Birinci Bölüm KURUMSAL YAPI, KURULUŞ VE İŞLEYİŞ. Ikinci Bölüm ŞEKER SEKTÖRÜNÜN DÜNYA DA VE TÜRKİYE DEKİ DURUMU

Transkript

1 1

2 Sayfa No KISALTMALAR TABLOLAR I II Birinci Bölüm KURUMSAL YAPI, KURULUŞ VE İŞLEYİŞ 1.1. YASAL STATÜ AMAÇ VE GÖREVLERİ Amaç Görev ve Yetkiler Kurum Başkanının Görev ve Yetkileri İDARİ YAPI Kurul Hizmet Birimleri... 4 Ikinci Bölüm ŞEKER SEKTÖRÜNÜN DÜNYA DA VE TÜRKİYE DEKİ DURUMU 2.1. DÜNYA DA ŞEKER DURUMU Politikalar Üretim Fiyatlar Şeker Fiyatları AB Pancar ve Pancar Şekeri Fiyatları Mısır ve NBŞ (HFCS) Fiyatları Dünya Şeker Sektörünün Gelecekteki Durumu TÜRKİYE DE ŞEKER POLİTİKALARI VE ŞEKER REJİMİ Politikalar Kapasiteler Üretim ve Satış Durumu Fiyatlar Pancar Şekeri ve NBŞ Fiyatları Pancar ve Mısır Alım Fiyatları Pancar Alım Fiyatı Mısır Alım Fiyatı Şeker Dış Ticareti Pancar Şekeri ve NBŞ İhracatı Pancar Şekeri ve NBŞ İthalatı

3 Üçüncü Bölüm 2004 YILI FAALİYETLERİ 3.1. UYGULAMA Yönetmelik ve Yönergeler Kurul Kararları Kota Belirlme Çalışmaları Bütçe İdari Para Cezaları Şeker Dış Ticareti ile İlgili Düzenlemeler Koruma Önlemleri Eşyanın Kıymeti Dahilde İşleme Rejimi Kapsamında Şekerli Ürün İhracatı Şeker İhracatı ve İhraç Ön İzinleri Diğer Kurul Kararları Diğer Çalışmalar AB ye Uyum Çalışmaları ve DTÖ Uluslararası Anlaşmalar Tanıtım Faaliyetleri Araştırma Faaliyetleri Devam Eden Düzenleme Çalışmaları DENETİM Şeker Kurumu nun Denetimi Şirketlerin İzleme ve Denetimi İzleme Çalışmaları Denetim Çalışmaları DAVALAR Kurum İşlemleri Aleyhine açılan Davalar GENEL MALİ DURUM EKLER Mevzuat Organizasyon Şeması Yılı Bilançosu Yılı Gelir Gider Tablosu

4 A : Avusturya AB : Avrupa Birliği ABD Amerika Birleşik Devletleri B / L : Belçika Lüksemburg CIF : Cost, Insurance and Freight (Varış limanına kadar navlun ve sigorta ödenmiş olarak teslim.) D : Almanya DE : Dekstroz Eşdeğeri DK : Danimarka DTM : Dış Ticaret Müsteşarlığı DTÖ : Dünya Ticaret Örgütü E : İspanya EBA : Everything But Arms F : Fransa FIN : Finlandiya GB : İngiltere GR : Yunanistan GÜ : Gelişmiş Ülkeler GYÜ : Gelişme Yolundaki Ülkeler HFCS : High Fructose Corn Syrup (Yüksek Fruktozlu Mısır Şurubu) I : İtalya IRL : İrlanda ISO : International Sugar Organisation (Uluslararası Şeker Örgütü) NBŞ : Nişasta Bazlı Şeker P : Portekiz PY : Pazarlama Yılı Q : Quarter ( yılın dörtte biri) S : İsveç TMO : Toprak Mahsulleri Ofisi TŞFAŞ : Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. 4

5 Tablo 2.1: Dünya Pancar ve Kamış Şekeri Üretimi... 7 Tablo 2.2: Avrupa Birliği Şeker Üretimi... 8 Tablo 2.3: Avrupa Birliği Şeker Üretimi ve Kotaları... 9 Tablo 2.4: Dünya HFCS Üretimi Tablo 2.5: Beyaz Şeker Borsa Fiyatları Tablo 2.6: Ham Şeker Borsa Fiyatları Tablo 2.7: Avrupa Birliği Pancar ve Şeker Fiyatları Tablo 2.8: Dünyada NBŞ (HFCS) ve Mısır Fiyatları Tablo 2.9: Pancar Şekeri ve NBŞ Üretim Kapasiteleri Tablo 2.10: Üretim- Satış-Stok Durumu Tablo 2.11: Üretim ve Satış Durumu Tablo 2.12: Pancar Şekeri ve NBŞ Fiyatları Tablo 2.13: TMO Mısır Alım Miktar ve Fiyatları Tablo 2.14: Mısır Üretimi ve İthalatı Tablo 2.15: Şeker İhracatı Tablo 2.16: Şeker İthalatı Tablo 3.1: Şeker Kotaları Tablo 3.2: 2004 Yılı Bütçesi Tablo 3.3: Türkiye de NBŞ İthalatı Tablo 3.4: Ülkemizde Mısıra Uygulanan Gümrük Vergileri

6 Kurul Başkanı Abdurrahman ÖZENBAŞ (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı) Üye Cengiz SEZER (Başkan Vekili) (T.Şeker Fabrikaları A.Ş.) Üye Recep KONUK (Pankobirlik S.S.Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği) Üye Mikdat ÇAKIR (Sakaroz Kökenli Şeker Üreten Özel Şirket) Üye Mustafa Muzaffer SAYINATAÇ (Nişasta Kökenli Şeker Üreten Şirket) Üye Ahmet YAKICI (Devlet Bakanlığı, DTM) Üye Hasan EKİZ (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı) 6

7 Şeker Kurumu nun statüsü, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununda düzenleyici ve denetleyici kurum olarak belirtilmiştir. Kamu tüzel kişiliğine sahip Kurumun ilişkili olduğu bakanlık, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı dır sayılı Şeker Kanunu ile kurulan Şeker Kurumu nun karar organı olan Şeker Kurulu nun Başkan ve Üyeleri, Bakanlar Kurulu Kararı ile atanmaktadır Sayılı Şeker Kanununun amacı; yurt içi talebin yurt içi üretimle karşılanmasına ve gerektiğinde ihracata yönelik olarak Türkiye de şeker rejimini, şeker üretimindeki usul ve esaslar ile fiyatlandırma, pazarlama şart ve yöntemlerini düzenlemektir. Bu Kanun ve ilgili diğer mevzuatın uygulanmasını sağlamak, uygulamayı denetlemek, sonuçlandırmak, Kanunda verilen yetkiler çerçevesinde düzenlemeler yapmak, Kanunla verilen diğer görevleri yerine getirmek ve yetkileri kullanmak üzere, kamu tüzel kişiliğine sahip Şeker Kurumu kurulmuştur. Şeker Kurumu nun misyonu; Şeker Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde, düzenleyici ve denetleyici kurum kimliği ile iç ve dış gelişme leri dikkate alarak, kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde, ülke ve sektör menfaatlerini ön planda tutacak politika ve stratejiler üretmek, uygulanmasına yönelik kararlar almak, uygulamayı izlemek ve denetlemek suretiyle, kendine yeterlik ilkesi doğrultus unda sektördeki Şirketlerin şeker üretim ve arzına yönelik faaliyetlerini yönlendirmektir. 7

8 Kurulun görev ve yetkileri; Kotaların tespiti, iptali ve transferleri hakkında karar almak ve uygulamak, Şirketlerin katılım paylarını belirlemek, bu konuda karar almak ve uygulamak, Hammadde fiyatı konusunda üretici temsilcileri ile şirket arasında mutabakata varılamaması halinde, taraflardan herhangi birinin talebi üzerine Kurul tarafından hakem heyeti teşekkül ettirmek, Şeker için depolama kesintisi yapılıp yapılmaması hakkında, depolama prim miktarlarının tayini hakkında ve depolama prim kesintisi için bütçe oluşturulması hakkında, karar almak ve uygulamak, Ham şeker için depolama prim ve kesintisinin hesaplanmasında beyaz şeker eşdeğerine dönüştürme katsayısını belirlemek, İç fiyat, arz talep dengesi ve spekülatif etkileri dikkate alarak şeker ticaretinde yapılması istenen düzenlemeler konusunda Dış Ticaret Müsteşarlığı na görüş bildirmek, Kanunda öngörülen idari para cezalarını uygu lamak, Sektörle ilgili araştırma-geliştirme faaliyetlerini yönlendirmek, organize etmek, gerekli hallerde kaynak tahsis etmek, Kanunun kendisine verdiği görevleri yerine getirirken, gerekli gördüğü her türlü bilgiyi, kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişilerden veya bunların her türlü birliklerinden istemek, Şirket ve bünyesindeki fabrikalarda, görevleri ile ilgili konularda araştırma ve denetimde bulunmak, bu amaçla gerektiğinde bağımsız denetim kuruluşlarından yararlanmak, Kanunun amaçlarına uygun olarak, sektörle ilgili diğer hususlarda karar almak ve uygulamak, Yurtiçinde ve dışında konusu ile ilgili kuruluşlarla işbirliği yapmak, gerektiğinde bu kuruluşlara üye olmak, Ticari sırlar ve gizli rekabet bilgileri de dahil olmak üzere, ticari açıd an hassas olan her türlü bilginin açıklanmasını engelleyecek usul ve esasları belirlemek ve uygulamak, 8

9 Kurul Başkanvekilini seçmek, Kurumun personel politikasını, çalışma usul ve esaslarını saptamak, uygulamasını izlemek, Hizmet birimleri ile bu birimlerde çalışan personelin görev ve yetkilerini belirlemek, Kanuna ekli (I) sayılı cetvelde yer alan kadrolardaki toplam sayı aşılmamak üzere personel kadrolarında unvan ve statü değişikliği yapmak, Kurumun yıllık bütçesi, gelir-gider kesin hesabı ve yıllık ça lışma programlarını hazırlatmak ve onamak, Menkul ve gayrimenkul satınalma, satış, kiralama gibi konularda gerekli düzenlemeleri yapmak, Kanun ve Kanuna dayanılarak çıkarılacak Yönetmeliklerle ilgili olarak verilen diğer görevleri yerine getirmek, Kurul Başkanı adına imzaya yetkili personelin görev ve yetki alanını belirlemek, Kurul üyeleri ve Hizmet Birimi personelini yurtdışı görevlendirmeleri hakkında karar almak, Kurul üyeleri ve Hizmet Birimlerinde istihdam edilen personelin yurtiçi ve yurtdışı yol giderleri ve gündeliklerini kanunlarla getirilen sınırlamalar dahilinde belirlemek, olarak ilgili mevzuatta belirlenmiştir. Kurul Başkanı, aynı zamanda Kurumun da başkanıdır. Kurumu idare ve yargı mercilerinde ve üçüncü kişilere karşı Başkan temsil eder. Bu sorumluluk; Kurulun işleri ile ilgili olarak kamuya bilgi verilmesi görevini de kapsar. Başkanvekili, Başkanın yokluğunda Başkanın tüm görevlerini ve yetkilerini üstlenir sayılı Şeker Kanunu ile kurulmuş olan Şeker Kurumu nun karar organı niteliğinde ve bu Kanun kapsamındaki konularda her türlü karar ları almak ve uygulamak üzere biri Başkan, biri Başkan Vekili olmak üzere 7 üyeden oluşan Şeker Kurulu; Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığının bağlı olduğu bakanlık, sakaroz kökenli şeker üreten ve sermayesi 9

10 kamuya ait olan Şirket, pancar kooperatiflerinin oluşturduğu üstbirlik, sakaroz ve nişasta kökenli şeker üreten şirketlerin h er grubundan Türkiye deki fabrikalarından son üç yıl ortalama üretimi en fazla olan iki şirketin ayrı ayrı önerecekleri ikişer aday arasından birer üye olmak üzere, Bakanlar Kurulu tarafından atanmaktadır tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Baka nlar Kurulu nun 2001 / 2559 Sayılı Kararı ve daha sonraki Kararlar ile Kurul Başkanlığına Abdurrahman Özenbaş, üyeliklere Cengiz Sezer, Hasan Ekiz ( tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile Ahmet Yavuz Civelek in yerine ), Ahmet Yakıcı ( tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile E.Haluk Ayhan ın yerine), Recep Konuk, Mikdat Çakır, Mustafa Muzaffer Sayınataç atanmışlardır. Şeker Kurumu Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik ile Kurumun hizmet birimleri aşağıdaki şekilde belirlenmiştir. * Genel Sekreterlik * Hukuk Müşavirliği * Ekonomik Araştırma, Planlama ve Değerlendirme Birimi * İzleme Koordinasyon ve Denetleme Birimi * Personel, İdari ve Mali İşler Birimi Şeker Kurumu nda hizmet birimi personelinin, 1475 ( yeni 4857 ) sayılı İş Kanunu hükümlerine göre istihdam edileceği 4634 sayılı Kanunun 10 uncu maddesi ile düzenlenmiştir sayılı Şeker Kanunu nun 12 nci maddesine istinaden düzenlenen Şeker Kurumu Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kurumun asli ve sürekli hizmetlerini yürütecek kadro unvanları ile sayılarına, Kanuna ekli 1 sayılı cetvelde yer verilmiştir. B una göre, Kurumun çeşitli unvanlara ait toplam 57 adet kadrosu bulunmaktadır. Hizmet birimlerinin oluşturulabilmesi için Kanunun 10 uncu maddesi nde belirtilen ve Kanuna ekli cetvelde sayı ve unvanları listelenen personelin, İş Kanunu çerçevesinde hizmet sözleşmesi yapılarak istihdam edilebilmesine ; 2003/18 sayılı 10

11 Başbakanlık Genelgesi uyarınca, tarih 56 sayılı yazı, tarih 63 sayılı yazı ve tarih 9 6 sayılı yazı ile izin istenmiş ve T.C. Başbakanlık Personel ve Prensipler Gene l Müdürlüğü; 07/08/2003 tarih, sayılı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı na muhatap yazısı ile 57 adet kadro için açıktan atama izni verildiğini bildirmiştir. Bu izne istinaden Kasım Ocak 2004 tarihleri arasında 1 genel sekreter, 8 uzman ve 17 idari personel olmak üzere toplam 26 personel göreve başlamıştır. Kurumda istihdam edilen personelin eğitim durumu aşağıda gösterilmiştir. ÖĞRENİM DURUMU YÜKSEK ÖĞRENİM KADRO ÜNVANLARI SAYISI LİSE VE DENGİ LİSANS YÜKSEK LİSANS DOKTORA GENEL SEKRETER 1 1 UZMAN İDARİ PERSONEL TOPLAM Şeker Kanunu nun Geçici 4 üncü maddesi gereğince, hizmet birimlerinin oluşumu tamamlanıncaya kadar Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. Genel Müdürlüğü tarafından yerine getirilen iş ve işlemler, Kurulun tarih ve 62 no lu toplantısında alınan bir kararla, tarihinden itibaren hizmet birimleri eliyle yürütülmektedir yılı içinde 26 personel ile hizmetler sürdürülmüş, ilave personel alımı yapılmamıştır. 11

12 Dünya da şeker üreten ülkelerin sektörel politikaları; rekabet güçlerine, gelişmişlik düzeylerine, pancar ya da kamış şekeri üreticisi olma larına, ithalatçı veya ihracatçı konumlarına göre değişiklik gösterebilmektedir. Sektörel Politikaları oluşturan argümanlar; Üretici, işleyici ve tüketici fiyatlarına müdahaleler, İthalat kotaları ve korumaları, İhracat kontrolü ve teşvikleri, Üretim/arz kontrolü olup, bu argümanlar ülke şartlarına göre birlikte yada tek başına uygulanmaktadır. Pancar şekeri üreticisi ülkelerde üretici desteklerinin, ihracat teşviklerinin ve ithalat kotaları ile yüksek ithalat korumalarının yaygın olarak uygulandığı görül mektedir. Türkiye gibi pancar şekeri üreticisi olan Avrupa Birliği nde; üretici ve işleyici fiyatları, ihracat teşviği ve ithalat koruması ile üretim kontrolü, sektörel politika argümanları olarak kullanılmaktadır. Kamış ve pancar şekeri üreticisi olan Ame rika Birleşik Devletleri (ABD) de ise; kota ve koruma önlemleri ile ithalatın kontrolü, üretici ve işleyici fiyatlarının regulasyonu, sektörel düzenlemelerin temelini oluşturmaktadır. Şeker üretiminin tarıma dayalı özelliği gereği en gelişmiş ülkelerde dahi sektörün ekonomik ve sosyal menfaatleri, sürdürülebilirliği ve büyüyebilmesi açısından bu politikalar taviz verilmeksizin uygulanmaktadır. Pancar şekeri üretim maliyetlerine göre çoğu zaman düşük kalan Dünya borsa fiyatlarına rağmen pek çok ülke, sektö rü koruma ve büyütme yönünde tavır sergilemektedir. Ülkelerin şekerde Dünya Ticaret Örgütü ne verdikleri taahhütler de, sektörü liberalleştirme yönünde tutucu ve ihtiyatlı davranmayı tercih ettiklerini göstermektedir. 12

13 Bilindiği üzere Dünya da pancar ve ka mış şekerine alternatif olarak başka bazı kalorili ve kalorisiz tatlandırıcılar da kullanılmaktadır. Bu tatlandırıcılar, ekonomik olmaları yanında kullanım kolaylığı sağlamaları ve bazı teknik özellikleri nedeniyle endüstriyel alanda yaygın olarak tüketilm ektedir. Ülkeler tercihleri doğrultusunda, bu tatlandırıcıların üretim ve ticaretlerini çeşitli önlemlerle düzenlemektedirler. Bu konuda Avrupa Birliği, Amerika Birleşik Devletleri ve Japonya müdahaleci bir yapı sergilemektedirler yılları arasındaki dünya pancar ve kamış şekeri üretimi aşağıdaki tabloda verilmiştir. ÜRÜN YILI DÜNYA ŞEKER ÜRETİMİ PANCAR ŞEKERİ KAMIŞ ŞEKERİ PANCAR % KAMIŞ % 1992/ ,74 65, / ,03 63, / ,23 69, / ,83 70, ,73 69, / ,26 69, / ,69 72, / ,57 72, / ,01 71, / ,25 75, / ,96 75, / ,02 75,98 Not:1992/ /04 Ulusal Ürün Yılları ( *) Kaynak verileri beyaz şekere çevrilmiştir. Kaynak: F.O.LICHT S World Sugar Statistics 2005 Avrupa Birliği nde ülkeler bazında 2000/ /06 pancar şekeri üretimi ve 2004/05 şeker üretimi ve kotaları aşağıdaki tablolarda verilmiştir. 13

14 ÜLKE 2000/ / / / /05* 2005/2006* AVUSTURYA BELÇİKA ÇEK CUMHURİYETİ DANİMARKA ESTONYA FİNLANDİYA FRANSA ALMANYA YUNANİSTAN MACARİSTAN İRLANDA İTALYA LETONYA LİTVANYA HOLLANDA POLONYA PORTEKİZ SLOVAKYA SLOVENYA İSPANYA İSVEÇ İNGİLTERE TOPLAM (*) Tahmini Kaynak: LMC Sugar & Sweetener Quarterly Report, Q

15 ÜLKE PANCAR EKİM ALANI (HEKTAR) ŞEKER VERİMİ (TON/HEKTAR) ŞEKER ÜRETİMİ(*) KOTALAR P K M TOPLAM A KOTASI B KOTASI KOTA ÜSTÜ ÜRETİM 24 AVUSTURYA 45 10, BELÇİKA 90 10, KIBRIS 0 0, ÇEK CUMHURİYETİ 70 6, DANİMARKA 50 8, ESTONYA 0 0, FİNLANDİYA 31 4, FRANSA , ALMANYA 438 9, YUNANİSTAN 40 6, MACARİSTAN 68 6, İRLANDA 31 6, İTALYA 179 5, LETONYA 14 4, LİTVANYA 27 4, MALTA 0 0, HOLLANDA , POLONYA 298 6, PORTEKİZ 9 9, SLOVAKYA 33 6, SLOVENYA 6 10, İSPANYA 110 9, İSVEÇ 47 7, İNGİLTERE 136 9, TOPLAM **8, (*) P:Pancardan, K:Kamıştan, M:Melastan (**) Avrupa Birliği Şeker Verimi Ortalaması Kaynak: LMC Sugar & Sweetener Quarterly Report, Q

16 yılları arasındaki dünya HFCS (High Fructose Corn Syrup Yüksek fruktozlu mısır şurubu) üretimi aşağıdaki tabloda verilmiştir. ÜLKE * 2006* ABD KANADA MEKSİKA KUZEY AMERİKA TOPLAMI JAPONYA GÜNEY KORE TAYVAN DİĞER ASYA/OKYANUSYA TOPLAMI AB DİĞER AVRUPA TOPLAMI ARJANTİN DİĞER LATİN AMERİKA / AFRİKA TOLAMI DÜNYA TOPLAMI (*) Tahmin Kaynak: LMC Sugar & Sweetener Quarterly Report, Q Uluslararası şeker ticareti Dünya Beyaz Şeker Borsa suretiyle yapılmaktadır. Fiyatları baz alınmak Beyaz şeker için uluslararası borsa Londra borsa sıdır. Ham şeker ise New York ve Londra borsalarında işlem görmektedir dönemi beyaz şeker borsa fiyatları ile 2005 vadeli fiyatları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. 16

17 LIFFE NO 5 (*) LONDRA SPOT ,9 281, ,3 345, ,8 396, ,3 366, ,3 315, ,8 254, ,7 200, ,2 222, ,1 248, ,3 228, ,7 214, ,7 239, ORT 278, Q1 267, Q2 289, Q3 287, Q4 271,6 (*) Birinci sütun future fiyatları göstermektedir. Q Yılın dörtte biri Kaynak: LMC Sugar & Sweetener Quarterly Report, Q

18 dönemi ham şeker borsa fiyatları ile vadeli fiyatları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. NEW YORK NO 11 (*) LONDRA SPOT ,6 224, ,3 269, ,2 295, ,5 263, ,2 249, ,2 194, ,2 137, ,5 180, ,9 189, ,0 150, ,5 154, ,8 156, ORT 216, Q1 207, Q2 226, Q3 222, Q4 209,3 (*) Birinci sütun future fiyatları göstermektedir Q Yılın dörtte biri Kaynak: LMC Sugar & Sweetener Quarterly Report, Q HAM ŞEKER BORSA FİYATLARI 300 US$/TON ORT NEW YORK NO 11 LONDRA SPOT Dünya şeker fiyatlarının oluşumunda belirleyici rolü kamış şekeri oynamaktadır. 18

19 2000/ /05 döneminde Avrupa Birliği nde uygulanan pancar ve pancar şekeri fiyatları ülkeler bazınd a aşağıdaki tabloda verilmiştir. PANCAR TEMEL FİYAT A PANCARI MIN.FİYAT B PANCARI MIN.FİYAT ÜLKELER EURO/TON USD/TON (*) A, B/L, D,DK, F,GR,I,S 47,67 59,11 FIN, GB, IRL, P 49,57 61,47 E 49,87 61,84 A, B/L, D, DK, F,GR,I,S 46,72 57,93 FIN,GB,IRL,P 48,62 60,29 E 48,92 60,66 A, B/L, D,DK, F,GR,I,S 28,84 35,76 FIN,GB,IRL,P 30,74 38,12 E 31,04 38,49 ŞEKER ÜLKELER BEYAZ ŞEKER MÜDAHALE FİYATI HAM ŞEKER MÜDAHALE FİYATI A, B/L, D,DK, F,GR,I,S 783,56 783,56 FIN,GB,IRL,P 801,66 801,66 E 804,51 804,51 A, B/L, D,DK, F,GR,I,S 649,39 649,39 FIN,GB,IRL,P 666,00 666,00 E 668,61 668,61 İŞLEME MARJI 54,68 54,68 RAFİNASYON MARJI 67,21 67,21 (*)2004 ortalama Euro/USD=1,24 Kaynak: Sugar and Sweetener Economy, Europe and North America,

20 dönemi nişasta bazlı şeker (yaygın olarak kullanılan HFCS 55 ve HFCS 42 ) fiyatları ile nişasta bazlı şeker hammaddesi olarak kullanılan sarı mısır No2 fiyatları aşağıdaki tabloda yer almaktadır. NO 2 HFCS 55 HFCS 42 SARI MISIR ,1 464,5 166, ,6 455,9 163, ,6 408,1 159, ,7 445,8 168, ,5 375,3 186, ,7 407,9 260, ,3 366,3 185, ,6 233,5 155, ,0 264,5 135, ,5 282,4 133, ,9 300,0 135, ,8 346,7 151, ,6 360,6 158, ,4 396,0 168, Q1 473,3 418,7 134,1 Q Yılın dörtte biri Kaynak: LMC Sugar & Sweetener Quarterly Report, Q YIL

21 Tablodan da anlaşılacağı üzere mısır fiyatları 2000 yılında, so n 14 yılın en düşük düzeyine indikten sonra 2001 yılından itibaren tekrar artış eğilimine girmiştir. Ancak 2005 yılı ilk çeyreğinde mısır fiyatlarının 2004 yılı ortalamasına göre %20 oranında düşmesi ve aynı dönemde HFCS fiyatlarındaki yaklaşık %5 düzeyindeki artış NBŞ üretimindeki kar marjını artırmıştır. Sakaroz kökenli şeker borsa fiyatların da da 2004 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık %12 artış gerçekleşmiştir. Şekerde gelecekteki talep büyümesi yılda %1,5 olarak tahmin edilmektedir. Büyüme Hindistan odaklı olmak üzere Asya kıtasında beklenmektedir. Batı yarımkürede ve Avrupa da önümüzdeki on yılda arz açığı olma yacağı tahmin edilmektedir. Bununla birlikte Çin in sektörel büyüme açısından kararlılığı, Brezilya nın ise Dünya da ihracatçı olarak liderliğini sürdürme niyeti, Dünya genelinde üretim ve tüketimin başa baş seyir izleyeceğini işaret etmektedir. Bununla birlikte Dünya da son yıllarda yakıt etanolüne olan talebin artması nedeniyle şekerdeki arz talep dengesinin de etkilenmesi sözkonusudur. Önümüzdeki on yılda etanol talebi şeker ve etanol sanayilerinin genişleme potansiyelinden doğrudan etkilenecektir. Etanol talebinin şeker fiyatları üzerindeki etkisinde; Alternatif toprak kullanımı Şeker, etanol ve akaryakıt arasındaki rekabet kilit argümanları oluşturacaktır. Şeker ve Biyo-yakıt talebindeki büyüme nin önümüzdeki on yılda şeker sektörü için ciddi zorluklara yol açması beklenmektedir. Bu zorluklar başta Brezilya da olmak üzere tüm sektörde muazzam yatırımlar gerektirmektedir. Brezilya hem toprak ö zellikleri hem de bu konudaki istekliliği bakımından bu zorlukları aşabilecek gibi görünmektedir. Biyo-yakıt üretimi için diğer karbonhidrat ürünler kadar, şeker hammaddesi ürünlere olan talep de küresel şeker sektörüne yeni bir boyut ekleyecektir. Şeker-Etanol-Akaryakıt üçgenindeki etkileşimler şeker fiyatlarının gelecekte sağlıklı tahmin edilebilmesine engel teşkil etmektedir. Bununla birlikte yukarıdaki etkileşimler saklı kalmak kaydıyla şeker tüketimindeki artış beklentisi tek başına fiyatlar için olu mlu bir sinyal olarak değerlendirilebilir. 21

22 2004 yılına ilişkin sakaroz kökenli şeker ve nişasta bazlı şeker sektörünün dünya durumu aşağıda özetlenmiştir. 2002/2003 dönemi için tahminler; 2003/2004 döneminde stoklara daha fazla ilave yapılamayacağı, hatta stoklarda ılımlı bir azalma olacağı, bunun sonucunda fiyatların yükseleceği şeklinde olmakla birlikte fiyatlar tahmin edilen seviyelere ulaşmamıştır. Fiyatlarda birkaç tepe noktasına ulaşılmakla birlikte ham şeker fiyatları 8 cent/lb sınırını aşamamıştır. Navlun bedellerindeki aşırı yükselme ise, son kullanıcı talebini bastırıcı bir rol oynamıştır Mart ayında, ortalama ham şeker fiyatı 8.42 cent/lb ye ulaştığında piyasa canlılık kazanmış ve bu fiyat 2004 Ağustos ayı itiba riyle 9 cent/lb ye kadar yükselmiştir. Bu ani artışa yol açan temel nedenler şunlardır: Spekülatif alımlar, Hindistan şeker üretiminde büyük miktardaki azalmaya yönelik tahminlerin yol açtığı büyük miktardaki şeker ithalatı ile ilgili spekülasyon, Tayland menşeli üretimin 2004/05 döneminde daha az olacağı yönündeki tahminler, Yüksek miktarda stok oluşumu ile ilgili endişeleri ortadan kaldıran Brezilya menşeli ihracat, Nisan/Mayıs aylarında Brezilya nın merkez ve güney bölgelerinde hasatın gecikmesi ve 2004/05 döneminde şeker kamışı üretiminde yükselmenin olacağına dair tahminlerde şüphelerin oluşmasına yol açan şiddetli yağmurlar, Brezilya etanol talebinin; ilk olarak etanolü yakıt olarak kullanan araçların sayısındaki artış, ikinci olarak da şeker üretimi için kullanılacak şeker kamışı miktarını sınırlayan alkol ihracatında gelişen durumların dikkate alınmasıyla artacağına dair beklentiler, 2004/05 dönemine ait global arzın açık vermesi ile ilgili tahminler. 22

23 Dünya şeker üretimi Eylül/Ağustos 200 3/04 döneminde geçen senenin milyon tonluk üretim seviyesinden, milyon tona (tahmini) düşmüştür. Bu arada tüketim değeri de 2002/2003 döneminde gerçekleşen 139,4 milyon tondan 142,0 milyon tona yükselmiştir. Öte yandan fazla stoklar geçen sezon un 19,5 milyon tonluk rekor seviyesinden 17,9 milyon tona keskin bir şekilde düşmüştür. Bu daha sağlıklı bir arz ve talep dengesine yönelik ilk adımı teşkil etmiştir yılının Mart ayından Ağustos ayına kadar gerçekleşen fiyat seviyesindeki yükselme, b üyük ölçüde 2004/05 döneminde gerçekleşebilecek üretimdeki düşüşle ilgili beklentilerle ilişkilendirilmiştir. Dünya Şeker Üretimi Yukarıda özetlenen dünya şeker üretimindeki önemli miktardaki azalma aşağıdaki tabloda da görülmektedir.. Kıtalar İtibarıyle Dünya Şeker Üretimi Eylül/Ağustos (1000 ton, ham değer) 2003/ / / / /2000 AB Avrupa Afrika K. ve Orta Amerika Güney Amerika Asya Okyanusya Toplam Not: Toplam değeri yapılan yuvarlamalardan dolayı fa rklı olabilir. 23

24 Dünya Şeker Tüketimi İkinci Dünya Savaşının sona ermesinden itibaren dünya şeker talebinin büyüme oranında süreklilik arz eden bir azalma yaşanmış olup, talepteki genişleme beslenme şekillerindeki stabiliteyi de yansıtarak fazla d eğişiklik göstermeyen bir şekilde gerçekleşmiştir. Şeker tüketimindeki artışın büyük bir bölümü; yerel olarak üretilen şekeri elde etme imkânı artmış, yüksek nüfusa, hızlı gelişen ekonomilere atfedilebilecek yüksek talep seviyesine ve göreceli olarak yük sek gelir esnekliğine sahip olan Latin Amerika, Afrika ve özellikle Asya ülkelerinde gerçekleşmiştir yılındaki üçte birlik oranla karşılaştırıldığında şeker tüketiminin yaklaşık % 67 si gelişmekte olan ülkelere aittir. Gelişmekte olan ülkelerin fiya t ve gelir esnekliği gelişmiş ülkelerden daha yüksek olmasına rağmen, küresel talep çok büyük iniş ve çıkışlar göstermemektedir. 1994/95 dönemi ile 2003/04 dönemi arasındaki tüketim 2003/04 dönemi için öngörülen % 1,9 luk artışla beraber, yıllık olarak ortalama % 2,4 oranında yükselmiştir. Kıtalar İtibariyle Dünya Şeker Tüketimi Eylül/Ağustos (1000 ton, ham değer) 2003/ / / / /2000 AB Avrupa Afrika K. ve Orta Amerika Güney Amerika Asya Okyanusya Toplam Not: Toplam değeri yapılan yuvarlamalardan dolayı farklı olabilir. Gelecekte oluşacak talebin Dünya Sağlık Örgütü nün (WHO) obezite ile sağlıksız beslenme ve egzersiz alışkanlıklarından kaynaklanan hastalıklarla mücadele planından etkilenmesi beklenmektedir. Dünya üzerinde, on çocuktan biri ve bir milyar yetişkinden fazlası aşırı kiloludur ve yine en az 300 milyon yetişkinin klinik olarak obez olduğu saptanmıştır. Burada konuyla ilgili olarak Avrupalıların üçte ikilik kısmının 2030 yılına 24

25 kadar aşırı kilolu bir yapıya kavuşacakları tahmin edilmektedir. Ayrıca, Dünya Sağlık Örgütü obezitenin yarattığı potansiyel maliyetlerin astronomik seviyelere yaklaştığını bildirmiştir. Beslenme, Fiziksel Aktivite ve Sağlık ile İlgili Küresel Stratejisinde, Dünya Sağlık Örgütü yüksek yağ ihtiva eden gıdaların, şekerin ve tuz tüketiminin azaltılmasını; buna karşılık olarak meyve, sebze, tahıl ve kabuklu yemiş tüketiminin artırılmasının tavsiye etmiştir. Bu tavsiyeler bağlayıcı özellik göstermeseler de, obeziteye karşı verilen mücadele şeker tüketimini daha fazla kontrol altına alarak etkileyebilecektir. Fakat bu durum 2003/04 dönemindeki talep üzerinde çok sığ bir etki yaratacak, orta vadede bir problem olarak ortaya çıkabilecektir. Küresel talep, 2003/2004 dönemi için g eçen dönem gerçekleşen 139,4 milyon tonluk seviyenin üzerinde olacak şekilde milyon ton seviyesinde tahmin edilmektedir. (Henüz 2003/04 dönemi kesin sonuçları açıklanmamıştır.) Yasal olmayan ticaret hacminin artması ile belirli olmayan sevkıyat nokta larından kaynaklanan istatistikî kayıplar birkaç yıl öncesiyle karşılaştırıldığında önemli ölçüde artış göstermiştir. Geçen yıllarda 2-3 milyon ton olarak tahmin edilen yasal olmayan ticaret hacmi ile birlikte, gerçek tüketimin 144 ile 145 milyon ton arası nda bir değer olarak tahmin edilmesi sonucunda daha düşük stok seviyesi ortaya çıkmıştır. 2003/04 Dönemi küresel stoklarda yaklaşık olarak tonluk bir azalmanın gerçekleştiği hemen hemen kesinlik kazanmış, stok/tüketim oranı, bir önceki döneme ait olan % lık seviyeden 2003/04 dönemi için öngörülen % seviyesine inmiştir. Stok fazlasını hesaplamak için yıllar önce geliştirilen ISO formülü kullanıldığında 2004 yılı Ağustos ayı sonu itibariyle fazlalık stok tahminleri, 2003 yılı Ağustos ayından 1,6 milyon ton daha eksik olmak üzere 17,9 milyon ton seviyesini göstermektedir. Diğer taraftan, 2004 yılı fazlalık stok miktarının ( 17,9 milyon ton) 2002 yılı Ağustos ayı sonundaki 15,0 milyon ton fazlalık stok miktarından hala yüksek olduğu görülmekt edir. Sektörel Politikalar Sektörel politikalar son zamanlarda hayli karmaşık bir hal almıştır. Gelişmiş ülkelerdeki şeker üreticileri, kendi korumacı şeker rejimlerinin ortadan kaldırılmasına 25

26 yönelik ciddi bir baskı ile karşı karşıya kalmışlardır. Düny a Ticaret Örgütü nün (WTO) Milenyum Turu nda bahsedilen yeni oluşumlar şunları hedeflemektedir: Nihai olarak tamamen kaldırılacak şekilde bütün ihracat sübvansiyonlarının önemli miktarda azaltılması, Ticareti bozucu etki yapan iç desteklerin kesilmesi, Pazara girişin artırılması. Dünya Ticaret Örgütü nün Avrupa Birliği şeker sübvansiyonlarına karşı kararları ile büyüyen iç ve dış baskılar, Avrupa Birliği Komisyonu nu AB şeker rejiminde değişiklikler önermeye yöneltmiştir. Kısa vadede büyük değişiklikler o lması beklenemezse de; AB şeker rejimi reformu, Dünya Ticaret Örgütü nün AB ne yönelik kararı ile Milenyum Turu, küresel ticareti ham kamış şekerine daha fazla yönelterek dünya şeker ekonomisinin yapısını en sonunda değiştirebilecek gibi görünmektedir. AB Şeker Reformu Avrupa Birliği Komisyonunun 14 Haziran 2004 tarihli ve IP/04/915 nolu reform önerisinde yer alan ve 2005/2006 döneminden başlayacak olan temel değişiklikler aşağıda özetlenmiştir. Şeker destekleme fiyatının üç yılda ve iki aşamada 632 /ton dan 421 /ton a düşürülmesi, Şeker pancarı minimum fiyatının üç yılda ve iki aşamada 43,6 /ton dan 27,4 /ton a düşürülmesi, Kamu müdahalesinin kaldırılması (müdahale alımları), yerine özel depolama sisteminin getirilmesi, Dört yıl içinde AB üretim kotalarının 2,8 milyon ton düşürülmesi ( 17,4 milyon tondan, 14,6 milyon tona), Desteklemeye tabi şeker ihracatının 2 milyon ton düşürülmesi (2,4 milyon tondan, 0,4 milyon tona), Gelir kayıplarını kısmen (% 60) gidermek üzere üreticilere yeni ayrıştırılm ış ödeme sisteminin uygulanması, Üye ülkelerin işleyicileri arasında kota transferine imkan tanınması, Sektördeki faaliyetlerine son veren fabrikalara ton başına 250 tutarında dönüştürme ödemesi yapılması. 26

27 DTÖ DOHA Turu Çerçeve Anlaşması Çok taraflı ticaret anlaşmalarında tarım, öteden beri tartışmalı konuların başında gelmiştir. Dünya Ticaret Örgütü nün Uruguay Turu görüşmelerinde olduğu gibi Doha Turu görüşmelerinde de tarım önem ve önceliğini muhafaza etmeye devam etmektedir. Doha Turu çerçevesinde 2004 Temmuz ayında Cenevre de imzalanan Çerçeve Anlaşma doğrultusunda tarım konusundaki çerçeve hükümler belirlenmiş bulunmaktadır. Bir tarım ürünü olan şekerin ticaretinde de, bu çerçeve hükümler doğrultusunda yapılacak müzakereler sonucunda, daha da l ibere bir piyasa yapısı oluşması beklenmektedir. Doha Çerçeve Metni nin tarım sonuçları genel olarak; İç Destekler, İhracat Sübvansiyonları, Pazara Giriş konularında düzenlemeler öngörmektedir İç desteklerle ilgili genel disiplin; *Ticareti bozucu olduğu k abul edilen desteklerde önemli ölçüde indirim gerçekleştirilmesi, *Destek miktarı yüksek olan üyelerin desteklerde yüksek oranda indirim yapması, *GYÜ lere özel ve lehte muamele olanağı, esasına dayanmaktadır. İhracat sübvansiyonları; *İhracat sübvansiyonları ile eş etkideki uygulamalar, müzakere sürecinde belirlenecek bir tarihte tamamen kaldırılacaktır. *İhracat sübvansiyonlarını kaldırmak için GYÜ lere, GÜ lere göre daha uzun bir süre tanınacaktır Pazara Giriş *Tarifeler, bant yaklaşımı ile ve önem li ölçüde indirilecek, *Tarife dışı engeller kaldırılacak, *GÜ ve GYÜ lere aynı tip indirim formülü uygulanacak, *Yüksek tarifelerde yüksek oranda indirim yapılacak, *Hassas ürünler, müzakere sürecinde belirlenecek uygun sayıda tarife sınırlı tutulacak, satırı ile *GÜ/GYÜ ayrımı yapılmaksızın tüm ülkeler tarafından hassas ürün belirlenebilecek, *Hassas ürünlerde de tarife indirimi yapılacak, bazı hallerde tarife kotası açılacaktır. 27

28 Uluslararası ticarete konu olan mallar arasında şeker; ticaretinin libere e dilmesi açısından Dünya Ticaret Örgütü ne üye, pancar şekeri üreticisi ülkelerin çok önemsediği ve taviz vermeye yanaşmadığı mallardan biridir. Kamış şekeri üreticisi ülkelerin şeker ticaretinin libere edilmesi yönünde baskı oluşturmaları sonucunda, devam etmekte olan Doha Turu görüşmelerinde gümrük tarifelerinde önemli oranlarda indirim yapılacağı Çerçeve Anlaşma ile kesinleşmiş görünmektedir. Bu da şekerde koruma oranlarının bir miktar daha düşürülmesinin kaçınılmaz olacağını göstermektedir. Halihazırda bile yetersiz durumda bulunan koruma oranlarının bir miktar daha düşürülmesinin, yapısal önlemler alınmaması halinde sektörü bugünkünden daha savunmasız hale getireceği aşikardır. Bu nedenle sektörün zaman kaybetmeden yeni rekabet koşullarına uyum sağlayac ak yapısal önlemleri alması gerekmektedir. Özet ve Sonuç Dünya Ticaret Örgütü, EBA inisiyatifi ve Doha Turu ile iç baskılar AB şeker endüstrisi üzerinde devamlılık gösterecek nitelikte bir etkide bulunacaktır. Sonuç olarak AB; fiyatları, üretimi ve ihracat ı önemli ölçüde azaltmak zorunda kalacaktır. Buna bağlı olarak AB nin yüksek kaliteli beyaz şekerin önde gelen ihracatçılarından biri olmasından dolayı ticaret akışının yeniden yönlendirilmesi gerekecektir. Bundan en büyük faydayı sahip olduğu büyük genişl eme potansiyeli ile beraber fiyatlar uygunluk gösterdiğinde herhangi bir boşluğu kolaylıkla doldurabilecek kapasiteye sahip olan Brezilya görecektir. Brezilya faktörünün daha düşük AB ihracatını takip eden büyük bir fiyat arıtışını engellemesi ihtimal kaps amındadır. Ham şekeri rafine etmek daha cazip hale gelebileceğinden rafine sektörü de ivme kazanabilir. Genel Görünüm (2004/2005) Afrika menşeli üretimin 2003/04 seviyesinden daha fazla olacağı beklenirken, Avrupa için üretim miktarında dikkate değer bir değişiklik öngörülmemektedir. Kuzey ve Orta Amerika nın şeker üretiminin ise yaklaşık olarak 21 milyon ton olan 2003/04 döneminin seviyesinde kalacağı tahmin edilmektedir. Dünya piyasasını etkileyen temel faktör, düşük üretim maliyetleri ile çalışan ve g enişleme yolunda ilerlemeye devam 28

29 eden Brezilya olarak kalmaya devam edecektir. Diğer bir deyişle, Güney Amerika üretimi 2004/05 döneminde şiddetli bir şekilde yükselmeye devam edecektir. Bu kısmi olarak daha düşük seviyedeki Asya menşeli üretimle dengelen ebilir. Pakistan daki stok fazlasının daha az tarımsal üretime yol açması beklenirken, Hindistan menşeli üretimin bir önceki sene elde edilen düşük üretim seviyesini aşması ihtimal dışındadır. Tayland ın da 2003/04 döneminden daha az üretmesi beklenmektedi r. Asya menşeli üretimde yaşanacak bu azalmanın, bölgesel olarak sıkı arz yapısına yol açması ve özellikle Hindistan ın önemli miktarda ithalat yapması beklenmektedir. Bunun sonucunda stok/tüketim oranı % 48,5 den % 46 ya varan bir azalma gösterecektir. Bu durum 2000/01 döneminden beri ortaya çıkan ve potansiyel bir fiyat yükselişinin sinyalini veren en düşük yüzde oranıdır. Sınırlı miktardaki şeker kamışı miktarını eğer durum daha da kötüleşirse alkol üretiminden şeker üretimine kaydırabilecek kapasitede olan Brezilya oyundaki joker olarak kalmaya devam edecektir. (Kaynak: Sakaroz Kökenli Şekerler başlığı altındaki bölüm F.O.Lichts World Sugar Statics 2005 ve Kurum Web sayfamızdaki bilgilerden derlenmiştir). NİŞASTA KÖKENLİ ŞEKERLER 2004 yılının son çeyreğinde mısır fiyatları düşük bir düzeyde kalmıştır. Bu arada, mısır işleyicilerinin yan ürün gelirlerinde gözlemlenen marjinal artış, mısır net maliyetini son beş yılın en düşük seviyesine geriletmiştir. Amerika HFCS üretimi iki yılda hemen hemen % 4 oranınd a düşmüştür. Karbonatlı içecekler için söz konusu olan mevcut tüketim daha fazla azalma göstermeye müsait olup, diğer son kullanıcı sektörlerinden gelen talepte ise ılımlı artışlar gözlenmektedir. HFCS tüketiminin büyüklüğü fazla başarılı bir seviyede bulunmasa da, glikoz ve dekstroz tüketimi lizin ve maya gibi fermantasyon ürünlerine yönelik taleple de desteklenen canlılık işaretleri göstermektedir. Bu gelişmeler işleyicilerin sulu öğütme ve hidroliz kapasitelerini daha yoğun olarak kullanmalarına yardımcı olmaktadır. Örneğin A.B.D. deki, son iki yıl boyunca işlenen mısır miktarını yaklaşık olarak 12 milyon ton artıran faktör etanol talebinde yaşanan patlamadır. Bu nedenle işlenen mısır miktarındaki bu artışın mısır tatlandırıcısı sektöründe çok az bir etkisi olmuştur. 29

30 Asya nın büyük bir kısmında HFCS içeren ürünlere yönelik ağır işleyen tüketici talebi 2005 yılında yaşanacak minimal üretim artışlarına yönelik tahminlerimizi desteklemektedir Ancak Çin in HFCS üretimini 2005 yılında % 10 oranında artırması beklenmektedir. Yüzde bakımından bu çok etkileyici bir büyüme oranı olsa da; Çin deki üretim tahmininin kuru bazda hala tonun altında olduğu göz önüne alınır ve düşük DE li fruktoz şuruplarının genişlemiş üretimi hariç tutulacak olursa, tonaj bakımından bu üretimin düşük olduğu söylenebilir. Bunlara rağmen, Çin HFCS talep büyüklüğü bakımından ümit veren piyasalardan birisidir. İthalat pariteleri mısırın işleme hacminin artmaya devam edeceğini göstermektedir. HFCS bu hacimlerin sadece bir kısmına tekabül etmektedir. Daha düşük DE li fruktoz şurupları da önem kazanmaya başlamıştır. HFCS nin öneminin artması için entegre işleme kapasitesinde büyük yatırımların yapılması gereklidir. Kaynak: LMC Sugar & Sweetener Quarterly Report, Q Türkiye de şeker politikalarında, 4634 sayılı Şeker Kanunun yürürlüğe girmesiyle önemli değişimler olmuştur. Ancak bir ülke politikası haline gelen şeker talebinin öncelikle ülke içerisinden sağlanması am acı bu kanunda da değişmemektedir. Kanunun amacı üretimde istikrarı sağlayacak planlamalara imkan vermek ve sektörü devlet müdahalesinden arındırmaktır. Ülkemiz şekerde, yıllara göre değişen ithalatçı ve ihracatçı kimliği ile istikr arsız bir üretim seyri izlemiştir. Özellikle 1990 lı yıllarda üretim miktarında meydana gelen istikrarsızlıklar sektörü kimi zaman ithalat riski, kimi zaman da stok sorunu ile karşı karşıya bırakmıştır. Bu nedenlerle üretimin planlanması ve kontrolü büyük önem taşımaktadır. Kanunun özü, kendi kendine yeterliliği esas alacak şekilde şeker üretim ve arz planlaması ve üreticilerle sanayicilere gelir güvencesi sağlamaktır. Kanunda arzın Şeker Kurulu tarafından belirlenecek kotayla planlanmasına ilişkin hükümle r yer almaktadır. 30

31 Diğer taraftan, Kanunda yer alan kota düzenlemeleri Avrupa Birliği Mevzuatı na uyumun bir parçası olup, Ulusal Program da sıralanan mevzuat uyumu taahhütlerimiz arasında yer almaktadır. Türkiye de tatlandırıcı sektörü bünyesinde; altı adet pancar şekeri üreticisi ve beş adet nişasta bazlı şeker üreticisi olmak üzere on bir şirket faaliyet göstermektedir. Ayrıca, sakaroz kökenli şeker üretmek üzere Bakanlar Kurulu ndan izin almış olan üç şirketten; Çumra Şeker Fabrikası, Konya Şeker Fabr ikası A.Ş. bünyesinde yatırımını tamamlamış ve 2004/2005 kampanya döneminde şeker üretimine başlamış, Boğazlıyan Şeker Fabrikası, Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş. ile birleşmiş henüz şeker üretimine başlamamış, M.B. Şeker ve Nişasta Sanayi A.Ş. ise yatırım aşa masındadır. Ülkemizde nişasta bazlı şeker üretimi 1990 lı yıllarda başlamış olup, son yıllarda nişasta kökenli tatlandırıcıların büyüme hızı sakaroz kökenli şekere göre daha yüksek gerçekleşmiştir. Nişasta bazlı şeker üretimi yıllarında sırasıyla 306, 356, 438 bin ton olarak gerçekleşmiştir. 2002/2003 pazarlama yılı için nişasta bazlı şeker üretim kotası, Şeker Kurulu tarafından 4634 sayılı Şeker Kanununun Kotalar ve Kotaların tespiti başlıklı 3 üncü maddesi gereğince, ülke toplam A kotasının %1 0 u oranında 234 bin 100 ton olarak belirlenmiş, aynı maddenin tanımış olduğu yetkiye istinaden Bakanlar Kurulu nca %50 oranında artırılarak 351 bin 150 tona yükseltilmiştir. Şeker Kurulu 2003/2004 ve 2004/2005 pazarlama yılları için stokları dikkate alarak şeker kotalarını ilk pazarlama yılı düzeyinde belirlemiş, bu doğrultuda nişasta bazlı şeker kotaları da bir önceki yıl seviyesinde yani 234 bin 100 ton olmuş ve bir önceki Pazarlama Yılında olduğu gibi Bakanlar Kurulu nca %50 oranında artırılarak 351 bi n 150 tona yükseltilmiştir. Pancar şekeri ve nişasta bazlı şekerlerin son yıllarda istikrarsız büyüme hızı içine girmesi sektörü bazı sıkıntılarla karşı karşıya bırakmıştır. Diğer taraftan, geçmiş yıllarda uygulanan tarımsal destekleme politikaları doğrult usunda şekillenen üretici tercihleri nedeniyle, pancar ve şeker üretiminde istikrarlı bir yapı yerleştirilememiştir. Bu gelişmeler, bazı yıllar talep fazlası üretim nedeniyle stokların oluşmasına, bazı yıllarda ise ciddi boyutta arz darlığının yaşanmasına ve ihtiyacın zaman zaman ithalatla karşılanmasına yol açmıştır. 31

32 Pancar şekerinde kota uygulaması öncesi ve sonrasındaki şeker stoklarına bakıldığında;1999/2000 kampanyasına 930 bin ton şeker stoku ile girilirken, 200 4/2005 pazarlama yılına 252 bin ton A şekeri stoku ile girilmiştir. Stoktaki bu azalma stok maliyet yükünde de azalma meydana getirmiştir. Kanunun Hammadde ve Şeker Fiyatları başlıklı 5.Maddesiyle Şeker pancarı fiyatları her yıl, şeker fabrikası işleten gerçek ve tüzel kişiler ile üreticiler ve/veya temsilcileri arasında varılan mutabakata göre belirlenir.şeker üretiminde kullanılan diğer hammaddeler ise şirketler tarafından üreticiler ve/veya piyasadan temin edilir Şeker satış fiyatları, şe ker fabrikası işleten gerçek ve tüzel kişiler tarafından serbestçe belirlenir. hükmü getirilmiştir. Konu ile ilgili olarak 28/06/2002 tarih, sayılı Resmi Gazetede Hammadde ve Şeker Fiyatları Yönetmeliği ve 17/11/2003 tarih ve sayılı Resmi Ga zetede, Hammadde ve Şeker Fiyatları Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik yayımlanmış, aynı tarih itibarıyla yürürlüğe girmiştir. Sözkonusu değişiklikle pancar ekim i öncesinde pancar fiyatının belirlenmesi esası getirilmiştir. Kanunla hammadde ve şeker satış fiyatlarından devlet müdahalesi kaldırılmıştır lı yıllarda yaşanan istikrarsız üretim yapısında pancar alım fiyatlarının önemli etkisi olduğu kuşkusuzdur. Fiyatların üretim patlamalarına neden olacak düzeyde yüksek ya da şeker ithalatına yol açacak düzeyde düşük tutulması, sektörün zaman zaman darboğaza girmesine neden olmuştur. Pancar fiyatlarının yüksek olmasının işleyici, düşük olmasının ise üretici üzerinde yarattığı olumsuz etkiler, ülke ekonomisinin de dönemsel olarak zar ar görmesine neden olmuştur sayılı Şeker Kanunu, işleyici ve üreticilerin menfaatlerini buluşturacak bir fiyat belirleme mekanizması ile devletin fiyatlara müdahalesini ortadan kaldırmış bulunmaktadır. Yurt içi talebin üzerinde üretim gerçekleştiğinde, stokları eritmek için ihracat gereği doğmakta, bu da dünya borsa fiyatlarının maliyetlerin altında olması nedeniyle, US $/Ton sübvansiyon gerektirmektedir. Daha önce Hazine tarafından, 32

33 93/4196 ve 92/3114 sayılı Bakanlar Kurulu Kararlarına istinaden karşılanmakta olan bu zarar 2002 yılından itibaren şirketlerce üstlenildiğinden ihracata yönelik üretim ilgi görmemektedir. Halen, 4634 sayılı Şeker Kanununa göre yurtiçinde pazarlanması mümkün olmayıp ihraç edilmesi gereken C şekerinin elde edildiği C pancarı fiyatının, ihracatta C şekerinin dünya fiyatları ile rekabet edebileceği düzeyden satın alınması mümkün kılınmıştır. 2003/2004 Pazarlama Yılında yaklaşık 364 bin ton C şekerinin, ihraç amaçlı ve imalatçı ihracatçılara Dahilde İşleme İzin Belgesine kayden satışı gerçekleşerek yaklaşık olarak ton başına 565$, toplamda 200 Milyon $ lık devlet desteği ortadan kalkmıştır. Dünya borsa fiyatlarının iç fiyatların çok altında olması, sektörün sürdürülebilirliğinin yüksek koruma oranları ile güvence altına alınmasını gerektirmektedir. Bilindiği üzere, diğer ürünlerde olduğu gibi şekerde de koruma tedbirlerimiz Dünya Ticaret Örgütü Tarım Anlaşması, Pazara Giriş Taahhütleri doğrultusunda belirlenmiş ve uygulanmaktadır. Şekerde Pazara Giriş için, ithalatta tavan olarak taahhüt edilen %150 oranındaki korumadan 2004 yılına kadar %10 indirim taahhüt edilmiştir. Böylece 2004 yılında gümrük vergisi, taahhüdümüz olan %135 e indirilmiştir. Sektör için, ithalatta Özel Koruma Tedbirleri taahhüdünde bulunulmamıştır. Bu nedenle taahhüt edilen ithalat koruma oranları, dünya şeker fiyatları ve kur değişikliklerine bağlı olarak zaman zaman yetersiz kalabilmekte, iç fiyatları baskı altına alabilmekte dir yılı ve 2004 yıllarında 2002 yılına göre gerileme eğilimine giren döviz kurlarının da etkisiyle pancar şekeri koruma oranı yetersiz kalmaktadır. Ticari bazda pancar şekeri ve nişata bazlı şeker üretim kapasitesi yıllık toplam bin ton olup, sektörel dağılımı aşağıdaki tabloda verilmiştir. 33

34 KAPASİTE PANCAR ŞEKERİ NBŞ 936 SEKTÖR TOPLAMI /2004 Pazarlama Yılında pancar şekeri ve nişasta bazlı şekerler için sektörel bazda A kotası, üretim, satış ve stok miktarları aşağıdaki tabloda yeralmaktadır. PANCAR ŞEKERİ A KOTASI NBŞ PY BAŞI STOK ÜRETİM A dan C ye aktarım 50 SATIŞ PY SONU STOK TAHSiS EDiLEN KOTA KOTA'ya göre üretim (%) KOTA'ya göre satış (%) /2004 Pazarlama Yılında, pancar şekeri için tahsis edilen kotanın %7 6 sı kullanılmıştır. Pancar şekeri kotalarının belirlenmesinde, iklim koşulları nedeniyle rekolte düşüklüğü riski ve şeker arzı darlığı riski ile karşı karşıya kalmamak üzere +/ - tolerans hesaba katılmaktadır. Bunun nedeni pancarda rekolte düşüklüğü durumunda mısırda olduğu gibi ithalat imkanının bulunmamasıdır. Tahsis edilen kota ile gerçekleşme arasındaki farkın nedenlerinden biri bu olmakla birlikte, 34

35 Kayıt dışı şeker girişleri, Dahilde İşleme İzin Belgesine kayden yapılan satışlardan belgesi kapanmamış şekerin iç pazarda sirkülasyonu, Sentetik tatlandırıcı ithalatındaki hızlı artış trendi, nedenleriyle de tahsis edilen kota ile gerçekleşme arasında fark ortaya çıkmıştır. Kurum tarafından yukarıdaki farka neden olduğu düşünülen konulardaki araştırma ve çalışmalar 2004 yılında hız kazanmış, DİİB ne kayden yapılan satışların istismarına yönelik tedbirler getirilmiş, sentetik tatlandırıcı ithalatının önlenmesine ilişkin olarak girişimler başlatılmıştır. NBŞ de ise tahsis edilen kotanın %99 u kullanılmıştır. Aşağıdaki tabloda 1998/ /2004 Pazarlama Yılları arasındaki pancar şekeri ve NBŞ in üretim ve satış miktarları yeralmaktadır. Görüleceği üzere kota tahsisi yapılan 2002/2003 ve 2003/2004 Pazarlama Yılları verileri ortalaması, Kanunun yürürlüğe girmesinden önceki aynı dönemi yansıtan 4 yıllık ortalamalar ile karşılaştırıldığında, pancar şekeri üretiminde %12 düzeyinde daralma olduğu, satışların ise istikrarlı bir seyir izlediği, NBŞ sektörü üretiminde %19 düzeyinde, satışlarında ise %10,5 artış kaydedildiği söylenebilir. 1998/ / / / /03-4 Yıllık Ortalama 2002/ / /04 PY Ortalaması PANCAR ŞEKERİ NBŞ Üretim Yurtiçi Satış (A Kotası) Üretim Yurtiçi Satış (A Kotası)

36 PŞ Üretimi NBŞ Üretimi 9 8 / / / / / / / / /2004 Pazarlama Yılında pancar şekeri ve nişasta bazlı şeker için aylar itibariyle ağırlıklı ortalama satış fiyatı aşağıdaki tabloda yeralmaktadır. PANCAR ŞEKERİ (*) DEĞİŞİM % NİŞASTA BAZLI ŞEKER DEĞİŞİM % NBŞ/PŞ FİYAT PARİTESİ Eyl ,63 Eki ,66 Kas ,66 Ara ,65 Oca ,63 Şub ,63 Mar ,63 Nis ,63 May ,66 Haz ,63 Tem ,62 Ağu , /2004 PY Ortalaması , /2003 PY Ortalaması (*)Kristal Şeker 36