiyle de yağlara olan ilgi hızla artmaya 5

15 başlamıştır. Ackerman (1923) nin bulduğu bu yağı Yothers (1925) de Florida da kabuklubitlere karşı kullanmış ve kireçli kükürtle (lime sulfur) karıştırılan yağların skalisit olarak kulanılabileceğini söylemiştir. Smith (1930), yağların pestisit özelliği, fitotoksik özelliği ve ağırlıkları arasındaki ilişkiyi araştırmış ve sınıflandırma yapmak için yağların damıtılması gerektiğini söylemiştir (Beattie vd. 2000). Yağlar pek çok zararlıya karşı, zararlıların farklı dönemlerinde kullanılmaktadır. Chapman (1967), 20. yüzyılın başlarında beyaz yağların Avrupa kırmızı örümceğine etkilerini belirlemiş ve beyaz yağların 1940 ların başlarında yaprak bükenlerin kışlayan yumurtalarına karşı kullanıldığını bildirmiştir. Yağların birçok etki mekanizması vardır. Farklı araştırmacılara göre beyaz yağlar zararlıların üzerini fiziksel olarak örter. Zararlının solunum yollarını tıkayarak ölmesine neden olur. Beslenmeyi engelleyebilir. Bazı zararlılar için repellent ve fümigant etki gösterebilir. Ayrıca ovisit etkisi, ovipozisyon engelleme ve genellikle yumuşak vücutlu böceklerde akut toksisiteye neden olma gibi etkileri de vardır. Fakat bunlardan en çok fiziksel olarak etki gösterdiği bilinmektedir (Trammel 1965, Zwick ve Westigard 1978, Baxendale ve Johnson 1988, Willett ve Westigard 1988, Taverner vd. 2002). Newcomer ve Yothers (1927), elma bahçelerinde beyaz yağ tabanlı zararlı mücadelesi programlarında üç yıllık bir araştırma yapmışlar ve beyaz yağ olarak %1 lik Orchex 796 kullanmışlardır. Sonuçlara göre, yağla kaplanmış iç kurdu yumurtalarının %97 sinin öldüğünü bildirmişlerdir. Ayrıca yağ kalıntılarının dişi yumurtlamasını engellemediğini bulmuşlardır. Smith ve Pearce (1948), beyaz yağların ovisit etkisini Grapholita molesta (Busck) (Lepidoptera: Tortricidae) üzerinde denemişler ve yağların yumurta üzerindeki gaz alışverişini engellediğini bulmuşlardır. Sonuç olarak beyaz yağların bazı zararlılarda yumurta açılmasını engelleyerek popülasyonu baskı altına almada yardımcı olduğunu belirtmişlerdir. 6

16 Zinna (1960), 28 C de parazitoit L. dactylopii nin konukçusu P. citri üzerindeki biyolojisini araştırmıştır. Araştırma sonucunda parazitoit yumurtalarının saatte açıldığı, larva gelişiminin dört-beş günde tamamlandığı, prepupa döneminin altı-on gün sürdüğü, pupa döneminin yedi-sekiz gün sürdüğü ve toplam günde ergin hale geldiği bildirilmiştir. Ayrıca araştırma, parazitoitin konukçusunun tüm dönemlerini parazitlediğini ancak üçüncü dönem nimf ve erginleri daha çok tercih ettiğini belirlemiştir. Yapılan çalışmada ayrıca parazitoit erginlerinin 35 güne kadar yaşayabildiğini, dişi parazitoitlerin ortalama 31 gün, erkek parazitoitlerin ise ortalama 16 gün yaşadığını bildirmiştir. Zwick ve Westigard (1978), arazi koşullarında beyaz yağ Orchex 796 nın Cydia pomonella (L.) (Lepidoptera: Tortricidae) üzerindeki etkilerini araştırmışlardır. Sonuç olarak da çiçek öncesi dönem boyunca %2 lik yağ uygulamasının iç kurdunun yumurta bırakmasını engellediğini bulmuşlardır. Virüs taşınmasını engelleyen beyaz yağların etki mekanizması bilinmemektedir. Beyaz yağların non-persistent virüslerin taşınmasını engellemesiyle ilgili hipotez yağların, virüs ile afidin ağız parçaları arasındaki etkileşimi engellediği yönündedir. Beyaz yağların PVY nin taşınmasında rol oynayan afitlerin davranışına etkilerini belirlemek amacıyla birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların sonucunda beyaz yağların yaprakbitinin yaprağı bulma davranışını engellediğini ve yağla kaplanmış yapraklara yönelim zamanını uzattığı tespit edilmiştir (Simons vd. 1977, Powell 1991, Gibson vd. 2008). Ayrıca P.citri nin virüs vektörü olduğu da bilinmektedir. Çeşitli araştırıcılar bu konu ile ilgili yaptıkları araştırmalarda P. citri nin şeflera süs bitkisinde schefflera ringspot virüsünün (SRV), bağlarda ise Grapevine leafroll-associated virus 3 (GLRaV- 3) ünün vektörü olduğunu bildirmişlerdir (Lockhart vd. 1996, Cabaleiro 1997). Willett ve Westigard (1988), daha önce iç kurdu mücadelesinde çiftleşmeyi engelleme çalışmalarının tek başına yeterli olmadığını bildirmişlerdir. Bu nedenle beyaz yağ Orchex 796 yı iç kurdu mücadelesinde kullanmışlardır. Sonuçta beyaz yağın iç kurdu için ovisit etkisinin olduğunu bulmuşlardır. 7

17 Tingle ve Copland (1989), yaptıkları çalışmada unlubit parazitoiti olan Anagyrus pseudococci, L. dactylopii ve Leptomastidae abnormis Girault (Hymenoptera: Encyrtidae) in C sıcaklık seviyeleri arasında, 30 C de A. pseudococci ve L. dactylopii nin döl veriminin en yüksek seviyeye ulaştığı; ancak ergin ömrünün bu sıcaklıkta azaldığını saptamışlardır. Larew ve Locke (1990), sera koşullarında krizantem bitkisinde beyaz yağ Sunspray 6E Plus un Trialeurodes vaporariorum West. (Hemiptera: Aleyrodidae) un farklı dönemlerine ve krizantem bitkisine fitotoksik etkilerini araştırmak için bir çalışma yapmışlardır. %2 lik beyaz uygulamasının beyazsinek yumurtalarının açılmasına engel olmadığını, ilk dönem larvalarda ciddi oranda ölüme neden olduğunu ve ergin bireylerde de kaçırıcı etki yaptığını saptamışlardır. Ayrıca beyaz yağın bitkide fitotoksik etki yapmadığını belirtmişlerdir. Davidson vd. (1991), seralarda D-C-Tron Plus isimli beyaz yağın Tetranychus urticae Koch (Acari: Tetranychidae) mücadelesinde entegre mücadele programlarında predatör akar Phytoseiulus persimilis Athias-Henroit (Acari: Phytoseiidae) ile birlikte kullanılıp kullanılamayacağını araştırmışlardır. Entegre mücadele programlarında beyaz yağlar ve P. persimilis in birlikte kullanılabileceğini belirlemişlerdir. Başpınar ve Uygun (1992), fluvalinate ve fenitrothionun laboratuvar koşullarında L. dactylopii nin yumurta, larva, pupa ve erginlerine etkilerini araştırmışlardır. Erginlerde etki gözlenirken larva ve pupa dönemlerinde etki görülmediğini belirlemişlerdir. Pupalara ilaç uygulandığında çıkan erginlerin parazitleme oranlarının azaldığını bildirmişlerdir. Yiğit vd. (1992), turunçgil bahçelerinde teknik tavsiye dışında kullanılan ve tavsiye listelerinde yer alan bazı pestisitlerin turunçgil unlubiti P. citri avcıları, C. montrouzieri ve Nephus includens Kirsch (Col., Coccinellidae) ile parazitoiti, L. dactylopii ye uygulama dozlarındaki toksik etkilerinin laboratuvar şartlarında belirlenmesi ile ilgili yaptıkları bir çalışmada petrol yağlarının C. montrouzieri nin larva ve erginleri ile N. 8

18 includens in erginlerine zararlı etkisinin bulunmadığını bildirmişlerdir. Aynı çalışmada chlorpyrifos-ethyl ve methidathion L. dactylopii erginlerine zararlı bulunurken, primicarb ve petrol yağı etkilerinin IOBC sınıflandırmasına göre zararsız ile orta derecede zararlı düzeyinde bulmuşlardır. Fluvalinate ve chlorpyrifos-ethyl uygulanan L. dactylopii pupalarında ergin çıkışının düşük olduğu bulunmuştur. Çalışma sonucunda, petrol yağı ve pirimicarbın bu parazitoitin döl verimi üzerine genellikle olumsuz bir etkide bulunmadıkları ifade etmişlerdir. Liu ve Stansly (1995), beyaz yağ Sunspray oil ve bazı pesitisitlerin Bemisia argentifolii Gennadius (Hemiptera: Aleyrodidae) ye kalıntı toksisitesi ve repellent etkisini sera ve laboratuvar koşullarında belirlemek için bir çalışma yapmışlardır. Beyaz yağ uygulanan yapraklarda ergin ölümünün daha fazla olduğu ve yumurta bırakma oranının azaldığı görülmüştür. Beyaz yağın beş gün süreyle repellent etki gösterdiğini ve sonuçta beyazsinek mücadelesinde beyaz yağın etkili olduğunu bildirmişlerdir. Benzer bir çalışmada da aynı beyaz yağ laboratuvar koşullarında kavun yapraklarında bulunan B. argentifolii ye karşı uygulanmış ve aynı sonuç bulunmuştur (Liu ve Liang 2002). Mani vd. (1995), Michaud vd. (2003), turunçgillerde hastalıkları kontrol altına almak için kullanılan bakırlı fungisitlerden bakır oksiklorür ile temas eden L. dactylopii nin ergin ömrü ve üreme gücünün azaldığını bulmuştur. Riedl vd. (1995), mineral yağ Orchex 796 ile yaptığı çalışmada, beyaz yağ havadan püskürtme yoluyla uygulanırsa iç kurdu yumurtalarının %20 sinin öldüğünü ve yağ kalıntılarının az da olsa yumurtlamayı engellediğini bulmuştur. Bu yazarlara göre, %1 lik seyreltilmiş yağ uygulamalarının iç kurdu yumurtalarının doğal koşullarda açılmasının azaltılması için kullanılması uygun olmamaktadır. Baaren ve Nenon (1996), L. dactylopii ve Epidinocarsis lopezi (DeSantis) (Hymenoptera: Encyrtidae) için olfaktometre denemesi yapmışlardır. Sağlıklı konukçu ve bitki, unlubitle bulaşık bitki, parazitlenmemiş unlubit, parazitlenmiş unlubitle bulaşık 9

19 bitki ve parazitlenmiş unlubit arasında seçim testi yapılmış ve L. dactylopii nin unlubitle bulaşık bitki ve parazitlenmemiş unlubite yöneldiği saptanmıştır. Liu ve Stansly (1996), laboratuvar koşullarında bazı insektisit ve beyaz yağın (Sunspray Ultra-Fine oil) B. argentifolii predatörü Nephaspis oculatus (Blatchley) (Coleoptera: Coccinellidae) a toksik etkilerini araştırmışlardır. Yapılan araştırmalar sonucunda beyaz yağın predatörün yumurta dönemine zararlı, diğer dönemlerine ise aynı oranda zararlı olmadığını bulmuşlardır. Bertschy vd. (1997), casava bitkisinde zararlı casava unlubiti parazitoiti Aenasius vexans Kerrich, Apoanagyrus diversicornis Howard, Acerophagus coccois Smith (Hymenoptera: Encyrtidae) için Y tüp olfaktometre kullanmışlardır. Denemede unlubit ile bulaşık ve sağlam casava yaprakları, unlubit ile bulaşık yapraklar ve temiz hava, sağlıklı yapraklar ve temiz hava denenmiştir. A. vexans ve A. diversicornis in bulaşık yapraklara, A.coccois in hem sağlıklı hemde bulaşık yapraklara yöneldiği görülmüştür. Nguen vd. (1997), Vietnam da portakal bahçelerinde beyaz yağ ve geniş spektrumlu pestisitlerin zararlılar ve doğal düşmanları üzerine etkilerini ve ağaçlardaki fitotoksik etkilerini araştırmışlardır. Beyaz yağın, turunçgil unlubitine daha çok etkili olduğunu bulmuşlardır. Yağın etkinliğinin 14 ile gün içinde sona erdiğini, predatör akar yada böcekler üzerinde az zararlı yada zararsız olduğunu tespit etmiş ayrıca beyaz yağın ağaçlarda herhangi tehlikeli bir etkisinin olmadığını bildirmişlerdir. Coll ve Abd-Rabou (1998), Triona ve Shecrona yağlarının greyfurtlarda zarar yapan turunçgil kabuklubiti Parlatoria ziziphi (Lucas) (Hemiptera: Diaspididae) ve üç parazitoiti üzerine etkilerinin değerlendirilmesi için arazi çalışmaları yapmışlardır. Denemeler sonucunda Triona yağı yumurta, nimf ve erginlere etkili olurken, Shecrona yağının nimflere, yumurta ve erginlerden daha çok etkili olduğunu bulmuşlardır. Parazitoit Encarsia citrina (Crawford) (Hymenoptera, Aphelinidae) ve Habrolepis aspidioti Compere & Annecke (Hymenoptera: Encyrtidae) her iki yağdan da ciddi şekilde etkilenmezken, Triona yağı Marietta leopardina Motschulsky (Hymenoptera: 10

20 Aphelinidae) ile parazitlenme oranını azaltmıştır. Triona yağının Shecrona yağından daha etkili olduğu ve kabuklubit popülasyonunun uygulamadan 75 gün sonra %99 a kadar azaldığı tespit edilmiştir. Suranyi (1998), gelişme dönemi boyunca yayılan non-persistent virüslerin beyaz yağ kullanımıyla azaltılabileceğini belirtmiştir. Beyaz yağların biber, bal kabağı ve domateslerde virüslerin yayılmasını azaltmada başarılı bir şekilde kullanılabildiğini söylemiştir. Ayrıca beyaz yağların Macaristan da PVY ile bulaşık, ilaçlama yapılmamış biber alanlarında afitlerden kaynaklanan PVY yayılmasını %73 e kadar azalttığını bildirmiştir. Maha ve Abdalla (1999), Bacillus thuringiensis, beyaz yağlar ve bitki büyüme düzenleyicilerinin insan sağlığı ve çevreye zararlı olmaması, balıklara ve kuşlara toksik olmaması gibi özelliklerinden dolayı buprofezin, avant ve pyriproxifen gibi organik fosforlu insektisitlerden daha güvenli olduğunu bildirmişlerdir. Öktem (1999), turunçgil unlubiti P. citri ve L. dactylopii ile yaptığı çalışmada, parazitoit dişisinin ömrü boyunca ortalama ( ) adet unlubiti parazitleme gücüne sahip olduğunu, dişi bireyin en fazla konukçuyu sekizinci ve onikinci günler arasında parazitlediğini, ergin öncesi toplam gelişme süresinin ortalama gün olduğunu, ergin dişi ömrünün ise ortalama gün sürdüğünü ve cinsiyet oranının dişi lehine 1.0:1.42 olduğunu tespit etmiştir. Beattie vd. (2000), arazi koşullarında beyaz yağ konsantrasyonları ve uygulama dozunun Ceroplastes rubens ve turunçgil kırmızı kabuklubiti Aonidiella aurantii Maskell (Hemiptera: Coccoidea) ye etkilerini araştırmak için bir çalışma yapmışlardır. Sonuçlara göre, her iki kabuklubit türü içinde yağ konsantrasyonunun %2 den %1 e inidirilmesi ve uygulama dozunun artırılmasının mücadelede önemli olmadığını, bu şekilde aynı zamanda maliyet ve fitotoksisitenin %50 oranında azaldığını bildirmişlerdir. Ayrıca uygulama sırasında kaybolan yağ miktarının ise önemli bir kayıp olmadığını tespit etmişlerdir. 11

21 Cloyd ve Sadof (2000), Solenostemon scutellarioides (kadife çiçeği) bitki yapısının (bitkinin dal ve yaprak sayısı, bitki uzunluğu, yaprak rengi ve yaprak yüzey alanı) L. dactylopii nin parazitleme davranışına etkilerini laboratuvar koşullarında araştırmıştır. Yaprak renginin değişmesinin parazitlemeye etkisinin olmadığını ancak diğer bitki özelliklerinin parazitleme üzerinde olumsuz etki yaptığını belirlemişlerdir. Biyolojik mücadelede L. dactylopii nin etkinliğini artırabilmek için parazitoit salımının bitki özelliklerinin en uygun olduğu zamanda yapılması gerektiğini vurgulamışlardır. Blumberg ve Driesche (2001), 23 C lik laboratuvar koşullarında P. citri ve L. dactylopii ile yaptıkları çalışma sonucunda L. dactylopii nin konukçu başına 1±0,04 yumurta bıraktığını ve bırakılan yumurtaların hiçbirinin kapsüllenmediğini bulmuşlardır. Jacas Miret vd. (2001), laboratuvar koşullarında bazı pestisiterin doğal düşmanlara [Rodolia cardinalis Mulsant (Coleoptera: Coccinellidae), Cales noacki Howard (Hymenoptera: Aphelinidae), Euseius stipulatus (Athias-Henriot) (Acari: Phytoseiidae), C. montrouzieri ve L. dactylopii] etkilerini belirlemek için bir çalışma yapmışlardır. Turunçgil bahçelerinde bulunan bu faydalılar arasında ilaçlara en hassas olan tür L. dactylopii olarak bulunmuştur. Bunun nedeni ise ilaç uygulamasının parazitoitin diğerlerine göre en korunmasız döneminde (ergin) yapılmış olmasıdır. Ayrıca Bacillus thuringiensis ve beyaz yağların doğal düşmanlara etkilerinin az, hedef zararlıya karşı daha seçici olduğunu belirtmiş ve ileriki yıllarda turunçgillerde IPM programlarında petrol yağları ve türlerinin önemli bir rol oynayacağını bildirmişlerdir. Nicetic vd. (2001), sera koşularında gül bitkisinde beyaz yağ D-C-Tron Plus un T. urticae ye etkisi ve IPM programlarında P. persimilis ile beraber kullanılıp kullanılamayacağını araştırmışlardır. %0,5 lik beyaz yağ uygulamasının akar popülasyonunu ekonomik zarar eşiğinin altında tutmaya yardımcı olduğunu, P. persimilis e yan etkisinin olmadığını ve beyaz yağ ile beraber predatör akar kullanımının T. urticae mücadelesinde daha etkili olabileceğini bildirmiştir. Ayrıca beyaz yağ uygulamalarının külleme için de kullanılabildiğini saptamıştır. 12

22 Abdel- Rhaman vd. (2002), beyaz yağların (Kemesol ve Capl-2) ve bazı insektisitlerin Guava ağaçlarında iki coccoid türü [Pulvinaria psidi Maskel. (Hemiptera: Coccoidea) ve P. citri] ve predatör akar Amblyseius gossipii Elbadry (Acarina: Phytoseiidae) ye etkilerini arazi koşullarında araştırmışlardır. Kemesolun uygulandıktan 10 hafta sonra P. citri popülasyonunu %100, Capl-2 nin ise %85 oranında azalttığını bildirmişlerdir. Beyaz yağların diğer insektisitlerle karışımlarının A. gossipii popülasyonunda %58,5 lere varan ölümlere neden olduğunu, Kemesolun tek başına %46,1, Capl-2 nin tek başına %50,3 oranında ölüme neden olduğunu bulmuşlardır. Liang (2002), beyaz yağ ve bazı pestisitlerin (methidathion ve carbaryl) yapraklarda zarar yapan bazı böceklere etkilerini araştırmıştır. Beyaz yağ uygulamalarının kabuklubit mücadelesinde ilaç uygulanmayan alanlardan çok da farklı bir etkisinin olmadığını, beyaz yağların yapraklarda bulunan zararlılarla mücadelede pestisitlerden daha az etkili olduğunu bildirmiştir. Beyaz yağ dozunun yada uygulama sıklığının değişmesinin mücadelede önemli olmadığını vurgulamıştır. Mangoud (2002), arazi koşullarında mineral yağın (masrona oil) beyazsinek parazitoiti E. inaron un olgun dönemlerinde %28,1, olgunlaşmamış dönemlerinde %61,8 azalmaya neden olduğunu bildirmiştir. Cariac vd. (2003), Gossypium hirsutum L. (Malvaceae), Glycine max (L.) Merr. (Leguminosae) ve Diplotaxis tennuifolia (L.) De Candolle (Cruciferae) bitkilerinden hazırlanan bitki extractlarının C. pomonella nın üreme ve döl sayısına etkilerini laboratuvar koşullarında araştırmışlar ve beyaz yağ Dapsa-DRV nin etkisi ile karşılaştırmışlardır. Test edilen bütün ürünlerin uygulama yapılan dişilerde döl sayısında azalmaya neden olduğunu (döllerdeki azalma sırasıyla D. tennuifolia 65%, G. hirsutum 45%, Dapsa-DRV 41% ve G. max %29) bulmuşlardır. Hassan vd. (2003), laboratuvar koşullarında bazı pestisitlerin yumurta parazitoiti Trichogramma cacoeciae MARCH. (Hym.: Trichogrammatidae) erginleri üzerindeki etkilerini kuru film metoduyla belirlemişlerdir. Beyaz yağın (Assist) erginlerde %98, 22 13

23 oranında ölüme neden olduğunu bulmuşlardır. Elde edilen değerleri IOBC sınıflandırmasına göre değerlendirmişler ve beyaz yağın T. cacoeciae erginlerine zararlı olduğunu bildirmişlerdir. Ayrıca bir günlük konukçu yumurtaları parazitletildikten sonra bir, üç ve yedi gün sonra ilaçlar uygulanmış ve beyaz yağın parazitoitin yumurta, larva ve pupa dönemlerine zararlı olmadığını bulmuşlardır. Hassan vd. (2003), laboratuvar koşullarında bazı pestisitlerin yumurta parazitoiti T. cacoeciae ye etkilerini araştırmışlardır. Şeftali yapraklarını çeşitli pestisitlerle ilaçlandıktan üç, 10, 17, 24 ve 31 gün sonra ortama parazitoit salmışlardır. Beyaz yağların uygulama yapılan tüm günlerde parazitlemeye olumsuz etkisinin olmadığı bulunmuş ayrıca beyaz yağ kalıntılarının üç günden önce kaybolduğu bu nedenle de beyaz yağların kısa ömürlü preparatlar olduklarını bildirmişlerdir. Rothwangl vd. (2004), laboratuvar koşullarında, kinoprene, pyriproxyfen ve azadirachtinin önerilen dozda L. dactylopii nin ölüm, parazitleme oranı ve cinsiyet oranına etkilerini araştırmışlardır. Kinoprene ve pyriproxyfen uygulanan parazitoitlerde azadirachtin uygulananlara ya da kontrole göre daha az parazitleme olduğunu, kinoprene ile L. dactylopii nin mücadelede beraber kullanılamayacağını saptamışlardır. Telli ve Yiğit (2004), P. citri üzerinde üretilen L. dactylopii nin ergin öncesi gelişme süresi, ergin ömrü, cinsiyet oranı ve bir dişinin parazitlediği ortalama konukçu birey sayısını 25±2 C sıcaklık, % 70±10 orantılı nem ve 16 saat/gün aydınlık şartlarındaki iklim odalarında belirlemek amacıyla bir çalışma yapmışlar ve elde edilen sonuçlara göre ergin öncesi gelişme süresi gün sürmüştür. Parazitoitin erkek ve dişi ömrü sırasıyla 9.42 ve gün sürmüştür. Youssef vd. (2004), laboratuvar koşullarında beyaz yağ (Kemesol ve Super Misrona) ve bazı pestisitlerin yumurta parazitoiti T. cacoeciae MARCH. (Hym.: Trichogrammatidae) erginlerinin parazitlemesine olan etkilerini araştırmışlardır. Sonuçta beyaz yağların parazitlemeyi % oranında azalttığını ve T. cacoeciae erginlerine zararının olmadığını bildirmişlerdir. 14

24 Fernandez vd. (2005), elmalarda mildiyö ve Cydia pomonella ya karşı beyaz yağ Orchex 796 kullanmışlar ve 3 yıl boyunca arazi koşullarında beyaz yağın etkileri üzerine bir çalışma yapmışlardır. Mildiyö için uygulanan yağın Campylomma verbasci (Meyer-Dür) (Heteroptera: Miridae) zararını azalttığını bulmuşlardır. Elma gri yaprakbiti Dysaphis plantaginea (Passerini) (Hemiptera: Aphididae) yoğunluğu yalnızca ilk yıl baskı altına alınırken, elma yeşil yaprakbiti Aphis pomi De Geer (Hemiptera: Aphididae) popülasyonunun ise yağdan etkilenmediğini, Typhlocyba pomaria McAtee (Hemiptera: Cicadellidae) ve tetranychid akar popülasyonlarının beyaz yağ ile baskı altına alındığını belirtmişlerdir. Mensah vd. (2005), laboratuvar koşullarında farklı dozlarda beyaz yağın pamukta Helicoverpa armigera Hübner (Lepidoptera: Noctuidae) ve mısırda Ostrinia nubilalis Hübner (Lepidoptera: Pyralidae) zararlılarının yumurta bırakmasına etkilerini araştırmışlardır. Uygulanan beyaz yağ Canopy nin fitotoksisiteye neden olmadığı, H. armigera ve O. nubilalais in yumurtlamasını engellediğini bulmuşlardır. %2 lik yağ uygulamasının H. armigera nın yumurta bırakmasını engellediği, oranı %2 den %5 e çıkarmanın herhangi bir değişikliğe neden olmadığını bulmuşlardır. %5 lik yağ uygulamasının O. nubilalis in yumurta bırakmasını azalttığını, oranın %5 ten %10 a çıkarılmasının bitki başına bırakılan yumurta sayısında bir değişiklik yapmadığını fakat oranı %5 ten %3 e düşürmekle mısır bitkisinde O. nubilalis in ovipozisyon aktivitesinin yükseldiğini bulmuşlardır. Bu sonuçlara göre H. armigera nın uygun yağ konsantrasyonunun %2, O. nubilalis in uygun yağ konsantrasyonunun %5 olduğunu belirlemişlerdir. Ayrıca petrol yağlarının pamukta H. armigera, mısırda O. nubilalis ile mücadelede zararlı yönetimi programlarına yardımcı olarak kullanılabileceğini belirtmişlerdir. Sandanayaka vd. (2005), parazitoit Pseudophycus maculipennis (Fachhandel) (Hymenoptera: Encrytidae) için Y tüp olfaktometrede seçim testi uygulamışlardır. P. maculipennis in temiz havayla kokuya yönelim arasında fark bulunmazken konukçu olarak kullanılan Pseudococcus viburni Signoret ve Pseudococcus longispinus Targioni-Tozzetti (Hemiptera: Pseudococcidae) arasında parazitoitin P. viburni yi tercih 15

25 ettiği belirlenmiştir. Temiz havayla konukçu kıyaslandığında ise parazitoitin herhangi bir konukçuyu tercih ettiği saptanmıştır. Araya ve Estay (2006), 25 C sıcaklık, %55±5 bağıl nem ve 16:8 aydınlık karanlık ışıklanma rejiminin sağlandığı laboratuvar koşullarında Encarsia formosa Gahan (Hymenoptera: Aphelinidae) erginlerinin T. vaporariorum (Westw.) (Hemiptera: Aleyrodidae) nimflerine yumurta bırakmasından dokuz gün sonra, önerilen dozlarda beyaz yağı domates yapraklarına uygulamış, deneme sonucunda beyaz yağın E. formosa pupalarını %49.55 oranında öldürdüğünü belirlemişlerdir. Cloyd ve Dickinson (2006), laboratuvar koşullarında, insektisitleri (buprofezin, pyriproxyfen, flonicamid, acetamiprid, dinotefuran, clothianidin) uygulama dozunda ve dört kat fazla dozda L. dactylopii nin ergin dönemine uygulamışlar, parazitleme oranı ve çıkış yüzdesine etkilerini araştırmışlardır. Sonuçlara göre, dinotefuran uygulamadan 24 saat sonra önerilen dozda L. dactylopii erginlerinde %100 ölüme neden olmuştur. Dinotefuran, acetamiprid ve clothianidin uygulamadan 72 saat sonra dört kat fazla önerilen dozda L. dactylopii ye zararlı bulunmuş, Pyriproxyfen ve Flonicamidin etiketteki tavsiye dozunda kullanıldığında L. dactylopii ye zararlı olmadığını saptamışlardır. Karagounis vd. (2006), şeftali bahçelerinde organik tarımda Myzus persicae ye karşı kullanılan bazı pestisitlere alternatif olarak kaolin, beyaz yağ ve sabunların kullanım olanaklarını araştırmışlardır. Elde edilen sonuçlara göre Kaolin ve sabunların Coccinellidlere yan etkisinin olmadığı, beyaz yağın ise Coccinellid popülasyonunu diğerlerine göre önemli ölçüde azalttığını bildirmişlerdir. Kaolin, beyaz yağ ve sabunların gelecekte organik tarımda kullanılabileceğini ancak uygulama zamanı ve sayısının araştırılması gerektiğini belirtmişlerdir. Siscaro vd. (2006), laboratuvar koşullarında beş insektisitin dört farklı parazitoite etkilerini araştırmışlardır. 24, 48 ve 72 saat sonra ergin toksisitesi ve cinsiyet oranını araştırmışlar, beyaz yağın uygulamadan 72 saat sonra L. dactylopii erginlerinin %58 ini 16

26 öldürdüğünü bildirmişlerdir. Ayrıca cinsiyet oranını da 2.6:1 olarak erkek lehine bulmuşlardır. Damavandian (2007), turunçgil kırmızı örümceği Panonychus citri (Mcgregor) (Acarına:Tetranychidae) ile mücadelede farklı dozlarda beyaz yağın etkilerini laboratuvar ve arazi denemeleriyle araştırmış ve sonuçta %0,85 lik beyaz yağın uygun koşullarda fitotoksisiteye neden olmadan uygulanabileceğini, yılda iki ya da üç defa %1 lik beyaz yağ uygulanarak da turunçgil bahçelerindeki tüm zararlılarla mücadele edilebileceğini bildirmiştir. Longo vd. (2007), laboratuvar koşullarında bazı ilaçların A. melinus, Coccophagus semicircularis ve C. lycimnia ya etkilerini ayrıca arazi koşullarında da L. dactylopii ye etkilerini araştırmışlardır. Arazi koşullarında kullanılan ilaçların ve beyaz yağın L. dactylopii erginlerinin hepsini öldürmediğini cinsiyet oranının ise etkilendiğini bildirmiştir. Amiri Besheli (2008), II. ve III. dönem Phyllocnistis citrella Stainton (Lepidoptera: Gracillariidae) larvasıyla bulaşık yapraklara insektisit, B. thuringiensis ve beyaz yağ uygulamış ve 24, 48, 72 ve 96 saat sonra laboratuvar koşullarındaki etkilerini araştırmıştır. Larva ölümleri sırasıyla ± 9.10, ± 6.70 ve ± 8.50 olarak bulunmuştur. Uygulamadan 72 ve 96 saat sonraki larva ölüm oranı 24 ve 48 saat sonraki larva ölümlerine oranla daha yüksek bulunmuştur. Dabel vd. (2008), Texaco ve Canopy (beyaz yağ) nin farklı dozlarda uygulandığında O. nubilalis ve parazitoiti Trichogramma brassicae Bezdenko (Hymenoptera: Trichogrammatidae) erginlerine etkilerini belirlemişlerdir. Texaco yağı 1-3 günlük O. nubilalis yumurtalarına %1 ve %2 dozunda uygulandığında %6; %3, %5 ve %10 oranında uygulandığında ise %99,5 oranında ölüme neden olmuştur. Canopy yağı %1 ve %10 oranında uygulandığında ise %99 ölüm görülmüştür. Ayrıca beyaz yağlar %2 lik oranda uygulandığında uygulandıktan 24 saat sonra T. brassicae erginlerinde sırasıyla %8,3 ve %12,7 oranında ölüme neden olmuştur. %5 lik oranda ise ölüm 17

27 oranları sırasıyla %24,9 ve %23,5 olmuştur. Bunun yanı sıra %5 ve %10 luk Texaco yağının mısır bitkisinde gövde ve yapraklarda fitotoksisiteye neden olduğunu belirtmişlerdir. Suma vd. (2009), laboratuvar koşullarında, kuru film metodu ile etikette önerilen dozda uygulanan beyaz yağın saat sonra L. dactylopii nin ölüm ve cinsiyet oranına etkilerini araştırmışlardır. Uygulamadan 72 saat sonra ergin parazitoitlerin ölüm oranı %53,2 olarak bulunmuştur. Cinsiyet oranı ise 2,6:1 olarak erkek lehine bulunmuştur. Ölüm oranlarının değerlendirilmesinde %Abbott formülü ve IOBC sınıflandırmasından yararlanmışlardır. Sınıflandırmaya göre beyaz yağların L. dactylopii erginlerine etkisi az zararlı olarak bulunmuştur. Ameline vd. (2010), patates afidi Macrosiphum euphorbiae (Thomas) (Hemiptera:Aphididae) davranışına bakmak için Y tüp olfaktometre kullanmışlar, yağ uygulamasından 30 dakika sonra yağın kaçırıcı etkisi olduğunu saptamışlardır. Liang vd. (2010), iki beyaz yağın (Ampol ve D-C-Tron Plus) kabuklubitlerin doğal düşmanlarına karşı etkilerini arazi koşullarında araştırmışlar ve beyaz yağların etkilerini methidathion ve carbaryl ile karşılaştırmışlardır. Kullanılan bütün pestisitlerin uygulama dozlarını uygulamışlardır. Araştırma sonucuna göre methidathion ve carbarylin kaçırıcı etkisinin olduğunu, beyaz yağların predatör ve parazitoitlere önemli bir etki göstermediğini gözlemişlerdir. Arazi koşullarında bazı parazitoitlere az da olsa zararlı etkisinin olduğunu ancak kalıntı etkisinin kısa süreli olmasından dolayı doğal düşmanların hareketlerini engellemediğini bildirmişlerdir. 18

28 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1 Materyal Çalışmanın ana materyalini endoparazitoit Leptomastix dactylopii Howard (Hymenoptera: Encyrtidae) ve doğal konukçusu Planococcus citri Risso (Hemiptera: Pseudococcidae) oluşturmuştur. Ayrıca beyaz yağ olarak turunçgil bahçelerinde yoğun olarak kullanılan Koruma Yazlık Yağ (850g/l) kullanılmıştır. Yapılan denemelerde ayrıca termostat, higrostat, nemlendirici, ışık düzeni, klima, ve cm boyutlarındaki plastik kaplar, plastik kavanoz (5 l), petri kapları (9 cm), plastik küvet, yumuşak uçlu fırça, aspiratör, stereomikroskop, makas, alkol, beher, cam pipet, el spreyi, bal, filizlendirilmiş patates ve Y tüp olfaktometre kullanılmıştır Planococcus citri Risso Çalışmanın ana materyallerinden P. citri, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü nde laboratuvar ortamında yetiştirilmekte olan kültürden elde edilmiştir. P.citri nin sistematikteki yeri ve sinonimleri aşağıda belirtilmiştir: Takım: Hemiptera Üst Familya: Coccoidea Familya: Pseudococcidae Cins: Planococcus Ferris 1950 Tür: Planococcus citri (Risso) Sinonimleri: Dorthesia citri Risso,1813; Coccus tuliparum Bouche, 1844; Coccus citri Boisduval, 1867, Coccus citry; Alfonso, 1875; Dactylopius alaterni Signoret, 1875; Dactylopius ceratoniae Signoret, 1875; Dactylopius citri; Signoret, 1875; Dactylopius cyperi Signoret, 1875; Dactylopius robiniae Signoret, 1875; Dactylopius tuliporum; Signoret, 1875; Lecanium phyllococcus Ashmead,1879; Dactylopius brevispinus Targioni tozzetti, 1881; Dactylopius destructor Comstock, 1881; Dactylopius farinosus; Cockerell, 1898g; Dactylopius secretus Hempel, 1900; Phenococcus spiniferus Hempel, 19

29 1900; Phenacoccus spiniferus; Hempel, 1901; Pseudococcus citri; Cockerell, 1902; Pseudococcus cyperi; Fernald,1903; Pseudococcus Fernald, robiniae; 1903; Pseudococcus tuliparum; Fernald, 1903; Pseudococcus alaterni; Fernald, 1903; Pseudococcus ceratoniae; Fernald, 1903; Pseudococcus citri coleorum Marchal, 1908; Dactylopius (Trechocorys) citri; Newstead, 1908; Pseudococcus citri phenacocciformis Brain, 1915; Pseudo-Coccus citris; Gomez-Menor Ortega, 1929; Planococcus cubanensis Ezzat&McConnell, 1956:; Planococcus citricus Ezzat&McConnell, 1956; Planococcus cucurbitae Ezzat&McConnell, Vücut 3-5 mm boyunda, turuncu, sarı veya açık kahverengi ve üzeri beyaz mumsu bir toz tabakası ile kaplıdır. Vücut yanlarında beyaz ipliğimsi uzantılar yer almaktadır. Dişiler ve nimfler 1-8 mm boyunda ya da daha küçük, 1,5-2 mm eninde, yumuşak, beyaz mumsu bir tabaka ile kaplı, oval, kanatsız böceklerdir (Şekil 3.1). Dişinin üç nimf dönemi vardır. Yumurtalar sarımsı renkte olup, uzunca oval şekilde ve yaklaşık 0.4 mm çapındadır (Şekil 3.2). Yumurtalar 2-10 günde açılır. Yumurtadan yeni çıkmış nimfler uzunca ve kirli gri renkte olup erginlere benzer, fakat onlardan daha küçüktür. Erkekler küçük, ince, sarımsı veya kırmızımsı esmer renktedir. Vücut uzunlukları 1 mm kadardır. Bir çift kanatları vardır. Erkekler prepupa, pupa ve ergin dönemlerinde beslenmezler. Buna rağmen ergin olarak birkaç günlük hayatlarında çiftleşmede oldukça aktiftirler. Turunçgil unlubiti, Akdeniz bölgesinde yılda 4-5 döl vermekte ve bir dişi yaşamı boyunca adet yumurta bırakabilmektedir (Uygun 2001). Zararlı kışı bütün biyolojik dönemlerinde, ağaçların gövde yarık ve çatlaklarında veya kabuk altlarında, bahçede bulunan yabancı otların kök ve kök boğazında geçirir. a b c d Şekil 3.1 Planococcus citri Risso nin a. ilk dönem nimfi, b. ikinci ve üçüncü dönem nimfleri, c. genç dişisi, d. erkeği (orijinal) 20

30 Şekil 3.2 Planococcus citri Risso nin ovisak (yumurta kümesi) ve yumurtaları (orijinal) P. citri genellikle bitkinin yaprak, çiçek, meyve ve sap kısımlarıyla beslenir. Zararlının nimf ve erginleri bitki özsuyunu emerek zararlı olurlar. Zamanla yapraklar sararır ve dökülür. Ayrıca meyve gelişmesi zayıflar ve meyveler dökülür. Salgıladıkları balımsı madde ile de yaprak ve meyvelerde fumajine neden olur (Şekil 3.3). Salgıladıkları balımsı maddeler harnup ve portakal güvesi larvalarının besin kaynağı olduğundan, güveler yumurtalarını daha çok buralara bırakır. Böylece turunçgil unlubiti ile bulaşık bahçelerde harnup Ectomyelois ceratoniae Zell. ve portakal güvesi Cryptoblabes gnidiella (Milliere) (Lepidoptera: Pyralidae) zararına da çok rastlanmaktadır (Uygun 2001). Şekil 3.3 Planococcus citri Risso nin meydana getirdiği fumajin zararı ( Turunçgil unlubiti, ilk olarak Risso (1813) tarafından güney Fransa da tanımlanmıştır (Waterhouse 1998). Turunçgil unlubiti polifag bir türdür (Ben-Dov 1994). Başta turunçgillerde olmak üzere zeytin, dut, bağ, nar, muz, zakkum ve pek çok süs bitkisinde zarar yapmaktadır. Turunçgil çeşitlerinden en çok altıntop, Washington navel portakalı, 21

31 yafa portakalı ve limonları tercih ederler. Seralarda, fidanlıklarda ve daha birçok bitkide de zararlıdırlar. P. citri nin, tüm dünyada farklı bölgelerde çok değişik konukçuları bulunmaktadır. Örneğin, Compere (1939), Brezilya da turunçgillerde az bulunurken diğer bitkilerde yaygın olarak bulunduğunu, De Lotto (1975) ise Güney Afrika da turunçgillerde yaygınken bağlarda nadiren bulunduğunu bildirmişlerdir (Waterhouse 1998). Yurdumuzda tüm turunçgil bölgelerinde bulunmaktadır. Özellikle güney bölgelerde turunçgil alanlarında belirlenmiştir (Ben-Dov 1994, Bodenheimer 1953 a, Düzgüneş 1982, Lodos 1982). Güneydoğu Anadolu, Marmara ve Orta Anadolu Bölgelerinde de tespit edilmiştir Leptomastix dactylopii Howard L. dactylopii BATEM (Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü) den getirilmiş olup Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü nde kültüre alınmıştır. L. dactylopii nin sistematikteki yeri ve sinonimleri aşağıda belirtilmiştir: Takım : Hymenoptera Familya: Encyrtidae Alt familya : Tetracneminae Cins : Leptomastix Förster,1856 Tür : Leptomastix dactylopii Howard Sinonimleri: Leptomastix bifasciatus Compere, 1938; Leptomastix bifasciata Compere, 1938; Leptomastix dactylopii Howard, 1885; Leptomastix longipennis Mercet, 1927; Leptomastidea longipennis (Mercet, 1927); Leptomastix superbus Silvestri, 1915; Leptomastix tambourissae Risbec, 1952; Paraleptomastix dactylopii (Howard 1885). L. dactylopii soliter, koinobiont bir endoparazitoittir. Konukçu içerisinde yumurtalar 1-2 günde açılır ve parazitoit dört larva dönemi geçirir. Her larva dönemi yaklaşık iki gün sürer. Konukçu içerisinde parazitoit larvasının gelişmesi sonucunda unlubit kahverengi fıçı şeklinde mumyaya döner. Pupa döneminden sonra konukçu içindeki ergin, mumya 22

32 üzerinde bir delik açarak çıkış yapar. Erginler yaklaşık 3 mm boyunda kahverengi-sarı renklidir. Genellikle sıçrayarak hareket ederler. Dişiler genelde erkeklerden daha büyüktür ve uzun kılsız düz bir anteni, erkeklerin ise kıllı hafif eğik antenleri bulunmaktadır (Şekil 3.4). Parazitoit konukçusundan çıktıktan sonra unlubitin salgıladığı ballı madde ile beslenmektedir. Cinsiyet oranı genelde 1:1 dir. Bir dişi parazitoit yumurta bırakabilmektedir. a b Şekil 3.4 Leptomastix dactylopii Howard nin a. dişisi, b. erkeği, c. parazitlenmiş konukçu mumyası (orijinal) c Waterhouse (1998) un bildirdiğine göre; Compere (1939) L. dactylopii yi 1934 te Brezilya da tanımlamış ve ana vatanının Brezilya olduğunu bildirmiştir. Gomez (1951) 1948 de İspanyada, Roxanova ve Loseva (1963) 1959 da Özbekistan da, Viggiani (1975) 1974 te İtalya da, Barbagallo vd. (1982) 1979 da Sicilya da, Nagarkatti vd. (1992) 1983 te Hindistan da tanımlamış ve bu alanlara başarılı bir şekilde yerleştiğini gözlemlemişlerdir. Bu parazitoit Kaliforniya dan Türkiye ye ilk kez Tunçyürek tarafından 1970 de getirtilmiştir. 23