Medya Politikaları Konferansı

Transkript

1 Etkinlik Değerlendirmeleri 155 Medya Politikaları Konferansı Emek Çaylı Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi Radyo Televizyon Sinema Bölümü 15 Kasım 2002 Cuma günü "Medya Politikaları" isimli bir konferans gerçekleştirdi. Konferansın sabah oturumu, İLEF Gazetecilik Bölümü Başkanı Prof. Dr. Oya Tokgöz'ün açılış konuşmasıyla başladı. Leicester Üniversitesi Centre For Mass Communication Research (Kitle İletişim Araştırmaları Merkezi) Direktörü Dr. Ralph Negrine'in "National Policies in the Global Context" (Küresel Bağlamda Ulusal Politikalar) konulu sunumunun ardından, konferansın öğleden sonraki oturumunda İLEF Radyo Televizyon Sinema Bölümü öğretim üyeleri Prof. Dr. Bülent Çaplı ve Yrd. Doç. Dr. Beybin Kejanlıoğlu, Türkiye'de medya politikaları ve son dönemde yapılan düzenlemelere ilişkin birer giriş konuşması yaptılar. Konferans, yeni Radyo Televizyon Yasası'ndaki başlıca düzenleme konulan göz önüne alınarak oluşturulan çalışma gruplarının temsilcilerinin sunumlarından oluşan "forum" bölümü ile son buldu. "Forum"da "içerik çalışma grubu" sözcüsü İLEF Gazetecilik Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Mine Gencel Bek; "internet çalışma grubu" sözcüsü Radyo Televizyon Sinema Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Nilüfer Timisi ve "yöndeşme çalışma grubu" sözcüsü aynı bölümden öğretim görevlisi Hakan Tuncel hazırladıkları raporları sundular. "National Policies in the Global Context" başlıklı konuşmasında Ralph Negrine, ülkelerin günümüzde, iletişim alanında kendi içlerine kapalı değil, uluslararası düzeyde çözümler üreten kurumlar yaratabilmesi gerektiğini vurgulamış, bu alanda yapılmak istenen düzenlemelerde yaşanan iç sorunların, ülkelerin ulusal politikaları üzerindeki tartışmaları da kaçınılmaz hale getirdiğini belirtmiştir. Negrine, BBC'deki düzenlemelerin ağırlıklı olarak model alınmasının ötesine geçilerek, her ülkenin kendi iç dinamiklerinin belirleyiiletişim : araştırmaları (1):

2 156 iletişim : araştırmaları ci olduğu düzenlemelere ihtiyaç duyulduğunun altını çizmiştir. Negrine, İngiltere'de medya alanında yapılan düzenlemelere değindiği konuşmasının ilk bölümünde gazete, radyo ve televizyonla ilgili genel bir perspektif sunmuş, gazete yayıncılığı alanındaki düzenlemelerin, medyada mülkiyet dağılımını dengeleyen çapraz mülkiyet yasalarına rağmen, yetersiz olduğundan söz etmiştir. Negrine'in konuşmasında özellikle üzerinde durduğu alan televizyondur. İngiltere'de 2002 yılı öncesine kadar televizyon yayıncılığının dahil olduğu düzenleyici sistemler olarak Office of Telecommunications (OFTEL), Radiocommunications Agency, Radio Regulatory Authority ve Broadcasting Standards Commissioriın yerini, tüm bu sistemleri ve yeni oluşumları birleştiren OFCOM'un (Office of Communications) aldığını söyleyen Negrine OF- COM hakkında ayrıntılı bilgi vererek, bu kurumun özellikle kamu yayıncılığı yapan BBC üzerinde yeni düzenlemeler gerçekleştirme çabasından söz etmiştir. Düzenlemelerde kamu hizmeti veren yayın kuruluşlarının yanı sıra tecimsel örneklerin de göz önünde bulundurulmasının kaçınılmaz olduğunu vurgulayan Negrine, BBC'nin halen yayıncılık alanında baskın konumda olduğunu ve BBC üzerine yapılan düzenlemelerin Department for Culture, Media and Sport üzerinden yürütüldüğünü belirtmiştir. Negrine, İngiltere'de medya üzerine genel bir değerlendirmenin ardından medyayı düzenleyen yasaları ayrıntılarıyla ele almıştır. Yasaların düzenlenmesinde esas alman kriterler teknolojik değişimler ve sayısal yayıncılık alanındaki gelişmelerdir. Bunlara paralel olarak İngiltere'de hükümet, mülkiyet konusunda endüstrinin taleplerine karşılık verebilecek esnek düzenlemeler üzerinde durmaktadır. Negrine, Communications White Paper'da OFCOM'un temel görevinin, çoğulcu bir anlayışla çeşitliliklere yer veren yüksek kaliteli radyo ve televizyon yayın içeriğinin yanı sıra, sayısal teknolojilerle uyumlu ulusal yerel ve bölgesel iletişim pazarını destekleyen bir yayıncılık anlayışını yerleştirmek olarak belirlendiğinden söz etmiştir. OFCOM'un varlığı, İngiltere'de BBC'nin tekelinde olan kaliteli yayın, erişilebilirlik farklı ilgi ve zevklere hitap edebilme gibi özelliklerin artık yayıncılık alanının vazgeçilmezleri olmasını sağlamıştır. Negrine'e göre, bu İngiltere için yayıncılık alanında yaşanan önemli bir değişmedir. İngiltere'de "iyi yayıncılık" denince akla gelen ilk ve tek isim olan BBC, artık "öteki kanallar"ın benzer iddialarla ortaya çıkmasıyla "kamu hizmeti" yapan bir yayın kurumu olma ayrıcalığını yitiriyor gözükmektedir. Negrine'e göre yayıncılık alanının kamusal-tecimsel ikiliğinin ötesinde düşünülmesi bu genel tablonun bir uzantısıdır. Kamu hizmeti yayıncılığı an-

3 Çaylı' Medya Politikaları Konferansı 157 layışını benimseyen ITV ve Channel Four'un başarıları, "terimsel" yayın kuruluşlarının da kamuya hizmet amacı taşıdığını iddia etmelerine yol açmıştır. Dolayısıyla söz konusu yayıncılık anlayışı çerçevesinde yeni bir rekabet ortamının doğması kaçınılmaz olmuştur yılında çıkan Communications Bili'de söz konusu yeni rekabet piyasasına ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir. Kuralların kaldırılması (deregülasyon) yönünde kararlar alındığı görülürken, öte yandan pazarın sınırlarının belirlenmesi, çoğulculuk ve çapraz mülkiyet konusundaki hassasiyetin göz önünde bulundurulması Negrine'e göre aslında var olan yasalardan çok farklı kararlar alınmadığı anlamına gelmektedir. Ancak Negrine, Avrupa Birliği üyesi olmayan ülkelerin medya mülkiyetlerini engelleyen yasadaki değişiklikle Amerikan şirketlerine İngiltere'de basın kuruluşlarını satın alabilme olanağı doğduğunu belirtmiştir. Avrupa Birliği üyesi olmayan ülkelerin mülkiyetini engelleyen yasanın değişmesine gerekçe ise çapraz mülkiyet ve genel anlamda mülkiyete ilişkin yasaların yeterince koruyucu olduğu düşüncesidir. Mülkiyet konusunda Communications Bill'den yola çıkarak değerlendirmeler yaptıktan sonra Negrine içerik düzenlemesi hakkında da genel bir çerçeve sunmuştur yılında çıkan Communications Bili'de içeriğe ilişkin üç alandan söz edilmektedir. Birincisi televizyon yayınları reklam standartları ve program standartlarıyla ilgilidir. Diğer iki alan ise kamu hizmeti yayıncılığı ve bu yayıncılık anlayışının gereklilikleri üzerinedir. Bağımsız yapımlara uygulanacak kota ve kamu hizmeti yayıncılığının gerektirdiği sınırlamalar belirtilmiştir. Negrine'e göre yeni düzenlemeler öncekilerden çok farklı alternatifler sunmamaktadır. Communications Bili daha çok yerel ve iç sorunlara odaklanmıştır. Yerel konulara öncelik verilerek küresel bağlamın ikinci planda tutulmasının nedeni ise yayıncılıkta her ülkenin kendi iç dinamiklerinin ön planda olması gereğidir. Negrine'in konuşmasını tamamladığı birinci bölümün ardından Türkiye'de medyanın çeşitli alanlarına ilişkin düzenlemeler ve uygulanan politikalara ilişkin genel bir çerçeve sunmayı amaçlayan, konferansın forum bölümüne geçilmiştir. Forum bölümünde Bülent Çaplı ve Beybin Kejanlıoğlu'nun konuşmalarının ardından internet çalışma gruplarını temsilen, sırasıyla Mine Gencel Bek, Nilüfer Timisi ve Hakan Tuncel çalışma metinlerini sunmuşlardır. Bülent Çaplı, Negrine'in konuşmasının sonunda ilettiği küresel stratejilerin yanında iç düzenlemelerin de önemli olduğu fikrine katıldığını belirterek her ikisinin de karşılıklı etkileşim içerisinde işlediğinden söz etmiştir. İngiltere'de iç düzenlemelerin baskınlığına karşın Türki-

4 158 iletişim : araştırmaları ye'de düzenlemelerin özellikle 1990'lardan soma yetersiz kaldığının altım çizen Çaplı, medya alanında çok sayıda aktörden söz edilebileceğini, ancak uygulanan politikaların sadece var olan koşullara bir cevap niteliğinde olduğunu söylemiştir. Düzenlemelerin belirleyici olması gerektiği halde politika yapıcıların sonuçlara bakarak harekete geçmesinin Türkiye'de düzenleme alanında yaşanan karmaşanın temel nedeni olduğunu belirten Çaplı, Kopenhag Kriterleri'nin Türkiye'de yapılan düzenlemelerde önemsendiğini vurgulamıştır. TRT'nin BBC'den yapısal anlamda oldukça farklı olduğunu hatırlatarak, düzenlemelerde BBC örneğinden hareket edilmesinin birçok noktayı açıkta bıraktığını söyleyen Çaplı, Türkiye'de son dönemde sayısallaşma ve kamu hizmeti yayıncılığı konularının gündemde olduğundan söz ederek konuşmasını bitirmiştir. Beybin Kejanlıoğlu konferans organizasyonunda hangi noktalar üzerinde durulduğunu ve internet çalışma gruplarının konferans ve sonrası için önemini belirttikten sonra Radyo Televizyon Üst Kurulu'nun (RTÜK), "3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkındaki Kanun"unda yapılan değişikliklerin önemli tartışmaları beraberinde getirdiğini, özellikle akademinin tavrının bu noktada belirleyici olduğunu söylemiştir. Sözü edilen değişiklerin medya mülkiyeti, içerik, internet yayıncılığı alanında düzenlemeler içerdiğini söyleyen Kejanlıoğlu, özellikle düzenlemeler bazında yöndeşine konusunun önemli olduğunun altmı çizerek sözü internet çalışma gruplarının sözcülerine bırakmıştır. Başta Nurçay Türkoğlu, Ahmet Talimciler, Cem Pekman, Sevilay Çelenk, Çiler Dursun ve Serpil Kırel olmak üzere geniş bir katılımın olduğu "içerik internet çalışma grubü'nu temsilen yaptığı konuşmada Mine Gencel Bek, siyasal ve toplumsal iktidar ilişkileri ve yayıncılık etiğinin içerik çalışmalarında iki önemli nokta olduğundan söz etmiştir. Türkiye'de içerik alanında yapılan çalışmaların daha çok haber metinleri üzerinde durduğunu vurgulayan Bek, son zamanlarda haber metinlerinin yanı sıra magazinelleşme, şiddet ve kadının temsili konularının ön plana çıktığını belirtmiştir. Milliyetçi ve cinsiyetçi söylemin, sporu sadece futbol olarak kabul eden bir medya kültüründen beslendiğinin altmı çizen Bek, televizyon endüstrisinin, diziler ve filmler dahil olmak üzere, % 80'inin yerli yapımlara yer verdiğini söylemiştir. Ancak yerli yapımlar; "Biri Bizi Gözetliyor" ve benzeri yarışma programları ve "sitcom"larda görüldüğü gibi, daha çok yabancı formatlardan uyarlamadır. İktidarın neoliberal söylemi, islami ve milliyetçi söylemin romantikleşmesi, popülistleşmesi gibi noktaların Türkiye'de televizyon metinlerinin içeriğini belirlediğini dile getiren Bek, içerik analizlerinin yetersiz olduğunu, söylem analizlerindeki bağlamsal eksiklikleri göz ardı etmemek

5 Çaylı' Medya Politikaları Konferansı 159 gerektiğini belirtse de akademik alanda yapılan içerik analizi çalışmalarının önemli veriler sunduğunu belirtmiştir. Bek, RTÜK'te içeriğin düzenlenmesine ilişkin maddelerin çok sınırlı olduğunu, yeni ve açık bir düzenlemenin söz konusu olmadığını hatırlatarak konuşmasını tamamlamıştır. "İnternet çalışma grubu" sözcüsü Nilüfer Timisi, Türkiye'de ve dünyada internet kullanım oranlarından söz ettikten soma Türkiye'de 80 sonrası başlayan ve 90'larda etkisini gösteren telekomünikasyon alanındaki yeniliklere değinmiştir. İnternet ile ilgili düzenlemelerde rekabetin desteklenmesi, sınırların kaldırılması, yerel pazarın düzenlenmesi ve de evrensel hizmet anlayışının esas alındığını belirten Timisi, pazarın özel sektöre açılması ile, Ulaştırma Bakanlığı, özel sektörün internet servis sağlayıcıları, sivil toplum örgütleri başta olmak üzere çok sayıda aktörden söz edilmeye başlandığını söylemiştir. Türk Telekom'un PTT'den ayrılması ve 2000 yılında Telekomünikasyon Kurumunun kurulması Timisi'ye göre internet alanındaki düzenlemelerde önemli birer dönüm noktasıdır. RTÜK yasa değişikliği ve internet yayıncılığının basın yasası esasına tabi tutulması, Basın Kanunun internete uygulanması ve Haberleşme Yüksek Kurulu'nun belirleyiciliği Türkiye'de internetin sıkı bir devlet kontrolüne tabi tutulduğunu göstermektedir. Timisi, Türkiye'nin sadece internet değil medyayı kapsayan tüm alanlarda düzenlemeler konusunda yolun başında olduğunu söyleyerek konuşmasını bitirmiştir. Hakan Tuncel "yöndeşme çalışma grubü'nu temsilen yaptığı konuşmada öncelikle "yöndeşme"nin aslında kendi içerisinde karmaşık bir konu olduğunu belirtmiştir. Yöndeşmenin teknolojik ve endüstriyel olmak üzere farklı iki boyutu olduğunu söyleyen Tuncel'e göre, yöndeşme dendiğinde telekomünikasyon, medya ve bilgisayarın bu iki farklı boyutta bir araya gelmesi anlaşılmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri'nde America Online ve Time Warne/m birleşmesi yöndeşmeye örnektir. Türkiye'de ise Çukurova Grubu bünyesinde bulundurduğu Tv, gazete, internet yayıncılığı ve cep telefonu operatörlüğü hizmetleriyle, yöndeşmenin Türkiye'deki boyutlarını görmek açısından örnek gösterilmiştir. Endüstrinin yöndeşmesi gibi gözükse de aslında yöndeşme aynı zamanda içeriklerin ve iletişim araçlarının yöndeşmesi olarak alınmalıdır. Tuncel artık medyada sayısallaşmayla birlikte, yayıncılığın "doğrusal" (linear) olmaktan çıkıp; kontrol edilemeyen, izleyicinin kendi televizyon programlarını ve yayın akışını belirlediği bir alan haline geldiğinden söz etmiştir. Yöndeşme dendiğinde akla gelen üç endüstrinin internet, cep telefonu ve sayısal Tv olduğunu belirten Tuncel, Tv yayınlarının internetten, hatta cep telefonlarından izlenmeye başlamasını yöndeşmenin bir ürünü olarak açıklamıştır. Tun-

6 160 iletişim : araştırmaları cel son olarak İngiltere'de düzenleyici kurumları tek çatı altında toplayan OFCOM örneğinin Türkiye'de olmasının mümkün görünmediğini söyleyerek, düzenleyici kurumların yöndeşmesinin Türkiye'de sorunlu ve tartışmaya açık bir konu olduğunu belirtmiştir. Türkiye'de medya politikaları üzerine bir tartışma zemini oluşturma, düzenlemeler konusundaki eksikleri akademik çerçevede ele alma, medya politikaları konusunda ileriye dönük çalışmalarda bir platform oluşturabilme amacıyla çok sayıda akademisyeni çalışma gruplarında bir araya getiren ve siyasal iletişim alanındaki çalışmalarıyla alanın önde gelen isimlerinden Ralph Negrine'in İngiltere'deki gelişmeler hakkındaki ayrıntılı çözümlemelerinden yola çıkarak bir Türkiye perspektifi oluşturmayı hedefleyen "Medya Politikaları Konferansı", Hakan Tuncel'in konuşmasının ardından son bulmuştur.