ANKARA, (Şeker Kurulu nun 16/03/2009 tarih, 182 sayılı toplantısında kabul edilmiştir.)

Transkript

1 ANKARA, (Şeker Kurulu nun 16/03/2009 tarih, 182 sayılı toplantısında kabul edilmiştir.)

2 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... KISALTMALAR TABLOLAR YILINDA GÖREVDE BULUNAN ŞEKER KURULU BAŞKANI VE ÜYELERİ... Birinci Bölüm KURUMSAL YAPI, KURULUŞ VE İŞLEYİŞ 1.1. YASAL STATÜ KANUNUN AMACI VE KURUMUN GÖREVLERİ Amaç Görev ve Yetkiler 1.3. İDARİ YAPI Kurul Hizmet Birimleri... İkinci Bölüm ŞEKER SEKTÖRÜNÜN DÜNYA DA VE TÜRKİYE DEKİ DURUMU 2.1. DÜNYA ŞEKER DURUMU Politikalar DTÖ İle İlgili Gelişmeler Avrupa Birliği ndeki Gelişmeler Arz ve Talep Üretim Fiyatlar Şeker Fiyatları Mısır ve HFCS Fiyatları TÜRKİYE DE ŞEKER POLİTİKALARI VE ŞEKER REJİMİ Politikalar Kapasiteler Üretim ve Satış Durumu Fiyatlar Pancar Şekeri ve NBŞ Fiyatları Pancar ve Mısır Alım Fiyatları Pancar Alım Fiyatı Mısır Alım Fiyatı Şeker Dış Ticareti Pancar Şekeri ve NBŞ İhracatı Pancar Şekeri ve NBŞ İthalatı... Sayfa No I III IV V I

3 Sayfa No Üçüncü Bölüm 2008 YILI FAALİYETLERİ 3.1. UYGULAMA Kanunda Değişiklik Çalışmaları, Yönetmelik ve Yönergeler Kurul Kararları Kota Belirleme Çalışmaları Pancar Ekim Alanları Belirlenmesi Çalışmaları Şeker Depolama Kesint isi ve Prim Ödemeleri İdari Para Cezaları Kaçak Şekerle Mücadele Çalışmaları Şeker Dış Ticareti İle ilgili Düzenlemeler İhraç Ön İzni Şekerli Mamul İhracatı Karşılığı C Şekeri Teslimatı Uygunluk Belgesi Düzenlenmesi Diğer Çalışmalar Üretim İzinleri İzleme ve Denetim Faaliyetlerinin Modernizasyonu AB ve DTÖ ile İlgili Çalışmalar Araştırma Faaliyetleri Diğer İş ve İşlemler ŞİRKETLERİN İZLEME VE DENETİMİ İzleme Çalışmaları Denetim Çalışmaları. 3.3.DAVALAR GENEL MALİ DURUM Bütçe Bilanço ve Gelir Tablosu. EKLER Organizasyon Şemaları Yılı Bilânçosu Yılı Gelir Tablosu II

4 AB : Avrupa Birliği ABD : Amerika Birleşik Devletleri ACP : Afrika, Karayip, Pasifik Ülkeleri BKK : Bakanlar Kurulu Kararı BŞE : Beyaz Şeker Eşdeğeri CIF : Cost, Insurance and Freight (Varış limanına kadar navlun ve sigorta ödenmiş olarak teslim.) DİİB : DİR : DPT : Dahilde İşleme İzin Belgesi Dahilde İşleme Rejimi Devlet Planlama Teşkilatı DTM : Dış Ticaret Müsteşarlığı DTÖ : EAGÜ : EBA : EPA: Dünya Ticaret Örgütü En Az Gelişmiş Ülkeler Everything But Arms Ekonomik İşbirliği Anlaşması GÜ : Gelişmiş Ülkeler GYÜ : Gelişme Yolundaki Ülkeler HFCS : NBŞ : OTP : High Fructose Corn Syrup (Yüksek Fruktozlu Mısır Şurubu) Nişasta Bazlı Şeker Ortak Tarım Politikası PY : Pazarlama Yılı Q : SSM : TAIEX : TMO : Quarter (Yılın Dörtte Biri) Special Safeguard Mechanism (Özel Korunma Önlemleri Mekanizması) Technical Assistance Information Exchange Unit (Teknik Destek Bilgi Değişim Birimi) Toprak Mahsulleri Ofisi TUİK : Türkiye İstatistik Kurumu TŞFAŞ: UME : Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. Ulusal Metroloji Enstitüsü YYT : Yüksek Yoğunluklu Tatlandırıcı III

5 Sayfa No TABLOLAR 1.1. Personel Eğitim Durumu /09 Pazarlama Yılı Ülkeler Bazında AB Şeker Kotaları Dünya Pancar ve Kam ış Şekeri Üretimi Avrupa Birliği Pancar Şeker i Üretimi Dünya HFCS Üretimi Beyaz Şeker Borsa Fiyatları Ham Şeker Borsa Fiyatları Şeker Borsa Fiyatları ve Beyaz Primi Dünya HFCS ve Mısır Fiyatları Pancar Şekeri ve NBŞ Üretim Kapas iteleri Üretim ve Satış Durumu /08 PY A Kotası Üretim Satış Stok Durumu Pancar Şekeri ve NBŞ Fiyatları TMO Mısır Alım Miktar ve Fiyatları Mısır Üretimi ve İthalatı Şeker İhracatı Şeker İthalatı Tahsis Edilen Şeker Kotaları Yılı İdari Para Cezaları YYT İthalatı Yılı Kurum Bütçesi IV

6 2008 YILINDA GÖREVDE BULUNAN ŞEKER KURULU BAŞKAN VE ÜYELERİ Kurul Başkanı Mehmet Azmi AKSU (T. Şeker Fabrikaları A.Ş.) Üye Ahmet YAKICI (Devlet Bakanlığı, DTM) Üye Vedat MİRMAHMUTOĞULLARI (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı) Üye Dr. Ferhat ŞELLİ (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı) Üye Mehmet Vehbi GÜNAN (T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı) Üye Recep KONUK (Pankobirlik S.S. Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği) Üye Mustafa Fevzi YÜKSEL (Sakaroz Kökenli Şeker Üreten Özel Şirket) Üye M.Muzaffer SAYINATAÇ (Nişasta Kökenli Şeker Üreten Şirket) V

7 Şeker Kurumu, 4634 sayılı Şeker Kanunu ile Kamu Tüzel Kişiliğine haiz olarak kurulmuştur. Daha sonra tarih ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununa ekli II I sayılı Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar li stesinde gösterilmiş ancak, bilahare tarih ve 5436 sayılı Kanun ile 5018 sayılı Kanun un ekli III sayılı cetvelinden çıkarılmıştır. Şeker Kurumu nun ilişkili olduğu Bakanlık, Sanayi ve Ticaret Bak anlığı dır ve karar organı olan Şeker Kurulu nun Başkan ve Üyeleri, Bakanlar Kurulu Kararı ile atanmaktadır. Şeker Kanunu nun Geçici 8. maddesine istinaden tarih 2004/8330 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Şeker Kurumu ve hizmet birimlerinin gö rev süresi 31/12/2004 tarihi itibarıyla sona erdirilmiş, Şeker Kurulunun görev, yetki ve görev süresi ise 31/12/2006 tarihine kadar uzatılmıştır. 2004/8330 sayılı Bakanlar Kurulu nun bu Kararına karşı Şeker-İş Sendikası tarafından Başbakanlık ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığı aleyhine yürütmenin durdurulması talepli olarak Danıştay da iptal davası açılmış ve konunun Anayasaya aykırılığından bahisle Anayasa Mahkemesine intikali talep edilmiştir. Açılan dava, Danıştay 13. Dairesinc e 2005/5903 esas sayılı dava dosyası üzerinden incelenmiş ve bu mahkeme tarafından tarih ve E:2005/5903 sayılı karar ile Dava konusu işlemlerin dayanağı bulunan 4634 sayılı Şeker Kanunu nun Geçici 8 inci maddesinin iptali için Anayasa Mahkemesi ne ba şvurulmasına ve Anayasa Mahkemesinin kararının Daireye gönderilmesinden sonra istem hakkında yeniden bir karar verilmesine kadar 2004/8330 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının eki kararın 1 inci maddesi ile tarih 1824 sayılı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı işleminin yürütülmesinin durdurulmasına karar verilmiştir. Danıştay ın tarihli bu kararına karşı, Başbakanlık ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca yapılan itiraz, Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu nca görüşülmüş ve itiraz reddedilerek, yürütmenin durdurulması kararı kesinleşmiştir. 1

8 Danıştay 13. Dairesince yapılan başvuru sonu cu, konu Anayasa Mahkemesi tarafından incelenmiş ve Anayasa Mahkemesi nin tarih ve 2008/102 sayılı kararı ile Şeker Kanunu nun Geçici 8. maddesinin Anayasa aykırı olduğu ve bu ned enle maddenin iptaline karar verilmiştir. Gerekçeli karar, Resmi Gazete nin 20 Kasım 2008 tarih ve sayısı ile yayımlanmıştır. Danıştay tarafından henüz davanın esasına dair bir karar verilmemiştir. Dava konusu yapılan Bakanlar Kurulu Kararı hakkında Danıştay 13. Dairesi nce Yürütmenin Durdurulması yönünde karar verilmiş olması ve Anayasa Mahkemesi tarafından da Şeker Kanunu nun Geçici 8 inci maddesinin Anayasaya aykırı olduğuna dair iptal kararı verilmesi nedeniyle, Şeker Kurumu ve organlarının Kanun i görev, yetki, işlev ve faaliyetleri Kurumun kurulduğu tarihten bu yana geçerliliğini muhafaza ederek; Kurum, Kurul ve Hizmet Birimleri bir bütün olarak faaliyetlerine devam etm ektedir Sayılı Şeker Kanunu nun amacı; yurt içi talebin yurt içi üretimle karşılanmasına ve gerektiğinde ihracata yönelik olarak Türkiye de şeker rejimini, şeker üretimindeki usul ve esaslar ile fiyatlandırma, pazarlama şart ve yöntemlerini düzenlemektir. Bu Kanun ve ilgili diğer mevzuatın uygulanmasını sağlamak, uygulamayı denetlemek, sonuçlandırmak, Kanunda verilen yetkiler çerçevesinde düzenlemeler yapmak, Kanunla verilen diğer görevleri yerine getirmek ve yetkileri kullanmak üzere, kamu tüzel kişiliğine sahip Şeker Kur umu kurulmuştur. Şeker Kurumu nun misyonu; Şeker Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde, düzenleyici ve denetleyici kurum kimliği ile iç ve dış gelişmeleri dikkate alarak, kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde, ülke ve sektör menfaatlerini ön planda tutac ak politika ve stratejiler üretmek, uygulanmasına yönelik kararlar almak, uygulamayı izlemek ve denetlemek suretiyle, kendine yeterlik ilkesi doğrultusunda sektördeki Şirketlerin şeker üretim ve arzına yönelik faaliyetlerini yönlendirmektir. 2

9 Kotaların tespiti, iptali ve transferleri hakkında karar almak ve uygulamak, Şirketlerin katılım paylarını belirlemek, bu konuda karar almak ve uygulamak, Hammadde fiyatı konusunda üretici temsilcileri ile şirket arasında mutabakata varılamaması halinde, taraflardan herhangi birinin talebi üzerine Kurul tarafından hakem heyeti teşekkül ettirmek, Şeker için depolama kesintisi yapılıp yapılmaması hakkında, depolama prim miktarlarının tayini hakkında ve depolama pri m kesintisi için bütçe oluşturulması hakkında karar almak ve uygulamak, Ham şeker için depolama prim ve kesintisinin hesaplanmasında beyaz şeker eşdeğerine dönüştürme katsayısını belirlemek, İç fiyat, arz talep dengesi ve spekülatif etkileri dikkate alarak şeker ticaretinde yapılması istenen düzenlemeler konusunda Dış Ticaret Müsteşarlığı na görüş bildirmek, Kanunda öngörülen idari para cezalarını uygulamak, Sektörle ilgili araştırma-geliştirme faaliyetlerini yönlendirmek, organize etmek, gerekli hallerde kaynak tahsis etmek, Kanunun kendisine verdiği görevleri yerine getirirken, gerekli gördüğü her türlü bilgiyi, kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişilerden veya bunların her türlü birliklerinden istemek, Şirket ve bünyesindeki fabrikalarda, göre vleri ile ilgili konularda araştırma ve denetimde bulunmak, bu amaçla gerektiğinde bağımsız denetim kuruluşlarından yararlanmak, Kanunun amaçlarına uygun olarak, sektörle ilgili diğer hususlarda karar almak ve uygulamak, Yurtiçinde ve dışında konusu ile il gili kuruluşlarla işbirliği yapmak, gerektiğinde bu kuruluşlara üye olmak, Ticari sırlar ve gizli rekabet bilgileri de dahil olmak üzere, ticari açıdan hassas olan her türlü bilginin açıklanmasını engelleyecek usul ve esasları belirlemek ve uygulamak, Kurul Başkanvekilini seçmek, 3

10 Kurumun personel politikasını, çalışma usul ve esaslarını saptamak, uygulamasını izlemek, Hizmet birimleri ile bu birimlerde çalışan personelin görev ve yetkilerini belirlemek, Kanuna ekli (I) sayılı cetvelde yer alan kadrolardaki toplam sayı aşılmamak üzere personel kadrolarında unvan ve statü değişikliği yapmak, Kurumun yıllık bütçesi, gelir-gider kesin hesabı ve yıllık çalışma programlarını hazırlatmak ve onamak, Menkul ve gayrimenkul satın alma, satış, kiralama gibi konularda ge rekli düzenlemeleri yapmak, Kanun ve Kanuna dayanılarak çıkarılacak Yönetmeliklerle ilgili olarak verilen diğer görevleri yerine getirmek, Kurul Başkanı adına imzaya yetkili personelin görev ve yetki alanını belirlemek, Kurul üyeleri ve Hizmet Birimi perso nelini yurtdışı görevlendirmeleri hakkında karar almak, Kurul üyeleri ve Hizmet Birimlerinde istihdam edilen personelin yurtiçi ve yurtdışı yol giderleri ve gündeliklerini kanunlarla getirilen sınırlamalar dahilinde belirlemek, olarak ilgili mevzuatta hüküm altına alınmıştır. Yukarıdaki görevlerin yanı sıra, Kurulumuz tarafından ; 2007/9 sayılı İhracı Yasak ve Ön İzne Bağlı Mallara İlişkin Tebliğ de (İhracat 96/31) Değişiklik Yapılmasına Dair İhracat Tebliği ile şeker ihracına ön izin verilmesi, 2006/23, 2007/4, 2008/4 ve 2009/4 sayılı Yüksek Yoğunluklu Tatlandırıcıların (YYT) İthaline İlişkin Tebliğler uyarınca YYT ithalatında uygunluk yazısı düzenlenmesi, İmalatçı-ihracatçılara gerçekleşmiş ihracatlar ına karşılık C Şekeri Tahsisat Belgesi düzenlenmesi gibi görevler de yerine getirilmektedir. Kurul Başkanı, aynı zamanda Kurumun da başkanıdır. Kurumu idare ve yargı mercilerinde ve üçüncü kişilere karşı Başkan temsil eder. Bu sorumluluk; Kurulun işleri ile ilgili olarak kamuya bilgi verilmesi görevini de kapsar. Başkanvekili, Başkanın yokluğunda Başkanın tüm görevlerini ve yetkilerini üstlenir. 4

11 4634 sayılı Şeker Kanunu ile kurulan Şeker Kurumu nun karar organı niteliğinde olan ve biri Başkan, biri Başkan Vekili olmak üzere 7 üyeden oluşan Şeker Kurulu Bakanlar Kurulu tarafından atanmakta olup, halen ikinci dönem üyeleri görevlerine devam etmektedirler. 24/06/2006 tarih, sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Bakanlar Kurulu nun 2006/10569 sayıl ı Kararı ile Kurul Başkanlığına Mehmet Azmi Aksu, üyeliklere Vedat Mirmahmutoğulları, Mehmet Vehbi Günan, Ahmet Yakıcı, Recep Konuk, Mustafa Fevzi Yüksel, Mustafa Muzaffer Sayınataç olmak üzere, Şeker Kurulu nun ikinci dönem üyeleri atanmışlardır. 27/03/2008 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2008/13381 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Vedat Mirmahmutoğulları ndan boşalan üyeliğe, kalan süreyi tamamlamak üzere Dr. Ferhat Şelli (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı temsilcisi olarak) atanmıştır. Kurumun asli ve sürekli hizmetlerini yürütecek kadro unvanları ile sayılarına, Kanuna ekli 1 sayılı cetvelde yer verilmiştir. Buna göre, Kurumun çeşitli unvanlara ait toplam 57 adet kadrosu bulunmaktadır sayılı Şeker Kanunu nun 1 2 nci maddesine dayanılarak düzenlenen ve 14/02/2002 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Şeker Kurumu Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 23 üncü maddesinde; Şeker Kurulu nun, Kurum hizmet birimlerinde çalışan pe rsonelin görev ve yetkilerini belirlemeye, Şeker Kanunu na ekli (I) sayılı cetvelde yer alan kadrolardaki toplam sayı aşılmamak üzere, personel kadrolarında unvan ve statü değişikliği yapmaya yetkili olduğu hüküm altına alınmıştır. Devlet Denetleme Kurulu nun, Şeker Kurumu nun 2004, 2005 ve 2006 Yılları Eylem ve İşlemlerinin Araştırılıp Denetlenmesine Dair 07/02/2007 tarih ve 2007/2 sayılı Raporu ndaki 2 numaralı Kurum hizmet birimlerinin görev ve yetkileri konusunda düzenleme yapılması ve 12 numaralı K urumda norm kadro çalışması yapılarak görev, işlev ve gereksinimlerine uygun kadroların belirlenmesi önerileri doğrultusunda, Örgüt 5

12 ve İş Analizine Dayalı Yeniden Yapılandırma ve Norm Kadro Analizi Çalışmaları sonucunda Kurum hizmet birimleri aşağıda ve rildiği biçimde yeniden yapılandırılmıştır. Bununla ilgili olarak Personel Yönergesinde bazı değişiklikler yapılmış tır. Genel Sekreterlik Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği Hukuk Müşavirliği Ekonomik Araştırma Başuzmanlığı Planlama ve Değerlendirme Baş uzmanlığı İzleme, Koordinasyon ve Denetleme Başuzmanlığı Personel, İdari ve Mali İşler Başuzmanlığı 2008 yılı sonu itibariyle, Kurumda istihdam edilen personelin eğitim durumunu gösterir tablo aşağıda verilmiştir. Tablo 1.1. PERSONEL EĞİTİM DURUMU KADRO UNVANLARI SAYISI LİSE VE DENGİ LİSANS YÜKSEK LİSANS DOKTORA GENEL SEKRETER 1 1 BAŞUZMAN BASIN VE HALKLA İLİŞKİLER MÜŞAVİRİ 1 1 UZMAN UZMAN YARDIMCISI ŞEF 2 2 İDARİ PERSONEL TOPLAM 43 6* * 4 personel, iki yıllık ön lisans diplomasına sahiptir. 6

13 Dünya da şeker üreten ülkelerin sektörel politikaları; rek abet güçlerine, gelişmişlik düzeylerine, pancar ya da kamış şekeri üreticisi olmalarına, ithalatçı veya ihracatçı konumlarına, hammaddeyi alternatif üretimlere (etanol) yönlendirebilme yeteneklerine göre değişiklik gösterebilmektedir. Sektörel Politikaları oluşturan argümanlar; Üretici, işleyici ve tüketici fiyatlarına müdahaleler, İthalat kotaları ve korumaları, İhracat kontrolü ve teşvikleri, Üretim/arz kontrolü olup, bu argümanlar ülke şartlarına göre birlikte yada tek başına uygulanmaktadır. Pancar şekeri üreticisi ülkelerde üretici desteklerinin, ihracat teşviklerinin ve ithalat kotaları ile yüksek ithalat korumalarının yaygın olarak uygulandığı görülmektedir. Türkiye gibi pancar şekeri üreticisi olan Avrupa Birliği nde; üretici ve işleyici fiyatları, ithalat koruması ile üretim kontrolü, sektörel politika argümanları olarak kullanılmaktadır. AB şeker rejiminde köklü değişiklikler getiren ve 1 Temmuz 2006 da yürürlüğe giren şeker reformu, AB şeker politikalarında önemli değişikliklere neden olmuştur. Kota ve fiyat düzenlemeleri, telafi edici tedbirler ve yeniden yapılandırma ile ilgili düzenlemeler içeren reformun, AB de şeker üretiminde kendi kendine yeterliliği hedef alan uzun dönemli sürdürülebilir bir gelecek sağlaması, sektörün rekabetçi gücünü ve pazar odaklılığını arttırıp DTÖ ile sürmekte olan görüşmelerinde AB nin pozisyonunu güçlendirmesi beklenmektedir. Kamış ve pancar şekeri üreticisi olan Amerika Birleşik Devletleri (ABD) de ise; fiyat destek sistemi, kotalar vasıtasıyla ithalatın kontrolü v e pazarlama kotaları ile arzın kontrolü, sektörel düzenlemelerin temelini oluşturmaktadır. Şeker üretiminin tarıma dayalı özelliği gereği en gelişmiş ülkelerde dahi sektörün ekonomik ve sosyal menfaatleri, sürdürülebilirliği ve büyüyebilmesi açısından bu 7

14 politikalar taviz verilmeksizin uygulanmaktadır. Bu da DTÖ sürecini yavaşlatarak zaman zaman durma noktasına getirmektedir. Pancar şekeri üretim maliyetlerine göre çoğu zaman düşük kalan Dünya borsa fiyatlarına rağmen pek çok ülke, sektörü koruma ve büyütm e yönünde tavır sergilemektedir. Ülkelerin şekerde Dünya Ticaret Örgütü ne verdikleri taahhütler de, sektörü liberalleştirme yönünde tutucu ve ihtiyatlı davranmayı tercih ettiklerini göstermektedir. Bilindiği üzere Dünya da pancar ve kamış şekerine altern atif olarak başka bazı kalorili ve kalorisiz tatlandırıcılar da kullanılmaktadır. Bu tatlandırıcılar, ekonomik olmaları yanında kullanım kolaylığı sağlamaları ve bazı teknik özellikleri nedeniyle endüstriyel alanda yaygın olarak tüketilmektedir. Ülkeler te rcihleri doğrultusunda, bu tatlandırıcıların üretim ve ticaretlerini çeşitli önlemlerle düzenlemektedirler. Bu konuda Avrupa Birliği, Amerika Birleşik Devletleri ve Japonya müdahaleci bir yapı sergilemektedirler. Uluslararası ticaret sistemini liberalleştirmeyi amaçlayan Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) çerçevesinde 2001 yılında başlatılmış yeni bir tur olan Doha Kalkınma Gündemi görüşmeleri halen devam etmektedir. Gündem; tarım, sanayi, hizmetler, fikri mülkiyet hakları, çevre gibi oldukça geniş konuları kapsamakta, bir başka ifadeyle uluslararası ticaretin her alanına ilişkin müzakereleri içermektedir. Müzakerelerin kilit konusu kabul edilen tarımda, bir yandan ticareti bozucu destek mekanizmalarının ortadan kaldırılarak rekabetçi piyasa koşullarının oluşturulması, diğer yandan yeni pazara giriş açılımlarının gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir. Doha Müzakere Turu, DTÖ üyelerinin 2/3 ünü oluşturan gelişmekte olan ülkelerin, bir blok halinde hareket ederek süreçte belirleyici ha le geldiği ilk çok taraflı müzakere turu olma özelliğini taşımaktadır. Özellikle gelişme yolundaki ülkeler (GYÜ) ve en az gelişmiş ülkelerin (EAGÜ) kalkınmalarının ön planda tutulduğu belirtilen Doha sürecinde bugüne kadar yaşanan en somut gelişme, yılı Aralık ayında gerçekleştirilen Hong Kong Bakanlar Konferansında tarımsal ürünlere yönelik ihracat sübvansiyonlarının 2013 sonuna kadar kaldırılmasının karara bağlanmış olmasıdır. Ancak daha sonra görüşmelerde önemli bir ilerleme kaydedilmemiş, 1,5 y ıl süren durgunluktan sonra ilki 17 Temmuz 2007 tarihinde olmak üzere çeşitli Taslak Modalite Belgeleri ve Çalışma Kağıtları 8

15 yayımlanmıştır. Bunlardan sonuncusu 6 Aralık 2008 tarihli Taslak Modalite Belgesi olup, bunun, bir önceki kağıtta olduğu gibi ağırl ıklı olarak pazara giriş müzakerelerindeki gelişmeleri yansıttığı görülmektedir. Buna göre; ticareti bozucu iç desteklerde, en fazla destekten en fazla kesinti yapılacak şekilde, destek tutarına göre üç farklı oranda (60 milyar $ ı aşan iç desteği olan ülkeler % 80 oranında (AB), 10 milyar $ ve 60 milyar $ arasında iç desteği olan ülkeler % 70 oranında (ABD), 10 milyar $ ın altında iç desteği olan ülkeler % 55 oranında) indirim öngörülmüş, bu indirimlerin gelişmiş ülkeler (GÜ) için 6 eşit aralıklarla 5 yılda, GYÜ lerde ise 9 eşit aralıklarla 8 yılda uygulan acağı belirtilmiştir. Yapılan iç desteğin ürünün üretim değerinin belli bir oranına tekabül eden kısmı anlamına gelen de minimis, GÜ ler için halen % 5 olup, bu oranın uygulama döneminin başlangıcında %50 den az olmayacak şekilde indirileceği, GYÜ ler için ise halen mevcut % 10 luk de minimis oranının, GÜ lerin indirim oranının en az üçte ikisi düzeyinde olacağı ve uygulama döneminin başlangıcından itibaren üç yılda tamamlanacağı öngörülmüştür. Mavi Kutu desteklere belirli sınırlamalar getirilmiştir. Pazara giriş konusunda; tarife indirimleri dört band üzerinden gerçekleştirilecek, en yüksek tarifelerin uygulandığı bantta en fazla indirim yapılacaktır. Söz konusu indirimler eşit aralıklarla GÜ ler için 5 yılda, GYÜ ler için 10 yılda tamamlanacak, GYÜ ler, gelişmiş ülke indirimlerinin 2/3 ünü uygulayacaklardır. GÜ ler için minimum ortalama indirim oranı en az % 54, GYÜ ler için ise maksimum % 36 olacaktır. Taslak Modalite Belgesi ne göre; GÜ ler toplam tari fe satırlarının % 4 ünü, GYÜ ler bunun 1/3 fazlasını hassas ürün olarak belirleyebilecekler, hassas ürünler için yukarıda belirtilen dört basamaklı indirim oranlarından, daha sonra netleşecek üç seçenekten (2/3, 1/3 veya 1/2) biri oranında daha az indirim yapılacak, indirim oranına bağlı olarak iç tüketimin belli bir oranından (GÜ ler için % 4, % 1 veya % 0.5, GYÜ ler için bu oranların 2/3 ü) az olmamak üzere pazara giriş olanağı sağlanacaktır. Belgeye göre GYÜ ler, gıda güvenliği, geçim güvencesi ve kırsal kalkınma temelinde belirlenmiş olan göstergelere uyması koşuluyla; tarife satırlarının % 12 sini özel ürün olarak seçebilecek, özel ürünlerin % 5 i tarife indiriminden muaf olabilecek, özel ürünlerdeki tarife indirimlerin ortalaması % 11 olacaktır. Özel ü rünleri belirleme göstergeleri netleşmediğinden belgede bunlara yönelik düzenlemelere yer verilmemiştir. 9

16 Özel Korunma Önlemleri ( Special Safeguard Mechanism - SSM), herhangi bir ürün ile sınırlı olmayıp prensipte tüm tarife satırlarına uygulanmaktadır. Şek er sektörünün sürdürülebilirliği bakımından, gümrük vergisinin yeterli olmadığı durumlarda şekerin Özel Korunma Önlemlerinden yararlandırılması çok büyük önem taşımaktadır. Belgeye göre söz konusu önlemler hacim veya fiyat esasına göre işletilecektir. Haci m bazlı uygulamada, herhangi bir yıldaki ithalat, baz dönemdeki ithalatı belli oranlarda aştığında, ithalata değişik oranlarda ek tarifeler getirilecektir. Fiyat bazlı uygulamada ise ithal fiyatı eşik fiyatın altına düştüğünde ek tarifeler devreye girebile cektir. Ancak, Özel Korunma Önlemleri kapsamında yer alacak ürünün, herhangi bir yıldaki ithalat hacminin, iç üretimine veya tüketimine göre çok düşük düzeylerde olması ve iç fiyatları önemli ölçüde düşürmeyecek olması durumlarında ek korunma önlemleri uygulanamayacaktır. Belgede, ihracat sübvansiyonlarına ilişkin indirim formülleriyle ilgili olarak, GÜ ler için bütçe bazlı sübvansiyonların %50 si 2010 yılı sonuna kadar, kalan %50 si 2013 sonuna kadar kaldırılması, miktar bazlı sübvansiyonların da baz döneminde uygulanan miktarların fiili ortalaması kadar indirime tabi tutularak 2013 sonuna kadar kaldırılması, GYÜ ler için ise miktar ve bütçe bazlı sübvansiyon ların 2016 yılı sonuna kadar eşit dilimler halinde azaltılarak sıfırlanması öngörülmekte dir. Avrupa Birliği, ihracat sübvansiyonlarını düşürmesi yönündeki Dünya Ticaret Örgütü panel kararı ve EBA (silah dışındaki tüm ürünler) Anlaşması kapsamında en az gelişmiş ülkelerden (EAGÜ) yapılacak ithalatları n aşırı miktarda artacağı endişesi ve 2003 yılında gerçekleştirilen Ortak Tarım Politikası Reformuna uyum başta olmak üzere çeşitli nedenlerle 40 yıldır sürdürdüğü şeker rejiminde 2006 yılında önemli bir reform yapmıştır. Bu kapsamda AB, 2006/ /10 pazarlama yılları arasındaki 4 yılda, müdahale fiyatları yerine oluşturduğu referans fiyatları beyaz şeker için % 36 düşürülerek 631,9 /ton dan 404,4 /ton a; pancar minimum fiyat ını için % 40 düşürülerek 43,63 /ton dan 26,29 /ton a indirecektir. Bu do ğrultuda, 2008/09 pazarlama yılında beyaz şeker referans fiyatı 541,5 /ton, pancar minimum fiyat ı 27,83 /ton olarak uygulanmaktad ır. 10

17 Reformun diğer önemli bir ayağı olan ve 2006/ /10 pazarlama yıllarını kapsayacak dört yıllık gönüllü yeniden yapı landırma ile, yüksek maliyetli üretim tesislerinin kapatılarak kotalarının iptal edilmesi sonucunda AB toplam kotasının 6 milyon ton düşürülmesi amaçlanmaktadır. Uygulamanın ilk 2 yılında, vazgeçilen kotanın tonu başına 730 olarak verilmiş olan yeniden yapılandırma yardımı, 2008/09 pazarlama yılında 625 /ton olarak ödenmektedir. Ancak, bu yolla amaçlanan toplam 6 milyon ton luk kotadan feragatin, reformun ilk iki yılında beklenen düzeyin altında gerçekleşmesi nedeniyle üreticilere ve işleyicilere bu kaps amda ilave teşvikler getirilmiş, piyasadan şekerin geri çekilmesi uygulamasıyla üretim kotaları dolaylı olarak düşürülmüş ve bunun sonucunda 2008 yılı sonuna gelindiğinde yaklaşık 5,7 milyon ton civarında kotadan vazgeçme sağlanarak hedefe yaklaşılmıştır. Yeniden yapılandırma planı çerçevesinde kaydedilen kota vazgeçmeleri ve reform sonucunda AB, şeker net ihracatçısı konumundan net ithalatçı konuma gelmiştir. Bu çerçevede; 2008/09 döneminde ihracatın 4,5 milyon ton, ithalatın 8,5 milyon ton olması beklenme kte olup, tüketim ise yıllardır yaklaşık 17 milyon ton luk düzeyini korumaktadır. Ayrıca Avrupa Birliğinde 2008/09 pazarlama yılı itibariyle ihracat sübvansiyonları tamamen kaldırılmıştır. 2007/08 döneminde 15,9 milyon ton olarak gerçekleşen AB şeker üret iminin, 2008/09 döneminde yaklaşık % 14 azalarak 13,7 milyon ton olması beklenmektedir. En büyük üç şeker üreticisi ülkede (Fransa, Almanya ve İngiltere) iklim koşullarının elverişli geçmesi nedeniyle kota dışı üretimin beklenenin üzerinde olacağı tahmin e dilmektedir. Bulgaristan, İrlanda, Letonya, Portekiz ve Slovenya şeker üretimi yapmayı durdurmuş ve kotalarını sıfırlamışlardır. Ortak Tarım Politikası (OTP) reformunun gözden geçirilmesi kapsamında, 20 Kasım 2008 tarihinde bir Sağlık Taraması gerçekleş tirilmiş ve doğrudan ödemelere ilişkin planlar çerçevesinde tarımsal destekler ve kırsal kalkınmayı öngören yardımlar hakkında bir takım düzenlemelere gidilmiştir. Söz konusu Sağlık Taraması kapsamında; DTÖ taahhütleri, AB nin bazı sektörlerdeki reformları, AB toplumunun beklentileri, OTP nin amaçları çerçevesinde üretimden bağımsız yardım kavramına ağırlık verilmiş ve destekleri ürün bağlamından uzaklaştırmak suretiyle, genel anlamda küçük üreticilerle büyük üreticiler arasındaki destek miktarı farkının ka patılarak daha adil bir destekleme mekanizmasının hayata geçirilmesi amaçlamıştır. Ayrıca, şeker pancarı yetiştiricilerine Tek Ödeme Planı ve Tek Alan Ödeme Planı adı altında, yeni 11

18 üyelere Ayrı Şeker Ödemesi adı altında, şeker pancarı ve kamışı üretici lerine de Topluluk Yardımı adı altındaki ödemeler devam edecektir. Ancak her bir çiftçinin doğrudan yardım alabilmesi; kanuni yönetim koşullarına ve iyi tarımsal ve çevresel şartlara uyması anlamına gelen ve Çapraz Uyum adı verilen ve yetkili devlet otoritesi tarafından liste halinde detayları belirtilecek bir dizi şarta bağlanmıştır. Çapraz Uyum şartları; kamu, hayvan ve bitki sağlığı, çevre ve hayvan refahını kapsamaktadır. Üye Devletler, tüm tarım arazilerinin özellikle de artık üretim yapılmayan a razilerin iyi tarımsal ve çevresel şartlarda olmasını da temin edeceklerdir. AB nin dış ilişkileri çerçevesinde, gerçekleştirdiği şeker ithalatlarını içeren anlaşmaların temeli 1975 yılında imzalanan Lome Anlaşması na dayanmaktadır. Anlaşma, bir grup ACP (Afrika, Karayip, Pasifik) ülkesinden ve Hindistan dan gümrüksüz olarak ve Topluluğun garanti edilmiş fiyatlarından toplam 1,3 milyon ton ( ton u Hindistan a ait) kamış ham şekeri ithalatını öngören Şeker Protokolü nü içermekte idi. Bu Protokol, daha sonra 2000 yılında imzalanan ve şeker dışındaki ürünleri de içeren Cotonou Anlaşması na dercedilmiştir. ACP Şeker Protokolü, 2007 yılında sona ermiş, bunun yerine imzalanan EPA (Ekonomik İşbirliği Anlaşması) 1 Ocak 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir. EPA hükümlerine göre, ACP Anlaşması Eylül 2009 sonuna dek önceki kurallarına göre işletilecektir. AB nin, ACP ülkelerinden başka, Avustralya, Brezilya, Küba, Balkan ülkeleri ve Moldova ile yaptığı tercihli anlaşmalar kapsamında yılda 502 bin ton ithalat kotası daha bulunmaktadır. Diğer taraftan AB, sayıları 50 olan EAGÜ ler (En Az Gelişmiş Ülkeler) ile 2001 yılında EBA (Silah dışında her şey) Anlaşmasını imzalamıştır. Anlaşma çerçevesinde, 2009/10 pazarlama yılı başına kadar söz konusu ülkelerden giderek artan bir kota dahilinde gümrük tarifeleri kademeli olarak düşürülecek şekilde Topluluğun garanti edilmiş fiyatlarından ithalat yapılmaktadır. Bu kapsamda; 2008/09 pazarlama yılında % 80 indirimli olarak uygulanan gümrük tarifeleri, 2009/10 pazarlama yılından it ibaren, tarife kotaları ile birlikte tamamen kaldırılacaktır. Kurumumuzca, Avrupa Birliği Genel Sekreterliği aracılığı ile AB Komisyonu Teknik Destek ve Bilgi Değişim Ofisi ne (TAIEX) yapılan başvurunun kabul edilmesi üzerine, TAIEX yetkilileri ile yapıla n yazışmalar sonucunda Aralık 2008 tarihleri arasında Kurumumuzda bir Çalıştay düzenlenmiştir. İngilizce olarak gerçekleştirilen Çalıştay a, Avrupa Birliği nden 3 uzmanın yanı sıra, Kurumumuz personeli, pancar şekeri şirketleri, NBŞ şirketleri, DPT, Pankobirlik ve Şeker-İş Sendikası ndan 35 temsilci 12

19 tarafından katılım sağlanmıştır. Çalıştay da Kurumumuzca, Türk şeker sektörü hakkında bilgi aktarılmasını müteakip, AB uzmanları tarafından temel olarak, AB de 1 Temmuz 2006 tarihinde uygulamaya konulan Ş eker Reformu sonrası şeker rejimine ilişkin sunumlar yapılmıştır. Tablo /09 PAZARLAMA YILI ÜLKELER BAZINDA AB ŞEKER KOTALARI * Üye Ülke/Bölge Şeker Izoglukoz Belçika , ,2 Bulgaristan ,0 Çek Cum ,3 - Danimarka ,0 - Almanya , ,2 İrlanda - - Yunanistan İspanya , ,4 Fransa (Kıta) ,7 - Fransa (Denizaşırı) ,5 - İtalya , ,5 Letonya - - Litvanya ,0 - Macaristan , ,8 Hollanda ,0 - Avusturya ,4 - Polonya , ,4 Portekiz (Anakara) ,0 Azor Otonom Bölgesi 9 953,0 - Romanya , ,0 Slovenya - - Slovakya , ,5 Finlandiya ,0 - İsveç ,0 - İngiltere , ,6 TOPLAM , ,6 (*) İnülin şurubu kotası, 2006/07 pazarlama yılından itibaren tahsis dilmemektedir. Kaynak: 6 Haziran 2008 tarih, 510/2008 sayılı Kom isyon Tüzüğü 13

20 2008 yılında dünya şeker piyasasına yön veren başlıca olgular; küresel mali kriz sebebiyle dünya ekonomisinin genel olarak yavaşlaması, başta AB nin ve geçtiğimiz iki yılda net ithalatçı durumdan net ihracatçı duruma geçe n, ancak tekrar ithalatçı duruma geçmesi beklenen Hindistan ın şeker üretimlerinin önemli miktarda düşmesi sebebiyle 2008 yılının ikinci yarısı itibariyle dünya şeker üretiminin dört yıldan sonra ilk kez düşmesi ve bunun sonucunda yine 2008 yılının ikinci yarısında genel olarak düşen şeker fiyatlarının 2008/09 pazarlama yılının ilk yarısında artma eğilimine girmesidir. 2007/08 döneminde bir rekor olarak kayıtlara geçen beyaz şeker cinsinden 155,8 milyon ton luk dünya şeker üretiminin, 2008/09 döneminde 12 milyon ton düşerek 143,8 milyon tona gerileyeceği beklenmektedir. Bu, yavaşlayan dünya ekonomisinin etkileri sebebiyle talep büyümesinin aşağı doğru eğilimine de işaret etmektedir. Bazı Asya ülkelerindeki düşük kamış ekimi, kötü hava koşulları ve kamış bed el ödemelerindeki aksaklıklardan dolayı geciken hasatlar da genel olarak üretim düşüklüğünün diğer sebepleri olarak sıralanabilir. Sadece kamış değil, pancar şekerinde de, başta AB şeker reformu kaynaklı düşüşlere bağlı olmak üzere üretim düşüklüğü söz kon usudur. 2008/09 döneminde üretim düşüşüne rağmen, 2006/07 ve 2007/08 dönemlerinde oluşan çok büyük miktardaki stoklar sebebiyle bir arz krizi yaşanacağı düşünülmemektedir. 2007/08 döneminde % 3,8 artışla 146 milyon ton civarında olan ve son iki yılda ortalamanın üzerinde artan tüketimin ise 2008/09 döneminde ekonomik büyümelerin yavaşlaması ve dolayısıyla talebin daralması sebebiyle sadece % 1,8 artışla 148,8 milyon ton olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. 2008/09 da ülkeler bazında en önemli gelişmeler ; Brezilya nın 2007/08 pazarlama yılında 30,3 milyon ton olan üretiminin, 31,2 milyon tona çıkacağı, dünyanın hala en büyük ham şeker ithalatçısı olan Rusya da, tahıl ve tohum fiyatlarının artması sebebiyle çiftçilerin başka ürünlere yönelmesi ve bunun son ucunda şeker pancarı alanlarının % 23 düşeceği fakat buna rağmen verim artışının bunu telafi edeceği ve üretimin değişmeyeceği, aynı sebeplerle Ukrayna üretiminin 1,86 milyon tondan 1,57 milyon tona gerileyeceği, Hindistan ın 2007/08 de 26,4 milyon ton ola n üretiminin 17,5 milyon tona düşerek ülkenin tekrar net ithalatçı duruma geçeceği, Çin in bir önceki yılda 14

21 14,8 milyon ton olarak gerçekleşen şeker üretiminin 14,5 milyon ton a düşeceği, AB nin reform gereği üretiminin ve ihracatlarının düşeceği beklenmek tedir yılları arasındaki dünya pancar ve kamış şekeri üretimi aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablodan da görüldüğü gibi, 2007/08 döneminde dünyada üretilen şekerin %79 u kamış şekerinden, %21 i pancar şekerinden oluşmaktadır. Tablo 2.2. ÜRÜN YILI DÜNYA PANCAR VE KAMIŞ ŞEKERİ ÜRETİMİ BİN TON, BEYAZ DEĞER DÜNYA ŞEKER ÜRETİMİ PANCAR ŞEKERİ KAMIŞ ŞEKERİ PANCAR % KAMIŞ % 1998/ ,67 72, / ,51 72, / ,86 72, / ,33 75, / ,97 75, / ,08 75, / ,44 73, / ,26 73, / ,94 78, / ,72 79, /09 * ,27 79,73 *: Tahmin Kaynak: F.O.LICHT S International Sugar & Sweetener Report 6 February 2009 (Veriler beyaz şekere çevrilmiştir.) Avrupa Birliği nde ülkeler bazında 2002/ /2009 pancar şekeri üretimine ilişkin detaylar aşağıdaki tabloda verilmiştir. 15

22 Tablo 2.3. AVRUPA BİRLİĞİ PANCAR ŞEKERİ ÜRETİMİ BİN TON, BEYAZ DEĞER ÜLKE 2005/ / / /09 * 2009/10 * AVUSTURYA BELÇİKA BULGARİSTAN ÇEK CUMHURİYETİ DANİMARKA ESTONYA FİNLANDİYA FRANSA ALMANYA YUNANİSTAN MACARİSTAN İRLANDA İTALYA LETONYA LİTVANYA HOLLANDA POLONYA PORTEKİZ ROMANYA SLOVAKYA SLOVENYA İSPANYA İSVEÇ İNGİLTERE TOPLAM AB (*) Tahmini Kaynak: LMC Sugar & Sweeteners Quarterly First Report, February

23 yılları arasındaki dünya HFCS (Yüksek fruktozlu mısır şurubu) üretimi aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 2.4. DÜNYA HFCS ÜRETİMİ BİN TON, KURU MADDE ÜLKE ABD KANADA MEKSİKA KUZEY AMERİKA TOPLAMI JAPONYA GÜNEY KORE TAYVAN DİĞER(ASYA/OKYANUSYA) ASYA/OKYANUSYA TOPLAMI AB DİĞER(AVRUPA) AVRUPA TOPLAMI ARJANTİN DİĞER (LATİN AMERİKA/ AFRİKA) LATİN AMERİKA / AFRİKA TOPLAMI DÜNYA TOPLAMI Kaynak: LMC Sugar & Sweetener s Quarterly First Report, February Uluslararası şeker ticareti dünya beyaz şeker borsa fiyatları esas alınmak suretiyle yapılmaktadır. Beyaz şeker için uluslararası borsa Londra, ham şeker için Londra ve New York borsalarıdır. Dünya şeker fiyatlarının oluşumunda, belirleyici rolü, üretimin yaklaşık beşte dördünü oluşturan kamış şekeri oynamaktadır. 2006/07 ve 2007/08 dönem inde üretim fazlası nedeniyle sürekli artan şeker stokları sonucu dünya şeker fiyatları, 2008 yılı boyunca fazla değişkenlik göstermemiş ve 2008 yılına 315 $/ton ile başlayan beyaz şeker fiyatı yine aynı seviyelerde yılı tamamlamıştır. Ancak bununla birlik te yıllık ortalamalarla ilgili olarak Beyaz Şeker Fiyat Endeksi 2007 deki 309,3 $/tondan %13,5 lik bir artışla 351 $/tona yükselmiştir. Şeker arz/talebindeki değişikliklerin yanı sıra 2008 yılının ikinci yarısı 17

24 boyunca küresel piyasaların, şeker piyasasına hem kısa ve hem de uzun vadede etkileri olan ve küresel ekonomik ve finansal sistemi sarsan bir dizi sistemik şoklardan zarar gördüğü söylenebilir. Özellikle emtia piyasaları için önemli olanlar, işletme ve yatırım sermayesinin kullanılabilirliği, petrol fiyatları, faiz oranları, navlun ve döviz kurları, ekonomik durgunluk sebebiyle Amerikan Dolarının diğer paralar karşısında güçlenmesi ve spekülatif faaliyetler olarak sıralanabilir. Son iki yılda aşırı artan dünya şeker üretimlerinin, 1930 Büyük Buhran dan sonra yaşanan en büyük kriz olarak görülen küresel finans krizi başta olmak üzere bir dizi faktörden etkilenerek düşüşe geçmesinin, geçmiş yılların fazlalık stokları ve krizden dolayı talebin de çok artmaması nedeniyle fiyatları çok fazla artıracağı beklenmemektedir dönemi beyaz şeker borsa fiyatları ile ilk çeyrek vadeli fiyatları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. İlk sütun vadeli fiyatları, ikinci sütun da spot fiyatları göstermektedir. Tablo 2.5. BEYAZ ŞEKER BORSA FİYATLARI ABD $/TON YILLAR LIFFE LONDRA NO 5 SPOT ,1 248, ,3 228, ,7 214, ,7 239, ,1 290, ,6 446,9* , , , Q1 389,4 - Kaynak: LMC Sugar & Sweetener Q uarterly Report, Q Q -- Yılın dörtte biri (*) Londra Borsası nda spot fiyat uygulamasına 30 Haziran 2006 tarihinde son verildiğinden ilk 6 aylık dönemine aittir. 18

25 Beyaz Şeker Borsa Fiyatları 500 Fiyat (US$/ton) Q1 YILLAR LIFFE NO 5 LONDRA SPOT dönemi ham şeker borsa fiyatları ile 2010 ilk çeyrek vadeli fiyatları aşağıdaki tablo ve grafikte gösterilmiştir. Tablo 2.6. HAM ŞEKER BORSA FİYATLARI ABD $/TON YILLAR NEW YORK LONDRA NO 11 (VADELİ) (SPOT) ,9 189, ,0 150, ,5 154, ,8 156, ,0 216, ,2 367,6 * , , , Q1 319,4 - Kaynak: LMC Sugar & Sweetener Quarterly Report, Q Q --Yılın dörtte biri (*) Londra Borsası nda spot fiyat uygulamasına 30 Haziran 2006 tarihinde son verildiğinden ilk 6 aylık dönemine aittir. 19

26 Ham Şeker Borsa Fiyatları Fiyat (US $/ton) 400,1 300,1 200,1 100,0 0, Q1 YILLAR NEW YORK NO 11 LONDRA SPOT Beyaz şeker en yakın vadeli fiyatı ile ham şeker en yakın vadeli fiyatı arasındaki fark alınarak hesaplanan beyaz primindeki yıllar itibarıyla görülen değişiklikler aşağıda verilmiştir. YILLAR Tablo 2.7. ŞEKER BORSA FİYATLARI VE BEYAZ PRİMİ LIFFE NO 5 (Beyaz Şeker) ABD $/TON NEW YORK NO 11 (Ham Şeker) BEYAZ PRİMİ (Beyaz Şeker - Ham Şeker ) ,1 183,9 54, ,3 141,0 62, ,7 153,5 50, ,7 162,8 63, ,1 220,0 59, ,6 322,2 99, ,3 218,1 91, ,9 266,5 84, ,8 276,4 82, Q1 389,4 319,4 70,0 Kaynak: LMC Sugar & Sweetener Quarterly Report, Q Q Yılın dörtte biri 20

27 Şeker Borsa Fiyatları ve Beyaz Primi Fiyat ($/ton) Q1 LIFFE NO 5 NEW YILLAR YORK NO 11 BEYAZ PRİMİ dönemi ile 2009 ilk çeyrek vadeli nişasta bazlı şeker (yaygın olarak kullanılan HFCS 55 ve HFCS 42 ) fiyatları ile nişasta bazlı şeker hammaddesi olarak kullanılan Sarı Mısır No 2 fiyatları aşağıdaki tablo ve grafikte verilmiştir. YILLAR HFCS 55 HFCS 42 NO 2 SARI MISIR ,5 282,4 133, ,9 300,0 135, ,8 346,7 151, ,6 360,6 158, ,4 396,0 168, ,6 410,8 136, ,5 424,7 163, ,9 514,1 244, ,9 606,4 337, Q1 725,8 694,1 245,2 Kaynak: LMC Sugar & Sweetener Quarterly Report, Q

28 NBŞ ve Mısır Fiyatları Fiyat ($/ton) 800,0 700,0 600,0 500,0 400,0 300,0 200,0 100,0 0, Q1 YILLAR HFCS 55 HFCS 42 NO 2 SARI MISIR Türkiye de şeker politikalarında, 4634 sayılı Şeker Kanunu nun yürürlüğe girmesiyle önemli değişimler olmuştur. Ancak bir ülke politikası haline gelen şeker talebinin öncelikle ülke içerisinden sa ğlanması amacı söz konusu Kanun da da değişmemektedir. Kanun un amacı üretimde istikrarı sağlayacak planlamalara imkan vermek ve sektörü devlet müdahalesinden arındırmaktır. Ülkemiz şekerde, yıllara göre değişen ithalatçı ve ihracat çı kimliği ile istikrarsız bir üretim seyri izlemiştir. Özellikle 1990 lı yıllarda üretim miktarında meydana gelen istikrarsızlıklar sektörü kimi zaman ithalat riski, kimi zaman da stok sorunu ile karşı karşıya bırakmıştır. Bu nedenlerle üretimin planlanması ve kontrolü büyük önem taşımaktadır. Kanun un özü, kendi kendine yeterliliği esas alacak şekilde şeker üretim ve arz planlaması ve üreticilerle sanayicilere gelir güvencesi sağlamaktır. Kanun da arzın Şeker Kurulu tarafından belirlenecek kota yla planlanmasına ilişkin hükümler yer almaktadır. 22

29 Türkiye de tatlandırıcı sektörü bünyesinde; yedi adet pancar şekeri üreticisi ve beş adet nişasta bazlı şeker üreticisi olmak üzere on iki şirkete kota tahsis edilmektedir. Şeker Kurulu; ilk altı pazarl ama yılı ülke toplam A kotasını, ilk pazarlama yılı düzeyinde (ülke toplam A Kotası: bin ton), 2008/2009 pazarlama yılı kotasını bin ton, 2009/10 PY kotasını ise bin ton olarak belirlemiştir. Pancar şekerinde kota uygulaması öncesi ve so nrasındaki şeker stokları karşılaştırıldığında; 1999/2000 kampanyasına 930 bin ton şeker stoku ile girilirken, 2008/2009 pazarlama yılına son 10 yılın en düşük stok düzeyi olan 46 bin ton A şekeri stoku ile girilmiştir. Kanunun Hammadde ve Şeker Fiyatları başlıklı 5.maddesinin ilk paragrafı ile Şeker pancarı fiyatları her yıl, şeker fabrikası işleten gerçek ve tüzel kişiler ile üreticiler ve/veya temsilcileri arasında varılan mutabakata göre belirlenir, Şeker üretiminde kullanılan diğer hammaddeler ise şirketler tarafından üreticiler ve/veya piyasadan temin edilir, Şeker satış fiyatları, şeker fabrikası işleten gerçek ve tüzel kişiler tarafından serbestçe belir lenir hükümleri getirilmiştir. Konu ile ilgili olarak 28/06/2002 tarih, sayılı Resmi Gazetede Hammadde ve Şeker Fiyatları Yönetmeliği ve 17/11/2003 tarih ve sayılı Resmi Gazetede, Hammadde ve Şeker Fiyatları Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik yayımlanmış, aynı tarih i tibarıyla yürürlüğe girmiştir. Söz konusu değişiklikle pancar ekimi öncesinde pancar fiyatının belirlenmesi esası getirilmiştir lı yıllarda yaşanan istikrarsız üretim yapısında pancar alım fiyatlarının önemli etkisi olduğu kuşkusuzdur. Fiyatların ür etim patlamalarına neden olacak düzeyde yüksek ya da şeker ithalatına yol açacak düzeyde düşük tutulması, sektörün zaman zaman darboğaza girmesine neden olmuştur. Pancar fiyatlarının yüksek olmasının işleyici, düşük olmasının ise üretici üzerinde yarattığı olumsuz etkiler, ülke ekonomisinin de dönemsel olarak zarar görmesine neden olmuştur sayılı Şeker Kanunu, işleyici ve üreticilerin menfaatlerini buluşturacak bir fiyat belirleme mekanizması ile devletin fiyatlara müdahalesini ortadan kaldırmış bulun maktadır. 23

30 Bu düzenleme ile sektörde fiyatlar serbestçe belirlenmekte olup, 2003 ve 2008 yılı fiyatları karşılaştırıldığında, pancar ve şeker fiyatlarındaki reel düşüş açıkça görülmektedir yılında 88 TL/Ton olan pancar fiyatı, 2008 yılında 109 TL/Ton a ve 1,36 TL/Kg olan şeker fiyatı, 2008 yılında 1,66 TL/Kg a yükselmiştir. Yurt içi talebin üzerinde üretim gerçekleştiğinde, stokları eritmek için ihracat gereği doğmakta, bu da dünya borsa fiyatlarının şeker ür etim maliyetlerinin altında olması nedeniyle sübvansiyon gerektirmektedir. Daha önce Hazine tarafından, 93/4196 ve 92/3114 sayılı Bakanlar Kurulu Kararlarına istinaden karşılanmakta olan bu zarar, 2002 yılından itibaren şirketlerce üstlenildiğinden ihracat a yönelik üretim, ilgi görmemektedir. Bununla birlikte, zararı Şirketlerce karşılanmak üzere imalatçı - ihracatçılara C şekeri satışı yapılmıştır. İmalatçı -ihracatçılara yapılan C şekeri satışındaki en büyük pay a sahip olan Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. ; C şekeri üretiminin imalatçı-ihracatçı talebini karşılamakta yetersiz kalması nedeniyle A kotası şekerinin C şekerini aktarımı suretiyle talepleri karşılamaktadır sayılı Şeker Kanunu na göre yurtiçinde pazarlanması mümkün olmayıp ihraç edilmesi gereken C şekerinin elde edildiği C pancarı fiyatının, ihracatta C şekerinin dünya fiyatları ile rekabet edebileceği düzeyden s atın alınması söz konusu Kanun ile mümkün kılınmıştır. Dünya borsa fiyatlarının yurt içi fiyatların çok altında olma sı, sektörün sürdürülebilirliğinin yüksek koruma oranları ile güvence altına alınmasını gerektirmektedir. Diğer ürünlerde olduğu gibi şekerde de koruma tedbirlerimiz Dünya Ticaret Örgütü Tarım Anlaşması, Pazara Giriş Taahhütleri doğrultusunda belirlenmiş olup uygulamaya alınmıştır. Şekerde Pazara Giriş için, ithalatta tavan olarak taahhüt edilen %150 oranındaki korumadan 2004 yılına kadar %10 indirim taahhüt edilmiştir. Bunun sonucu olarak 2004 yılında gümrük vergisi %135 e indirilmiştir. Konu ile ilgili muhtemel gelişmelere Bölüm de yer verilmiştir. Şeker Kanunu kapsamında kota tahsisi yapılan şirketlere ait pancar şekeri ve nişasta bazlı şeker üretim kapasitesi ticari bazda yıllık toplam bin ton olup, sektörel dağılımı sonraki sayfadaki tabloda verilmiştir. 24

31 Tablo 2.9. PANCAR ŞEKERİ VE NBŞ ÜRETİM KAPASİTELERİ BİN TON / YIL KAPASİTE PANCAR ŞEKERİ NBŞ 990 SEKTÖR TOPLAMI sayılı Kanun un yürürlüğe girmesinden önce ki kotasız dönemde ve kota sistemi başladıktan sonraki pazarlama yıllarındaki pancar şekeri ve NBŞ ye ait toplam üretim, satış miktarları aşağıdaki tabloda yer almaktadır: Tablo ÜRETİM VE SATIŞ DURUMU BİN TON 2002/ / / / / /08 PANCAR ŞEKERİ Üretim Yurtiçi Satış (A+B Kotası) Yurtdışı Satış (C Şekeri ) NBŞ Üretim Yurtiçi Satış (A Kotası) Yurtdışı Satış (C Şekeri ) (*) : Pazarlama yılında 4634 sayılı Şeker Kanunu na aykırı olarak yurtiçinde satılan 79 bin ton C Şekerinin yurtiçinde satışı dahil değildir. Not: Kota tahsis edilen Şirketlere ait verilerdir. Tamamlanan son pazarlama yılı olan 2007/2008 de pancar şekeri ve nişasta bazlı şekerler için sektörel bazda A kotası bilânçoları (üretim, satış, stok) aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. 25

32 Tablo /08 PY A KOTASI ÜRETİM SATIŞ STOK DURUMU BİN TON PANCAR ŞEKERİ NBŞ PY BAŞI STOK ÜRETİM (+) B den A ya Aktarım (+) 3 - A dan C ye Aktarım (-) 61 - Fire (-) 2 - SATIŞ (-) PY SONU STOK TAHSİS EDİLEN KOTA KOTA'ya göre üretim (%) KOTA'ya göre satış (%) /2008 Pazarlama Yılında, pancar şekeri için tahsis edilen kotanın %80 i, nişasta bazlı şekerler için de %100 ü kullanılmıştır. Pancar şekeri kotaları; iklim koşulları nedeni yle rekolte düşüklüğünden kaynaklanabilecek şeker arzı darlığı riski ile karşı karşıya kalmamak üzere geçmiş yıllar gerçekleşmeleri göz önüne alınarak tahsis edilmektedir. Şeker Kanunu nun uygulama ya başlandığı 2002/2003 pazarlama yılından itibaren pancar şekeri ve nişasta bazlı şeker için yıllar itibariyle ağırlıklı ortalama satış fiyatı aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Tablo PANCAR ŞEKERİ VE NBŞ FİYATLARI TL/KG 2002/2003 1,26-0, /2004 1,43 13,49 0,91 16, /2005 1,56 9,09 0,97 6, /2006 1,45-7,05 0,93-4, /2007 1,51 4,14 0,94 1, /2008 1,62 7,28 1,03 9,57 (*)Kristal Şeker 26

33 2007/2008 pazarlama yılında pancar şekeri ve nişasta bazlı şeker fiyat paritesi ticari bazda 1,57 olarak gerçekleşmiştir. Pazarlama Yılı İtibariyle Ortalama Şeker Satış Fiyatları Fiyatlar TL/KG 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0, / / / / / /08 PANCAR ŞEKERİ NİŞASTA BAZLI ŞEKER 2008 yılı ürünü %16 polar şeker içeren firesi düşürülmüş panca rın kilogram fiyatı 0,103 TL/kg ile 0,120 TL/kg, C pancarının fiyatı ise 0,060 TL/kg ile 0,075 TL/Kg arasında belirlenmiştir yılları arasındaki Toprak Mahsulleri Ofisi nin (TMO) mısır alım miktarları ve fiyatları aşağıdaki tabloda yer almaktadır ve 2007 yıllarında TMO mısır alımı gerçekleştirmediğinden, fiyat da belirlememiştir. 27

34 Tablo TMO MISIR ALIM MİKTAR VE FİYATLARI Yıllar TMO ALIM FİYATI (TL/Kg) ARTIŞ % ALIM MİKTARI (Ton) ,09 35, ,16 77, ,22 37, ,31 40, ,33 6, ,26-21, * 0,40 53,8-2007* 0,45 12, ,43-4, Kaynak: TMO ( (*) : TÜİK ( yılları arasındaki mısır alım fiyatındaki artış oranı 2004 yılında azalmış, 2005 yılında fiyatta %21,2 civarında bir düşüş olmuş tur yılında %53,8 oranında, 2007 yılında bir önceki yıla göre ortalama olarak %12,5 lik artış gerçekleşirken, 2008 yılında %4,4 lük bir düşüş olmuştur yıllarındaki mısır üretimi ve ithalat miktarları aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Tablo MISIR ÜRETİMİ VE İTHALATI BİN TON YILLAR ÜRETİM İTHALAT Kaynak: TUİK ( takvim yılında, ton mısır, nişasta bazlı şeker üreticisi Şirketler tarafından kullanılmıştır. 28

35 Ticari bazda Pancar Şekeri ve NBŞ ihracatı aşağıdaki tabloda görülmektedir. Kaynak: TUİK Tablo ŞEKER İHRACATI BİN TON YILLAR PANCAR ŞEKERİ NBŞ ,7 20, ,8 17, ,5 27, ,1 40, ,4 42, ,1 45, ,6 48, ,5 51, ,4 56,9 Tablodaki pancar şekeri ve nişasta bazlı şekere yönelik ihracat verilerin e, mamul içerisinde ihraç edilen ve dahilde işleme izin belgesi ile C şekeri tahsisat belgesine istinaden yapılan satışlar dahil edilmemiştir. Kurumumuz kayıtlarına göre; 200 7/2008 pazarlama yılında yurt dışı edilen pancar şekeri (C şekeri) 178 bin ton ol up bunun 170 bin tonu Dahilde İşleme İzin Belgesi ve C şekeri tahsisat belgesine istinaden satılmıştır ve yine 200 7/2008 pazarlama yılında yurt dışı edilen nişasta bazlı şekerin (C şekeri) 33 bin tonu kristal fruktoz ihracatıdır yılları arasındaki Pancar Şekeri ve NBŞ ithalatı aşağıdaki tabloda görülmektedir. Tablo ŞEKER İTHALATI BİN TON Kaynak: TUİK YILLAR PANCAR ŞEKERİ NBŞ , 4 8, ,6 12, , 2 23, ,7 51, , 6 35, ,9 38, ,4 30, ,2 11, ,3 21,6 Yukarıdaki ithalat verilerinde mamul bünyesinde yapılan ithalat miktarı hariçtir. 29

36 AB Şeker reformuna uyum da gözetilerek şeker üretiminde istikrarın sağlanması ve korunması, uygulamada yaşanan sorunların ortadan kaldırılması, sektörün daha rekabetçi bir yapıya kavuşturulması ve sürdürü lebilirliğinin sağlanması amacıyla 2007 yılında Şeker Kanunu nda değişiklik yapılmasına yönelik taslak çalışması yapılmış, 2008 yılında ise 4634 sayılı Şeker Kanunu nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağı metni, metne ait genel gerekçe ve madde gerekçeleri 26/03/2008 ve 1873 sayılı yazı, eyleme ilişkin Düzenleyici Etki Analizi ise 16/05/2008 tarih ve 3005 sayılı yazımız ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığı na iletilmiştir sayılı Şeker Kanunu nun ilgili maddeleri gereğince çıkarılması gereken yönetmeliklerden; Şeker Kurumu Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, 14/02/2002 tarih ve sayılı, Şeker Kotalarının Düzenlenmesine İlişkin Yönetmelik, 01/04/2002 tarih ve sayılı, Hammadde ve Şeker Fiyatları Yönetmeliği, 28/06/2002 tarih ve sayılı, Şeker Kurumu Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği, 04/07/2002 tarih ve sayılı, Hammadde ve Şeker Fiyatları Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, 17/11/2003 tarih ve sayılı, Şeker Depolama Kesintisi ve Prim Ödemeleri Yönetmeliği, 27/01/2004 tarih ve sayılı 30

37 Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmişti. Şeker Kurulu tarafından kabul edilen ve uygulanmakta olan yönergelerden ise; (Şeker Kurulu nun 12/03/2004 tarihli toplantısında kabul edilen Harcırah İşleri ve Temsil Giderleri Yönergesi, Şeker Kurulu nun 15/07/2004 tarihli toplantısında kabul edilen Alım ve İhale İşleri Usul ve Esasları Yönergesi, Şeker Kurulu nun 18/06/2007 tarihli toplantısında kabul edilen İmza ve Yetki Yönergesi, Şeker Kurulu nun 13/11/2007 tarihli toplantısında kabul edilen Personel Yönergesi) Alım ve İhale İşleri Usul ve Esasları Yönergesi nde 28/01/2008 tarih, 159 sayılı Kurul Kararı ile; Personel Yönergesinde 26/08/2008 tarih, 171 sayılı Kurul Kararı ile değiş iklik yapılmış, ayrıca İnceleme, Denetim Usul ve Esasları Hakkında Yönergesi Şeker Kurulu nun 20/02/2008 tarihli, 160 sayılı toplantısında kabul edilmiştir sayılı Şeker Kanunu ile verilen şeker sektörünü düzenleme ve denetleme görevinin yerine getirilmesini teminen Şeker Kurulu toplantılarında 2008 yılı içinde 150 adet karar alınmıştır. Şeker Kanununda şeker olarak tanımlanan ürünleri üreten pancar şekeri üreticisi şirketleri ile nişasta bazlı şeker üreticisi şirketlerine kota tahsisi yapılmaktadır. Şeker Kurulu, 2008/2009 pazarlama yılı için ülke toplam A kotası nın 2 milyon 667 bin ton olarak belirlenmesine, bu miktarın %90 ının pancar şekeri üreticiler ine %10 unun nişasta bazlı şeker üreten şirketlere tahsisine, B kotalarının A kotasının %5 oranında belirlenmesine ve kota miktarlarının Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş., Adapazarı Şeker Fabrikası A.Ş., Amasya Şeker Fabrikası A.Ş., Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş, Konya Şeker Sanayi ve Ticaret A.Ş., Kütahya Şeker Fabrikası A.Ş. ve Keskinkılıç Gıda San. ve Tic. A.Ş. ye bildirilmesi ni karara bağlanmıştır. Şeker Kurulu nun 24/06/2008 tarihli toplantısında 2008/2009 pazarlama yılı için ülke toplam talebinin %10 u ol an 266,7 bin ton NBŞ kotasının şirketlere tahsisi yapılmış ve kota miktarlarının Cargill Tarım ve Gıda Sanayi Ticaret A.Ş, Amylum Nişasta Sanayi ve Ticaret A.Ş, PNS Pendik Nişasta Sanayi A.Ş., Tat Nişasta Sanayi 31

38 ve Ticaret A.Ş. ve Sunar Mısır Entegre Tesi sleri Sanayi ve Ticaret A.Ş ne bildirilmesi karar altına alınmıştır. Şeker Kurulu, 2009/2010 pazarlama yılı için ülke toplam A kotası nın 2 milyon 709 bin ton olarak belirlenmesine ve bu miktarın %10 unun nişasta bazlı şeke r üretimi için ayrılmasına, pancar şekeri A kotasının 2 milyon 438 bin ton olarak belirlenmesine ve B kotalarının A kotasının % 5 i oranında belirlenmesine ve kota miktarlarının Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş., Adapazarı Şeker Fabrikası A.Ş., Amasya Şeker Fabrikası A.Ş., Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş, Konya Şeker Sanayi ve Ticaret A.Ş., Kütahya Şeker Fabrikası A.Ş. ve Keskinkılıç Gıda San. ve Tic. A.Ş. ye bildirilmesine karar vermiştir. Pazarlama yılları itibariyle pancar şekeri ve NBŞ için tahsis edilen kota miktarları aşağıdaki gibidir: Tablo 3.1. TAHSİS EDİLEN ŞEKER KOTALARI BİN TON A KOTASI 2007/2008 PY * 2008/2009 PY** 2009/2010 PY B KOTASI TOPLAM A KOTASI B KOTASI TOPLAM A KOTASI B KOTASI TOPLAM PANCAR ŞEKERİ TOPLAMI NBŞ TOPLAMI ÜLKE TOPLAMI * Şeker Kurulu nun 146/2 sayılı kararı ile yirmiüçbin ton A kotası dağıtılmamıştır. ** Şeker Kurulu nun 168/2 sayılı kararı ile kırkaltı bin ton A kotası dağıtılmamıştır. A Kotası: Yurtiçi talebe göre üretilen ve pazarlama yılı içinde iç pazara verilebilen, B Kotası: A kotasının belli bir oranına tekabül eden ve güvenlik payı için bulundurulmak üzere üretilen şeker miktarını ifade etmektedir. Kurumumuz tarafından 2007/2008 pazarlama yılından itibaren uygulanmak üzere; yeni kurulan fabrikalara hammadde temin edilmesi, şeker üretiminin garanti edilmesi, şeker pancarı tarımının ekimin den fabrikaya teslimine kadar disiplin içerisinde ve münavebe sistemine uygun şekilde yürütülmesi, ülke genelinde pancar 32

39 üreticileri arasında homojen pancar kotası dağılımının sağlanması amacına yönelik olarak Şirketler bazında pancar ekim alanları belirle nmiştir. Şirketlerin yeni pancar ekim alanı tahsis/devir talepleri değerlendirilerek cevaplandırılmıştır. 21/08/2007 tarih ve 151 sayılı Kurul Kararı ile 2007/2008 pazarlama yılı için şirketlerin aylık ortalama stokları üzerinden % 0,045 oranında prim ödemesi ve A kotası aylık satış miktarları üzerinden kilo başına 0, TL/kg. kesinti yapılması karara bağlanmıştır. Ancak, tahakkuka esas prim miktarı toplamları ile kesinti miktarı toplamlarının eşit olabilmesi için 22/04/2008 tarih ve 164 sayılı Kurul Kararı ile kilo başına uygulanacak depolama kesinti miktarı 0, TL/kg. olarak revize edilmiştir. 14/10/2008 tarih ve 174 sayılı Kurul Kararı ile pazarlama yılı sonu itibariyle yönetmelik hükümlerine uygun olarak şirketlerin kesinti ve primlerinin aylar itibariyle tahakkuk ettirilmesi suretiyle yıllık baza dönüştürülmesi ve bütçe denkliği sağlamak üzere, kilo başına uygulanacak depolama kesintisi tutarının 0, TL/kg., depolama primi oranının da % 0,06 olarak revize edilmesi karar altına alınmıştır. Aylık ortalama stoklar üzerinden yapılan hesaplama sonucu tahakkuk eden ,06TL prim karşılığında şirketlerden A kotası satış miktarları üzerinden yapılan ,06TL tutarındaki depolama prim ve kesintisi ödemeleri gerçekleştirilmiştir. Kurumumuzca 2008 yılı içerisinde idari para cezaları; yurt dışına ihracı zorunlu olan C şekerinin yurt içinde satılması, Dahilde İşleme Rejimi çerçevesinde, imalatçı ihracatçıya ihraç kaydıyla teslim edilen ve yurt içine satışı yasak olan şekerin yurt içinde satılması, A ve B kotası dışında temin edilen şekerin yurt içinde satılması, Şeker Kurulu na yanıltıcı bilgi verilmesi ve/veya bilgi verilmemesi nedenleri ile verilmiştir. Bu kapsamda; Şeker Kurulu tarafından 2008 yılı içinde, 34 firmaya ,45 TL ve kota sahibi 2 Şirkete TL olmak üzere toplam 36 firmaya ,45 TL idari para cezası verilmiştir. Kanun gereği bu tutarın % 90 ı 33

40 genel bütçeye, % 10 u Kurumumuz bü tçesine gelir kaydedilmektedir sayılı Şeker Kanunu nun; Kurulun Görev ve Yetkileri ile Denetimi başlıklı 9 uncu maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları ile İdari Para Cezaları başlıklı 11 inci maddesinin sekizinci ve onuncu fıkralarında, 08/02/2008 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5728 sayılı Temel Ceza Kanunlarına Uyum Amacıyla Çeşitli Kanunlarda ve Diğer Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile değişiklik yapılmıştır. Yapılan değişiklik ile idari para cezaların tahsil atı için cezalara yapılabilecek itirazların sonuçlanarak cezanın kesinleşmesi gerekmektedir yılı içinde Şeker Kurulu tarafından idari para cezası verilen firmalara ait bilgiler aşağıdaki tabloda ayrıntılı olarak verilmiştir. Tablo YILI İDARİ PARA CEZALARI Ceza Nedeni Firma Sayısı Ceza, Adet Ceza Tutarı C şekerinin yurt içinde satılması ,00 DİİB; C şekerinin yurt içinde satılması ,45 Kaçak Şeker (A ve B kotası dışında temin edilen şeker) ,00 Kurula Yanıltıcı Bilgi Verme ve/veya Kurula Bilgi Vermeme ,00 TOPLAM ,45 Şeker Kurumu 2007 yılı Kasım ayında, daha önceki planlanan çalışmalar içinde yer almayan yeni bir kaçak şekerle mücade le çalışması başlatmıştır. Kaçak olduğu şüphesi bulunan şekerlerden Kurumumuza numune gönderilmesi halinde, şekerin menşei tespitine dayalı bir analiz yöntemi ile kaçak olup olmadığının saptanabileceğinin tüm İl Valilik ve Cumhuriyet Başsavcılarına bildiri lmesi suretiyle 34

41 başlatılan bu çalışma, İl Valilikleri ve Cumhuriyet Başsavcılıkları, TÜBİTAK, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Gümrük Müsteşarlığı gibi ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile işbirliği içerisinde uygulamaya konarak, kaçak şeker girişlerinin önl enmesinde başarı elde edilmiştir. Kaçak olduğu şüphesi bulunan şekerlere ait numunelerin Şeker Kurumu na gönderilmesi ve gönderilen numunelerin Şeker Kurumunca yaptırılan analiz ve değerlendirme sonuçlarının soruşturmayı yürüten kurumlara bildirilmesine d ayalı bu yöntemin, uygulamanın başladığı Kasım 2007 ile Ağustos 2008 arasındaki 10 aylık dönemin ikinci yarısında; ilk yarısına göre, kaçak olduğu tespit edilen numune sayısında % 64 azalma, şeker satışlarında ise, % 60 oranında artış gözlenmiş olması; yöntemin başarısını teyit etmektedir. Kaçak şeker kullandığı Kurumumuzca tespit edilen firmaların Tarım ve Köyişleri Bakanlığı na bildirilmesi ve söz konusu firmaların üretim izinlerinin de Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından iptal edilmesi ile kaçak şek er kullanımının ve ticaretinin engellenmesinde önemli başarılar elde edilmiştir. Kaçak şekerle mücadele kapsamında, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile yapılan işbirliği sonucu, şeker üretim ve paketleme faaliyetini yürüten firmaların Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yapılan denetimlerinde, firmaların şekerlerinden de numune alınarak Kurumumuza gönderilmesi ve menşei tespitlerinin Kurumumuzca yaptırılarak Tarım ve Köyişleri Bakanlığı na bildirilmesi uygulamasına da başlanmıştır. Bu kapsamda, yıl sonu i tibariyle yaklaşık olarak 236 adet numune menşei tespiti için Tarım ve Köyişleri Bakanlığı taraf ından Kurumumuza gönderilmiş olup, analiz sonuçları ilgili Bakanlığa iletilmektedir. Kaçak şekerle mücadele ile pancar şekeri stok maliyeti artışı gibi olumsuzlukların ortadan kaldırılmasının yanı sıra, haksız rekabet, haksız kazanç, ülkemiz vergi gelirlerinde kayıp, pancar ve pancar şekerinde yerli üretim ve istihdam kaybı önlenmiştir. Dış Ticaret Müsteşarlığının tarih, sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2007/9 sayılı ihracı yasak ve ön izne bağlı mallara ilişkin Tebliğde 35

42 (ihracat 96/31) değişiklik yapılmasına dair ihracat tebliğ ile ihracı ön izne bağlı mallar listesine şeker ilave edilmiş ve izni veren kurum olarak Şeker Kurumu yetkili kılınmıştır. Söz konusu tebliğ uyarınca Şeker Kanunu kapsamındaki 1701 ve 1702 GTIP li ürünler için Kurumumuz ihraç ön izni vermeye başlamıştır yılı sonuna kadar toplam 67 bin ton pancar şekeri ve nişasta bazlı şeker ihracatı için toplam 830 adet ihraç ön izni verilmiştir. İmalatçı-ihracatçıların şeker taleplerinin karşılanması suretiyle, şeker içeren işlenmiş tarım ürünlerinin uluslararası pazarlarda rekabet gücünün artırılmasına önem veren Kurumumuz, imalatçı ihracatçıların taleplerinin karşılanmasında aksaklık yaşanmaması için 2007 yılında olduğu gibi yılında da ihtiyaç duyulan çeşitli tedbirleri almıştır. Yapılan düzenlemelerle; imalatçı-ihracatçıların dilediklerinde C şekeri bulma kabiliyeti artırılmış, kısıtlı olanaklara sahip imalatçı ihracatçıların talepleri ile düşük montanlı talepler de dahil olmak üzere bu kapsamdaki tüm taleplerin yurtiçinden ve ucuza sağ lanması garanti altına alınmıştır. Uygulamada sübvansiyon, görev zararını karşılama vb. gibi herhangi bir destek söz konusu olmadığından, fiyatın, güncel ve gerçek değerlerle oluşturulması sağlanmıştır. Uygulamanın Dahilde İşleme Rejimi (DİR) çerçevesinde yürütülmesinden kaynaklanan aksaklıkların giderilmesi için 2005 yılında Dış Ticaret Müsteşarlığı ile yürütülen çalışmalar neticesinde, rejim çerçevesi dışında farklı bir mevzuatla yürütülmesini sağlayacak mevzuat hazırlanması yönünde ortak görüş oluşmuş, Müsteşarlığın resmi talebine istinaden bu ko nudaki hazırlıklara başlanmıştır. Bu çalışmaların sonucunda; 21/12/2006 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Şeker Kurulu nun 135/1 sayılı İmalatçı-İhracatçıların, Şekerli Mamul İhracatı Karşılığında C Şekeri Taleplerinin Karşılanması Şartları Ve Uygulama Esaslarına Dair Karar ı ile şeker için DİR uygulaması sona ermiştir. Yeni uygulama ile süresi dolmamış olan dahilde işleme izin belgeleri, süreleri dolana kadar eski uygulamaya tabi olup, bundan sonra yapılacak yeni müracaatlar fiili olarak ihracatın gerçekleştirilmesinden sonra C Şekeri teminine dayanmaktadır. 36

43 Uygulama 2007 yılı başından itibaren başlamış olup, bugüne kadar söz konusu 135/1 sayılı Şeker Kurulu kararında çeşitli değişiklikler yapıla rak devam etmektedir. Bu kapsamda 2008 yılında 188 bin 678 ton C şekeri nin, dünya fiyatından temini için 1692 adet tahsisat belgesi düzenlenmiştir. Kurumumuz, yurt içinde yüksek yoğunluklu tatlandırıcıların (YYT) ku llanımının takibini sağlamak amacıyla, tarihinde sayılı Resmi Gazete de yayınlanan 2006/23 no lu Yüksek Yoğunluklu Tatlandırıcıların İthaline İlişkin Tebliğ i 9 adet yüksek yoğunluklu tatlandırıcı (Aspartam, Sakkarin, Sodyum Sakkarin, Sakkarinin Diğer Tuzları, Sodyum Siklamad, Kalsiyum Siklamad, Asesülfam -K, Neohesperidin Dihidrokalkon, Thaumatine) için uygulamaya 2006 yılı Şubat ayında başlamıştır yılında Türk Gıda Kodeksi Gıda Maddelerinde Kullanılan Tatlandırıcılar Tebliğinde değişiklik yapılmış, Sakaroz ve Aspartam-asesülfam tuzu gıdalarda kullanılan YYT lere eklenmiştir. Eklenen yeni YYT lerin Yüksek Yoğunluklu Tatlandırıcıların İthaline İlişkin Tebliğ kapsamına alınması yolunda Gümrük Müsteşarlığı ve DTM nezdinde yapılan girişimler sonucu tebliğe Suklaroz ve Aspartam -asesülfam tuzu da eklenmiştir. Bu kapsamda 2008 yılı için 40 adet firmaya, 176 adet ithalata uygunluk belgesi verilmiştir Tablo 3.3. YYT İTHALATI TİCARİ BŞE TİCARİ BŞE TİCARİ BŞE Kaynak: TUİK YYT: Yüksek Yoğunluklu Tatlandırıcı, BŞE: Beyaz Şeker Eşdeğeri 37

44 4634 sayılı Şeker Kanunu na göre, kota temin etmeksizin ya da kota kapsamı dışında temin edilen şeker kullanılarak şeker üretimi ile bunların yurt içine pazarlanması idari para cezası gerektiren ve Kurumumuz takibinde olan konular olduğundan, bir şeker t üründen diğer şeker türünün elde edildiği faaliyetler (kristal şekerden küp şeker eldesi v.b.) ile şeker paketleme faaliyetleri için üretim izni verilmeden önce Kurumumuz görüşünün alınması yönünde girişimde bulunulmuş ve 2006 yılından itibaren Tarım ve Kö yişleri Bakanlığı nın talimatı ile ilgili İl Tarım Müdürlükleri Kurumumuz görüşünü almaktadırlar. Bu doğrultuda yılı sonu itibariyle toplam 113 adet görüş bildirilmiştir. Kayıt dışı şeker arzı ile mücadele kapsamında denetim faaliyetlerinde insan faktörünün en aza indirilmesini teminen, özellikle sıvı formda şeker üretimi yapan şirketlerin satışa esas noktalarına kütlesel debimetre tesis edilerek satış miktarlarının anlık olarak ölçülmesi ve rap orlanması için çalışmalar başlatılmıştır. Bu kapsamda 2008 yılı içerisinde üç Şirket bünyesindeki dört fabrika için 494 bin TL bedelle on üç adet kütlesel debimetre satın alınmış ve montajı tamamlanarak faaliyete alınmıştır. Söz konusu fabrikaların satışla rının debimetreler vasıtasıyla da izlenmesine ve değerlendirilmesine başlanmıştır. Yerinde denetimlerde özellikle sıvı formdaki şeker miktarının tespitinde yaşanan sorunların giderilmesine yönelik olarak, stok miktarlarının ultrasonik seviye ölçer ile tespitine başlanmıştır. Kayıtdışılığın önlenmesi amacıyla; şekere katılabilecek, şekerin kalite özelliklerini bozmayacak ve sağlığa zarar vermeyecek ve Türk Gıda Kodeksi Şeker Tebliği ne uygun bir işaretleyici elde edilmesi ve uygulanmasına yönelik olarak, TÜBİTAK Ulusal Metroloji Enstitüsü ve Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nezdinde girişimde bulunularak ön çalışmalara başlanmıştır. 38

45 DTÖ ileri tarım müzakereleri kapsamında hazırlanan 08 Şubat, 19 Mayıs, 10 Temmuz ve 6 Aralık 2008 tarihli Taslak Modalite Kağıtları incelenerek, sektörün öncelikleri ve menfaatleri doğrultusunda oluşturulan görüşler, Dış Ticaret Müsteşarlığı na iletilmek üzere Sanayi ve Ticaret Bakanlığı na gönderilmiştir. Ayrıca DTÖ müzakerelerinde ele alınan biyoyakıtlar konusuyla ilgili olarak biyoyakıtların çevresel ürün kapsamına alınması durumunun sektörümüz açısından değerlendirilmesi yapılmış ve Kurumumuz görüşü Sanayi ve Ticaret Bakanlığı na iletilmiştir. AB de şekere ilişkin konularda yayımlanan mevzuat, haftalık bazda izlenerek gerekli değerlendirmeler yapılmıştır. Şeker sektörüyle ilgili olarak Karma Ekonomik Komisyon Toplantıları, İş Konseyi Toplantıları veya ülkelerle kurulan/kurulacak temaslar kapsamında Sanayi ve Ticaret Bakanlığı na yapılan ve yapılabilecek şeker ve şekerli ürün ticareti hakkında görüşler iletilmiştir. Avrupa Birliği nin Güney Kore ve Ukrayna ile yapacağı Serbest Ticaret Anlaşmalarının sektörümüze olası etkileri konusundaki Kurumumuz değerlendirmeleri Sanayi ve Ticaret Bak anlığına bildirilmiştir. Türkiye-AB Gümrük Birliği Ortak Komitesi nin toplantılarına ilişkin olarak Kurumumuzu ilgilendiren konularda görüşler Sanayi ve Ticaret Bakanlığı na iletilmiştir. Brüksel de Mart 2008 tarihinde gerçekleştirilen Türkiye -AB 1 Nolu Tarım ve Balıkçılık Alt Komitesi Toplantısına Kurumumuzca katılım sağlanmış, AB şeker reformuna ilişkin birtakım sorulara cevap alınmış, uyum sağlamakla yükümlü olduğumuz AB şeker sektörünün de bir parçası olduğu AB ortak tarım politikasındaki son gelişmeler ve yeni hedefler doğrultusunda ilk elden bilgilenmenin yanı sıra Türk tarım sektörünü bir bütün olarak görme ve gelinen noktada kaydedilen gelişmeler hakkında bilgi edinme olanağı elde edilmiş ve gerekli değerlendirmeler yapılmıştır. 39

46 Şeker konusunda düzenlenen çeşitli uluslararası toplantılara ilişkin sunum ve bildiriler, çevirilerinin yapılıp derlenmelerini müteakiben sektörel açıdan değerlendirilmiştir. Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası kapsamında yapılmış ve yapılmakta olan değişiklikler ile bunların şeker sektörüne olan etkilerine ve dünyadaki diğer şeker üreticisi ülkelerin şeker rejim ve durumlarına ilişkin çalışmalar yapılmıştır yılında da yüksek yoğunluklu tatlandırıcıların ithalatı, dünya şeker, ham şeker borsa fiyatları, navlun bedelleri, melas fiyatları, glukoz ve HFCS fiyatları izlenerek değerlendirilmiş, bunlardan, sektörün düzenlenmesi ile ilgili gerekli alanlarda yararlanılmıştır. Ayrıca, dünya şeker borsa fiyatları ve navlun bedelleri imalatçı-ihracatçılara uygulanan C şekeri fiyatının tespitinde kullanılmaktadır yılı içinde çeşitli şirketlerden mevzuatın uygulanmasına yönelik olarak iletilen görüş talepleri cevaplandırılmıştır yılı içinde çeşitli şirketlerin glukoz ve izoglukoz üretmek için tesis kurma talepleri Kurulun yeni kurulacak tesisler için şirketlere kota tahsis edilmemesi yönündeki ilke kararı doğrultusunda cevaplandırılmıştır yılı içinde belirlenen pancar ekim alanları ile ilgili ta lepler değerlendirilerek cevaplandırılmıştır yılı içinde imalatçı-ihracatçılara ihracat tarihindeki C şekeri fiyatından tahsisatının; İhracatçı Birlikleri aracılığı ile Kurumumuza gönderilen imalatçı - ihracatçılara ait hakediş bilgi formlarının aylık olarak baz alınmıştır yılı içinde çeşitli tarihlerde Kuruma intikal etmiş olan kota aktarım/artırım/tahsis talepleri süresi içinde sonuçlandırılmıştır. 40

47 Şeker Kurulu tarafından kendil erine kota tahsis edilen 7 adet pancar şekeri, 5 adet nişasta bazlı şeker üreticisi Şirket ve kendilerine kota tahsis edilmeyen 2 adet nişasta bazlı şeker üreticisi Şirketlerinin aylık üretim, satış ve stok bilgileri bağlantılı verilerle ilişkilendirilerek, 4634 sayılı Şeker Kanunu nun ilgili mevzuatı çerçevesinde izlenmekte, veriler belirlenen parametrelerle elektronik ortamda karşılaştırılarak sapmalar tespit edilmektedir. Gerektiğinde, Şirket verilerinin diğer kuruluş verileri ile çapraz teyidi yapılmaktadır. Şirket/firmaların kota dışı üretim, kota dışı satış veya başka ürün adıyla satış yapıp yapmadıkları ile ekim alanları dışından pancar temin edip etmedikleri hususlarında, 4634 sayılı Şeker Kanunu nun 9. maddesi h bendi ve Şeker Kurulu nca alınan kararlar gereğince; Kanun kapsamındaki Şirketler/firmalar nezdinde Kurumumuz elemanları yetkilendirilerek denetim yaptırılmıştır. Kurumumuz elemanlarınca, 2008 takvim yılı içerisinde, 21 adet inceleme/denetim işlemi altında, Kanun kapsamında faaliyet gösteren 6 Şirket olmak üzere toplam 50 firma da denetim yapılmıştır yılı itibariyle Danıştay, İdare Mahkemeleri ve Adliye Mahkemelerinde Kurum aleyhine açılan dava sayısı 82 adet olup, bunlardan 50 adedi Mahkemeler ce karara bağlanmış, 32 davanın yargılaması ise halen devam etmektedir. Karara bağlanan 50 davadan; 48 adedi Kurum lehine, 2 adedi Kurum aleyhine hükmedilmiştir. Kurum lehine karar verilenlerden 25 adedi, Kurum aleyhine karara bağlananlardan ise 2 adedi k esinleşmiştir. Diğerleri temyiz safhasında olup, henüz kesinleşmemiştir. Kurum aleyhine açılan davaların başlıca konuları; Şeker Kurulu nca pazarlama yılları itibariyle şirketlere tahsis edilen kotalarla ilgili işlemlerinin iptali, Kurulca verilen idari para cezalarının iptali, Şeker Kanunu ile ilgili yönetmeliklerdeki bazı hükümlerin hukuka ve Anayasa ya aykırılığı iddiasıyla konunun Anayasa Mahkemesine intikali, 41

48 Bakanlar Kurulunca alınan nişasta kökenli şeker kotalarının %50 oranında arttırılmasına dair kararın iptali ve fabrikaların pancar ekim alanlarının Kurulca belirlenmesine dair Kurul Kararının ve bu Kurul Kararı çerçevesinde işlemlerin iptali hakkındadır. yapılan Bunların dışında Kurul Üyeleri aleyhinde 2 adet (ihtiyati tedbir talepli) tazminat davası açılmıştır. Her iki dava da kurum lehine sonuçlanmıştır. Kurum tarafından, görülmekte olan 2 ceza davası na müdahil sıfatıyla katılınmıştır. Bu davalardan birinde sanığın cezalandırılmasına karar verilmiş olup, taraflarca yapılan temyiz başvurusu sonucunda da sanığa verilen ceza onanarak kesinleşmiştir. Diğer dava ise halen devam etmektedir. Kurumun 2008 yılı bütçesi, denk bütçe anlayışı doğrultusunda ,00TL (AltımilyonaltıyüzotuzyedibinaltmışTürkLirası) olarak öngörülmüş olup, 27/09/2007 tarih ve 153 sayılı Kurul toplantısında kabul edilmiştir. Kabul edilen bütçe ödenekleri, faaliyet yılının tamamı üzerinden hazırlanmıştır. Bütçe, cari harcamalar ve yatırım harcamalarından oluşmuştur, herhangi bir transfer h arcaması öngörülmemiştir yılı Kurum bütçesi aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo YILI KURUM BÜTÇESİ (TL) ÖDENEK (A) CETVELİ HARCAMA TÜRLERİ I. Cari Harcamalar ,00 II. Yatırım Harcamaları ,00 III. Transfer Harcamaları 0,00 IV. Borç Ödemeleri 0,00 (A) CETVELİ TOPLAMI ,00 (B) CETVELİ GELİR TÜRLERİ 1. Katılım Payları ,00 2. İdari Para Cezaları 0,00 3. Diğer Gelirler ,00 4. Red ve İadeler (-) ,00 (B) CETVELİ TOPLAMI ,00 42

49 2008 yılı sonu itibariyle fiili harcamalar, ,34TL ( DörtmilyonbeşyüzotuzdörtbinüçyüzotuzTürkLirasıotuzdörtKuruş), bütçe gelirlerimiz ,39TL (DörtmilyonsekizyüzotuzbindokuzyüzkırkİkiTürkLirasıotuzdokuzKuruş) olarak gerçekleşmiştir. Kurumumuzun 2008 yılı faaliyet dönemine ilişkin Bilanço ve Gelir Tablosu ekler bölümünde yer almaktadır. Buna göre, 2008 yılı sonu itibariyle ,38TL tutarında gerçekleşen aktif (varlıklar) toplamının ,54TL si dönen varlıklar, ,84TL si ise duran varlıklardan oluşmaktadır. Buna karşılık, ,38TL tutarındaki pasif (kaynaklar) toplamının ,88TL si kısa vadeli yabancı kaynaklardan, ,50TL si ise öz kaynaklardan oluşmaktadır. Gelir Tablosundan da görüleceği üzere; Kurumumuzun temel gelirini teşkil eden Katılım Payı Geliri ,32TL tutarında gerçekleşmiştir ,82TL tutarındaki Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelirler ile ,29TL tutarındaki Olağandışı Gelirlerin ilavesi sonucunda toplam gelirler ,43TL olarak gerçekleşmiştir. Bu tutardan; Faaliyet Giderleri, Diğer Faaliyetlerden Olağan Giderler ve Olağandışı Giderler den oluşan ,21TL tutarındaki dönem giderinin tenzili neticesinde 2008 faaliyet yılı ,22TL gelir fazlası ile kapanmıştır. 43

50 44 ŞEKER KURUMU

51 ŞEKER KURULU M.A. AKSU BAŞKAN T.Ş.F.A.Ş A.YAKICI DR. F. ŞELLİ M.V. GÜNAN R. KONUK M.F. YÜKSEL M.M. SAYINATAÇ ÜYE (BAŞKAN VEKİLİ) ÜYE ÜYE ÜYE ÜYE ÜYE DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI TEMSİLCİSİ TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI TEMSİLCİSİ T.C. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI TEMSİLCİSİ S.S PANCAR EKİCİLERİ KOOPERATİFLERİ BİRLİK TEMSİLCİSİ SAKAROZ KÖKENLİ ŞEKER ÜRETEN ÖZEL ŞİRKET TEMSİLCİSİ NİŞASTA KÖKENLİ ŞEKER ÜRETEN ŞİRKET TEMSİLCİSİ 45