UŞAQLARIMIZ ÜÇÜN LƏYAQƏTLİ ƏSƏRLƏR YARADAQ

Transkript

1 UŞAQLARIMIZ ÜÇÜN LƏYAQƏTLİ ƏSƏRLƏR YARADAQ Uşaqlar xarici mühitə qarşı son dərəcə həssas olur, hər şeylə maraqlanırlar. Onlar düşüncələri dairəsində hər bir hadisənin mahiyyətini, mənasını dərk etməyə çalışırlar. Bu isə, tamamilə qanunauyğun bir haldır. Balaca insan dünyanın nədən ibarət olduğunu bilmək istəyir. O, mühitə münasibətində ancaq instinktlərin fəaliyyəti ilə kifayətlənmir! Uşağın hələ ayna kimi təmiz mənəviyyatı hər bir xarici təsiri maqnit kimi cəlb edərək özündə saxlayır. Uşaqlıq xatirələrinin aydınlığı, unudulmazlığı kimə məlum deyil?! Kim uşaqlıqda gördüyü tragik və ya gülməli bir hadisəni asanlıqla yaddan çıxarmışdır? Uşaqlıq iztirablarının bizim üzərimizdəki hökmü çox güclüdür. Bizim qarşımızda yeni insan xarakteri tərbiyə etmək kimi bir vəzifə durur. Biz ədəbiyyat və incəsənətin təsir gücünə inanırıq. Biz inamrıq ki s Nizami, Mikelancelo, Servantes, Şekspir, Andersen, Bethoven kimi ayrı-ayrı şəxsiyyətlər bəşəriyyətin kamilləşməsində az rol oynamamışlar. Ona gorə də, uşaq ədəbiyyatının inkişafına bu qədər əhəmiyyət veririk. Bizdə uşaq ədəbiyyatı inqilabdan xeyli əvvəl yaranmışdır. Əlli-altmış il bundan qabaq Abdulla Şaiqin uşaqlar üçün yazdığı gözəl şeirlər, hekayələr meydana çıxmışdır. Bu əsərlərdə klassik bir aydınlıq, yığcamlıq və dürüstlük vardır. Ədib, uşaqların ruhuna nüfuz etməyi, onların dili ilə danışmağı, onların fıkir və xeyallarını həyatın gözelliklərinə doğru qanadlandırmağı istedadla bacarırdı. Uşaqlıqda uzun qış gecələrində biz gozlərimizi yumaraq «qırt-qırt» xanımla «şələquyruğ»un kəndin kənarında qaratikan kolu altındakı yuvalarında keçirdikləri səmimi, sülhsevər, mehriban həyat barəsində azmı xəyala dalmışıq?! Onların rahatlığını pozan Əkbər və Səfərin qarasına azmı acıqlanmışıq? Balalarını sevən, lakin tülkünün hiyləsini başa düşməyən hacıleyleyin axmaqlığı bizi azmı yandırmışdır?! Aradan otuz-qırx il keçməsinə baxmayaraq, uşaqlıqda oxuduğumuz bu hekayələr indi də yadımızdadır... Həqiqi sənət əsərinin təsiri, gücü belədir. Kim bilir, bu cür əsərlər bızim o zamankı uşaq təbiətimizdə nə qədər insani duyğuların baş qaldırmasına səbəb olmuşdur?! Seyid Əzim, Sabir, Əbdürrəhim bəy, Süleyman Sani kimi görkəmli sənətkarlarımız da uşaqlar üçün dəyərli əsərlər yazmışlar. İnqilabdan sonra bu ədəbiyyat yeni-yeni yazıçı və şairlərimizin yaradıcılıqları ilə zənginləşmişdir. Bu gün M.Seyidzadə, Mikayıl Rzaquluzadə, Mirvarid Dilbazi, Zeynal Cabbarzadə kimi yaşlı nəsil ilə yanaşı Teymur Elçin, Ələviyyə Babayeva, Həbibə Zeynalova, Xalidə Hasilova, Xanımana Əlibəyli, Hikmət Ziya, Tofiq Mütəllibov, Firidun Ağayev, Əfqan Əsgərov, Nəriman Süleymanov, Bayram Həsənov, Tofiq Mahmud, İsa Hümmətov, Sabir Məmmədzadə kimi istedadlı orta və gənc nəsil yazıb-yaratmaqdadır. Uzun bir yaradıcılıq yoıu keçmiş M.Seyidzadə, Mikayıl Rzaquluzadə, Mirvarid Dilbazi görkəmli sənətkarlarımızın - Sabirin, Abdulla Şaiqin, Süleyman Saninin ənənələrini müvəffəqiyyətlə davam etdirirlər. Bu hormətli sənətkarlarırmzın fədakar zəhmətləri təqdirəlayiqdir. Onlar uşaq ədəbiyyatma əməyə hörmət, zülmə, istismara nifrət, xalq işini hər şeydən yüksək tutmaq kimi mövzular gətirmişlər. Onlar uşaq ədəbiyyatını yeni obraz, yeni məzmunla zənginləşdirmişlər. Qədim Şərq şeirinin parlaq ulduzlarına yaxşı bələd olan bu günkü uşaq ədəbiyyatının görkəmli nürnayəndəsi - M.Seyidzadə öz əsərlərində balaca oxucularını həmişə xeyirxahlığa, yüksək əxlaq, təmiz vicdan sahibi olmağa çağrınr. O, öz əsərlərində sözçülüyə və uzunçuluğa yol vermir, mətləbin qısa, aydın, kiçik oxucuları üçün anlaşıqlı olmasına çalışır, Onun «Sözün düzü» adlı şeirində balaca Gülnaz işdən yorğun-arğın qayıtmış anasına çay tökərkən fincanı salıb sındırır, fikirləşir ki, bu iş üçün anası onu danlaya bilər. Ona görə də, hazırlaşır desin: «Fincanı yerə məstan pişik saldı.» Lakin elə bu zaman Gülnazın gozü bucaqda mürgüləyən, heç nədən xəbəri olmayan məstan pişiyə sataşır. Heyvanın günahsız gorünüşü qızı sarsıdır. Qız özünü təmizə çıxacmaq üçün ona böhtan atmaq istəməsindən utanıb xəcalət çəkir. Öz hərəkətinin qəbahətini dərindən hiss edir və balaca Gülnazın bir az bundan əvvəlki fikri mərdanə bir əhvaliruhiyyə ilə əvəz olunur. M.Seyidzadənin başqa şeirlərindən də belə misallar gətirmək olar. Uzun və ləyaqətli bir yaradıcılıq yolu keçən M.Seyidzadənin əsərləri uşaqların təlim-tərbiyəsində çox mühüm rol oynamışdır. O, tarixi movzuda da xeyli əsərlər yaratmışdır. Bunlardan «Şairin gəncliyi»ni və «Səbayel gözəli»ni xüsusilə qeyd etmək olar.

2 Mikayıl Rzaquluzadənin şeiri, nəsri və tərcümələri bu günkü Azərbaycan uşaq ədəbiyyatında mühüm yer tutur. Onun əsərlərində öz kiçik qəhrəmanına dərin bir məhəbbət duyujur. O, hər şeydən səmimiyyətlə, hərarətlə yazır. Onun nəsri bəzən mənsur şeirə çevrilərək, uşaqların qəlbində silinməz izlər buraxır. Onun belə əsərlərinin birində balaca qız tutqun bir payız günü xan çinarın yerə əyilmiş budağında rəngi saralıb-solmuş bir yarpaq görərək, əlini uzadıb onun tozunu silmək istəyir. Yarpaq qopub qızın əlində qahr. Qız sarsılır. Şair yazır: «Qızcığazın körpə ürəyinin hərarətindən, ana südü kimi saf, təmiz məhəbbətindən solğun yarpaq sanki canlanır, dilə gəlir: - Gözlərin dolmasın, balacan, dərd olmasın bu sənə! Mən qocaman xan çinarın yarpağıyam, yalnız bircə yarpağı. Biz yarpaqlar gəldi-gedərik, xan çinar sağ olsun, var olsun, balacan!.. Mən də, bu solğun yarpaqlar kimi, ana torpağın qoynunda günəşin hərarətinə, yağışın rütubətinə qarışacağam, yenə xan çinara qovuşacağam, balacan! Bir gün yenə bahar gələcək, güllü-çiçəkli bahar... Səhər-səhər gün işığında xan çinarın işım-işım işıldayan yamyaşıl yarpaqları içində məni də görəcəksən, balacan, görəcəksən. Dan yelləri əsəndə, xan çinarın xışıldayan səsində, göylərə ucalan torağayın səhər nəğməsində, ana torpağın ətirli nəfəsində mənim də səsimi eşidəcəksən, nəfəsimi duyacaqsan, balacan, eşidəcəksən, duyacaqsan! Bahar gələcək, güllü-çiçəkli bahar! Xan çinar var olsun, balacan, yerli-yataql;, şaxlı-budaqlı xan çinar!» Bu cür əsərlər adama zövq verir. Bu əsərdə Andersen, Turgenev nəsrinin ətrini duyursan. Qoca xan çinar bütün əzəmət və gözəlliyi ilə qarşında canlanır. Xalqın ölməzliyi, fəlsəfəsi səndə məğrur hisslər doğurur. Uşaqlar üçün də, böyüklər üçün də təsirli yazmaq lazımdır. Həqiqi sənət əsəri təsirsiz ola bilməz. Realizm adi faktlan, adi hadisələri sadəlövh bir tərzdə təsvir etmək deyil, realist sənət ictimai situasiya ilə əlaqədar olaraq, insanın daxili aləmini, hadisələrin mahiyyətini, psixoloji prosesləri, emosional halları dərindən və yüksək bədiiliklə açıb göstərmək tələb edir. Biz dekadentliyin, sentimentalizmin ona görə əleyhinəyik ki, bu cür ədəbi məktəblərdə empirik intibalar ön plana çəkilir. Real həyatın, ağlın hökmü, böyük ictimai problemlər unudulur. Mühüm ictimai məsələləri sönük, quru bir tərzdə qələmə almağı heç bir vəchlə doğ-rultmaq olmaz. Əgər, əsər bədii cəhətdən zəifdirsə, o nə böyüklərə la-zımdır, nə də kiçiklərə. Tolstoyun dediyi kimi, uşaqlar səmimiyyəti və saxtakarlığı duymaqda son dərəcə həssasdırlar. Onlar ürəkdən gəlməyən, saxta qızıl parıltısı verən «əsəri» sevib yadlarında saxlaya bilmirlər. Uşaqlar üçün yazan istedadlı yazıçılarımızın, o cümlədən, Mikayıl Rzaquluzadənin əsərlərindəki səmimiyyəti, hərarəti, incəliyi çox qiymətləndirmək lazımdır. Mikayıl Rzaquluzadənin şeirlərində, hekayələrində texniki qüsurlar, dil xataları yox deyildir. Lakin onun əsərlərindəki səmimiyyət və bədiilik hər şeyə üstün gəlir. Mikayıl Rzaquluzadə qardaş xalqların, eləcə də Avropa ölkələrinin poeziyasına vaqif olan mədəni bir yazıçıdır. Bu, onun orijinal əsərlərində də, tərcümələrində də hiss edilir. Onun Heynedən, Hötedən, Lermontovdan, Mayakovskidən etdiyi tərcümələr mədəniyyətimizə gözəl xidmətdir. M.Rzaquluzadənin əsərlərində vətən, xalq məhəbbəti güclüdür. Eyni sözləri istedadlı şairə Mirvarid Dilbazi haqqında da demək olar. Vətənə, xalqa bağlılıq, heyranlıq onun şeirlərində sanki incə bir musiqiyə çcvrilir. Bu musiqidə elə bil ki, bahar sularının şırıltısını, yenicə qayıtmış sığırçınların, qaranquşlarm həyəcanlı səslərini eşidirik. Ağ, çəhrayı meşə çiçəklərinin rayihəsini duyuruq. Şairədə Azərbaycan təbiətinə bir vurğunluq vardır və az qala bu nəcib hiss onun zərif şeirlərinin bir leytmotivinə çevrüir. Elə bil ki, o, Azərbaycan çöllərində bitən hər otu, hər çiçəyi bütün rəngləri ilə, ətri ilə tanıyır. Elə bil ki, o, yosunlu qayalar altından qaynayıb çıxan, səhər günəşinin ziyasını almaz kimi əks etdirən bulaqların ipək dağ otlarının arası ilə axaraq çınqıllı dərəyə töküldüyünü görür. O, öz duyğularını kiçik oxucularının dərhal qavrayacağı sadə, səmimi bir dillə ifadə edir. O, yaz yağışını bir rəssam kimi təsvir edərək yazır:

3 Şimşək çaxdı uzaqlarda Quşlar susdu budaqlarda. Yağış gəldi, dağı aşdı, Çiçək-çiçəyə dolaşdı. Yağış ötdü yağa-yağa, Günəş işıq saçdı dağa Al qırmızı, əlvan, parlaq... Yel dağıtdı buludları, Yaşıllaşdı dağ otları. Dağlarımıza, çöllərimizə yağan yaz yağışının yaratdığı bu mənzərələr hansımıza tanış deyil?! Bu cür əsərlər gözəl Azərbaycan təbiətini uşaqlara sevdirməklə bərabər onların estetik zövqünü də tərbiyə edir, mənəvi aləmlərindəki işığı gücləndirir. İnsani hisslərin qanadlanmasına xidmət edir. Lakin şairə uşaqlara yalnız təbiəti sevdirməklə qalmır. Onun sərt üzünü də göstərir. Təbiətin fırtına və tufanı ilə, quraqlıq və selləri ilə ataların mübarizəsini də təsvir edir. «Günəş, külək, su və ilanın nağılı», «Babaların su həsrəti» belə əsərlərdəndir. Şairə ictimai əməyin, ictimai mübarizənin üstünlüyünü də eyni ilhamla, eyni hərarətlə tərənnüm edir. Həyatda nəyin yaxşı, nəyin pis olması haqqında da söhbət açır. Təəssüflə demək lazımdır ki, Mirvarid Dübazi və Mikayıl Rzaquluzadə kimi istedadlı, mədəni yazıçılarımız da bəzən uzunçuluq bəlasından yaxalarını qurtara bilmirlər. Məsələn, Mikayıl Rzaquluzadənin «Qaranquş yuvası», «Boz bülbülün nəğmələri», Mirvarid xanımın «Babaların su həsrəti» poemalarında mətləb xeyli uzanmışdır. Təcrübəli yazıçılarımıza xatırlatmaq lazımdır ki, bu, uzunçuluq, sözçülük deməkdir. Sözçülük isə, sənətin qatı düşmənidir. Bəzən elə poemalara rast gəlirsən ki, misraların sayı çox olmasa da, yenə uzun görünür. Çünki belə əsərlərdə müəllif kiçik bir şeirdə ifadə ediləcək fıkri yaymışdır, mətləbi uzatmışdır, məhz «poema» yazmaq istəmişdir. Qısa yazmaq, az sözlə çox fikir ifadə etmək kosmos əsrinin tələbidir. Biz uşaqlar üçün də irihəcmli romanlar, poemalar yarada bilərik. Lakin mətləb, məzmun, fikir bu həcmə cavab verməlidir. Məgər Mark Tvenin, Jül Vernin, Mayn Ridin, müasir fransız yazıçısı Simenonun və başqalarının romanlarını uşaqlar nəfəslərini çəkmədən oxumurlarmı? Müasir Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının inkişafında gorkəmli xidmətləri olan şairlərimizdən biri də Zeynal Cabbarzadədir. O, həm böyüklər, həm də kiçiklər iiçün yazan, rəvan bədii dilə, lirik ahəngə malik məhsuldar bir şairdir. Onun onlarca gözəl mahnıları kimə məlum deyil? O, həmişə səmimi və açıq qəlblidir. O, nəğmələrinin birində qəhrəman dəniz neflçilərinə müraciətlə yazır: Mən sizin üçün oxuyuram Bu şən nəğməni. Qoy eşitsin dənizdəki dostlarım məni. Əziz neftçilər, Sizdədir hünər! Bütün zəhmətkeş insanlar şairin dostudur. O, sanki hər nəğməsində uşaqlara, gənclərə xitabən deyir; «Həyatı sevin, namuslu zəhməti sevin! Yaxşı insanları sevin!» Zeynal Cabbarzadənin əsərlərində məhz şairanə bir humanizm, beynəlmiləl bir ruh vardır. Onun «Dnepr sahillərində» poeması buna yaxşı bir misaldır. Rəvan bir təblə yazılmış bu poemada şair Azərbaycan xalqı ilə Ukrayna xalqının böyük dostluğundan, bu dostluğun çətin günlərdə möhkəmləndiyindən danışır. Qardaş Ukrayna gənclərinin də bu poemanı maraqla oxumaları heç də əbəs deyildir. Zeynal Cabbarzadə gənclərin ruhunu, sevincini duyan bir şairdir. O, neçə ildir ki, «Pioner» jurnalına bacarıqla, müasir zövqlə rəhbərlik edir. Teymur Elçin və Xanımana Əlibəylinin son dövrdəki əsərləri ilə uşaq ədəbiyyatımıza təzə bir nəfəs gəlmişdir. Bu iki şairin yaradıcılığı arasında ruhən bir yaxınlıq vardır. Onların hər ikisi uşaqlar üçün təzə söz deməyə, mümkün qədər qısa, aydın və bədii yazmağa cəhd edir. Hər ikisi uşaqların qəlbinə girməyi, onların dili ilə damşmağı bacarır. Hər ikisi dünya uşaq poeziyasının

4 ən son naiiiyyətlərindən öyrənir. Lakin onlar yazı tərzi, mövzu və üslub cəhətcə bir-birilərindən tamamilə fərqlənirlər. Teymur Elçinin hələ altı yaşı tamam olmamış kiçik qəhrəmanı Yaşar gözüaçıq, oynar - gülər, zirək bir oğlandır. Civə kimi daima horəkətdədir. Daima, nə isə, təzə bir şey axtarır, özünə təzə bir sənət seçir. Gah fütbolçu olur, gah boksçu, gah şofer, gah saatsaz, gah da şair. Yaşar, eyni zamanda, tez-tez fikrə dalan, ətrafinda baş verən hadisələrin mənasını, günəşin, Ayın, ulduzların sirrini dərk etmək istəyən ağıllı bir oğlandır. O, gördüyü, duyduğu hər şeylə maraqlanır. Onun mənəvi aləmi olduqca rəngarəngdir. Onun yeni-yeni qanadlanan körpə xəyalı sanki bütün kainatı qavramaq istəyir. Onun bu narahat psixolojisi «Qızıl UIduz ; Yaşar və Nur nənə» poemasında gözəl və şairanə təsvir olunmuşdur; Gecə yandan keçib Yatır dağlar, təpələr. Yuxuya getmiş dəniz -Dincin alır ləpələr. Yatıb quşlar, balıqlar, Su üzündə qayıqlar. Yatıb güllər, çiçəklər, Yuxu görür böcəklər. Hanıı yatmış nə vaxtdır, Təkcə Yaşar oyaqdır. Budaqları əyərək Pəncərədən baxır Ay, Mehriban bir atıatək Çalır Yaşara Iayla. Sonra Yaşar onun pəncərəsinə düşən «Qız - ulduz»un kömək və bələdçiliyi ilə Aya uçur. Ulduzlar aləmini görür... Nur nənə ilə tanış olur. «Qız - ulduz» hər şeyi ona başa salır. Yaşar Ayda bizim vımpelimizi axtarır. Aydın, sadə və bədii bir dildə yazılan, maraqlı yığcam süjeti olan bu poema körpələrin xəyalını zənginləşdirir. Ayın, ulduzların bir sıra sirləri ilə onları tanış edir. Onları həqiqi dostluğa, cəsurluğa çağırır. Körpələrin psixolojisi baxımından müəllifin «Bahar, adlar, uşaqiar», «KörpəIər» və «Bip-bip» poemaları da son dövr uşaq poeziyamızm dəyərli əsərlərindəndir. Müəllif sərrast müşahidəyə malikdir, uşaqların əhvali-ruhiyyəsini yaxşı bilir. Onun əsərlərində müasirliklə milli kolorit üzvi surətdə birləşir. Onun kiçik qəhrəmanı yeni dövrün, yeni mədəniyyətin meyvəsi olmaqla bərabər, bütün təbiəti ilə, bütün xarakterik cizgiləri ilə azərbaycanlıdır. Xanımana Əlibəyli öz kiçik qəhrəmanının ictimai rəftarına, əxlaqi vərdişlərinə, məktəbə, elmə olan həvəsinə daha çox təsir göstərməyə çalışır. Onları həın əzizləyir, həm də tənqid edir. «Gülyaz» şeirində isə oxuyuruq: Hesab dərsində Xalıq Göstərdi çox «qoçaqlıq». Hər kim lovhəyə getdi, Yerindən «kömək» etdi. Dəftərdə qalıb gözü, Xalıqa bax, Xalıqa. Lövhəyə çıxıb özü Dönüb dilsiz balığa. Əlaçı oldu Gülyaz O, heç kəsi tanımaz... A Gülyaz, bu nə işdi? Yerişin də dəyişdi. Oxşatmısan Özünü Sən lap hacıleyləyə. Göyə dikmə gözünü,

5 Yıxılarsan xəndəyə. Elə bil ki, bu parçalardakı sözləri deyən, Xalıqı və Gülyazı tənqid edən müəllif deyil, uşaqların öz yoldaşlarından biridir. Burada ifadə tərzi də, xəfif istehza da məhz uşaqlara məxsusdur. Belə yaza bilmək yazıçıdan, şairdən həqiqi istedad tələb edir. Bizdə elə əsərlər vardır ki, onlarda personajın öz sözü, öz fikri, öz xəyalı yoxdur. İnsam da, ağacı da, daşı da yazıçıya, sənətkara hiss etdirən onun istedadıdır. Bu olmayan yerdə də saxtakarlıq başlayır. Xanımana Əlibəylinin «Novruz və Murtuz», «İşləməyən dişləməz» kitabları korpələrə gözəl hədiyyədir. Teymur Elçində olduğu kimi, Xanımana Əlibəylidə də körpə qəhrəmanı ərköyünləşdirmə, başını sığallama, yerli-yersiz üzünə gülümsəmə kimi sadəlövh hallar yoxdur. Hər şey, hər münasibət mədəni, ciddi və eyni zamanda, incədir. Qoy balaca qəhrəman indidən hiss eləsin ki, onun qarşısında ağıllı, ləyaqətli vətəndaş olmaq kimi bir vəzifə durur. Xanımana Əlibəyli heç bir çətinük çəkmədən yazmağı bacaran yüksək mədəniyyətli bir şairə olduğu halda az yazır. Biz ona daha məhsuldar, daha sürətli yaradıcılıq günləri arzu edirik. Şair Hikmət Ziya təmsil və nağıllarla bərabər, məktəblüərin həyatından kiçik şeirlər də yazır. Əlbəttə, bu şeirlərin içində nəzər-diqqəti cəlb edənləri vardır. Lakin şəxsən məni ən çox maraqlandıran onun təmsil yazmaq meylidir. Çünki şeirimizin bu gözəl sahəsi zəif inkişaf edir. Bizdə dildən-dilə düşən, dərin, ağıllı təmsil azdır. Ona görə də, təkrar edirəm ki, ciddi, təvazökar bir yoldaş olan Hikmət Ziyanın təmsil və nağıl yazmaq həvəsi təqdirəlayiqdir. Ədəbi tənqid onun yaradıcılığını diqqətlə izləməli və kömək etməlidi. Təmsil asan janr deyildir. O, sözə son dərəcə qənaət, böyük bir fıkri, dərin fəlsəfi bir nəticəni bir neçə misrada sərrast ifadə eləyə bilmək bacarığı istəyir. Hikmət Ziyanın «Qurbağanın səhvi», «Qanadlı pələng», «Damcı və dağ çayı» kimi mənalı, gözəl məzmunlu təmsilləri vardır. Bunlar bizə Hikmət Ziyadan daha müvəffəqiyyətli, daha bitkin əsərlər tələb etməyə haqq verir. Lakin onun nağıl və təmsilləri içində zəiflərinə daha tez-tez rast gəlirik. Məsələn, «Şəriklər» təmsilində siçovul üə xoruz şərikli buğda əkirlər. Siçovul çəkilib kənarda duraraq, bütün işləri xoruza gordürür. Xoruz əkib-becərib məhsulu toplayandan sonra siçovul ona deyir: Sünbüt qılçıqlarını, Samanları sən apar, Dolan payızı, qışı, Keyfı kok, damağı saz. Buğda da mənə qalsa, Güzəranım pis olmaz. Balaca oxucu dərhal soruşacaq: nə üçün xoruz siçovulun bu həyasız ağalığına razı olur? Əgər, xoruz qorxaq və ya axmaq idisə, bu təmsildən aydın olmaiı idi. Klassik təmsillərdəki ustalıq və gözəllik bir də ondadır ki, bu təmsillərdə təsvir olunan hadisələrlə əsl həyat arasında simvolik bir yaxınlıq, bir uyğunluq vardır. Hər bir fıkir möhkəm əsaslandırılmışdır. Hər şeydə dolayısı ilə bir həyat həqiqəti vardır. Hikmət Ziyanın «Ağlın gücü» adlı nağılında dovşanın qulağına qırxayaq girir. Yoldaşları nə qədər əlləşirlərsə, quxayağı dovşanın qulağından çıxara bilmirlər. Gedib çaqqalı köməyə çağırırlar. O da gəlib çıxara bilmir. Canavarı çağırırlar, çıxara bilmirlər, pələngi çağırırlar, o da bacarmır, axırda qarışqa məsləhət görür ki, dovşanın qulağına su töksünlər, qırxayaq boğulub ölsün. Dovşanlar sevinib qarışqanın tədbirini həyata keçirərək yoldaşlarını xilas edirlər. Mən, qırxayağın fızioloji xüsusiyyətlərinə yaxşı bələd olmadığım üçün, qarışqanın nə qədər ağıllı məsləhət verdiyi barədə söz deyə bilmərəm. Lakin bu nağılı oxuyan uşaq, o saat düşünəcək ki, «görəsən, canavar nə üçün elə bu dovşanların özlərini parçalayıb yemədi?» Axı, ondan belə xəyanət gözləmək olardı? Amma, məsələn, «Tülkü Həccə gedir» nağılında toyuqların sadəlövhlüyündən istifadə edərək, onları qırıb-çatan hiyləgər tülkünün hərəkəti uşaqlara dərhal təsir edir. Çünki burada simvolik mənada heç bir qeyri-təbiilik, heç bir uyğunsuzluq yoxdur. El təmsillərində, el nağıllarında da belədir.

6 Biz Hikmət Ziyanın təmsil yazmaq qabiliyyətinə inandığımız üçün onu tələsməyə, öz bilik və müşahidəsini durmadan artırmağa, təmsilləri üzərində dərindən düşünüb-daşınmağa, inadla işləməyə çağırırıq. Unutmamalı ki, hər təmsil, hər nağıl özü-özlüyündə tam bir aləmdir. Bu günkü uşaq nəsri haqqında düşünərkən, birinci növbədə, xəyalımda üç ədibə canlanır: Həbibə, Ələviyyə, Xalidə. Bunların nəsri müasir uşaq ədəbiyyatımızın həqiqi inkişaf yollarında olduğuna yeni bir misaldır. Xalidə Hasilova uşaqların fəaliyyətinə, kollektivdə özlərini necə aparmalarına, yoldaşlıq, dostluq münasibətinə, böyük yaradıcılıq işləri gedən mühitimizin onlara olan təsirinə daha çox fikir verir. Məsələn, «Mübarək olsun» adlı kiçik hekayəsində Zərifə, Nailə və yoldaşları martın səkkizində səhər tezdən durub, süpürgəçi Məsmə xala işə gələnə qədər onun sahəsini tər-təmiz süpürürlər. Sonra arvadı iri bir gül dəstəsi ilə qarşılayıb bayramını təbrik edirlər. Ədibə bu bir səhifəlik hekayəsində zəhmətkeş insana hörmətin gözəlliyini öz kiçik oxucularına hiss etdirir. «Yağışlı gündə» adlı hekayənin qəhrəmanı Rasim gündüz yoldaşına söz verdiyi üçün, axşam qopan tufana baxmayaraq, riyaziyyat kitabını aparıb ona çatdırır. Nəticə aydındır. Nə olursaolsun, insan öz sözünə əməl etməlidir. «Dənizdə kəpənəklər» hekayəsində dalğalar, fırtınalar arasında yaranmış şəhər balaca Ulduzun xəyalında əfsanəli bir aləmdir. Görəsən, bu şəhərdə gül-çiçək varmı? Dənizdən neft çıxaran babası o əfsanəli şəhərdə bitən güllərdən də balaca Ulduza hədiyyə gətirir. Əlləri, paltarı mazuta bulaşmış qoca neftçinin bu zərif hədiyyəsi, kim bilir, balaca Ulduzun qəlbində nə qədər gözəl hisslər doğuracaq. «Şaftalı ağacı» hekayəsində anası balaca Sevdaya yatanda gözləri yumulan, ayılanda «ana» deyən bir gəlincik alır. Gəlinciyin paltarı eynilə qapılarındakı şaftalı ağacının çiçəklərinə bənzəyir. Qız bu oxşayışın təsiri altında şaftalı ağacından bir budaq qırıb torpağa sancır. Anası soruşanda, öz gəlinciyi üçün şaftalı ağacı əkdiyini söyləyir. Anası da onu başa salır ki, hər şeyin öz vaxtı var. İndi əkilən şaftalı ağacı bit-məz... Xalidə Hasilova həyata fəal müdaxilə eləyən bir yazıçıdır, O, gəzir, müşahidə edir. Onun uzaq Qazaxıstan çölləri haqqında da «Diyarın gözəlləri» kimi şirin, maraqlı hekayələri vardır. Lakin Xalidənin bəzən hədəfə dəyməyən, əsl məsələdən yan keçən əsərləri də olur. Məsələn, «Küçəmizin adı» hekayəsində balaca Rəna küçənin adının nə üçün Ağa Nemətulla olduğunu anasından soruşur. Anası da Ağa Nemətullanın məşhur neftçi olduğunu ona başa salır. Qız anasının bu məlumatından sonra Ağa Nemətulla kimi neftçi olacağına söz verir. Doğrudanmı, ədibə, ananın verdiyi bu quru, ümumi məlumatın təsiri altında balaca Rənanın neftçi olmaq həvəsinə düşəcəyinə inamr? Əgər, bütün bunlann əvəzinə məşhur neftçinin qəhrəman həyatmdan kiçik, tutarh bir əhvalat təsvir edilsəydi, həm də ədibənin başqa hekayələrindəki kimi, bədii şəkildə təsvir edilsəydi, onun təsiri, şübhəsiz, belə gücsüz olmazdı.... Uşaq və gənclər üçün xeyli hekayə, povest və oçerklər müəllifi olan Ələviyyə öz qəhrəmanlarının mənəvi aləmində gedən prosesləri, emosional halları eks etdirməyə çalışır. Buna ən yaxşı misal onun «Dürdanə» povestidir. Ədibə balaca Dürdanənin xarici mühitlə təmasını və bu təmasın onun təbiətində, ruhi aləmində doğurduğu reaksiyaları sanki addımaddım izləyir. Ağlınıın, xəyalının hər dəqiqə, hər an irəliyə doğru qanad çaldığını, güllər-çiçəklər üzərində uçuşan kəpənəklər kimi bir hadisədən, bir mənzərədən başqasına keçdiyini görür, Dürdanə həyatda hər şeyi bilmək, öyrənmək istəyir, hər şeyə cavab axtarır. Ədibə bütün bunları uşaqların yaşına, ağıl səviyyəsinə uyğun axıcı, bədii bir dillə, səmimi bir üslubla təsvir edir. Ələviyyənin nəsrindəki bu xüsusiyyətlər, qəhrəmanlarının daxili aləminə daha çox nüfuz etmək meyli bu günkü uşaq ədəbiyyatımız üçün qiymətlidir. Lakin ədibə bəzən, elə bil, uşaqlar üçün danışdığını unudur. Məsələn, «Dürdanə» povestindəki «Sayalı nənənin nağılı» indiki uşaqları keçmişin pis günləri ilə tanış etmək nöqteyi-nəzərindən yaxşıdır. Lakin o, povesti xeyli ağırlaşdırmışdır. Bir də ki, hər bir povestdə keçmişin pisliyini təsvir etmək də vacib deyil. Bu barədə ayrıca da yazmaq olar. Hələ məktəb yaşına çatmamış və ya çatmış körpələr üçün yaranan nəsrin inkişafında Həbibənin görkəmli xidməti vardır. O, uşaqların gündəlik həyatından, onların xəyal və düşüncə aləminə, özlərinə məxsus fəaliyyətlərindən kiçik, maraqlı hekayələr yazır. O, uşaqların gözü ilə görməyi

7 bacarır. «Ata, ona de ki, çığırmasın», «Qapıya gələn qovmazlar», «Hamı deyir mən yaxşı qızam» və sairə hekayələri buna misaldır. Həbibə hekayələrin tərbiyəvi əhəmiyyət daşımasına xüsusi fikir verir. Onun dili aydındır, sadədir. Uşaqlar üçün kiçik hekayələrini maraqla oxuyurlar. Bu gözəl cəhətlərlə bərabər, Həbibənin əsərləri haqqında bir neçə tənqidi qeyd demək istəyirəm, Onun bəzi hekayələri elə təsir bağışlayır ki, elə bil, körpələr haqqında böyüklər danışır. Bu çox zaman tələsməkdən, ötəri müşahidədən doğur. Bu cür yazanda dil də ağırlaşır, mətləb də uzamr. Uşaqlar üçün yazan nasirlərdən Nəriman Süleymanovla Bayram Həsənovun mövzuları bir-birinə çox yaxındır. İkisi də yaxşı bildikləri kənd həyatından real hadisələr, səhnələr canlandırmağı bacarır. Bayram Həsənovun hekayələri əksərən qısa, yığcam olub, kiçikyaşlı uşaqların ruhuna daha yaxındır. Nəriman Süleymanov isə, ümumiyyətlə, uşaqlar üçün yazır. Onların qəhrəmanları bərkə-boşa dözümlü və qoçaqdırlar. Yalnız öz xeyirlərini güdmürlər. Dostluqda, yoldaşlıqda, xalq işində sədaqətli və möhkəmdirlər. Bu cəhətdən Nərimanın «Maral və naxış», Bayramın «Zoğallı dərədə» hekayələri xarakterikdir. Uşaqlar üçün yazan başqa müəliiflər də vardır. Bunların sırasında Fikrət Sadığı, Tofiq Mahmudu, İsa Hümmətovu, Kamran Məmmədovu, Vaqif Nəsibi, Adil Rəsulu və başqalarını qeyd etmək olardı. Mirzə İbrahimov, Rəsul Rza, Süleyman Rəhimov, Mir Cəlal, Əli Vəliyev, O.Sarıvəlli, N.Rəfibəyli, Qılman Musayev, B.Bayramov, Ənvər Əlibəyli, H.Abbaszadə, Yusif Əzimzadə, Seyfəddin Dağlı, N.Babayev, S.VəIiyev, Gülhüseyn Hüseynoğlu, S.Qədirzadə kimi ədib və şairlərimiz də ara-sıra uşaqlar üçün maraqlı əsərlər yazırlar. Göründüyü kimi, uşaq ədəbiyyatı istər formaca, istərsə də məzmun etibarilə getdikcə kamilləşməkdə, daha yeni, daha müasir keyfiyyətlər qazanmaqdadır. Lakin bu gün onun haqqında düşünərkən çox ciddi qüsurlarını da gorməyə bilmirik. Hər şeydən əvvəl, uşaq ədəbiyyatımızda bir mövzu məhdudluğu, bir meydan darlığı olduğunu qeyd etmək lazımdır. Qələmə alınan mühüm məsələlər, əsasən, bunlardan ibarətdir: kollektiv əməyi sev. Məktəbi sev. Yaxşı oxu, yaxşı işlə. Həmişə öz xeyrini güdmə. Səni əhatə eləyən əşyanı tanı. Əgər, biz uşaq ədəbiyyatına yeni və ləyaqətli bütöv insan yetişdirməyin əsas və güclü təsirə malik vasitələrindən biri kimi baxırıqsa, o zaman yalnız bu kiçik dairədə hərəkət eləyə bilmərik. Biz deyirik ki, yeni insan yaltaq olmasın. İkiüzlü və satqın olmasın. Xırda təbiətli xəbis adamların əlində alət olmasın. Öz insanlıq ləyaqətini itirməsin. Yalançı və paxıl olmasın. İzzətnəfsinin, şəxsiyyətinin ayaqlar altına düşməsinə yol verməsin. Biz istəyirik ki, bu günün yaradıcı insanı, ruhən cəngavər olsun, Məşhur rus yazıçısı Qaydarın yaratdığı Timur surəti öz mərdlik və cəsarətilə kiçik bir cəngavər deyilmi? Lakitı bizim uşaq ədəbiyyatımızda hələ Timur kimi qəhrəmanlar, cəsurlar yoxdur. Jül Vernin qəhrəmanları kimi təbiətin sirlərinə, fırtına və tufanlarına qalib gələn, ən qorxulu, ən çətin anlarda belə insanlıq ləyaqətini itirməyən adamlar, Cek Londonun qəhrəmanları kimi dəmir iradə sahibləri yoxdur. Bizdə Nikolay Ostrovskinin, Fadeyevin gözlərinə güllə sıxılanda belə «uf» deməyən qəhrəmanları da yoxdur. Məgər, Azərbaycan xalqının keçmiş cəsurluğu, bu günkü fədakarlığı ən böyük şərəfə layiq deyilmi? Yoxsa, Azərbaycan xalqının qəhrəmanlıq dastanı Koroğlu ilə bitib getmişdir?! Bizim istedadlı uşaq yazıçıları gözəl və nəcib xalqıımzın nə keçmişi, nə də indisi haqqında hələ diqqəti cəlb edəcək bir qəhrəmanlıq əsəri yaratmamışlar. Səməd Vurğun: Dağlar başı qalalardır, Babalardan yadigardır. deyəndə sinəmiz qürurla qabanr. Lakin çox təəssüf ki, o qalaları yarat-mış, o dağlarda yadelli düşmənlərlə vuruşmuş igid babalanmızın xa-tirələri bugünkü uşaq ədəbiyyatımızda unudulmuşdur. Halbuki onlann Savalandan, Qoşqardan, Şah dağmdan, Üçtəpədən, Salvartıdan gələn səsləri indi də qulaqlarımızdadır. Öz vətəninin keçmişini, indisini bilməyən, sevməyən adam ləyaqətli, bütöv insan ola bilməz. Mən ziyah (azərbaycanh) tanıyıram ki, İlisuyun harada olduğunu, haraya Şəmkir deyildiyini, Qarabağın haradan başlayıb harada qurtardığını bilmir.

8 Bilmir ki, qəhrəman şuşalıların, qarabulaqlıların, gəncəlilərin, muğanlıların, şirvanlıların, təbrizlilərin yadelli işğalçılarla aparmış olduqları Ölüm-dirim vuruşlarını tarix unutmamışdır. Bilmir ki, Ağaməhəmməd şah Şuşa qalasını mühasirəyə alanda azərbaycanlıların göstərdikləri igidliklər elə, bir qəhrəmanlıq dastanıdır. Bilmir ki, Gəncə qalasındakı qılınc səslərinin əks-sədası hələ də eşidilməkdədir. Bizim uşaqlarımız lap körpəlikdən dərk etməlidir ki, Azərbaycan xalqının igid və şərəfli bir keçmişi vardır. Dərk etməlidir ki, hələ səkkiz əsr bundan qabaq bütün dünya bilirdi ki, Nizami kimdir, Gəncə haradadır, dərk etməlidir ki, dord yüz il bundan qabaq Füzulinin misrası insan qəlbinin ən ali duyğularını tərənnüm etmişdir. Dərk etməlidir ki, Azərbaycan xalqı həmişə əyilməz və məğrur olmuşdur. Keçmişdə yaxşı nə varsa, xalq yaratmışdır, onun içindən çıxmış dühalar yaratmışdır! Vətənə, ana torpağa bağlılıq, onu sevmək, insanın təbiətində baş qaldıra biləcək xırda yaramaz ehtiraslara qalib gələn qüdrətli bir hissdir. Biz bu hissin tərbiyəsi məsələsini unuda bilmərik. Nə üçün uşaq ədəbiyyatı yaltaqlıq, ikiüzlülük, paxıllıq kimi pisliklərin üstündən keçir? Yoxsa, bizim cəmiyyətimizdə daha belə hal-lar yoxdur? Əlbəttə, bu cür düşünmək özünü aldatmaq olardı. Geridə qalmış, paxıl, xəbis, acgoz idarə başçılarının kölgəsinə sığınan yaltaqların, ikiüzlülərin bizim cəmiyyətimizə vurduqları ziyan kimə məlum deyil?! Unutmamalıyıq ki, yalnız yaxşını göstərməklə uşaqların təbiətinə təsir etmək olmaz. Biz adamlarımızı lap körpə yaşından humanizm ruhunda tərbiyə etməliyik. Lakin bizim humanizmimizin çox ədalətli bir xüsusiyyəti var; dosta dost ol, düşmənə düşmən. Dost yolunda heç nə əsirgəmə, düşmənə isə, aman vermə!.. Biz lap köhnə yaşlarından qüvvətli xarakterlər uğrunda mübarizə aparmalıyıq. Uşaqlarda öz güclərinə qüvvətli inam hissi tərbiyə etməliyik. Bir çox mənəvi eybəcərliklər məhz bu hissi itirməkdən doğur. Məsələn, məlumdur ki, paxıllar, əksərən, öz gücunə, öz istedadına inanmayan, təbiətən miskin adamların arasından çıxır. Bu günkü uşaq ədəbiyyatımızın ciddi qüsurlarından biri adı dillərə düşən ümumiləşmiş kiçik qəhrəman surətinin yaranmamasıdır. Halbuki bizim dahi el ədəbiyyatımız bu cür qəhrəmam çoxdan yaratmışdır. Ağıllı, kələkbaz, məzəli cırtdanın nağılları uşaqların yadına düşəndə üzlərində xoş bir təbəssüm zahir olur, Cırtdan hər bir çətinlikdən çıxmagı, özündən çox-çox güclü nəhənglərə - ayılara, canavarlara qalib gəlməyi bacarır. Cırtdan babasını, qoca nənəsini sevir. Cırtdanın bütün hərəkətlərində bir nikbinlik, bir yumor vardır. Uşaq yazıçılarımız nə üçün el ədəbiyyatının bu gözəl təcrübələrindən istifadə eləmirlər? Bu nöqteyi-nəzərdən məsələn, Fikrət Sadığın «Cırtdan rəsədxanada» poeması maraqlıdır. Qoca nənəsi üçün odun şələsi aparan cırtdan nağıllardan çıxıb Cəngi meşəsindəki rəsədxanaya gəlir və şair onun bu yeni dünyaya olan maraq və heyranlığını çox təbii və gözəl təsvir edir. Məşhur italiyan uşaq yazıçısı Conni Rodarinin nağıllarındakı kiçik oğlan, Aleksey Tolstoyun məşhur Buratino surəti də belə qəhrəmanlardandır. Uşaqlar üçün irihəcmli romanlar, povestlər yazmaq lazımdırmı? Şübhəsiz lazımdır. Dünya ədəbiyyatında bunun ən gözəl nümunələrini Mark Tven yaratmışdır. «Şahzadə və dilənçi», «Tom Soyerin macəraları», «Heklberri Finnin macəraları» dünya uşaq ədəbiyyatının şah əsərlərindəndir. Marşakın, Çukovskinin, Conni Rodarinin gözəl yaradıcılığı göstərir ki, biz uşaqlar üçün ən böyük məsələlərdən də, məsələn, hətta dövlətlər arasındakı münasibətdən də yaza bilərik. Lakin belə şeyləri uşaqların ruhuna uyğun, onların anlayıb başa düşəcəkləri bir dillə ifadə etmək üçün həm dərin bilik, həm də istedad və ustalıq lazımdır. Xarici ölkələr, onlardakı həyat bizim uşaq ədəbiyyatımız üçün toxunulmamış, örtülü bir aləm olaraq qalmaqdadır. Təbiidir ki, mövzu dairəsi nə qədər geniş, nə qədər rəngarəng olsa, uşaqların dünyagörüşünə, zehni inkişafına, mədəni yüksəlişinə o qədər müsbət təsir göstərər. Maarif naziri, professor Mehdizadə bu yaxınlarda, «Müəllim qəzetində çap etdirdiyi qeydlərində müasir elmin, texnikanın uşaq ədəbiyyatına təsiri məsələsini çox düzgün qoymuşdur. Bu iki yaradıcılıq prosesi həmişə bir-birilə əlaqədar olmuşdur. Atom enerjisinin tapılması və istifadə edilməsi, kosmosun fəthi, Aya, ulduzlara gedən maşınlar, «düşünən» mexaniki adam və sairə və sairə, uşaq-gənclər ədəbiyyatı üçün son dərəcə maraqlı bir mövzu və material mənbəyidir, ilham və romantika

9 mənbəyidir. Lakin uşaq və gənclər ədəbiyyatı iyirminci əsrin bu böyük möcüzələrindən çox-çox geridə qalmışdır. Bu ədəbiyyatın səhifələrindən səmaya baxanda, əksər hallarda, Ay yenə də «göylərin solğun bənizli gəlini, ulduzlar da nəhəng bir tağ üzərinə düzülmüş daş-qaşdır.» Emin Mahmudov və Namiq Abdullayevin elmi-fantastik əsərlər yazmağa təşəbbüs etmələri yaxşı hadisədir. Lakin onların yaradıcılıq inkişafı çox ləng gedir. Əsrin sürəti, elmi vüsət əsərlərimizdə duyulmalıdır. Sən hiss etməlisən ki, bu əsər məhz iyirminci əsrə mənsubdur. Bu nöqteyi-nəzərdən uşaq və gənclər üçün yazan dramaturqlarımızm da fəaliyyətində xeyli kəsir vardır. Son illərdə Bakı Uşaq yə Gənclər Teatrında Yusif Əzimzadənin, Qeybulla Rəsulovun, Rauf İsmayılovun, Ramiz Heydərin, Firidun Ağayevin, İsgəndər Coşqunun, müəllim Teymur Məmmədovun pyesləri göstərilmişdir. Onlardan «Anacan», «Nəsrəddin» (Yusif Əzimzadə), «Əlvida, Hindistan» (Qeybulla Rəsulov), «Son məktub» (Rauf İsmayılov), «Zəng səsləri» (Ramiz Heydər), «Xoruz» (Firidun Ağayev) uşaqların rəğbətini qazanmış və xeyli müddətdir ki, səhnədən düşmürlər. Bu pyeslərdə səmimi yazılmış, müvəffəqiyyətlə tamaşaya qoyulmuş səhnələr vardır. Onların quruluşları rejissor işi cəhətdən də diqqəti cəlb edir. Bu pyeslər haqqında vaxtında yazıldığından mən onların geniş təhlil-tənqidindən vaz keçərək, uşaq və gənclər dramaturgiyasının əsas qüsurlarını qeyd etmək istəyirəm. Uşaqlar üçün yazılan səhnə əsərlərinin əksəriyyətində bir dayazlıq, bir adilik və qeyri-təbiilik vardır. Yüz dəfə deyilmiş, çeynənmiş bir fıkrə əsasən sadəlövh bir tərzdə dayaz, standart hadisələr uydurulur. Səhnəyə çıxarılan personaj süni, primitiv mühakimələr yürütməyə, bəzən güldürmək, bəzən ağlatmaq xatirinə gülünc hərəkətlər etməyə, gülünc sözlər danışmağa başlayır. Hər şeydə bir çılpaqlıq, bir səthilik duyulur. Mənfı adamlar öz pisliklərini hər addımda nümayiş etdirirlər. Ağılsız hərəkətlər, etiraflar edirlər. Tamaşaçını heç bir zəhmətə salmadan, heç nə düşünməyə vadar etmədən özləri-özlərini ifşa edirlər. Belə əsərlərin müəllifləri unudurlar ki, heç kəs ayranına turş deməz! Heç kəs doşünə döyüb öyünməz ki, «görürsünüz, mən necə pis adamam...» Yüz dəfə təkrar edib demək lazımdır ki, biz, uşaqlarımızı mərdlik, igidlik, alicənablıq ruhunda tərbiyə etməliyik. Bizim müsbət qəhrəmanlarımız məhz bu tələblər əsasında yaranmalıdır. Xalq ölməzdir. Xalqın böyük ənənələri həmişə yaşayır, böyük ürəkləri həmişə ləyaqət və iftixar duyğuları ilə döyündürür. Biz lap körpəlikdən uşaqlarımızda xəbislərə, satqınlara, vətənə, xalqa xəyanət edənlərə qarşı dərin və amansız nifrət oyatmalıyıq. Biz özünü, öz xalqını, onun böyük idealını, keçmişini, gələcəyini dərk etməkdə uşaqlarımıza kömək etməliyik. Uşaqlar üçün yazılan səhnə əsərlərinin ciddi qüsurlarından biri də arxaizmdir. Dramaturqlarda yeni ifadə tərzi, yeni dramatik yollar axtarıb tapmaq meyli hiss olunmur. Biz, cəmiyyətin inkişafı ilə əlaqədar olaraq meydana çıxan yeni məzmunu, yeni ideyaları daha parlaq surətdə ifadə eləyə bilən yeni üsullar, yeni formalar axtarıb tapmağa məcburuq. Bu zamanın tələbidir. Yenilik məzmunda olduğu kimi, formada da zəruridir. Yenilik axtararkən ağıllı cəsarət lazımdır. Ləyaqətli ənənələrə arxalanmaq lazımdır. Yuxarıda dediyim kimi, bir sıra yaxşı tamaşalar verən Uşaq və Gənclər Teatrının yenilik axtarışları, Moskvada və başqa şəhərlərdə qazandığı müvəffəqiyyətlər təqdirəlayiqdir. Teatrda Z.Nemətov, K.Həsənov, U.Rəfıli kimi bacarıqlı rejissorlar, A.Seyidov, F.Xəlilov kimi istedadlı rəssamlar işləyir. Lakin Uşaq və Gənclər Teatrı yeni və dəyərli səhnə əsəri uğrunda zəif mübarizə aparır. Respublikamızın təcrübəli dramaturqları ilə teatrın əlaqəsi yox dərəcəsindədir. Teatrda yetişən, uşaqların rəğbətini qazanan artistlər bəzən başqa teatrlarda daimi işə gedirlər. Guya ki, bu teatra şöhrətli artist lazım deyilmiş. Əksinə, biz, başqa teatrlarda olduğu kimi, Uşaq və Gənclər Teatrında da istedadlı, bacarıqlı sənətkarların yetişməsinə çalışmalıyıq. Uşaq ədəbiyyatının nəşri də çox mühüm məsələdir. Uşaqlar üçün çap olunan əsərlərin bədii tərtibatı son illərdə xeyli yaxşılaşmış, xeyli müasir olmuşdur. Məsələn, 1964-cü ildə «Azərnəşr» el ədəbiyyatı əsasında «Getdim, gördüm» adlı bir kitab buraxmışdır. Kitabdakı əsərləri Əhliman Axundov toplamış, şəkilləri isə istedadlı rəssam Elçin Məmmədov çəkmişdir. Elə bil ki, rəssamın müasir zovqü, novatorluğu uşaqlar üçün yaranmış gözəl el sözləniiə yeni bir ruh, yslub, yeni bir təravət vermişdir. Elə bil ki, hər şəkildə, hər detalda, nə isə, tamam yeni bir sevinc, yeni

10 bir xoşbəxtlik işığı var... Demək nəşriyyat orqanlarımız kitabların bədii tərtibatında Elçin Məmmədov kimi novator rəssamlardan nə qədər çox istifadə eləsələr, o qədər düzgün hərəkət etmiş olarlar. Arxaizm məzmunda da, formada da dözülməzdir. Əlbəttə, uşaq ədəbiyyatının nəşrində bəzən ciddi nöqsanlara da rast gəlirik. Kitablar bəzən pis kağızda, pis şriftlərlə çap olunur. Şəkillər bəzən zövqsüz və arxaik olur. «Göyərçin» jurnalının rolunu xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Körpələr arasında çox yayılan bu jurnal axır illərdə yaxşı çıxır. Əsərlərin məzmununda da, bədii tərtibatında da bir təzəlik hiss olunur. Məlumdur ki, bizim uşaq yazıçılarımızın əsərləri Moskva nəşriyyatlarında da ara-sıra çap edilir. Məsələn, Süleyman Vəliyevin neçə illər bundan qabaq yazmış olduğu «Şor cüllütü» povestinin az vaxtda üç dəfə nəşr edilməsi yaxşı hadisədir. Lakin bu azdır. Bir çiçəklə bahar olmaz. Uşaq ədəbiyyatımızın ən yaxşı əsərləri tərcümə olunub ümumittifaq miqyasına çıxarılmalıdır. Bizdə geniş təbliğ və təqdir olunmalı uşaq ədəbiyyatı yaranmaqdadır. Ümid edirik ki, bu ədəbiyyat yeni-yeni gözəl əsərlərlə daha da zənginləşəcəkdir!.. «Azərbaycan» jurnalı, N12, 1966-cı il