T.C. KIRŞEHİR VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ KIRŞEHİR İL ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 T.C. KIRŞEHİR VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ KIRŞEHİR İL ÇEVRE DURUM RAPORU 2005

2 İÇİNDEKİLER A. COĞRAFİ KAPSAM...I A.1. Giriş...1 A.2. İl ve İlçe Sınırları...2 A.3. İlin Coğrafi Durumu...3 A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu3...3 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi...4 A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma...5 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya...7 B. DOĞAL KAYNAKLAR...8 B.1. Enerji Kaynakları...8 B.1.1.Güneş...8 B.1.2.Su Gücü...8 B.1.3.Kömür...9 B.1.4.Doğalgaz...9 B.1.5.Rüzgar...9 B.1.6.Biyokütle...9 B.1.7.Petrol...9 B.1.8.Jeotermal Sahalar...9 B.2. Biyolojik Çeşitlilik...10 B.2.1.Ormanlar...10 B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları..13 B.2.2.Çayır ve Mera...13 B.2.3.Sulak Alanlar...13 B.2.4.Flora...13 B.2.5.Fauna...14 B.2.6.Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler...15 B.3. Toprak...16 B.4. Su Kaynakları...17 B.4.1.İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar...17 B.4.2.Yeraltı Su Kaynakları...18 B.4.3.Akarsular...18 B.4.4.Göller ve Göletler...19 B.5. Mineral Kaynaklar...20 B.5.1.Sanayi Madenleri...20 B.5.2.Metalik Madenler...22 B.5.3.Enerji Madenleri...22 B.5.4.Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler...23 C. HAVA ATMOSFER VE İKLİM...26 C.1. İklim ve Hava...26 C.1.1.Doğal Değişkenler...26 C Rüzgar...26 C Basınç...28 C Nem...28 C Sıcaklık...28 C Buharlaşma...29 C Yağışlar...30 C Yağmur...30 II

3 C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı...30 C Seller...30 C Kuraklık...30 C Mikroklima...30 C.1.2.Yapay Etmenler...31 C Plansız Kentleşme...31 C Yeşil Alanlar...31 C Isınmada Kullanılan Yakıtlar...31 C Endüstriyel Emisyonlar...31 C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar...31 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları...32 C.2.1.Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Durumu...32 C.2.2.Partikül Madde (PM) Emisyonları...33 C.2.3.Karbonmonoksit Emisyonları...34 C.2.4. Azot Oksit (NO) Emisyonları...34 C.2.5.Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları...35 C.3. Atmosferik Kirlilik...35 C.3.1.Ozon Tabakasının İncelenmesinin Etkileri...35 C.3.2.Asit Yağmurlarının Etkileri...35 C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri...35 C.4.1. Doğal Çevreye Etkisi...35 C Su Üzerindeki Etkileri...35 C Toprak Üzerine Etkileri...35 C Flora ve Fauna Üzerine Etkileri...36 C İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkisi...37 C.4.2.Yapay Çevreye Etkisi...37 C Görüntü Kirliliği Üzerine Etkisi...37 D.SU...38 D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı...38 D.1.1.Yeraltı Suları...38 D.1.2.Jeotermal Kaynaklar.. 38 D.1.3. Akarsular...38 D.1.4.Göller, Göletler ve Rezervuarlar...39 D.1.5.Deniz...40 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri...40 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkinlikleri...40 D.3.1.Yeraltı Suları ve Kirlilik...40 D.3.2.Akarsularda Kirlilik...41 D.3.3.Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik...41 D.3.4.Denizlerde Kirlilik...41 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları...41 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri...41 D.5.1 Tuzluluk...41 D.5.2 Zehirli Gazlar...41 D.5.3 Azot ve Fosforun yol açtığı Kirlilik...41 D.5.4 Ağır Metal ve İz Elementler...41 D.5.5 Zehirli Organik Bileşikler...41 D Siyanürler...41 D Petrol ve Türevleri...41 D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller...42 D Pestisitler ve Su Kirliliği...42 D Gübreler ve Su Kirliliği...42 D Deterjanlar ve Su Kirliliği...42 III

4 D.5.6 Çözünmüş Organik Maddeler...42 D.5.7 Patojenler...42 D.5.8 Askıda Katı Maddeler...42 D.5.9 Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği...42 E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI...43 E.1. Genel Toprak Yapısı...43 E.2. Toprak Kirliliği...43 E.2.1.Kimyasal Kirlenme...43 E Atmosferik Kirlenme...43 E Atıklardan Kirlenme...43 E.2.2.Mikrobiyal Kirlenme...44 E.3. Arazi...44 E.3.1.Arazi Varlığı...44 E Arazi Sınıfı...44 E Kullanım Durumu...44 E.3.2.Arazi Problemleri...45 F. FLORA, FAUNA VE HASSAS YÖRELER...46 F.1. Ekosistem Tipleri 46 F.1.1 Ormanlar...46 F Ormanların Ekolojik Yapısı...46 F İlin Orman Envanteri...46 F Orman Varlığının Yararları...47 F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları.. 47 F.1.2. Çayır ve Meralar...48 F.1.3. Sulak Alanlar...48 F.1.4 Diğer Alanlar(Stepler vb.)...48 F.2. Flora...49 F.2.1.Habitat ve Topluluklar...49 F.2.2.Türler ve Populasyonları...49 F.3. Fauna...49 F.3.1 Habitat ve Toplulukları.. 50 F.3.2.Türler ve Populasyonları...50 F.3.3.Hayvan Yaşama Hakları...50 F Evcil Hayvanlar...50 F Sahipli Hayvanlar...50 F Sahipsiz Hayvanlar...50 F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Olan Evcil ve Yaban Hayvanlar...50 F Hayvan Hakları İhlalleri...50 F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği...50 F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Alanlar...50 G. TURİZM...70 G.1. Yörenin Turistik Değerleri...70 G.1.1.Yörenin Doğal Değerleri...70 G Konum...70 G Fiziki Özellikler...76 G.1.2. Kültürel Değerler...77 G.2. Turizm Çeşitleri...89 G.3. Turistik Altyapı...89 G.4. Turist Sayısı...90 G.5. Turizm Ekonomisi...91 G.6. Turizm- Çevre İlişkisi...91 IV

5 H. TARIM VE HAYVANCILIK...93 H.1. Genel Tarımsal Yapı...93 H.2. Tarımsal Üretim...93 H.2.1.Bitkisel Üretim...94 H Tarla Bitkileri...94 H Buğdaygiller...94 H Baklagiller H Yem Bitkileri...95 H Endüstriyel Bitkiler...96 H Bahçe Bitkileri...96 H Meyve Üretimi...96 H Sebze Üretimi...98 H Süs Bitkileri...99 H.2.2.Hayvansal Üretim...99 H Büyükbaş Hayvancılık...99 H Küçükbaş Hayvancılık H Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretimi) H Su Ürünleri H Kürk Hayvancılığı H Arıcılık ve İpekböcekçiliği H.3. Organik Tarım H.4. Tarımsal İşletmeler H.4.1 Kamu İşletmeleri H.4.2.Özel İşletmeler H.5. Tarımsal Faaliyetler H.5.1.Pestisit Kullanımı H.5.2.Gübre Kullanımı H.5.3 Toprak ullanımı.104 I. MADENCİLİK I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.1.1. Sanayi Madenleri I.1.2.Metalik Madenler I.1.3.Enerji Maddeleri I.1.4.Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri I.3. Cevher Zenginleştirme I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları J. ENERJİ J.1.. Birincil Enerji Kaynakları J Taşkömürü J.1.2. Linyit J Asfaltit J.1.4. Bitümlü Şist J Hampetrol J.1.6. Doğalgaz J Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) J.1.8. Orman J Hidrolik J Jeotermal J Güneş V

6 J Rüzgar J Biyokütle J..2. İkincil Enerji Kaynakları J.2.1.Termik Enerji J.2.2. Hidrolik Enerji J.2.3. Nükleer Enerji J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Dağılımı J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ K.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler K.2. Genel Anlamda Sanayi Gruplandırılması K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı L. ALTYAPI ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1. Altyapı L.1.1. Temiz Su Sistemi L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi L.1.3. Yeşil Alanlar L.1.4. Elektrik İletim Hatları L.1.5. Doğal Gaz Boru Hatları L.2. Ulaşım L.2.1. Karayolları L Karayolları Genel L Ulaşım Planlaması L Toplu Taşım Sistemleri L Kent İçi Yollar L Araç Sayıları L.2.2. Demiryolları L Kullanılan Raylı Sistemler L Taşımacılıkta Demiryolları L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı L Limanlar L Taşımacılık L.2.4. Havayolları L.3. Haberleşme L.4. İlin Plan Durumu L.5. İldeki Baz İstasyonları Sayısı VI

7 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama M.1.1. Kentsel Alanlar M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri M Kentsel Büyüme Deseni M Planlı Kentsel Gelişme Alanları M Kentsel Alanlarda Yoğunluk M Kentsel Yenileme Alanları M Endüstri Alanları Yer Seçimi M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar M.1.2. Kırsal Alanlar M Kırsal Yerleşme Deseni M Arazi Mülkiyeti M.2. Altyapı M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri M.3.1. Kamu Binaları M.3.2. Okullar M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler M.3.5. Endüstriyel Yapılar M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma M Yerel Mimari Özellikler M Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyal M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı M.4.1. İş Alanları ve İşsizlik..134 M.4.2. Göçler M.4.3. Göçebe İşçiler(Mevsimlik İşçiler) M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı M.4.5. Konut Yapım Süreçleri M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri M.5.1 Görüntü Kirliliği. 134 M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü M.5.5. Kentsel Atıklar M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı M.6. Nüfus M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı N. ATIKLAR N.1. Evsel Katı Atıklar N.2. Tehlikeli ve Zararlı Atıklar N.3. Özel Atıklar N.3.1. Tıbbi Atıklar N.3.2. Atık Yağlar N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar N.3.4. Pil ve Aküler N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller VII

8 N.3.6. Tarama Çamurları N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar N.4. Diğer Atıklar N.4.1. Ambalaj Atıklar N.4.2. Hayvan Kadavraları N.4.3. Mezbaha Atıkları N.5.Atık Yönetimi N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Transfer İstasyonlar 139 N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri N.8.1. Katı Atıkların Depolanması N.8.2. Atıkların Yakılması N.8.3. Kompost N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM O.1. Gürültü O.1.1. Gürültü Kaynakları O Trafik Gürültüsü O Endüstri Gürültüsü O İnşaat Gürültüsü O Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler O Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü O.1.2. Gürültü İle Mücadele O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Etkisi O Fiziksel Etkisi O Fizyolojik Etkisi O Psikolojik Etkisi O Performans Etkisi O.2. Titreşim P. AFETLER P.1. Doğal Afetler P.1.1. Depremler P.1.2. Heyelan ve Çığlar P.1.3. Seller P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri P.1.6. Fırtınalar P.2. Diğer Afetler P.2.1. Radyoaktif Maddeler P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar P.2.3. Tehlikeli Maddeler P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri P.3.1. Sivil Savunma Birimleri P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri P.3.3. İlk Yardım Servisleri P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar VIII

9 R. SAĞLIK VE ÇEVRE R.1 Temel Sağlık Hizmetleri R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar R İçme ve Kullanma ve Sulama Suları R Denizler R Zoonoz Hastalıklar R.1.3. Gıda Hijyeni R.1.4.Aşılama Çalışmaları R.1.5 Bebek Ölümleri R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma R.2.7 Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri..153 S. ÇEVRE EĞİTİMİ S.1. Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Çevre Eğitimi İle İlgili Faaliyetleri S.2. Çevreyle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri S.2.1. Çevre Vakıfları S.2.2. Çevre Dernekleri S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşamayacak Biçimde Planlaması T.4. Çevrenin İnsan-Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi IX

10 HARİTALAR VE TABLOLAR LİSTESİ Sayfa No Harita A.3-1 Kırşehir İli Haritası 3 Harita B Kırşehir Ormanlık Alanlar Haritası 12 Tablo Kırşehir İli Endemik Bitkiler Listesi 13 Tablo B Kırşehir İl sınırları içerisinde bulunan barajlar ve bazı özellikleri 15 Harita B Çoğun Sulaması 18 Harita B Kırşehir Güzler Sulaması 19 Harita B Kültepe Sulaması 19 Tablo B Köy Hizmetleri İl Müdürlüğünce Yapılan Göletlerin Mevcut Durumları 20 Tablo B Merkez İlçedeki Taş-Kum Ocakları 23 Tablo B Mucur ilçesindeki Taş-Kum Ocakları 24 Tablo B Çiçekdağı İlçesindeki Kum Ocakları 24 Tablo B Kaman İlçesindeki Taş Ocakları 24 Tablo B Akçakent İlçesindeki Taş Ocakları 24 Tablo B Akpınar ilçesindeki Taş Ocakları 24 Tablo C Kırşehir İli En Hızlı Esen Rüzgar Yönü ve Hızı Ölçüm Sonuçları 26 Tablo C Kırşehir İli Ortalama Fırtınalı ve Ortalama Kuvvetli Rüzgarlı Gün Sayıları 26 Tablo C Kırşehir İli Rüzgar Ölçüm Sonuçları 27 Tablo C Kırşehir İli Basınç Ölçüm Sonuçları 28 Tablo C Kırşehir İli Bağıl Nem Ölçüm Sonuçları 28 Tablo C Kırşehir İli Sıcaklık Ölçüm Sonuçları 29 Tablo C Kırşehir İli Buharlaşma Ölçüm Sonuçları 30 Tablo C Kırşehir İli Yağmur Ölçüm Sonuçları 30 Tablo C Kırşehir İli Karlı, Dolulu, Sisli Günlerin Sayıları 30 Tablo C Egzoz Emisyon Ölçümü Yapılan Araç Sayıları 32 Tablo C SO 2 Ölçüm Sonuçları 32 X

11 Tablo C PM Ölçüm Sonuçları 33 Tablo D Kırşehir İlinin Yeraltı suyu Potansiyeli ve Kullanım Durumu 38 Tablo E İlin Arazi Sınıfları, Kapladığı Alan Değerleri 44 Tablo F Kırşehir İli Endemik Bitkiler Listesi 59 Tablo F Tarımsal alanların ilçeler üzerinden sınıfsal dağılımı 67 Tablo G Tescilli Tarihi ve Mevcut Arkeolojik Eserlerin, Sit Alanlarının Konumları, Tarihçeleri ve Mevcut Durumları 70 Tablo H.1-1.Tarım Arazilerinin sahip olduğu alan itibariyle dağılımı 93 Tablo H.2-1 İlçelere Göre Sulanan Tarım Alanlarının Sulama Biçimleri 94 Tablo H Kırşehir deki Buğdaygillerin Ekiliş Alanları ve Verimleri 94 Tablo H Kırşehir deki Buğdaygillerin Verim ve Üretim Miktarları 95 Tablo H Yem Bitkilerinin Ekiliş Alanları ve Verimleri 95 Tablo H Kırşehir deki Sebze Üretim Miktarının Yıllara Göre Değişimi 99 Tablo H İlçelere Göre Büyükbaş Hayvan Sayıları 100 Tablo H İlçelere Göre Sağmal Hayvan Varlığı ve Süt Üretimi 100 Tablo H Türlere Göre Sağılan Büyükbaş Hayvan Sayısı ve Süt Üetimi 100 Tablo H Yıllar İtibariyle Büyükbaş Hayvancılıktaki Gelişmeler 101 Tablo H Yıllar İtibariyle Kırşehir İli Küçükbaş Hayvan Sayıları 101 Tablo H İlçelere Göre Küçükbaş Hayvan Sayıları 101 Tablo H Türlere Göre Sağılan Küçükbaş Hayvan Sayıları ve Süt Üretimi 101 Tablo H Yıllar İtibariyle Kırşehir İli Kanatlı Hayvan Sayıları 102 Tablo H İlçeler Bazında Kanatlı Hayvan Sayıları ve Tavuk Yumurtası 102 Tablo H İldeki Arıcılık Faaliyetleri, Ürün Miktarının İlçeler Bazındaki Dağılımı 102 Tablo H Tarımsal Amaçlı Kullanılan Gübrelerin Cinsi ve Miktarları 104 Tablo I Kırşehir Enerji Madeni Rezervleri 108 Sayfa No XI

12 Sayfa No Tablo I Merkez İlçedeki Taş-Kum Ocakları 109 Tablo I Mucur İlçesindeki Taş-Kum Ocakları 110 Tablo I Çiçekdağı İlçesindeki Kum Ocakları 110 Tablo I Kaman İlçesindeki Taş Ocakları 110 Tablo I Akçakent İlçesindeki Taş Ocakları 110 Tablo I Akpınar İlçesindeki Taş Ocakları 110 Tablo J Kırşehir Enerji Madeni Rezervleri 112 Tablo J İlimizdeki Jeotermal Enerji Kaynakları 113 Tablo J.3-1 İlimizdeki Mevcut Enerji Kullanımının Sektörel Dağılımı 114 Tablo M İlimiz Sınırları İçerisindeki İlköğretim ve Liselere Ait Bilgiler 125 Tablo M Nüfusun Yıllara Göre Değişimi 135 Tablo M Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 135 Tablo P Orman Yangınlarında kaybedilen orman alanı, ağaç türü ve sayısı 142 Tablo R İlimizde Görülen Bulaşıcı Hastalıklar 147 Tablo R İlimizde Görülen Zoonoz Hastalıkları ve Yıllara Göre Vaka Sayıları 148 Tablo R Kırşehir İli Yaş Gruplarına Göre Aşılama Durum Tablosu 149 Tablo R Yıllara göre Bebek Ölümleri 149 Tablo R Bebek Ölüm Hızının Yıllara Göre Değişimi 150 Tablo R Bildirimi Zorunlu Hastalıklar ve Yıllara Göre Vaka Sayıları 150 Tablo T.6-1 İlimizde Çevresel Etki Değerlendirmesine Tabi İşletmeler 156 XII

13 A. COĞRAFİ KAPSAM A.1. Giriş Genel Bilgiler İlin Yüzölçümü : km 2 İlin Nüfusu : (2000 yılı nüfus sayımı) Başlıca Dağları : Çiçekdağı Sıradağları, Kervansaray Dağları, Baranlı Dağları, Kargasekmez Dağı, Armutlu, Köpekli, Kızıldağ, Başlıca Ovaları : Malya Ovası Başlıca Akarsuları : Kızılırmak, Kılıçözü Çayı, Sıdıklı Deresi, Değirmenözü, Deliceırmağı, Acıöz Çayı Başlıca Gölleri : Seyfe Gölü, Hirfanlı Baraj Gölü, Çoğun Baraj Gölü İlçeleri : Akpınar, Akçakent, Boztepe, Mucur, Çiçekdağı, Kaman Kırşehir ili İç Anadolu Bölgesinin Orta Kızılırmak Bölümünde yer alır. Nevşehir, Aksaray, Kırıkkale, Yozgat ve Ankara ile komşu olan ilin topraklarının genişliği, ülke topraklarının binde 8 i, İç Anadolu Bölgesi topraklarının % 2.9 udur. Denizden 985 m. yüksekliktedir. Kırşehir yöresi Orta Anadolu Masifi nin bir parçasıdır. Kızılırmak yayı içerisinde yer alan Kırşehir Masifi Türkiye nin 9 büyük masiflerinden en büyüğü olup, Tuz Gölü nün altında da devam ettiği tahmin edilmektedir. Kırşehir Masifi yaklaşık metre kalınlıkta bir yapıdır. Kırşehir de İç Anadolu Bölgesi nde hakim olan tipik bir kara iklimi hüküm sürer. Kışları soğuk ve sert, yazları sıcak ve kurak geçer. İlkbahar yağmurlu, sonbahar az yağmurludur. İç Anadolu yu çeviren Toroslar ve Kuzey Anadolu sıradağları, Akdeniz in ve Karadeniz in ılıman iklimini iç kesimlere sokmamaktadır. Bu nedenle bölgede Doğu Anadolu Bölgesi ndeki gibi (sürekli olmasa da) kara iklimi özellikleri görülür. Kırşehir de genellikle bozkır görünümüne sahip bitki örtüsü bulunmaktadır. Bitki örtüsünden yoksun olmasının nedeni, yüzyıllar boyu süren yok etme ve iklimin karasal olmasıdır. İç Anadolu Bölgesi nin bozkır kuşağı içinde bulunan ilde yer yer tepelerde çalılıklar göze çarpmaktadır. İlde sadece Çiçekdağı nın kuzey kesimlerinde ve Akçakent İlçesi çevresinde meşe ve ardıç ağaçlarından oluşan ormanlık alanlar vardır. Ormanlık alanlar ilin toplam yüzölçümünün yaklaşık %2 sidir. İlin Tarihi: Kırşehir, çok önemli coğrafi konuma sahip olması sebebiyle başlangıçtan günümüze kadar önemli kültürlerin yaşandığı bir yer olmuştur. Kırşehir Müzesi nde teşhir edilen eserler ve kazı raporlarına göre, Kırşehir tarihinin Tunç Dönemi (M.Ö ), Hititler Dönemi (M.Ö ), Pers Dönemi (M.Ö ), Kapadokya Krallığı Dönemi (M.Ö M.S. 18), Roma Dönemi (M.S ), Bizans Dönemi (M.S ), Anadolu Selçuklu Dönemi ( ), Beylikler ve Osmanlılar Dönemini geçirmiş olduğu görülmektedir. (Kaynak: Kırşehir Yıllığı, 1993) Kırşehir, Kapadokya ve Ihlara Vadisinin giriş kapısı, gelmiş geçmiş medeniyetlerin beşiği, tarihi eserlerin, termal kaynakların, sanat ve kültürün birleştiği bir şehrimizdir. 1

14 Kırşehir in en eski tarihi Hititlerde başlar. Bilinen en eski haritalarda Kırşehir in adı Akuae Saravenae yani Su Şehri olarak kayıtlıdır. Kırşehir daha sonra Frigler, Pers, Helenistik devir ve Kapadokya Krallığı, Roma ve Bizanslıların egemenlikleri altında kalmıştır. Anadolu kapıları 1071 yılında yapılan Malazgirt Savaşı sonucunda Türklere açılmış ve Selçuklular döneminde Kırşehir in adı Gülşehri olmuştur. Yine bu dönemlerde Kırşehir Orta Çağ Anadolu tarihinde pek çok önemli rol oynamış olan Ahi liğin merkezi olmuş, bu kuruluşun kurucusu Ahi Evran, Mevlana Celaleddin Rumi nin öğrencilerinden Süleyman Türkmani ve Mehmet Aksarayi Kırşehir e gelerek Mevlevi Tekkeleri kurmuşlardır. Ayrıca aynı döneme damgasını vuran şair, düşünür ve mutasavvıflarımızdan Aşık Paşa, Caca Bey, Ahmedi Gülşehri, Hacı Bektaş-ı Veli, Taptuk Emre ve Yunus Emre de Kırşehir de yaşamıştır. Kırşehir in, Osmanlılar yönetimine tam olarak geçişi II.Murat zamanında olmuştur. Bu devirde Fatih Sultan Mehmet zamanında Kırşehir de Celali İsyanları dışında önemli olaylar görülmez. Kırşehir İli Milli Mücadele yıllarında (daha önce bir çok kahramanlar yetiştiren Orta Anadolu nun bu güzel beldesi ) da kendisine düşen görevi yapmış, 210 şehit ve 37 gaziyle bunu kanıtlamıştır. (Kaynak : Kırşehir İli Turizm Envanteri, 2000; Kırşehir Yıllığı, 1993) İlimizin tarihi ve kültürel çevresinde yeralan yapıların büyük bir bölümü Selçuklular ve bir kısmı da Osmanlılar dönemine aittir. Bunların başlıcaları; Cacabey Camii (Medresesi), Lala (Lale) Camii, Alaaddin Camii, Ahievran Camii, Kapıcı Camii, Çarşı Camii, Malikgazi Kümbeti, Fatma Hatun Kümbeti, Aşık Paşa Türbesi, Ahi Evran Türbesi, Kesikköprü Kervansarayı dır. Hristiyan aleminin ilk kiliseleri olması nedeniyle turistlerin ilgisini çeken kiliselerin başlıcaları, Üç Ayak Kilisesi, Derefakılı Kiliseleri, Aflak ve Aksaklı Kiliseleri, Manastır ve Keşiş Sarayıdır. İlimizin önemli yer altı şehirleri, Mucur Yeraltı Şehri, Dulkadirli İnlimurat Yeraltı Şehri, Kümbetaltı Yeraltı Şehri dir. İlimiz merkez ve ilçelerinde çok sayıda tescilli ve tescilsiz höyükler bulunmaktadır. İlimizin mesire yerlerinin en önemlileri Hirfanlı Baraj Gölü kıyıları ve Seyfe Gölü çevresidir. Kırşehir in en önemli kaplıcaları, Terme Kaplıcası, Karakurt Kaplıcası ve Bulamaçlı Kaplıcasıdır. A.2. İl ve İlçe Sınırları İlimizin İl ve İlçe sınırlarını gösteren 1/ ölçekli haritada da görüldüğü gibi İlimize bağlı İlçelerimiz Kaman, Mucur, Çiçekdağı, Akpınar, Boztepe, Akçakent tir. (Kaynak: Kırşehir İli Turizm Envanteri, 2000) 2

15 A.3. İlin Coğrafi Durumu Kırşehir İli, İç Anadolu Bölgesinin Orta Kızılırmak bölümünde yer almaktadır. İl merkezi Greenwich baş meridyenine göre 34 derece, 10 dakika Doğu boylamında, 39 derece, 8 dakika Kuzey enleminde bulunmaktadır. İl topraklarını Doğu ve Güneydoğuda Nevşehir, Güneyde Niğde ve Aksaray, Batı ve Güneybatıda Ankara, Kuzeybatıda Kırıkkale, Kuzey ve Kuzeydoğuda Yozgat illeri çevrelemektedir. (Kaynak : Kırşehir İli Turizm Envanteri, 2000) Harita A.3-1 Kırşehir İli Haritası A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu İl toprakları genellikle m yüksekliğindeki yaylalardan oluşmuştur. Bu yaylalardan, çoğu kuzeyde Delice Irmağına ve güneyde Kızılırmak a karışan, orta derecede yarıklar açarak vadiler meydana getiren akarsular geçer. Yayla üzerinde yükseltileri 1700 metreye ulaşan dağınık dağlar bulunur. İlin başlıca dağları merkez ilçesinin kuzeydoğusunda 1679 metreye yükselen Kervansaray Sıradağları, kuzeybatısında Naldöken, Üçkuyu Dağları, Kargasekmez Dağı ve Cemele (Çayağzı) dağları yer alır. Ayrıca, Çiçekdağı ilçesinin güneybatı doğrultusunda uzanan ve yüksekliği 1550 metreyi bulan Çiçekdağı Sıradağları görülür. Kaman ın güneydoğusunda Baran (1701m), güneyde Aliöllez, kuzeyinde Buzluk Dağı belli başlı yükseltilerdir. İlin en yüksek dağı ise 1712m Kargasekmez Dağıdır. 3

16 Kırşehir ilinin en büyük ovası, halk arasında çöl diye adlandırılan Malya Ovası dır. Bu ova merkez ilçenin kuzeyinde bulunmaktadır. Tektonik oluşum sonucu göl suları çekildikten sonra ova oluşmuştur. Malya Tarım İşletmesi nin üzerinde kurulduğu bu ovanın alanı 400 km 2 kadardır. İl toprakları Kızılırmak havzası içinde yer alır. Orta Kızılırmak yaylasından geçen özler, küçüklü büyüklü vadiler oluşturur. Bu vadiler içinde en önemlileri Kılıçözü, Acıöz, Manözü dür. İlde irili ufaklı bir çok akarsu bulunmaktadır. Bu akarsular Kızılırmak ile Delice Irmağına dökülür. Kızılırmak Kırşehir in 17 km güneyinden geçer, akış rejimi ise çok düzensizdir. Merkez ilçedeki Kılıçözü, Aydınlar Köyü dolaylarındaki dağlarla Çoğun çevresindeki Buzluk Dağı ndan çıkar. Ayrıca Sıdıklı Deresi de merkez ilçe sınırları içerisindedir. Çiçekdağı ilçesinin kuzey sınırlarında Delice Irmağı, batısında Kılıçözü vardır. Sularını Baran dağlarından alan Değirmen Özü, Darı Özü, Acıöz le birleştirerek Delice ırmağına dökülür. Ayrıca Cefalık dağından çıkan Hamamözü de Kızılırmak a dökülür. Çiçekdağı ile Kaman arasında Manözü vardır. Mucur ilçesinin belli başlı akarsuyu ise Acıöz dür. İl sınırları içerisinde doğal göl yok denecek kadar azdır. Yalnız Mucur ilçesinin kuzeyinde Seyfe Gölü tek doğal göldür. Bu gölün deniz yüzeyine yükseltisi 1110 m dir. Suyun en yüksek olduğu devrede göl alanı 15 km 2 dir. Suyu tuzlu olup derinliği max.165 cm dir. Kırşehir ortalama yüksekliği 1000 m. ye ulaşan bir yayla görünümündedir. Kırşehir masifi olarak adlandırılan bu plato, birkaç dağ kütlesi ile engebelenmiş, Kızılırmak, Delice Irmağı ve kolları tarafından yarılmış dalgalı bir düzlüktür. İl topraklarının %64,5 i plato, %17,2 si dağlık alan, %18,3 ü de ova ile kaplıdır. Yerleşim birimleri genellikle akarsuların aktığı vadilerde sıralanmıştır. Konut ve sanayi alanlarının uygun yerlerde kurulup kurulmadığı konusunda il ve ilçeler bazında yapılmış bir çalışma yoktur. İl merkezindeki yerleşme vadide olup, etrafında dağlar yükseldiğinden ve hava sirkülasyonu fazla olamadığından hava kirliliği yönünden hassas bir alandır. İlimiz Organize Sanayi Bölgesi şehir merkezine 12 km uzaklıktadır. İlimizin en önemli sanayi kuruluşlarının şehir merkezine mesafeleri şöyledir. Kırşehir Şeker Fabrikası 17 km, Petlas Lastik Fabrikası 7 km, ÇEMAŞ Döküm San. A.Ş. 12 km, Oralsan Makine Takım San. ve Tic. A.Ş. yaklaşık 2 km, Kırşehir Kireç Fabrikası yaklaşık 3 km mesafededir. (Kaynak: Kırşehir İli Toprak ve Su Kaynakları Geliştirme Projesi; TC. Çevre Bakanlığı, Seyfe Gölü, 1999) A.5. Jeomorfolojik Yapı ve Stratigrafi Kırşehir yöresi Orta Anadolu Masifi nin (ilk kütle) bir parçasıdır. Kızılırmak yayı içerisinde yer alan Kırşehir Masifi Türkiye nin 9 büyük masifinden en büyüğü olup, Tuz Gölü nün altında da devam ettiği tahmin edilmektedir. İlin yüzey şekilleri İç Anadolu Bölgesi ile birlikte Üçüncü Jeolojik Devir olan Meozoik üst Reosen döneminde karalaşarak oluşmuş, billurlu eski kayalardan meydana gelmiştir. Kırşehir de karstik şekillerinin bütün örneklerini görmek mümkündür. Türkiye nin en geniş kapalı havzası olan İç Anadolu Havzası nın doğusundadır. Bu havza yeryüzü şekillerini ve iklimi etkilemektedir. Bölgenin doğal yapısının oluşumunda Üçüncü Zaman özelliklerine rastlanır. Asıl görünümünü Alp kıvrımları sırasında kazanmıştır. 4

17 Yöre incelendiğinde dört ayrı oluşum ve değişik dönem yer yapısı görülür. Kuzeybatıgüneydoğu yönünde uzanan fay boyunca yeni aliviyonlar bu çizginin doğusunda geniş bir alanda (Seyfe Gölü çöküntü alanı), başkalaşım dizilerinden billurlu sister, batısında mermerleşmiş kireç taşı, bir parçada dolomitler yer alır. Diğer yerlerde ise üçüncü zamanın, ikinci yarısına değin neojen göl tortuları ile kaplıdır. Orta Anadolu billurlu kütlelerin başkalaşım dizi yönleri yörelere göre değişir. Bu yöre Kırşehir-Kaman dolayında, kuzeybatı-güneydoğu doğrultusundadır. Kırşehir yakınlarında Kervansaray Dağları nın mermerleri güneydoğu lütesyon katmanları üzerine sürüklenmiştir. Kırşehir billurlu kütlelerinin başkalaşım yaşı kesin olarak belirlenememiştir. Ancak Kaman ın batısında yer alan Karalan Dağları nın başkalaşımının Tebeşir Dönemi (Zura) öncesine rastladığı kesin olarak belirlenmiştir. Başkalaşım katmanlarının altındaki oluşumların, Paleozoik Dönem e ait olduğu sanılmaktadır. Kırşehir in kuzeybatısındaki Kalkanlı, Kargasekmez sıradağlarının kuzeydoğu-güneybatı doğrultusu enine bir kesitle incelendiğinde kireçli sist, fillatlar ve yeşil sistler, mermer kuşakları, ufak taneli billurlu kuvarsitler ile muhasist, kalsist ve mermer katmanları sıralandığı görülür. Kırşehir Manfisi, yaklaşık metre kalınlıkta bir yapıdır. Kırşehir, Orta Anadolu nun fay hattı üzerinde yer alır. Karsal oluşumun sonucu olarak metamorfik (başkalaşım) sıralarının kıvrılma-kırılma eksenleri, kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda yer almaktadır. İkinci bir kırık hat ise ilin Ankara İl sınırını oluşturacak şekilde kuzeye doğru sokulur. İlk kıvrımların yer aldığı doğrultu 15 kilometre uzunluğunda bir fay çizgisi oluşturur. Kırşehir içerisinde yer alan Terme Kaplıcası nın suyu, bu fay çizgisinin derinliklerinden gelen sıcak şifalı bir sudur. Kırşehir deki fay hatları ve çevreleri, depremlerin çok olduğu tektonik çukurluklar ve kırıklar dizisi içinde, öbür bölümleri ikinci ve üçüncü deprem kuşağı içinde kalmaktadır. (Kaynak: Kırşehir Yıllığı, 1993) A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma Paleozoik Kırşehir Masifi Kırşehir masifi bölgenin e eski kayaç gurubudur. Düşük-orta basınç, yüksek sıcaklık koşullarında, yeşil şist, almandin-amfibolit ve yer yer granülit fasiyesi özellikleri sunan metamorfik seri, Kırşehir Masifi olarak bilinir. Para-ortognays, şistler, mermer, kuvarsist ile olası bazik magmatik kökenli amfibolit ve metagabroda oluşan metamorfik seri mineral bileşimine baplı olarak değişik renklerde gözlenir. Tahmini kalınlık m dir. Taban ilişkisi görülmeyen metamorfik seri Santoniyen-Kampaniyen yaşlı intrözifler tarafından sıcak bir dokanak ile kesilir. Alt Eosen-Kuvaterner yaşlı sedimenterler tarafından uyumsuzlukla örtülür. Kaman yöresinde ise Senomaniyen-Santoniyen yaşlı volkanotortul seri tarafınan tektonik olarak üzerlenir. Kesin yaşı bilinmeyen Kırşehir Masifinin Paleozoik yaşlı olduğu düşünülmeltedir. Niğde grurubu, Kaman gurubu ve Akdağ Masifi ile eşdeğer olan Kırşehir Masifi, mağmatik katkılı platform çökellerinin metamorfizması ile oluşmuştur. Litostratigrafik özellikleri göz önüne alınarak beş birime ayrılmış ve tanımlanmıştır. Birbirleriyle yanal ve düşey yönde geçişli olan bu birimler, her yerde düzenli bir dizilim göstermezler. Köken kayaç ve çökelim koşullarına bağlı olarak yer yer eksiklidirler. 5

18 Kalkanlıdağ Formasyonu (Pzk) Kızıldağ, Kervansaraydağ, Kargasekmezdağ, Naldökendağ ve Buzlukdağ kuzeyinde yüzeylenen; çoğu gnays daha az oranda şistler, kuvarsit ve amfibolitten oluşan metamorfik kayaçlar Kalkanlıdağ Formasyonu olarak adlanmıştır. Kırşehir Masifinin alt düzeylerini oluşturan birim birbirleriyle değişik oranlarda ardışıklı pelitik, psammitik ve magmatik kökenli kayaçların metamorfizmasıyla oluşmuştur. Kargasekmezdağ ve Buzlukdağ dolayında gnayslar, diğer kesimlerde ise şistler yoğundur. Başlıca granülit, granitik gnays, gözlü gnays, sillimanintli gnays, biyotit-muskovit gnays, amfibolit, amfibolşist, piroksen şist, biyotit muskovit şist, kalksilikatik şist, kalkşist, kuvarsit, kuvars şist, kuvars-biyotit-muskovit şist, talk şist, klorit-talk şistten oluşur. Doku, yapı ve bileşime göre renklenme gösterir. Kalkanlıdağ formasyonunun tabanı çalışma alanında görülmes. Üste doğru Kervansaray ve Bozçaldağ formasyonları ile düşey-yanal yönde geçişlidir. Birim Gümüşler formasyonu, Köklüdere formasyonu ile eşdeğer düşünülebilir. Kervansaraydağ Formasyonu (Pzke) Kızıldağ, Kervansaraydağ, Naldökendağ, Bozçaldağ ve Buzlukdağ dolayında yüzeylenen bu formayonun kalınlığı 10 m yi geçmez. Mermer bant ve mercekleri ile biyotik-muskovit şist, kalksilikatik şist, kalkşist, kuvarsit şist, piroksen şist, amfiboli şist ve daha az oranda gnays, kalksilikatik gnays, kuvarsit, amfibolit, klorit şist ve talk şist içerir. Kıvrımlanma ve yapraklanmanın iyi geliştiği birim üste doğru Bozçaldağ formasyonu ile yanal-düşey yönde geçişlidir. Kervansaraydağ formasyonu ve Tamadağ formasyonu ile eşdeğerdedir. Bozçaldağ Formasyonu (Pzb) Kızıldağ, Kervansaraydağ, Naldökendağ, Bozçaldağ ve Buzlukdağ dolayında yükselen açık gri, beyaz nadiren pembe renkli iri sakkoroid dokulu mermerler Bozçaldağ formasyonu olarak adlanmıştır. Kil katkılı ve katkısız karbonat kökenli olan mermerler ince çört, amfibolitamfibolit şist ara düzeyleri içerir. Hacıselimli Metagabrosu tarafından ise kesilir. Birim Aşıgediği formasyonu ile eşdeğerdir. Hacıselimli Formasyonu (Metagabrosu) (Pzh) Karahıdır güneybatısında yüzeylenen açık-koyu yeşil, siyahımsı yeşil renkli, masif mate gabro, metadiyabaz ve amfibolitten oluşan bazik kayaçlar Hacıselimli Metagabrosu olarak adlanmıştır. Birim Kırşehir Masifi kayaçlarının oluşumu sırasında sensedimenter ve/veya postsedimenter olarak stok dayk ve sil şeklinde bölgeye yerleşmiş ve birlikte metamorfizma geçirmiştir. Birimin stok şeklinde gelişen kesimleri masif metagabrodan oluşur. Metagabro stoklarının çökellerle olan dokanaklarında yönlenme ve yapraklanma gerçekleşmiştir. Birimin dayk ve silerden oluşan kesimlerini ise amfobolit ve amfibol şistleri oluşturur. Metagabrolarda çoğunlukla uranitleşme, nadiren de serpantinleşme görülür. Hacıselimli Metagabrosu; bazik intrüzifler, Karakaya Ultramafiti, Sineksizyayla Metagabrosu, Ortaköy Granitoidinin gabroları ile eşdeğerdir. Senozoyik Çevirme Formasyonu (Tç) Çalışma alanının kuzey kesiminde yüzeylenen ve alt düzeylerinde paralel katmanlı, iyi tutturulmuş kumtaşı-silttaşı, üst yüzeylerde ise beyaz, bej-krem renkli, orta-kalın katmanlar/masif kireçtaşı ara düzeyleri bulunan masif, midye kabuğu kırılmalı çamur taşından oluşan tarnsgresif seri Çevirme Formasyonu olarak adlandırılmıştır. Tabanda kalınlığı 2 m yi geçmeyen bloklu taban çakıltaşı düzeyleri de yer yer görülür. 6

19 Alt dokanağı Baraklı Formasyonu ile yanal ve düşey yönde geçişli olan birimin üst dokanağı regresif özellikli Delicırmak Formasyonu ile uyumludur. Kalınlık 250 m dir. Transgresif Çevirme Formasyonunun sığ ve kıyı kesimlerinde kumtaşı, kireçtaşı, daha derin kesimlerinde ise (self) çamurtaşı çökelimi yoğundur. Birimin yaşı Alt-Orta-Eosen dir. Dulkadirli Kireçtaşı Üyesi (Tçd) Birim çalışma alanının kuzey kesiminde Çevirme Formasyonunun kıyı ve üst düzeylerinde görülen bol nummulitli, mercanlı, gastropot ve lamellili beyaz, bej-krem renkli orta-kalın katmanlı yer yer masif, karbonat çamur-vake-istif-tane-bağlamtaşı (Biyomikrit- Biyosparit-Resif) özellikli kireçtaşı düzeyleri Çevirme Formasyonu Dulkadirli Kireçtaşı Üyesi olarak adlanmıştır. Yer yer doğrudan temel üzerinde gözlenen transgresif özellikli birimin kalınlığı m arasında değişmektedir. Kıyı-resif oramında oluşan birimin yaşı orta-üst Eosen dir. Dulkadirli Kireçtaşı Üyesi, Arzılar ile eşdeğerdir. Kızılırmak Formasyonu (Tk) Tüm Orta Anadolu da olduğu gibi çalışma alanında büyük bir kesimde yüzeylenen, kırmızı-kahve renkli katmansız, bloklu, çakıllı, kumlu, gevşek karasal çamurtaşları Kızılırmak Formasyonu olarak adlanmıştır. Tüf, jips-anhidrit, killi kireçtaşı, çakıltaşı, kumtaşı bant ve mercekleri içerir. Üst Miyosen öncesi emel üzerinde uyumsuzlukla yer alır. Yatay konumlu birimin kalınlığı m arasında değişir. Yamaç molozu, akarsu, sığ göl-playa (kaliş) ortamlarında gelişen birimin yaşı; Üst Miyosen-Pliyosen dir. Kuvaterner Alüvyon (Qa) Çalışma alanının en genç oluşumları vadi ve akarsu yataklarında, ova ve düzlüklerdeki çakıl, kum, kil depolanmalarıdır. Yüksek eğimliyamaç önlerinde gelişen yamaö molazları ile Kızılırmak Vadisinin her iki yanında asılı kalan taraçalar bölgenin diğer genç çökelleridir. (Kaynak: Çevre Bakanlığı, Çevre Koruma Genel Müdürlüğü Hassas Ekosistemler ve Korunan Alanlar Dairesi Başkanlığı, Uluslar Arası Önemi Olan Sulak Alanların Biyolojik ve Ekolojik Yönden Araştırılması Projesi, Alt Proje II, Kasım 1999) A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya Kırşehir, Kuzey Anadolu Fay Hattından dolayı 1. derece deprem kuşağında bulunmaktadır. (Kaynak: Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü yazısı,2003) (Daha Kapsamlı bilgi verilmemiştir.) YARARLANILAN KAYNAKLAR - Kırşehir Yıllığı, Kırşehir İli Turizm Envanteri, Kırşehir İli Toprak ve Su Kaynakları Geliştirme Projesi - T.C. Çevre Bakanlığı, Seyfe Gölü, Çevre Bakanlığı, Çevre Koruma Genel Müdürlüğü Hassas Ekosistemler ve Korunan Alanlar Dairesi Başkanlığı, Uluslar Arası Önemi Olan Sulak Alanların Biyolojik ve Ekolojik Yönden Araştırılması Projesi, Alt Proje II, Kasım Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü yazısı,2003 7

20 B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. Güneş Kırşehir de ortalama güneşlenme müddeti 7 saat 20 dakikadır. En çok güneşlenme Temmuz (12 saat 10 dakika), en az güneşlenme Aralık (3 saat 9 dakika) ayında görülmektedir. En erken yaz günü 22 Mart ta en geç 14 Kasım da görülmüştür. B.1.2. Su Gücü İl içinde ortalama akım 1.89 l/sn/km 2 dir. Irmak ve çayların ortalama debileri aşağıda açıklanmıştır. Kızılırmak: Sivas ın İmranlı İlçesi nin doğusundaki Kızıldağ dan doğar. Sivas, Kayseri, Nevşehir, Kırşehir ve Ankara illerinden geçtikten sonra İç Anadolu Bölgesi ni terk eder. Adını içerisinde tuz ve jips bulunan, çoğunlukla kızıl renkli, kumlu, killi topraktan almaktadır. 1355km ile Türkiye nin en uzun akarsuyu olan Kızılırmak, Kırşehir in 17km güneyinden geçer. Irmağın geçtiği yerlere Kızılırmak Havzası denir. Ülkemizin Fırat Havzasın dan sonra en büyük havzasıdır. Kırşehir bu havza üzerinde olmasına rağmen, ildeki derelerin az olması sebebiyle, ovalık alan ve sulanabilen alan bakımından fakirdir. Bitki örtüsü de azdır. Yazın yeterli yağış alamayan Kızılırmak düzensiz bir akışa sahiptir. Kışın kar şeklinde olan yağışlar sebebiyle önemli bir yükselmeye rastlanmaz. Hirfanlı ve Kesikköprü Barajları da bu akarsu üzerindedir. Kızılırmağın il çıkışı ortalama debisi 3221 hm 3 /yıl dır. Kılıçözü Deresi: Baran Dağı nın kuzey yamaçlarından doğar. Kırşehir ve Güzleri geçerek taka denilen yerde Kızılırmak a karışır. Kuzey-güney doğrultusunda akar. 80km uzunluğundaki Kılıçözü Deresi nin sularından tarımda yararlanılmaktadır. Dere üzerinde, sulama ve taşkını önleme amacıyla Çoğun Barajı ile İğdeliöz, Kılıçözü ve Güzler sulama regülatörleri yapılmıştır. Düzensiz bir akışa sahip olduğundan yazın suları azalır. Derenin ortalama debisi 34,3 hm 3 /yıl dır. Kılıçözü Deresi Deliceırmak: Yozgat-Kırşehir sınırını oluşturan bu akarsu, Kızılırmak ın önemli bir koludur. Yozgat taki plato ve dağların güney yamaçlarından doğar. Çorum il alanından kuzeye dönen Deliceırmak, burada Kızılırmak a karışır ve Karadeniz e dökülür. Kaman Kılıçözü Deresi: 150km uzunluğundaki bu akarsu, Karaova nın batısında, ilin kuzey bölümünde yer alan dağ ve platoların sularını da toplayan Malaközü Deresi ni alır. Dere Ankara-Yozgat sınırından Deliceırmak a karışır. 8

21 Keşkerli Özü: Ortalama debisi hm 3 /yıl dır. Malaközü: Ortalama debisi 29.2 hm 3 /yıl dır. Körpeliboğaz Deresi: Ortalama debisi hm 3 /yıl dır. (Kaynak: Kırşehir Yıllığı, 1993; DSİ 122. Şube Md. nün tarih ve 92 sayılı yazısı) B.1.3. Kömür İlimiz, Çiçekdağı İlçesi, Alimpınar Köyü ile Beşikli Köyü sınırları dahilinde iki adet kömür ocağı mevcut olup, rezervleri konusunda herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Sözkonusu kömür ocakları önceki yıllarda kısmen işletilmiştir. Şu an her iki ocakta da herhangi bir çalışma mevcut değildir. B.1.4. Doğalgaz İl sınırları içerisinde doğalgaz rezervleri yoktur. B.1.5. Rüzgar Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü nün verilerine göre son 28 yıla ait ortalama rüzgar hızları; Kuzeyden 3,9 m/s, Kuzeydoğudan 5 m/s, Doğudan 2,3 m/s, Güneydoğudan 2,2m/s, Güneyden 2,6 m/s, Güneybatıdan 3,1 m/s, Batıdan 2,8 m/s, Kuzeybatıdan 2,6 m/s dir. B.1.6. Biyomas (Biyogaz, Odun, Tezek) Biyomas; daha ziyade bitkisel ürünlerin, hayvan ve orman atıklarının, şehir ve endüstri artıklarının çevrimi yoluyla enerji elde etme metodudur. Biyomas ve biyogaz çevreyi kirletmeyen yenilenebilir enerji kaynaklarındandır. Biyogaz; gübre, bitkisel atık vb. organik atıkların oksijensiz ortamda fermante olması sonucu meydana gelen yanıcı bir gazdır. İlimiz dahilinde biyomas enerji üretimi ve kullanımı yoktur. B.1.7.Petrol İlimiz sınırları içerisinde petrol rezervleri bulunmamaktadır. B.1.8.Jeotermal Sahalar İlimizde Merkez Kuşdilli Mahallesinde Terme Bölgesinde 9 adet M.T.A. ya, 3 adet özel firmaya ait olmak üzere toplam 12 adet sıcak su sondajı yapılmıştır. Bunlardan T5,T6 ve T12 kuyuları 1800 konut kapasiteli jeotermal merkezi ısıtma sisteminde kullanılmakta olup bunlardan T5 273,5 m ve 50 lt/sn, T6 288 m 185 lt/sn, T m 104 lt/sn debidedir. Yukarıda belirtilen kuyuların dışındaki diğer kuyularda ısı ve debi yetersiz olduğundan herhangi bir amaçla kullanılmamaktadır. (Kaynak:Kırşehir Jeotermal Tur. ve San. A.Ş. nin tarih ve 02/294 sayılı yazısı.) Terme Kaplıcası: Sondajı yapılmış olan üç adet jeotermal kuyu suları otel ve kaplıcalara verilmektedir. Bu üç kuyunun debileri sırasıyla T1=30L/sn, T3=45L/sn, T7=30L/sn dir. Isısı C dir. İstanbul Üniversitesi Tıbbi Ekoloji ve Hidroklimatoloji Araştırma ve Uygulama Merkezinin Kırşehir Terme Kaplıcası ile ilgili olarak fiziksel-kimyasal ve biyolojik analiz raporu ve tıbbi değerlendirmesinde; kaplıcanın maden suyu, kalsiyum, sodyum yüklü 9

22 bikarbonatlı alkalit bir su özelliğindedir. Sıcaklığına göre izotermaldir. Eşik değerinin altında da olsa CO 2 gazı taşımaktadır. Bu özelliklerini dikkate alarak, bu tür maden suyu ile yapılacak kaplıca uygulamalarında genel olarak banyo havuz, inhalasyon ve içme kürü olanaklarının düzenlenmesi yararlıdır. Bu tür uygulamalarla, bu tür kür merkezi eklem ve eklem dışı romatizmal hastalıkların kronik dönemlerinde ve sekellerinde, amaliyat ve ortopedik müdahalelerin nekahatında, damar sertliği ve buna bağlı hastalıkların, felçlerin rehabilitasyonunda vegatatif sinir bozukluğuna bağlı yetersizlikler, sürmenaj ve yorgunlukta, diyabet, gut ile şişmanlık ile giden hastalıklar, karaciğer, safra kesesi, mide ve bağırsak hastalıklarında, böbrek taşlarında, hipertansiyon, kronik bronşit, üst solunum yolu iltihaplarında olumlu sonuç alınmaktadır. Bugün ilimizde bu şifalı su üzerine turistik bir otel ve modern bir kaplıca yapılarak hizmete sunulmuştur. Karakurt Kaplıcası: Kırşehir İli Merkez ilçesine bağlı Karalar Köyü sınırları içerisinde olup, şehir merkezine uzaklığı 15 km dir. Tedavi kuruluşu olarak iki genel, on tane de özel havuzu bulunmaktadır. Kaplıcanın suyu kalsiyumbikarbonatlıdır. Isısı 50 0 C dir. Banyo tedavisi olarak romatizma, nevraljin ve kadın hastalıkları için salık verilmektedir. Bulamaçlı Kaplıcası: Kırşehir İli Çiçekdağı ilçesi sınırları içerisinde Yerköy e 5km, Çiçekdağı na 4km uzaklıktadır. Kapıcanın suyu sodyum klorlu, bikarbonatlı ve radyonludur. Suyun ısısı 42 0 C, radyoaktivitesi 100 eman, ph değeri 6,8 dir. Banyo tedavisiyle romatizma, nevralji, nevrit ve kadın hastalıkları için salık verilmektedir (Kaynak: Kırşehir İli Turizm Envanteri, 2000). B.2. Biyolojik Çeşitlilik B.2.1. Ormanlar Kırşehir ili genel sahası ha., Kırşehir ili orman sahası ha. dır. Çiçekdağı ilçesinde bulunan ormanlık sahalarda anakaya granit, granadiorit, andasittir. Yetişme ortamı üniteler ve yetişme ortamı üniteler ve özellikleri açısından arazinin yeolojik yapısına, rakım ve bakısına göre farklılıklar gösteren yetişme ortamı mevcuttur. Engebe durumu; fazla meyilli olmayan geniş düzlükler halindedir. Asli ağaç türü meşedir. Meşe yanında karaçam meşçereleri mevcuttur. Kaman ilçesinde ormanlık sahalarda oligosen, plütonik sahreleri mermer ve granit tabakalar mevcuttur. Toprak potasyum yönünden zengin, fosfor yönünden fakir, azot yönünden ise çok fakirdir. Bu itibarla orman yayılışı çok azdır. Akçakent ilçesi ormanları toprağı %70 i oligosen jipsli ve tuzlu, tatlı su ve kara fasiosleri geri kalan %30 u ise granit, grandisrit, siycenit tabakalarından oluşmuştur. Toprak tekstür bakımından genellikle balçık ve kil topraklardan oluşur. Tip bakımından esmer orman toprağıdır. Arazi fazla meyilli olmayan engebeli haldedir. Rakım 1300 civarında olup, ağaç türü meşedir. Geniş yayılış gösterir. Kırşehir merkez, Boztepe, Mucur ilçelerinde ormanlık sahalarda toprak durumu; Kızılırmak ve Hirfanlı Barajı civarlarında alüvyonlar ve kuvarterner, batı ve kuzeyde kristalinşist, mermerleşmiş kireç taşı yer almaktadır. Kırşehir ili İç Anadolu iklim bölgesinde yeralmakta olup, kışları soğuk ve yağışlı yazları sıcak ve kuraktır. Yıllık ortalama sıcaklık 11.4 o C, yıllık yağış 378 mm dir. 10

23 Kırşehir İli Orman Envanteri: Koru: Prodüktif: ha dır. Bozuk: ha dır. Toplam: ha dır. Baltalık: Prodüktif: ha dır. Bozuk: ha dır. Toplam: ha dır. ORMANLIK: ha dır. ORMANSIZ: ha dır. GENEL SAHA: ha dır. Ormanların tamamı devlet mülkiyetindedir yılı ve sonraki ağaçlandırma sahaları hariç karaçam ormanları hektar, meşe ormanları hektardır. Meşe ormanları bozuk meşe baltalığı karakterinde olup, planlı kesime tabi tutulmamaktadır. Ortalama yılda 250 ha bozuk meşe ormanı enerji ormanı tesisi amacıyla kesilmektedir. Kesilen bu meşe ormanlarından 1500 ster yakacak odun elde edilmekte ve bunun tamamı (KPS) Köylü Pazar Satışı olarak köy tüzel kişiliklerine satılmaktadır. Çiçekdağı Meşe Ormanları İlimiz dahilinde 49 adet köyde orman kadastrosu yapılmıştır Kanun uygulamasıyla Küçükabdiuşağı Köyünde ha, Büyükabdiuşağı Köyünde ha., 3402 sayılı Kanun uygulamasıyla Boğazevci de ha, Halaçlı da ha, Kaleevci de ha, Hamzabey de ha, Polatlı da ha, Alahacılı da ha, Armutlu da ha, Hacıduraklı da ha, Kabaklı da ha, Kızılcaali de ha, Küçükteflek te 11

24 ha, Safalı da ha, Tepecik te ha saha ilim ve fen bakımından orman niteliğini kaybettiği gerekçesiyle orman sınırları dışına çıkartılmıştır. Çiçekdağı ilçesi dahilinde nolu orman bölgelerini kapsayan 12.5 ha lık saha Orman Bakanlığı nın gün ve 12 nolu Olur u ile Çamlıktepe Orman İçi Tatpikat Alanı B. Tipi Orman İçi Dinlenme Yeri olarak Milli Parklar Av ve Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü ne tahsis edilmiştir. Çiçekdağı Kırşehir yolu üzerinde olup, yolu asfalttır. Rakım 1300 metredir. Kırşehir, Çiçekdağı, Yerköy ün günübirlik piknik ve dinlenme ihtiyacının karşılanması için ormanlık saha ayrılmıştır. Altyapı (su, WC, yürüyüş yolları, peyzaj düzenlemesi) çalışmaları devam etmektedir. (Kaynak: Kırşehir Orman İşletme Şefliği nin tarih ve 385 sayılı yazısı.) Aşağıda yeralan 1/ ölçekli Kırşehir İli haritası üzerinde ormanlar işlenmiştir. Harita B Kırşehir Ormanlık Alanlar Haritası B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları B.2.2. Çayır ve Mera Kırşehir ili çayır mera arazisi bakımından zengin bir ildir. Buna göre yaklaşık %20 lik arazisi çayır mera arazisidir. Bu neticeyle yaklaşık çayır mera alanı ha dır. İl genelinde çayır ve mera arazileri hayvan otlak yeri olarak kullanılmaktadır. 12

25 B.2.3. Sulak Alanlar Seyfe Gölü: Kırşehir İli sınırları içerisindeki tek sulak alan Seyfe Gölü dür. Türkiye nin A Sınıfı Sulak Alanları arasında yer almaktadır. Seyfe kapalı havzası ha alana sahip olup, göl ve çevresindeki ha lık saha tarihinde Tabiatı Koruma Alanı, yıllarında göl alanı çevresinde ha lık alan 1. Derece Doğal Sit Alanı ve 1522 km 2 olan drenaj alanının geri kalan kısmı II. Derece Doğal Sit Alanı olarak ilan edilmiştir yılında ha lık alan RAMSAR Sözleşmesi Listesine dahil edilerek alanın doğal yapısının ve ekolojik karakterinin korunması uluslar arası düzeyde de taahhüt edilmiştir. Ancak alanın korunması ve izlenmesi için özel bir idari yapı henüz kurulmamıştır. (Kaynak: Kırşehir-Mucur- Seyfe Havzası Ekolojik Koruma Projesi Takdim Raporu, DSİ XII. Bölge Müdürlüğü, 1998; T.C. Çevre Bakanlığı, Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Seyfe Gölü,1998) B.2.4. Flora Endemik Bitkiler İlimiz genelinde endemik bitkilerle ilgili yapılmış bir çalışma bulunmaktadır. Seyfe Gölü ve çevresinde yapılan çalışmalara göre yörede tespit edilen endemik bitkiler; Familya Takson Türkçe İngilizce Adı Adı Acanthaceae Acanthus hirsutus Boiss. - Acanthus Asteraceae Anthemis wiedemanniana Fisch et Mey - - Asteraceae Cousinia brandiana Hub.-Mor. - - Asteraceae Inula anatorica Boiss. - - Asteraceae Jurinea Pontica Hausskn et Freyn ex - - Hausskn Caryophyllacae Gypsophila eriocalyx Boiss. Bahar Chalk-plant Yıldızı Convolvulaceae Convolvulus assyricus Griseb - Bindweed Fabaceae Astragalus asciocalyx Bunge - - Fabaceae Astragalus lydius Boiss. - - Iridaceae Crocus ancyrensis (Herbert) Maw. Çiğdem Crocus Iridaceae Crocus danfordiae Maw. Çiğdem Crocus Iridaceae İris kerneriana Ascherson et Sint. ex Baker Süsen İris Çiçeği Lamiaceae Ballota nigra L. ssp. anatolica Davis - - Lamiaceae Salvia cryptantha Montbret et Aucher ex Adaçayı Sage Benthan Lamiaceae Wiedemannia orientalis Fisch et Mey. - - Linaceae Linum flavum L. ssp. scabrinerve (Davis.) - Flax Davis Papaveraceae Glacium acutidentatum Hausskn et Bornm - - Poaceaea Elymus lazicus (Boiss.) Melderis ssp. - Wild rye. divaricatus (Boiss.&Ball.) Melderis Rhamnaceae Rhamnus petiolaris Boiss. - Buckthorn Ranunculaceae Consolida raveyi (Boiss.) Schröd - Buttercup Ranunculaceae Consolida stenocarpa (Davis et Hossain - Buttercup Davis) Ranunculaceae Delphinium dasystachyum Boiss. et Bal. - Delphinium Ranunculaceae Delphinium venilusum Boiss. - Delphinium Rutaceae Haplophyllum telephioides Boiss. - - Scrophulariaceae Linaria corifolia Desf