HEPATİT C. Fidan Bağırova Elmi rəhbər: dos.ramin Bayramlı

Transkript

1 HEPATİT C Fidan Bağırova Elmi rəhbər: dos.ramin Bayramlı

2 Flaviviridae fəsiləsi Hepacivirus cinsi 50nm ölçüsündə, sferik quruluşlu Mürəkkəb virusdur Təkzəncirli müsbət RNT

3 VİRUSUN QURULUŞU QLİKOPROTEİNLƏR E1 E2 Superkapsid Kapsid proteini Nuklein turşusu

4 VİRUSUN GENOMU nukleotiddən ibarətdir Genom açıq oxuyucu struktur - dan (open reading frame) təşkil olunub və hər iki ucu oxunmayan UTRs sahələri ilə əhatələnib 5 UTRs: translyasiya prosesini idarə edir 3 UTRs: virus replikasiyası zamanı (-)RNT sapının sintezini idarə edir Patrick Murray, Ellen Jo Baron, James H.Jongensen (2003) Hepatit C, Clinical Microbiology P1480

5

6 EPİDEMİOLOGİYA 7 genotipi var: 1a Cənubi və Şimali Amerika, Avstraliya 1b Avropa və Asiya 2a Yaponiya və Çin 2b Şimali Avropa və ABŞ 2c Şərqi və qərbi Avropa 3a - Avstraliya 4a - Misir 4c Mərkəzi Afrika 5a Cənubi Afrika 6a - Viyetnam 7a and 7b - Tayland Estee Török, ED Moran, Fiona Cooke (2013) Hepatit C, Oxford Handbook of IDM P462 Ən sıx rastlanan 1 və 3

7 YOLUXMA YOLLARI Qan və qan məhsulları ilə Vena daxili narkotik vasitələrin istifadəsi Hemodializ, kolonoskopiya və digər tibbi prosedurlar Cinsi əlaqə Vertikal yolla anadan dölə

8 HCV lipoproteinlərdən istifadə edir Hüceyrəyə daxil olarkən Yeni virus hissəcikləri formalaşarkən Hüceyrədən xaric olarkən

9 VİRUSUN REPLİKASİYASI E2 qlikoproteini vasitəsilə hepatositlərin səthindəki CD81 və LDL reseptorlarına bağlanaraq hüceyrəyə daxil olur Virus kapsiddən azad olur Viral genom ribosomlara bağlanır və erkən proteinlərin sintezi başlayır NS3, NS4, və NS5-dən ibarət replikasiya kompleksi əmələ gəlir NS5 hesabına (+)RNT- dən aralıq (-)RNT əmələ gəlir və yeni (+)RNT sintezi baş verir Şemseddin Ustaçelebi (1999) Hepatit C, Temel ve Klinik Mikrobioloji p884

10

11 VİRUSUN REPLİKASİYASI Struktur proteinlərdən və (+)RNT- dən yeni virus hissəcikləri formalaşır Tumurcuqlanma yolu ilə xaric olur

12 KLİNİKA 6-8 həftəlik inkubasiya dövründən sonra 15% hallarda kəskin hepatit Simptomlar: Yorğunluq İştahasızlıq Halsızlıq Qaşıntı Sağ qabırğaaltı nahiyyədə ağrı Qusma Əzələ və oynaq ağrıları 85% hallarda isə xroniki hepatit

13 KLİNİKA KƏSKİN HEPATİT 18il XRONİKİ HEPATİT 21 il 28il SİRROZ (20-30%) HSK (5-10%) Ölüm (5-10%)

14 KLİNİKA Xroniki hepatit Sirroz Hepato sellular karsinoma

15 KLİNİKA Qaraciyərdən kənar manifestlər Krioqlobulinemiya Non-Hodgkins limfoması Glomerulonefrit Porphyria cutanea tarda Tiroid pozğunluqlar Diabetes mellitus Digər autoimmun xəstəliklər Idiopatik pulmonar fibroz Donald Jensen, Nancy Reau (2013) Hepatitis C, OAIDL p85

16 KLİNİKA Pankreas hüceyrələrində çoxala bildiyindən Şəkərli diabetə səbəb olur!!!!! Uzm. Dr. Bahri TEKER (2007) Hepatit C, Mikrobioloji P 302

17 PATOGENEZ Virus hepatositləri zədələyir Sitopatik təsiri yoxdur Tc limfositlərin vasitəsilə Kanserogenliyi isbat olunmayıb Uzm. Dr. Bahri TEKER (2007) Hepatit C, Mikrobioloji P 302

18 RİSK QRUPU Transaminaza səviyyəsi yüksək olanlar Qan və qan məhsullarından istifadə edənlər Qan, orqan və ya toxuma donorları Resipiyentlər Hemodializ xəstələri HBV və HİV virusu aşkarlanan şəxslər Narkotik istifadəçiləri HCV pozitiv ananın dünyaya gətirdiyi körpələr HCV pozitiv şəxslə cinsi əlaqədə olanlar HCV pozitiv material ilə çalışan tibb işçiləri

19 Təməl laborator testlər Seroloji testlər Viroloji testlər ALT səviyyəsinin təyini ALT/AST indeksi Qan hüceyrələrinin sayılması PT/İNR Anti HCV RİBA PA HCV RNT nucleic acid test Kəmiyyət Keyfiyyət HCV core antigen EİA HCV genotipləndirilməsi 1a - 6 Qaraciyər biopsiyası Fibrozun qeyri-invaziv markerləri APRİ Fibro test Transient elastrography Genetik markerlər İL28B

20 TƏMƏL LABORATOR TESTLƏR Biluribinin serumda səviyyəsi 10 mg/dl yüksəkdir (4 həftə müddətində normaya enir) ALT səviyyəsi IU/L arasında dəyişir (xəstələrin 40% -də normal səviyyədə) ALT/AST indeksi sirrozun indikatorudur Trombositopeniya PT İNR Sercan Ulusoy, Hakan Leblebicioglu (2011) Hepatit C, Viral İnfeksiyonlar p73

21 SEROLOJİ TESTLƏR Anti-HCV spesifikliyi aşağıdır Antigen kimi rekombinant HCV proteinləri istifadə olunur HCV antigenlərinə qarşı anticismlər 3 6 aydan sonra yaranır İmmunsupressiv xəstələrdə isə yaranmır Skrininq əhəmiyyətli testlərdir

22 SEROLOJİ TESTLƏR EİA 1 ci nəsil NS4 proteini aşkarlanır 2 ci nəsil (95%) NS4 + core proteinləri aşkarlanır 3 cü nəsil Ns4 + core +NS5 proteinləri aşkarlanır (99%)

23 SEROLOJİ TESTLƏR RIBA (recombinant immunoblot assay) Anti HCV testlərini təsdiqləyici testdir 4 virus antigenini və superoksid dismutazanı aşkarlayır Təyin olunan protein sayı 2 olduqda nəticə pozitivdir Üstün xüsusiyyəti: ilk 3 10 gündə belə virusu aşkar etmək mümkündür

24 VİROLOJİ TESTLƏR Keyfiyyət testləri: RT - PCR (reverse transcriptase) Kəmiyyət testləri: bdnt və PCR based Viral yükün həm diqnozun qoyulmasında, həm də müalicənin gedişini izləmək üçün istifadə olunur Həssaslığı ən yüksək olan real time PCR Metod IU/ml belə virusu aşkarlaya bilir

25 BİOPSİYA Qaraciyərdə fibroz və nekrotik proseslərin dəyərləndirilməsində Müalicəyə başlamaq qərarının verilməsində Müalicənin gedişini izləmək üçün

26 HİSTOLOJİ SKORLAMA SİSTEMLƏRİ SKOR METAVİR SİSTEMİ İSHAK SİSTEMİ 0 Fibroz yoxdur Fibroz yoxdur 1 Yayılmış periportal fibroz Bəzi sahələrdə fibroz ± Qısa fibroz septalar 2 Porta portal septalar (>1 septa) Bir çox sahədə fibroz ± Qısa fibroz septalar 3 Porta sentral septalar Bir çox sahədə fibroz ± Porta - portal körpülər 4 Sirroz Yayılmış portal fibroz Porta - portal körpülər 5 - Porta - portal, porta santral körpülər və İnkomplet sirroz 6 - Sirroz

27 Anti - HCV pozitiv Təsdiqləyici testlər RİBA negativ və HCV RNA negativ RİBA pozitiv və ya HCV RNT pozitiv Araşdırmanı dayandır Serum ALT səviyyəsi Yüksək Normal Biopsiya və müalicəyə başlamaq qərarına bax Bir ay fasilə ilə iki dəfə təkrarla Normal Yüksək Sercan Ulusoy, Hakan Leblebicioglu (2011) Hepatit C, Viral İnfeksiyonlar p73 Altı ay fasilə ilə iki dəfə təkrarla Normal olduqda bir il fasilə ilə təkrarla

28 KİMLƏR MÜALİCƏ OLUNA BİLƏR? 18 yaşdan yuxarı olan şəxslər HCV RNT pozitiv olan şəxslər Serum ALT səviyyəsi yüksək olan şəxslər Qaraciyər biopsiyası: Metavir skoru 2 ; İshak skoru 3 olan şəxslər Biokimyəvi və hemolitik göstəriciləri: hemoqlobin kişilərdə >13g/dl,qadınlarda >12g/dl ; neytrofil sayı >1500/mm³ ; kreatinin<1.5 mg/dl Kompensasiya oluna bilən qaraciyər xəstəliklərində: total biluribin <1.5g/dl, albumin >3,4g/dl, trombosit >75.000/mm³ Depressiv halda olan, kontrolu mümkün şəxslər Sercan Ulusoy, Hakan Leblebicioglu (2011) Hepatit C, Viral İnfeksiyonlar p73

29 Kontrolu mümkün olmayan depressiya İmmun xəstəlikləri olan şəxslər Müalicə olunmamış tiroid xəstəlikləri Yaş <2 Hamiləlik ƏKS GÖSTƏRİŞLƏR Digər xəstəliklər (diabetes mellitus, koronar arteriya xəstəlikləri, hipertenziya və s.) Donald Jensen, Nancy Reau (2013) Hepatitis C, OAIDL p85

30 MÜALİCƏ İlk seçim preparatı: İnterferon Hüceyrəvi immuniteti stimulə edir Sitokin ifrazına təkan verir Kombinasiyalı müalicədə: Ribavirin Quanozin nukleozidlərinin analoqu olmaqla replikasiya prosesini pozur Donald Jensen, Nancy Reau (2013) Hepatitis C, OAIDL p87

31 MÜALİCƏ İFN həftədə 3 dəfə genotipdən aslı olaraq 6 aydan 12 aya subkutan təyin olunur Ən mükəmməl interferon yarım parçalanma ömrü ən uzun olandır həftədə 1dəfə inyeksiya Bu məqsədlə İFN molekuluna etilen glikol əlavə edilərək peqilə olunmuş İFN əldə edildi: PEG IFN Donald Jensen, Nancy Reau (2013) Hepatitis C, OAIDL p88

32 MÜALİCƏ PEG - İFN PEG İFN alfa2a (Pegasys) PEG İFN alfa2b (Peg intron) Genotipdən asılı olmayaraq təyin olunan doza 180µg/həftə Çəkidən asılı olaraq təyin olunan doza 15µg/kq/həftə Donald Jensen, Nancy Reau (2013) Hepatitis C, OAIDL p88

33 RİBAVİRİNİN TƏYİN DOZASI Genotip 1 Genotip 2, 3 PEG İFN alfa 2a 75 kq =1, 000 mq > 75 kq =1, 200 mq PEG İFN alfa 2a və 2b 800 mq çəkidən asılı olamayaraq gündəlik doza PEG İFN alfa 2b < 65kq = 800 mq 65-85kq = 1,000 mq kq = 1,200 mq >105 kq = 1,400 mq Donald Jensen, Nancy Reau (2013) Hepatitis C, OAIDL p88

34 İFN VƏ RBV FƏSADLAR Qripə bənzər əlamətlər Nevroloji əlamətlər: Depresiya Maniya və s. Dermatit Gastrointestinal əlamətlər Anoreksiya Diarreya Qusma Trombositopeniya Anemiya Leykopeniya Digər

35 YENİ NƏSİL PREPARATLAR NS3/4 proteaza fermentinin inhibitorları: Telaprevir Boceprevir 1-ci genotipin səbəb olduğu xroniki hepatitlər zamanı PEG+Ribavirin=48 həftə PEG-İNF+Ribavirin+Telaprevir və ya Boceprevir = 24 həftə

36