ŞEKER KURUMU 2011 YILI RAPORU

Transkript

1 ŞEKER KURUMU 2011 YILI RAPORU

2 Bu rapor; tarih ve 6085 sayılı Kanun ile tarih ve 4634 sayılı Kanun uyarınca düzenlenmiştir.

3 Kuruluşun unvanı Merkezi İlişkili Bakanlık : Şeker Kurumu : Ankara : Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Karar organı (Şeker Kurulu) Karar organındaki unvanı Adı ve soyadı Temsil ettiği bakanlık veya kuruluş Kuruluştaki görevi veya mesleği Görevli bulunduğu süre Başlama tarihi Ayrılma tarihi 1-Başkan Dr. Hüsnü Tekin Bilim, Sanayi ve Tek.Bk.lığı Müşavir Devam ediyor " M. Azmi Aksu T. Şeker Fabrikaları A.Ş. Genel Müdür Başkan Vekili Ferhat Şelli Gıda, Tarım ve Hayvan. Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Devam ediyor Üye Mustafa Sever Ekonomi Bakanlığı İthalat Genel Md Devam ediyor " H. Mehmet Sönmez Dış Ticaret Müsteşarlığı Personel Daire Bşk Üye Hasan Alkan T. Şeker Fabr. A. Ş. Genel Müdür Yrd Devam ediyor " Bayram TEK (*) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Genel Müdür Üye Yusuf Yazır Pankobirlik-S.S. Pancar Ek. Koop. Birliği Akşehir Ilgın Pancar Ek.Koop.Yön.K.Bşk Devam ediyor " Recep Konuk Pankobirlik-S.S. Pancar Ek. Koop. Birliği 6- Üye Hamdi Bağcı Konya Şeker Fabrikası AŞ Yönetim Kurulu Bşk Anadolu Birlik Hold. Yön. K. Bşk Devam ediyor " M. Fevzi Yüksel Konya Şeker Fabrikası AŞ Genel Müdür Yrd Üye M.Muzaffer Sayınataç Cargill Tarım Gıda San.Tic. AŞ Yönetim Kurulu Murahhas Üyesi Devam ediyor (*) 15/03/ /06/2011 tarihleri arasında Başkan Vekilliği görevini yürütmüştür.

4 Raporda yer alan kısaltmalar DTÖ : Dünya Ticaret Örgütü AB : Avrupa Birliği ISO : Uluslar Arası Şeker Örgütü GDO : Genleriyle oynanmış organizmalar EBA : Silah dışındaki bütün ürünler TPR : Ticaret Politikalarını Gözden Geçirme Mekanizması TAIEX: Teknik Destek ve Bilgi Değişim Ofisi HFCS : High Fructose Corn Syrup (Yüksek Fruktozlu Mısır Şurubu) NBŞ : Nişasta Bazlı Şeker BŞE : Beyaz Şeker Eşdeğeri EAGÜ: En Az Gelişmiş Ülkeler TMO : Toprak Mahsulleri Ofisi EVİS : Elektronik Veri İşletme Sistemi TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu YYT : Yüksek Yoğunluklu Tatlandırıcı TÜBİTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu

5 İÇİNDEKİLER Sayfa no I- TOPLU BAKIŞ I A- Şeker sektörünün dünya ekonomisindeki yeri I B- Kuruluşun tarihçesi ve Türkiye ekonomisindeki yeri II C- Öneriler IV II- İDARİ BÜNYE 1 A- Mevzuat 1 B- Teşkilat 2 C- Personel durumu 6 III- MALİ BÜNYE 11 A- Mali durum 11 B- Mali sonuçlar 12 IV- KURUM ÇALIŞMALAR 13 A- İşletme bütçesinin genel durumu 13 B- Giderler 13 C- Tedarik işleri 14 D- Kurumun diğer faaliyetleri 16 E- Kota tespiti 31 F- İzleme ve denetim faaliyetleri 36 G- Sigorta işleri 38 H- İşletme sonuçları 38 I- Kalkınma planı ve yıllık programlar 38 V- BİLANÇO 41 -Aktif 41 -Pasif 44 VI- GELİR TABLOSU 46 VII- EKLER 50

6 I. TOPLU BAKIŞ A -Şeker sektörünün dünya ekonomisindeki yeri: Şeker üreten ülkelerin sektör politikaları; pancar veya kamıştan şeker üretici durumunda olmalarına, ihracatçı olmalarına ve rekabet güçlerine bağlı olarak değişmektedir. Politika oluşturulurken genelde; ithalat kotaları ve koruma önlemleri, ihracat teşvikleri ile üretim ve arzın kontrolü öne çıkmaktadır. Pancardan şeker üretim maliyetinin kamıştan yapılan üretime göre yüksek olması, pancar şekeri üreticisi ülkelerde üreticinin desteklenmesi, ihracatın teşviki ve ithalata kota uygulanması ile ithalatı vergi ve fon uygulamasıyla kısıtlanmasına öncelik verilmektedir. Şeker üretimi tarıma olumlu katkılarından ötürü dünyanın gelişmiş ülkeleri dahil, tüm ülkelerde sektör ekonomik ve sosyal çıkarlar nedeniyle desteklenmektedir. Pancar şeker üretim maliyetlerine göre düşük kalan dünya borsa fiyatlarına karşın, pek çok ülke sektörü koruma ve büyütme yönünde davranışlarını sürdürmektedir. Avrupa Birliği; pancar üreticisini ve şeker üretenleri ithalat koruması ve üretimi kontrol etmek suretiyle desteklemektedir. Kamış ve pancar şekeri üreticisi olan Amerika Birleşik Devletleri ise; fiyat destekleme sistemi ve kotalar vasıtasıyla ithalatın kontrolü, pazarlama kotalarıyla arzı denetim altına alarak sektörü düzenlemektedir. Avrupa Birliği; ortak tarım politikası başta olmak üzere değişik nedenlerle uzun yıllardır sürdürdüğü şeker rejiminde önemli değişiklikler yapmıştır. Bu kapsamda; 2006/ /2010 pazarlama yılları arasındaki 4 yılda şeker fiyatında % 36, pancar fiyatında % 40 indirime gidileceğini, yüksek maliyetle üretim yapan tesislerin kapatılarak kotalarının iptal edilmesi sonucu Avrupa Birliği toplam kotasının 6 milyon ton düşürülmesi hedeflenmiştir. Vazgeçilen kotalara verilen yeniden yapılandırma desteği sonucu 2008 yılına gelindiğinde 5,7 milyon ton kotadan vazgeçildiği ortaya çıkmıştır. 2008/2009 pazarlama yılında ihracat sübvansiyonlarına son veren Avrupa Birliği bu uygulama ve 17 milyon ton düzeyindeki yıllık tüketimi ile şeker dış alımcısı konumuna gelmiştir. Şeker Kanunu nun yürürlüğe girmesi; Türkiye şeker politikasında değişmelere neden olmuş, ülke şeker gereksinimini öncelikle içeride gerçekleştirilen üretim ile karşılanması ana amaç olmuştur. Bu amaç doğrultusunda; yurt içi şeker üretim fiyatlarının çok altında gerçekleşen dünya borsa fiyatları karşısında, sektörün koruma altına alınmasını gerektirmiş ve Dünya Ticaret Örgütü anlaşmasında yer alan kurallar doğrultusunda şeker dış alımına getirilen % 150 oranındaki gümrük vergisi, 2004 yılından itibaren % 135 olarak uygulanmaya başlanmıştır. Dünya şeker üretimi sürekli olarak pancar şekeri aleyhine gelişme göstermektedir. 2010/2011 pazarlama döneminde dünya üretimi bin ton I

7 şekerin % 81 i kamıştan, % 19 u pancardan üretilmiştir. Pancar şekerinin üretim toplamı içindeki payının azalmasının en önemli nedeni, kamış şekerine göre üretim maliyetinin yüksek olmasıdır. Türkiye de kurulu şeker üretim kapasitesine ilave olarak; Bakanlar Kurulunun tarih, 95/7531 sayılı kararıyla Boğazlıyan Şeker Fabrikası, tarih, 97/9582 sayılı Kararla Aksaray Şeker Fabrikası, tarih, 99/13098 sayılı kararıyla Çumra Şeker Fabrikası kuruluş izni verilmesi sonucu toplam kapasite ton/yıl yükseltilmiştir. Ayrıca; 1987 yılından itibaren nişastadan şeker üretim tesisleri kurulmaya başlanmış; kotaya tabi olarak üretim yapan şirketlerin üretim kurulu kapasitesi 990 bin ton/yıl ve kota almadan üretimini yurt dışına satmak koşuluyla kuruluş izini alan üç şirketin kurulu kapasitesi 146 bin ton/yıl düzeyindedir. Kotaya tabi olmayan üreticiler dikkate alındığında, ülkenin nişastadan şeker üretim kapasitesi ton/yıl olmaktadır. B-Kuruluşun tarihçesi ve Türkiye ekonomisindeki yeri: Şeker Kurumu; yurt içi talebin yurt içi üretimle karşılanması ve gerektiğinde ihracata yönelik şeker rejimini, şeker üretimindeki usul ve esaslar ile fiyatlandırma ve pazarlama koşul ve yöntemlerini düzenlemek amacıyla, tarih ve 4634 sayılı Şeker Kanunu ile kamu tüzel kişiliğine sahip olarak kurulmuştur. Şeker Kurumu; ülkenin kendine yetecek düzeyde şeker üretim ve arzını sağlayacak planlama ve düzenlemeler ile pancar ve şeker üreticilerinin sağlıklı bir piyasada çalışmalarına ortam hazırlayacak düzenlemeler yapmaktadır. Türkiye şeker politikasında 4634 sayılı Şeker Kanunu nun tarihinde yürürlüğe girmesiyle önemli değişiklikler olmuş ve ana hedef özellikle pancardan üretilen şekerin, üretim maliyeti açısından kamış şekeri ile rekabet edememesi nedeniyle, ülke tüketimini karşılayacak düzeyde üretim yapılması şeklinde belirlenmiştir. Şeker Kurumunun son beş yıllık verilerine göre ülke ortalama toplam şeker tüketiminin (Pancar+NBŞ) yaklaşık bin ton/yıl düzeyinde olmasına karşın, kurulu üretim kapasitesi bin ton pancar ve yaklaşık 990 bin ton/yıl nişasta kökenli şeker olmak üzere bin ton /yıl dır yılları arasında nişastadan şeker üreten 5 şirkete, Bakanlar Kurulu karlarlarıyla 1996, 1997 ve 1999 yıllarında 3 şeker fabrikası kurulmasına izin verilmesi sonucu ulaşılan bu kapasite, yukarıda ana hatları açıklanan politika gereği uygulanan kota nedeniyle tam kullanılamamaktadır. Bakanlar Kurulu; tarih ve 4634 sayılı Şeker Kanunu nun geçici 8 inci maddesinde verdiği yetkiye dayanarak aldığı tarih ve 2004/8330 sayılı kararıyla; Şeker Kurumunun ve hizmet birimlerinin görev süresini tarihi itibarıyla sona erdirmiş, kurulun karar organı olan Şeker Kurulunun yetki ve görev süresini tarihine kadar uzatmıştır. Şeker-İş Sendikasının söz konusu karar hakkında Danıştay da açtığı iptal davası sonucu; Danıştay tarihli yürütmeyi durdurma kararıyla birlikte Anayasa ya aykırılık görüşünü de belirterek konuyu Anayasa Mahkemesine götürmüştür. II

8 Anayasa Mahkemesi; Şeker Kanunu nun geçici 8 inci maddesinin Anayasa ya aykırı olması nedeniyle iptaline ilişkin tarih ve 2008/12 sayılı kararı almış, gerekçeli karar tarihli Resmi Gazete de yayımlanmıştır tarihi ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu nun ekindeki III sayılı listede sayılan Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar içerisine alınan Şeker Kurumu; 5018 sayılı Yasa nın bazı maddelerinde değişiklik yapan tarih ve 5436 sayılı Kanun ile Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar arasından çıkarılmıştır. Şeker Kurumunun son beş yıllık çalışmalarına ilişkin bilgiler aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. Toplu Bilgiler Ölçü Son iki yıl farkı Artış veya azalış % Öz kaynaklar (160) (3) Yabancı kaynaklar Finansman giderleri Gelirler ve katılma payları (199) (4) Maddi duran varlıklar (edinme değeri) Maddi duran varlıklar birikmiş amortismanı Yatırımlar için yapılan nakdi ödeme Yatırımların gerçekleşme oranı(nakdi) % , ,2 678 Mal ve hizmet alımları Stoklar İşçi (ortalama) Kişi Personel için yapılan tüm gid Cari yıla ilişkin : İşçiler için yapılan giderler İşçi başına aylık ortalama gid. TL Dönem kârına ilişkin verg ve diğ. yasal yük (9) (12) Tahakkuk eden vergiler (4) (5) GSYİH' ye katkı (üretici fiyatlarıyla) (204) (4) GSYİH' ye katkı (alıcı fiyatlarıyla) (6) (41) (41) - - GSMH' ye katkı (alıcı fiyatlarıyla) (6 ) (41) (41) - - Dönem kârı (95) (718) (115) Bilanço kârı (160) (3) Şeker Kurumu tarih ve 4634 sayılı Şeker Kanunu ile yasada tanımlanan görevleri yerine getirmek üzere kamu tüzel kişiliği olarak kurulmuştur. III

9 Yasada Kurumun karar organının Şeker Kurulu olduğu ve Kurumun Şeker Kurulu tarafından yönetileceği düzelenmiş bulunmaktadır. Şeker Kurumu yurtiçi şeker talebinin yurt içi üretimle karşılanması ilkesi doğrultusunda sektörde düzenlemeler yapmaktadır. Yasa; şeker arzının, Şeker Kurulu tarafından belirlenecek kotayla planlanmasını esas alarak şeker arz ve üretiminde istikrarı sağlamayı amaçlamıştır. Şeker Kurumu karar organı olan Şeker Kurulu tarafından yönetilmekte, fonksiyonlarını da Şeker Kurulu ve hizmet birimleri kanalıyla yerine getirmektedir gün ve 5436 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu na ekli Düzenleyici ve Denetleyici Kurulların yer aldığı III sayılı cetvelden çıkarılmasına karşın; Kurul üretim kotalarını belirlemekte ve şeker üretiminde uyulacak kuralları tespit etmekte, bu kurallara uyulmasını sağlamak üzere izleme ve denetleme yaparak, sektörde çalışan şirketlerin ve firmaların faaliyetlerini yönlendirmektedir. Sonuç olarak; Şeker Kanunu ve ilgili diğer mevzuat doğrultusunda bin ton/yıl şeker üretim kapasitesi olan sektörde düzenleme ve denetleme işlevini yerine getirmeye devam etmektedir. Şeker Kurumu; sektörde faaliyet gösteren şirketlerden cari pazarlama yılına ait A kotası şekerin fabrika satış fiyatı üzerinden hesaplanacak tutarın binde beşini geçmemek üzere katkı payı alarak giderlerini karşılamaktadır yılında tahsil edilen katkı payı önceki yıla göre 199 bin TL azalarak, 4,5 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. C-Öneriler: Şeker Kurumunun 2011 yılı çalışmaları üzerinde Sayıştay tarafından yapılan incelemeler sonucunda getirilen öneriler aşağıdadır: 1-Şeker Kurulunun nişasta kökenli şeker kotasının artırılmasıyla ilgili görüşünü oluştururken, kurum temsilcilerinin kota tespitiyle ilgili inceleme ve değerlendirmeleri ile pazarlama yılına devreden stok ve beklenen üretim miktarının, şeker tüketimini karşılama yeterliliğini dikkate alması ve sektörde faaliyet gösteren rakip üreticiler arasındaki dengeyi korumaya özen göstermesi (Sayfa:3,5). Sonuç: Şeker Kurumunun 2011 yılı bilançosu ve ,48 Türk Lirası zararla kapanan gelir tablosu tasvibe sunulur. IV

10 II. İDARİ BÜNYE A- Mevzuat: 1- Kanunlar ve kuruluş statüsüne ilişkin mevzuat: Şeker Kurulu tarih ve 4634 sayılı Şeker Kanunu ile kamu tüzel kişiliğine sahip olarak kanunla kurulmuştur. Kuruluş amacı; Şeker Kanunu hükümleri doğrultusunda Türkiye de şeker rejimini düzenlemek, şeker üretimi, fiyatlandırılması ve pazarlanmasına ilişkin esasları tespit etmek, tespit edilen bu kuralları uygulamak ve uygulama sonuçlarını denetlemektir. Bir kamu tüzel kişiliği olarak kurulan Şeker Kurumunun örgüt yapısı, yönetim ve karar organı olan Şeker Kurulu ile hizmet birimlerinden oluşmaktadır sayılı Şeker Kanunu hükümleri uyarınca Şeker Kurulu tarafından yönetilmekte olan Kurum, denetim açısından 6085 sayılı Sayıştay Kanunu hükümlerine tabidir. 2- Bakanlar Kurulu kararları: Türkiye de şeker üretimi, Şeker Kanunu nun verdiği yetkiler çerçevesinde Şeker Kurulu tarafından yapılan düzenlemeler ve konulan kurallar uyarınca yapılmakta, yıllık şeker üretim kotaları da bu yetki kapsamında belirlenmektedir. Şeker Kurumu tarafından nişasta bazlı şeker üreticilerine ilişkin olarak 2010/2011 pazarlama yılı için belirlenen kota, geçmiş yıllarda olduğu gibi Bakanlar Kurulunun gün ve 2011/2003 sayılı kararıyla % 50 oranında artırılmıştır. Denetim tarihinde (Temmuz-2011), 2010/2011 pazarlama yılı için nişasta kökenli şeker üreticileri için kurumca tespit edilen ton kota; Resmi Gazete nin tarihli sayısında yayımlanan Bakanlar Kurulunun gün ve 2011/2003 sayılı kararıyla % 50 oranında ton arttırılarak tona yükseltilmiştir. Kararla, önceki yıllarda olduğu gibi 2010/2011 pazarlama yılı için de; nişasta kökenli şeker üreticileri için tespit edilen kota; 4634 sayılı Şeker Kanunu nda yer alan Nişasta kökenli şekerler için belirlenecek toplam A kotası, ülke toplam A kotasının % 10 unu geçemez. hükmüyle getirilen sınırı aşmış bulunmaktadır. 3- Yönetmelikler: Kurumunun faaliyet alanları ve iç yapısına ilişkin olarak hazırlanan yönetmelikler, Şeker Kurulu onayı ile uygulamaya konulmaktadır. Kurum personelinin görev, yetki ve sorumluluklarını düzenleyen ve halen uygulanan personel yönergesinin, personel yönetmeliği haline getirilmesine ilişkin olarak 2010 yılında başlatılan çalışmalar sonuçlanmış ve yönetmelik Resmi Gazete nin 1

11 tarihli sayısında yayımlanmıştır. Yönetmelikle; Şeker Kurumu Çalışma Usul ve Esasları Yönetmelik de Koordinatörlük olarak belirlenmiş olan hizmet birimi yöneticilerinin unvanı, Grup Başkanı olarak değiştirilmiş ve iki yönetmelik arasındaki farklılığın giderilmesi amacıyla Şeker Kurumu Çalışma Usul ve Esasları Yönetmeliği inde değişiklik yapma çalışmaları başlatılmıştır. B- Teşkilat: 1- Teşkilatın yapısı: Şeker Kanunu nda, Şeker Kurumunun Şeker Kurulu tarafından yönetileceği ve örgüt yapısının Şeker Kurulu ile hizmet birimlerinden oluştuğu hükmü yer almaktadır. Kurum hizmet birimlerinin genel sekreter tarafından yönetileceği Resmi Gazete de tarihinde yayımlanarak yürürlüğe giren; Şeker Kurumunun teşkilatı, yönetimi, çalışma usul ve esaslarını düzenleyen Şeker Kurumu Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik te belirtilmiştir. Yönetmelikte genel sekreter ile hizmet birimlerinin görev ve yetkileri ayrıntılı olarak düzenlenmiş, hizmet birimlerinin; Planlama ve Değerlendirme, İzleme ve Denetleme, Sektörel Araştırmalar, Personel İdari ve Mali İşler Koordinatörlükleri ile Hukuk Müşavirliği ünitelerinden oluştuğuna yer verilmiştir. 2- Karar organı: 4634 sayılı Şeker Kanunu nda; Şeker Kurumunun karar organının Şeker Kurulu olduğu, kurulun biri başkan ve bir başkanvekili olmak üzere yedi üyeden oluşacağı hükmü yer almaktadır. Şeker Kurulunun başkanı, Şeker Kurumunun da başkanıdır. Bakanlar Kurulu kararıyla atanan kurul başkanı ve üyelerinin görev süreleri beş yıldır. Şeker Kurulunun görev ve yetkileri ile kurul başkan ve üyelerinin atanmalarına ilişkin işlemlere Şeker Kanunu nda ayrıntılı olarak yer verilmiştir. Şeker Kurulunun iki üyesi Milletvekili Genel Seçimine katılmak üzere tarihinde istifa ederek görevlerinden ayrılmış ve Kurul Başkanı dahil diğer beş üyenin görev süresi de tarihinde sona ermiştir sayılı Şeker Kanunu nda üye atamalarına ilişkin olarak yer alan veya diğer herhangi bir nedenle üyelikleri sona erenlerin yerine Bakanlar Kurulu tarafından en geç bir ay içinde yeni bir üye seçilir ve bu maddede belirtile usule göre atamaları yapılır hükmüne karşın yeni üye atamaları tarihinde yapılmıştır. Başkanı ve üyesi kalmayan Şeker Kurulu da dönemi arasını kapsayan iki ayı aşan bir süre görev yapamamıştır. Bu nedenle Kanunda ayda iki defadan az olmamak üzere toplanma koşulu yerine getirilememiş ve Kurulun yıl içinde yaptığı toplantı sayısı 21 olarak gerçekleşmiştir. 2

12 Türkiye de kurulu şeker üretim kapasitesi bin ton/yıl pancar şekeri ve 990 bin ton/yıl nişasta kökenli şeker olmak üzere toplam bin ton/yıldır. Üretim kapasitesinin yıllık toplam ortalama şeker tüketiminin (yaklaşık bin ton/yıl) üzerinde bulunmasından ötürü; yıllık üretim miktarı Şeker Kurumu tarafından tespit edilen kota ile sınırlandırılmakta ve üretici şirketler kendilerine tahsis edilen yıllık kota miktarında üretim yapmaktadır. Şeker Kanunu nda; Nişasta kökenli şeker için belirlenecek toplam A kotası, ülke toplam A kotasının % 10 unu geçemez. Bakanlar Kurulu bu oranı, Kurumun görüşünü alarak % 50 sine kadar artırmaya, % 50 sine kadar eksiltmeye yetkilidir. hükmü yer almaktadır. Uygulama, Bakanlar Kurulunun Yasanın bu hükmüne dayanarak, nişastadan şeker üretenler için belirlenen kotayı her yıl değişik oranlarda sürekli artırması şeklinde olmaktadır. Şeker Kurumu her pazarlama yılı (1 Eylül-31 Ağustos arasını kapsayan dönem) ile ilgili kotayı, Yasa gereği en geç 30 Haziran tarihine kadar belirlemektedir. 2010/2011 pazarlama yılı kotası da bu çerçevede belirlenmiştir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarihli yazıyla nişasta kökenli şeker üreticileri için tespit edilen kotanın; 4634 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinde yer alan % 50 oranında artırılması veya % 50 oranında azaltılmasına ilişkin kurum görüşünü talep etmiştir. Şeker Kurulu tarih ve 221 sayılı toplantısında 7 üyeden 3 ünün (başkan dahil) karşı görüşü sonucu oy çokluğu ile nişasta kökenli şeker üreticilerine ilişkin olarak 2010/2011 pazarlama yılı için tespit edilen ton kotanın % 50 oranında artırılması yönünde karar almış ve karar Kurum görüşü olarak Bakanlığa iletilmiştir. Şeker Kurumu pancardan şeker üretenler ile nişastadan şeker üretenler için her pazarlama yılına ait kota tespitini; başta şeker stoku, beklenen üretim ve tüketim miktarlarını dikkate alarak yaptığı çalışma ve analizlere dayandırmaktadır. Şeker Kurulu bu çalışma ve incelemeleri değerlendirerek kota tespiti ve üreticilere dağılımına ilişkin kararı almaktadır. Ancak Şeker Kurulu bir süre sonra; Bakanlığın istemi üzerine bu çalışmalara ve bunlara dayanarak aldığı kota tespitine ilişkin kararıyla çelişen ve 4634 sayılı Şeker Kanunu nun 3 üncü maddesinde yer alan Nişasta kökenli şekerler için belirlenecek toplam A kotası, ülke toplam A kotasının % 10 unu geçemez hükmüne karşın, Yasada belirtilen sınırın aşılmasına yönelik karar alınmasına olanak tanımak için, Bakanlık talebi üzerine olumlu görüş içeren yeni karar almaktadır. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 4634 sayılı Yasanın ilgili maddesi uyarınca her yıl Kurumdan aldığı olumlu yöndeki görüşü, Bakanlar Kuruluna sunarak kota artışı kararı alınmasını sağlamaktadır. Geçmiş yıllarda olduğu gibi; Şeker Kurumu 2010/2011 pazarlama yılı kotasının Bakanlar Kurulu tarafından arttırılmasını sağlamak yönünde görüş belirlerken; 3

13 pazarlama yılına ton A kotası, ton B kotası ve ton C kotası şekeri olmak üzere toplam ton şeker stoku ile girilmiştir. Şeker Kanunu Bakanlar Kurulunun kota arttırılmasıyla ilgili karar almasını, Kurul görüşüne bağlamıştır sayılı Şeker Kanunu ile verilen yetkileri kullanarak ülke şeker rejimini düzenlemek üzere kurulan ve sektörle ilgili tüm bilgi ve verilere sahip olan Şeker Kurumu; şeker talebinin karşılanmasında bir sorun bulunmamasına ve 2010/2011 pazarlama yılı için tespit edilen ülke toplam şekeri kotasının; beklenen üretim, devreden stok ve tüketim verilerin dikkate alarak, önceki pazarlama yılına göre 299 bin ton azaltılarak bin tona indirmesine karşın, Bakanlık talebi üzerine nişastadan şeker üretenlerin kotasının % 50 arttırılması yönünde ve kota tespitiyle ilgili kararıyla çelişen nitelikte karar almada bir sakınca görmemektedir. Şeker İş Sendikası 2005/2006 pazarlama yılından başlayarak, nişasta kökenli şeker üreticileri için tespit edilen kotanın arttırılmasına ilişkin Şeker Kurulu ve Bakanlar Kurulu kararlarının yürütülmesinin durdurulması ve iptali davaları açmaktadır. Danıştay yeterli şeker stoku olmadığı gerekçesiyle 2008/2009 pazarlama yılına ilişkin dava hariç, diğer yıllarla ilgili davalar hakkında yürütmeyi durdurma kararı vermektedir. Ancak karar tarihinde pazarlama yılı sona ermiş olduğu için, yargı kararlarının uygulanma olanağı kalmadığı gerekçesi ile, kota arttırma işlemi bir sonraki pazarlama yılında yeniden yapılmaktadır. Şeker talebinin karşılanmasında bir sorun olmadığı sürece, yargı açılan davalarla ilgili olarak yürütmeyi durdurma kararı vermektedir. Şeker Kurumu nişasta kökenli şeker kotasına ilişkin görüşünü belirlerken, konuyla ilgili yargı kararlarını da dikkate almalıdır. Çünkü davalarla ilgili olarak yargıya sunduğu savunmalarında; şeker talebinin karşılanması konusunu gündeme getirmemekte, savunmalarını; her pazarlama yılının yeni bir dönem olduğu ve değişik koşullar taşıdığı gerekçesine dayandırmaktadır. İnceleme tarihinde (Temmuz-2012); 2011/2012 pazarlama yılına ton A kotası, ton B kotası ve ton C kotası şeker olmak üzere ton şeker stoku ile girilmiş olmasına karşın; Şeker Kurulu, Bakanlık talebi üzerine nişastadan şeker üreten şirketler için belirlenen ton kotanın % 35 oranında artırılabileceği yönünde üç üyenin karşı görüşü ve oy çokluğu ile aldığı tarihli kararı Bakanlığa iletmiş ve Bakanlar Kurulunun tarih, 2012/3026 sayılı kararıyla da kota % 35 oranında arttırılarak tona yükseltilmiştir. Nişasta kökenli şeker üreten şirketler için tespit edilen kotanın her yıl arttırılması, büyük ölçüde şekerli ürün üretenlerin glikoz taleplerinin karşılanmadığı gerekçesiyle Bakanlığa yaptığı başvurulara dayandırılmaktadır. Ancak, kotanın yükseltilmesine karşın glikoz ihtiyacı yine karşılanmamaktadır. Çünkü nişasta bazlı şeker üreten şirketler; kola ve gazlı içecek üreticilerince kullanılan ve pazarlanması 4

14 daha kolay olan, olmadığında yerine kristal şeker kullanılabilen izoglikoz üretimine öncelik vermekte, bu nedenle genelde şekerleme ve benzeri ürünler üreten glikoz kullanıcılarının sorunları devam etmektedir. Şeker Kurumunun 2002/ /2011 pazarlama yıllarını kapsayan dokuz yıllık verilerine göre; piyasaya arz edilen nişasta kökenli şeker içinde izogilikozun payı ortalama % 76 olurken, glikozun aldığı pay % 24 düzeyinde kalmıştır. Yukarıda açıklanan gelişmelere karşın ve her pazarlama yılına bin ton kristal şeker stokuyla girilmesine rağmen, glikoz kullanıcılarının taleplerine dayanılarak, nişastadan şeker üreten şirketlerin kotası pancardan şeker üretenler aleyhindeki sonuçlara karşın her yıl artırılmaktadır. Şeker Kurulunun nişasta kökenli şeker kotasının artırılmasıyla ilgili görüşünü oluştururken, kurum temsilcilerinin kota tespitiyle ilgili inceleme ve değerlendirmeleri ile pazarlama yılına devreden stok ve beklenen üretim miktarının, şeker tüketimini karşılama yeterliliğini dikkate alması ve sektörde faaliyet gösteren rakip üreticiler arasındaki dengeyi korumaya özen göstermesi önerilir. 3- Yürütme organı: 4634 sayılı Şeker Kanunu nda yürütme ile ilgili açık bir hüküm yer almamaktadır. Şeker Kurumunun başkan ve genel sekreter tarafından yönetileceğine ilişkin düzenleme, Resmi Gazete nin tarihli sayısında yayımlanan Şeker Kurumu Çalışma Usul ve Esasları Yönetmeliği nde yer verilmiş, Kurumun yürütme faaliyetleri yönetmelik hükümleri doğrultusunda başkan ve genel sekreterce yerine getirilmektedir. 4- Hizmet birimleri: Kurumun hizmet birimlerinin çalışmaları raporun ilgili bölümlerinde incelendiği için, burada hukuk müşavirliğinin faaliyetlerine yer verilmiştir. - Hukuk müşavirliği: Hukuk müşavirliği 2011 yılında çalışmalarını; avukatlık hizmet alım sözleşmesi imzalanan 4 avukatla, Şeker Kurumu Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik de belirlenmiş olan görev ve yetkileri kapsamında sürdürmüştür. İnceleme tarihinde (Temmuz-2012); hukuk işlerinin tam gün sözleşme imzalanan bir ve yarım gün çalışma esasına göre hizmet alım sözleşmesi yapılan iki avukat tarafından yürütülmekte olduğu görülmüştür. Önceki yıldan devreden 116 dava dosyasıyla beraber dava sayısı 2011 yılı sonunda 127 dosyaya yükselmiştir. Kurum davaların 3 üne müdahil olarak katılmakta, 124 dava kurum aleyhine açılmıştır ve hukuk müşavirliğince izlenmektedir. 127 dosyanın 58 adedi; Şeker Kanunu hükümleri ile Şeker Kurulu tarafından belirlenen kurallara uymayan üretici şirketler verilen idari para cezalarıyla ilgili olarak açılan 5

15 davalarla ilgilidir. Kurul tarafından verilen idari para cezaları 5326 sayılı Kabahatler Kanunu na göre tahsil edilmekte ve cezaya yapılan itirazın kesinleşmesinden sonra tahsil edilmektedir. Davaların sonuçlanmasının uzun sürmesi nedeniyle, uygulanan cezaların caydırıcı etkisi kalmamaktadır. Denetim tarihinde (Temmuz-2012) hazırlanan Şeker Kanunu taslağında; idari para cezalarına karşı yargıya yoluna başvurulması, idari para cezalarının takip ve tahsilini durdurmaz. içerikli hükme yer verilerek, cezalara yaptırım gücü kazandırma yönünde olumlu adım atılmıştır. Şeker Kurulunun kota tahsisi, pancar ekim alanlarının belirlenmesi, C şekeri tahsis belgesi düzenlenmesi ve C şekerinin yurt içine satışıyla ilgili kararlarının büyük bölümü, üretici şirketler tarafından dava konusu yapılmaktadır. C- Personel durumu: 1- Personel kadroları ve personele ilişkin işlemler: Şeker Kurumunda 2011 yılında istihdam edilen personelin yıl sonu durumu ve program, önceki yıl gerçekleşmeleriyle birlikte aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. Personel Çalışan personel Ortalama kişi Yıl sonu kişi Program kadro Sayı Çalışan personel Ortalama Kişi Yıl Sonu kişi A- İşçiler: 1-Sürekli işçiler: a-kapsam dışı Toplam Yüklenici işçileri Şeker Kurumunda iş kanunu hükümleri uyarınca belirsiz süreli iş sözleşmesi yapılan personel istihdam edilmektedir sayılı Şeker Kanun da; kurumda çalışan personelin iş kanununa tabi olacağı ve Yasaya ekli cetvelde yer alan 57 adet kadroyu aşmamak koşuluyla personelin unvan ve statüsünde değişiklik yapmaya Şeker Kurulunun yetkili olduğu hükmü yer almaktadır. Şeker Kurumu 2011 yılında 42 personel istihdam edileceğini programlamıştır. Kurumun 2011 yılı İşletme Bütçesinde ayrıca; hizmet alım yoluyla temizlik işlerinde 8, güvenlik görevlisi olarak 5 ve sürücülü araç kiralama işinde de 3 kişi olmak üzere 16 kişiyi hizmet alımı şeklinde istihdam edeceğine yer verilmiştir. Yıl sonu çalışan sayısı 42 kişi olarak gerçekleşmiş, hizmet alım yoluyla da 16 personel istihdam edilmiştir. 6

16 Ayrıca; 2011 yılında sözleşme yapılan bir yeminli mali müşavir ile 2 si tam gün, 2 si yarım gün çalışma esası ile sözleşme yapılan 4 avukat da Kurumda çalışmıştır. Kurum, Şeker Kanunu ile kendine verilen görevlerin uygulanmasını sağlamak ve uygulama sonuçlarını denetlemekle görevlidir. Sayıştay ın 2010 yılı Denetim Raporunda; kurumun izleme ve denetleme işlevini yürüten İzleme ve Denetleme Koordinatörlüğü nün personel noksanlığının giderilmesi önerilmiş olmasına karşın, 2011 yılında bu yönde olumlu bir gelişmenin olmadığı görülmüştür. İzleme ve Denetleme Koordinatörlüğü, geçmiş yıllarda olduğu gibi kurumun diğer birimlerinde çalışan elemanlardan da yararlanarak görev yapmayı sürdürmüştür. Kurum konuyla ilgili geçmiş yıl denetim raporlarında yer alan öneriye, personel alımı için hazırlanmakta olan personel yönetmeliğinin yürürlüğe girmesinin beklendiği yönünde cevap vermiştir. Denetim tarihinde (Temmuz-2012) söz konusu yönetmeliğin tarihinde yürürlüğe girdiği ve 5 personel alınma ilişkin çalışmaların sonuçlanmak üzere olduğu görülmüştür. Yasa gereği kurumda 1475 ve 4857 sayılı İş Kanunu hükümlerine tabi personel çalışmaktadır. Personelin sosyal güvenliklerine ilişkin işlemler 5510 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Yasası uyarıca yürütülmektedir. Personelin servislere dağılımı ile yıl içinde gerçekleşen giriş ve çıkışlar, rapor ekindeki 1 ve 2 sayılı çizelgelerde gösterilmiştir yılında Kurumda hizmet alımı kapsamında; temizlik işleri, güvenlikçi ve sürücü olarak 17 yüklenici elamanı çalıştırılmıştır. 2- Personele yapılan harcamalar: Şeker Kurumunun 2011 yılında istihdam ettiği personel için yaptığı harcama tutarı, program ve önceki yıl geçekleşmeleriyle karşılaştırmalı olarak aşağıdaki çizelgede verilmiştir. 7

17 8 Personele yapılan harcamalar Toplam harcama Harcanan Kişi başına ayda düşen TL Ödeneğin son durumu Esas ücretler Ek ödemeler Sosyal giderler Harcanan Cari yıl toplamı Geçmiş yılla ilgili ödeme ve geri alışlar Toplam harcama A- Şeker kurulu üyeleri Kişi başına ayda düşen TL B- İşçiler Toplam ( A+B ) Geçen yıl toplamı Fark (24) 224 8

18 Şeker Kurumu 2011 yılı Bütçesinde yönetim kurulu üyeleri ve kurumda çalışan personel giderleri için toplam bin TL ödenek öngörülmüş, gerçekleşme; yönetim kurulu üyeleri için yapılan 134 bin TL tutarındaki harcama dahil bin TL olmuştur. Kişi başına ortalama aylık harcama ise, önceki yıla göre yaklaşık % 10 oranında artarak TL düzeyine yükselmiştir. Yönetim Kurulu üyelerine ilişkin harcama tutarının önceki yıla göre azalması, Kurul üyeliklerinin yıl içinde iki ayı aşan bir süre boş kalmasından kaynaklanmıştır. Şeker Kurumunda 4857 sayılı İş Kanunu hükümlerine tabi personel istihdam edilmektedir. Personelin ücretlerine ilişkin düzenleme, Şeker Kurumu Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik de yer almaktadır. Yönetmelikte, personel ücretlerinin Şeker Kurulu tarafından hiyerarşik bir skala ile belirleneceği, ücretlerin Kamu İktisadi Teşebbüslerinde II sayılı cetvel kapsamında istihdam edilenler için Yüksek Planlama Kurulunca tespit edilen en yüksek sözleşme ücretinin iki katını aşamayacağı, ücret artışlarını kamu personeli ücret artışıyla ayni oranda ve zamanda yapılacağını, ayrıca personele yılda iki maaş tutarında ikramiye ödeneceği düzenlenmiş olup, uygulamada bu düzenleme doğrultusunda yapılmaktadır yılının ilk ayında yürürlüğe giren Şeker Kurumu Personel Yönetmeliği nde, personel ücretleri ve sosyal haklarıyla ilgili işlemlerin 631 sayılı Kanun Hükmünde Kararname uyarınca yürütüleceği belirtilmiştir. 3- Sosyal giderler: Şeker Kurumu tarafından 2011 yılında istihdam edilen personel için yapılan sosyal giderlerin ayrıntısı aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. 9

19 A- Cari yılla ilgili : Sosyal giderler 2010 İşçiler 2011 Fark 1-Aile ve çocuk yardımı Evlenme,doğum ve ölüm yardımı Sosyal yardım zammı Barındırma giderleri Yedirme yardımı Giydirme yardımı Taşıma giderleri TC Emekli Sandığı kurum. kar.ve ek karşılık Emekli ikram.,işten ayrılma tazminatı SSK primi işveren payı İşsizlik sigortası primi işveren payı Sağlık giderleri Eğitim giderleri Spor giderleri Dinlenme kamplarına yapılan harcama Personel dernek ve vakıflarına yardım Ayni ve nakdi başka sosyal giderler B- Geçmiş yılla ilgili : Toplam ( A ) Emekli ikramiyesi, işten ayrılma tazminatı Diğer ödemeler 24 - (24) Toplam ( B ) 24 - (24) Genel toplam Kurumda 2011 yılında çalışanlar için yapılan sosyal nitelikli harcamaların tutarı, geçen yıla göre 36 bin TL artış göstererek 609 bin TL olarak gerçekleşmiştir. Sosyal güvenlik ve işsizlik sigortası prim ödemeleri, sosyal giderlerin % 81 ni oluşturmaktadır. 10

20 III. MALİ BÜNYE A- Mali durum: Şeker Kurumunun mali bünyesini incelemeye esas olan 2011 yılı bilançosunu oluşturan varlık ve kaynaklar, önceki yıl gerçekleşmeleriyle karşılaştırmalı olarak aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. Varlıklar ( Aktif ) : 1 - Dönen varlıklar : Mali durum Fark % % a) Hazır değerler , ,7 (832) b) Kısa sürede paraya çevrilebilir değerler 352 5, Duran varlıklar : Toplam , ,5 (771) a) Uzun sürede paraya çevrilebilir değerler b) Bağlı değerler 377 6, ,5 695 Kaynaklar ( pasif ) : 1 - Yabancı kaynaklar : Toplam 377 6, ,5 695 Varlıklar toplamı (76) a) Kısa vadeli 207 3, ,8 84 b) Uzun vadeli Toplam 207 3, , Öz kaynaklar , ,2 (160) Kaynaklar toplamı (76) Şeker Kurumu hizmet niteliğinde kamu görevi yaptığı için, Kuruma tahsis edilmiş sermaye bulunmamaktadır. Önceki yıla göre 76 bin TL azalarak 6,1 milyon TL ye inen varlıklar toplamının % 82,5 i dönen varlıklardan, kaynaklar toplamının % 95,2 si de öz kaynaklardan oluşmuştur. Kurumun varlık ve kaynaklarının oluşumu, ayrıntılarıyla rapor eki 3 ve 4 sayılı çizelgelerde verilmiştir. 11

21 B- Mali sonuçlar: Kurumun 2011 yılında; katılma payı hesaplamasında esas alınan A şekeri toplam kotasının önceki yıldan düşük tespit edilmesinden ötürü, şeker üreticisi şirketlerden geçen yıldan 199 bin TL daha az katılım payı geliri tahsil edilmesi nedeniyle de dönem 160 bin TL zararla kapanmış ve öz kaynaklarda da bu tutarda azalma olmuştur. 12

22 IV. KURUM ÇALIŞMALARI A- İşletme bütçesinin genel durumu: Şeker Kurulunun tarih, 218 sayılı kararıyla kabul edilen Kurumun 2011 yılı Bütçesi ve gerçekleşme durumu, önceki yıl değerleriyle birlikte aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir Bütçeye ilişkin başlıca bilgiler Ölçü Gerçekleşen Bütçeye göre sapma (İlk durum) % İlk durum Bütçe Son durum Gerçekleşen Bütçeye göre sapma (İlk durum) % 1- Personel sayısı Kişi 41 (7) Personel giderleri (36) (39) 3- Tüm alım tutarı 697 (81) (50) 4- Yatırımlar (Nakdi harcama) 189 (90) (25) 5- Finansman ihtiyacı yada fazlası Dönem net geliri (160) - Kurum 2011 yılında 42 personelle çalışacağını ve personel giderleri bin TL olarak planlamış, bin TL tutarında alım ve bin TL yatırım yapılacağını programlamıştır. Yıl sonu çalışan personel sayısı bütçede öngörülen düzeyde gerçekleşmiş, personel giderleri, alımlar ve yatırımlar için programlanandan daha az harcama yapılmıştır. B- Giderler: 2011 yılı gider programı ve gerçekleşmesi, önceki yıl değerleriyle birlikte aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. 13

23 Giderler 2010 yılı gerçekleşen İlk durum Ödenek Son durum 2011 Gerçekleşen Ödeneğin son durumuna göre fark Ödeneğe göre sapmalar İlk duruma göre % Son duruma göre % 0- İlk madde ve malzeme giderleri İşçi ücret ve giderleri (1.657) (39) (39) 2- Dışarıdan sağ. fayda ve hizmetler (1.344) (53) (53) 3- Çeşitli giderler (411) (42) (42) 4- Vergi resim ve harçlar (19) (63) (63) 5- Amortismanlar ve tükenme payları Finansman giderleri Toplam (3.431) (40) (40) Kurumu 2011 yılı giderler toplamı önceki yıla göre 610 bin TL artış göstererek bin TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Giderler toplamının % 56 sı personel, % 25 i dışarıdan sağlanan fayda ve hizmet, % 12 si çeşitli giderlerden, %7 si amortisman ve vergilerden oluşmuştur. Yıl sonu toplamı bin TL olarak gerçekleşen dışarıdan sağlanan fayda ve hizmet giderlerinin; 264 bin TL si sözleşme yapılarak çalıştırılan yeminli mali müşavir ile avukatlara yapılan ödemeye, 489 bin TL si hizmet binası kirasına aittir. Kurum yıl içinde hizmet binası alımı için girişimde bulunmuş, alım için gerekli izin alınmış ve alım işlemlerinin sonuçlanmak üzere olduğu gözlenmiştir. C- Tedarik İşleri: Şeker Kurumu tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 4634 sayılı Şeker Kanunu ile kurulmuş olup, bu Kanunun 7 inci maddesi gereğince kamu tüzel kişiliğine sahip bir kurumdur. Kurum ihtiyaç duyduğu mal ve hizmetlerin alımını 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ile bu Kanun un 3/g maddesi ve 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu gereğince yapmaktadır. 1- Alımlar: a) İlk madde, malzeme ve ticari mal alımları: Kurumun 2011 yılında gerçekleştirdiği alımlar, program ödeneği ve önceki yıl verileriyle karşılaştırılmalı olarak aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. 14

24 Program ödeneği Ödeneğin Alımlar gerçekleşen İlk durum Son durum Gerçekleşen ilk dur.göre sapma % 1-İlk madde, malzeme: -Elektrik, su ve doğalgaz (53) Toplam (1) (53) 2-Menkul mallar: -Cihazlar (24) -Demirbaş (58) Toplam (2) (31) 3-Diğerleri: -İç (54) -Dış (77) Toplam (3) (64) İç alımlar toplamı (35) Dış alımlar toplamı (77) Genel toplam (37) Verilen sipariş avansları 2011 yılında gerçekleşen alımların toplamı % 512 oranında artarak 1,1 milyon lira olarak gerçekleşmiştir. Bu tutarın bin TL si yurt içi, 20 bin TL si yurt dışı alımlara aittir. Toplam alımların % 76 sı cihazlara, %11 i demirbaşlara, % 7 si elektrik, su ve doğalgaza ve % 6 sı diğer alımlara aittir. b) Hizmet alımları: Kurumun 2011 yılında gerçekleştirdiği hizmet alımları, program ödeneği, geçen yıl verileri ile karşılaştırmalı olarak aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir Program ödeneği Ödeneğin Alımlar Gerçekleşen İlk Son Gerçekleşen durum durum ilk dur.göre sapma % 1-Temizlik (6) 2-Taşıma (20) 3-Yemek (12) 4-Bilgisayar hizmetleri (41) 5-Koruma ve güvenlik (15) 6-Danışmanlık (22) 7-Diğer Toplam (22) 15

25 2011 yılında geçen yıla göre % 51 oranında artışla 903 bin TL lik hizmet alımı gerçekleştirilmiştir. Hizmet alımlarının % 29 oranında 264 bin TL si danışmanlık, % 21 oranında 192 bin TL si taşıma, % 21 oranında 187 bin TL si temizlik, % 14 oranında 123 bin TL si koruma ve güvenlik, % 10 oranında 87 bin TL si yemek ve % 5 oranında 50 bin TL si bilgisayar hizmet alımları ile ilgilidir. D- Kurumun diğer faaliyetleri: 1-Avrupa Birliği (AB) ve Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) ile ilgili çalışmalar: DTÖ deki gelişmeler, özellikle tarım ürünlerinde pazara giriş açısından izlenmeye devam edilmiştir. Ancak, DTÖ Doha Turu tarım müzakereleri kapsamında en son 6 Aralık 2008 tarihinde yayımlanan ve Şeker Kurumunca sektör görüşünü bildiren taslak modalite belgesinden sonra müzakerelerde somut bir ilerleme kaydedilmemiştir. DTÖ VIII. Bakanlar Konferansı Aralık 2011 tarihleri arasında Cenevre de gerçekleştirilmiş, Konferansta Ekonomi Bakanı Zafer ÇAĞLAYAN tarafından, içinde bulunulan Doha Kalkınma Turunda gelinen aşamanın gözden geçirilmesi ve iki yıl sonra yapılacak olan bir sonraki Bakanlar Konferansına kadar olan döneme ait yol haritasının ortaya konulması bakımından bu Konferansın önemi vurgulanmıştır. Diğer taraftan, DTÖ nün Ticaret Politikalarını Gözden Geçirme Mekanizması (TPRM) kapsamında; üye ülkelerin, yürürlüğe koydukları ticari mevzuat veya önlemler ile ilgili olarak DTÖ Sekretaryasına zorunlu bildirimlerde bulunmaları ve sekretaryanın, ülkelerin ticaret politikaları konusun da düzenli raporlar hazırlaması yoluyla şeffaflığın sağlanması, üye ülkelerin çok taraflı ticaret anlaşmaları ile getirilen kural, düzenleme ve taahhütlere bağlılığının artırılması, böylece daha düzgün işleyen birçok taraflı ticaret sistemine ulaşılmasına katkı sağlanması amaçlanmaktadır. Bu çerçevede DTÖ üyesi ülkeler, ticaret konusunda aldıkları spesifik önlemleri, uyguladıkları politikaları veya çıkardıkları kanunları DTÖ ye bildirmekte, bu yolla diğer üye ülkelerin bu düzenlemelerden haberdar olması ve çok taraflı ticaret sistemi üzerindeki etkilerinin izlenebilmesi sağlanmaktadır. Bu çerçevede ülkeler, Dünya mal ve hizmet ticaretinden aldıkları paya göre saptanan belirli aralıklarla TPRM incelemesine tabi tutulmaktadır. İnceleme sonucunda üye ülkenin politika açıklamalarını içeren Hükümet Raporu ile DTÖ Sekretaryası tarafından da sekretarya raporu hazırlanmaktadır. Sekretarya, raporunu hazırlarken incelemeye konu üye ülkenin işbirliğine başvurmakta, ancak raporun içeriğinden DTÖ Sekretaryası tek başına sorumlu olmaktadır. Türkiye nin TPRM incelemesi 4 yılda bir gerçekleştirilmekte olup, 2011 yılı sonunda başlayan Türkiye 5. İncelemesi kapsamında, DTÖ Sekretaryası tarafından 16

26 hazırlanan taslak rapora, Şeker Kurumu görev ve yetki alanına giren konularda gerekli katkıların yapıldığı görülmüştür. AB de şekere ilişkin konularda yayımlanan mevzuat, izlenerek gerekli değerlendirmeler yapılmıştır. Uluslararası Şeker Örgütünün şekere ilişkin aylık raporları ve şekerle ilgili diğer uluslararası yayınlar izlenerek, bu yayınlarda yer alan bazı makaleler Şeker Kurumu web sayfasında kamunun paylaşımına sunulmuştur. Şeker Kurumunca, Avrupa Birliği Genel Sekreterliği aracılığı ile AB Komisyonu Teknik Destek ve Bilgi Değişim Ofisine (TAIEX) 2011 yılında Pancar Üretim Sözleşmeleri, Kota, Fiyat, Fire Tespiti ve Denetimler konulu çalışma ziyareti için yapılan başvuru, TAIEX tarafından kabul edilmiştir. 2- Dünya şeker durumu: Dünya da 2010/11 Pazarlama Yılı itibarıyla şekerin % 81 i kamıştan, % 19 u pancardan üretilmiş olup, Dünya şeker borsa fiyatlarını, ticarete hâkim pozisyonda olan düşük maliyetli kamış şekeri belirlemektedir. Kamış ve pancardan elde edilen şekerler arasında kalite bakımından bir farklılık bulunmamasına karşın, sadece tropik ve alt tropik bölgelerde yetiştirilebilen şeker kamışından yılda 1 dekardan elde edilen şeker miktarının, pancara göre 2-4 kat olması nedeniyle kamış şekeri maliyeti pancar şekeri maliyetine göre çok daha düşük olmaktadır. Üzerinde bulunulan coğrafya gereği Türkiye de olduğu gibi Avrupa, Rusya, Ukrayna gibi ülkeler şekeri pancardan; ABD, Japonya, Çin gibi ülkeler hem pancardan hem kamıştan; Brezilya, Meksika, Hindistan, Pakistan, Tayland, Avustralya başta olmak üzere birçok ülke kamıştan üretmektedir. Şeker, beyaz şeker ve ham şeker olarak iki değişik formda üretilmektedir. Pancardan beyaz şeker, kamıştan ham ve beyaz şeker üretilmektedir. Ham şeker doğrudan tüketilmemekte, rafinasyon adı verilen işlemle beyaz şekere çevrilmektedir. Bazı ülkelerde rafinasyon tesislerinde ithal ham şekerden beyaz şeker üretilmektedir. Geleneksel olarak rafinasyon tesislerine sahip ülkelerin başlıcaları, Rusya, AB, Japonya, ABD, Kore, Kanada ve Malezya olup, 1990 lı yıllardan sonra bu ülkelere Dubai, Suudi Arabistan, Cezayir, Mısır gibi Ortadoğu ülkeleri başta olmak üzere diğer bazı ülkeler de eklenmiştir. Avrupa Birliği nin beyaz şeker ihracatının eski önemini yitirmesi de özellikle Afrika ve Ortadoğu da rafinasyon tesisi kurulmasını teşvik etmiştir. Dünya daki rafineri tesislerinin ham şeker ihtiyacı ağırlıklı olarak Brezilya tarafından karşılanmaktadır. 2005/ /12 pazarlama yılları arasındaki Dünya şeker dengesi aşağıdaki tabloda verilmiştir. 17

27 Şeker dengesi Dönem Üretim Tüketim İthalat İhracat sonu stoku Bin ton Bin ton Bin ton Bin ton Bin ton 2005/ / / / / / / Kaynak: ISO, World Sugar Balances, 1998/ /12 Kasım 2011 Çizelgeden da görüldüğü gibi, 2008/09 döneminde, elverişsiz iklim koşulları nedeniyle Dünya şeker üretiminde önceki yıla göre % 12,4 oranında düşüş meydana gelmiştir. 2009/10 döneminde şeker üretim düzeyinde önceki yıla göre % 6,5 lik bir artış olmasına rağmen, bu artışın Dünya tüketimini karşılamaya yetmediği, 2010/11 döneminde bir toparlanma ile birlikte üretim ve tüketim arasındaki farkın kapandığı görülmekte, 2011/12 de de bu farkın üretim lehine artarak devam edeceği tahmin edilmektedir. Dünya nın en büyük şeker üreticisi Brezilya olup, 35 milyon ton u aşan üretimiyle Brezilya tek başına Dünya üretiminin % 23 ünü gerçekleştirmektedir. Hindistan da ise kamış ekim alanlarındaki artışa paralel olarak muson yağmurlarının yeterli düzeyde olması sebebiyle üretim 2010/11 de önceki döneme göre 5,5 milyon ton artışla yaklaşık 24 milyon ton a yükselmiştir. Dünya nın üçüncü büyük üreticisi olan Çin de ise 2010/11 de üretim alanları artmış olmasına rağmen kuraklığın etkisiyle geçen yıla göre üretimde fazla bir artış olmamıştır. Tayland da, geçtiğimiz yaz üretimin kurak hava koşulları yüzünden düşmesi beklenirken 2010/11 de 9 milyon ton u aşan şeker üretimi büyük sürprizle karşılanmıştır. Dünya nın en büyük 10 üretici ülke sıralaması ve ürettikleri şeker miktarı aşağıdaki çizelgede verilmiştir. 18

28 Ülke Üretim (Beyaz şeker eşdeğeri) Bin ton Brezilya Hindistan AB Çin Tayland ABD Meksika Pakistan Avustralya Rusya Endonezya Kaynak: ISO, World Sugar Balances, 1998/ /12 Kasım 2011 Türkiye Dünya pancar şekeri üretiminde yıllardır sahip olduğu konumu 2010/2011 döneminde de % 8 lik payı ile korumuş ve AB, ABD ve Rusya nın ardından 4. sırada yer almıştır. Dünya da halen beyaz şeker eşdeğeri olarak yaklaşık 50 milyon ton şeker dış ticarete konu olmaktadır. Üretimde olduğu gibi ihracatta da lider ülke Brezilya dır. 2010/11 döneminin en büyük 10 ihracatçı ve ithalatçı ülkesi ile ihracat/ithalat miktarları aşağıdaki çizelgede verilmiştir. İhracatçı ülkeler İhracat (BŞE) Ülke Bin ton Ülke İthalatçı ülkeler İthalat (BŞE) Bin ton Brezilya AB Tayland ABD Avustralya Endonezya Hindistan Rusya Bir.Arap Emirlikleri Çin Guatemala Bir.Arap Emirlikleri Meksika Güney Kore Kolombiya 784 İran AB 736 Malezya Küba 708 Japonya Kaynak: ISO, World Sugar Balances, Kasım 2011 Brezilya da beyaz şeker eşdeğeri olarak 2008/2009 da 22,2 milyon ton olan ihracat, Dünya fiyatlarının yüksekliği nedeniyle rekor kırarak, stokların da ihracat amaçlı kullanılmasıyla 2009/2010 da 24,2 milyon ton olmuştur. 2010/2011 dönemi ihracatı ise önceki döneme göre düşerek 23,9 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 19

29 Dünya nın ikinci büyük ihracatçısı olan Tayland da 2010/11 deki rekor üretim ile birlikte ihracat 5,1 milyon ton dan 5,8 milyon ton a yükselmiştir. Hindistan 2009/10 döneminde en büyük şeker ithalatçısı iken üretim koşullarındaki iyileşme sebebiyle ihracatçı konumuna geri dönmüştür. Dünya ithalat talebinde ise ithalatçı ülkelerde 2010/11 deki üretim artışı nedeniyle 2009/10 dönemine kıyasla bir düşüş söz konusu olup, 2011/12 de bu düşüşün daha da hızlanması beklenmektedir. Dünya şeker ekonomisinin lokomotifi tüketimdir. Dünya nın en büyük şeker tüketicisi Hindistan dır. Nüfus artış hızı ve kişi başına gelir, tüketimi belirleyen en önemli unsurlardır. Genel bir ifadeyle gelişmiş ülkelerde kişi başına şeker tüketimi durağan seyretmekte, gelişmekte olan ülkelerde ve şeker, ekonomisi güçlü ülkelerde artmaktadır. 2010/2011 döneminde Dünya daki en büyük şeker tüketicisi on ülke ile kişi başına tüketimi en yüksek on ülke aşağıdaki çizelgede verilmiştir. Ülke Tüketim (BŞE) Bin ton Ülke Kişi başına Tüketim (BŞE) Kg/yıl Hindistan İsrail 65,0 AB Trinidad/Tobago 58,4 Çin Brezilya 58,3 Brezilya Avustralya 56,8 ABD Barbados 54,5 Rusya Kosta Rica 53,4 Endonezya Guatemala 52,8 Pakistan Nikaragua 52,8 Meksika Singapur 52,4 Mısır Belçika 51,6 Dünya daki en büyük tüketici Hindistan olup 2010/2011 dönemindeki tüketimi 21,5 milyon ton dur. Aynı dönemde kişi başına 65 kg/yıl tüketim ile İsrail ilk sırayı almıştır. 3- Şeker fiyatları: Uluslararası şeker ticareti Dünya borsa fiyatları esas alınmak suretiyle yapılmaktadır. Beyaz şeker için uluslararası borsa Londra, ham şeker için New York borsalarıdır. Dünya şeker fiyatlarının oluşumunda, belirleyici faktör, üretimin yaklaşık beşte dördünü oluşturan kamış şekeridir. Dünya şeker fiyatlarının oluşumunda başlıca belirleyici, arz ve talep durumudur. Spekülasyon, petrol ve emtia fiyatları, enerji politikaları, navlun bedelleri, döviz kuru değişimleri, faiz oranları, ticaret politikaları ve tercih anlaşmaları, 20