M Ü N D Ə R İ C A T GƏNCƏ DÖVLƏT UNİVERSİTETİ SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 Təbriklər... 5

Transkript

1

2 M Ü N D Ə R İ C A T GƏNCƏ DÖVLƏT UNİVERSİTETİ SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 Təbriklər... 5 ZAHİD XƏLİL Ana südü HƏSƏNBALA SADIQOV Folklorumuzun Sədnik fenomeni və ya alim ömrünün akkordları...19 ƏLVAN ƏLİYEV Unikal şəxsiyyət ŞAKİR ALBALIYEV 80 yaş qırmızı ekvator qurşağı ABBAS SƏMƏDOV Görkəmli alim, mahir pedaqoq, istedadlı folklorşünas, professor Sədnik Paşa Pirsultanlının 80 illik yubileyi münasibətilə parlaq xatirə MAŞALLAH XUDUBƏYLİ Folklorumuzun müdrik ağsaqqalı МЯТАНЯТ ЙАГУБ ГЫЗЫ Sяййащ алим TACİR SƏMİMİ Səksən yaşın işığında SAHİB İBRAHİMLİ Xalq yaradıcılığına məhəbbətlə QASIM QIRXQIZLI Sədnik Paşa Pirsultanlının poetik dünyası SEVİNC MÜRVƏTQIZI "Aşıq Şəmşirin poetik aləminə səyahət" təqdim olundu A.SAVALAN Aşıq Şəmşir poeziyası yeni araşdırmada ŞAKİR ƏLİFOĞLU Aşıq Şəmşir sənətinə ehtiram SƏDNİK PAŞAYA HƏSR OLUNMUŞ ŞEİRLƏR MƏMMƏD ALİM Sədnik Paşa Pirsultanlı FƏRİDƏ ƏBÜLFƏZ QIZI 80 ili yaşamağa hünər gərək ƏHMƏD FƏRHAD Ağa CƏLİL CAVANŞİR Müsahibə Sədnik Paşa Pirsultanlı haqqında

3 2008-ci ilin sentyabr ayında Gəncə Dövlət Universitetinin 70 illiyi tamam oldu. Bu münasibətlə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev cənabları 27 nəfər müəllim və professor heyətini müxtəlif fəxri adlarla təltif etdi. O cümlədən Dünya ədəbiyyatı və ən yeni ədəbiyyat kafedrasının professoru Sədnik Xəlil oğlu Paşayev də Tərəqqi medalı ilə təltif olundu. Sədnik müəllimi Tərəqqi medalı alması münasibəti ilə Azərbaycan Respublikasının Təhsil Naziri Misir Mərdanov və GDU-nun professoru, şair Sədnik Paşa Pirsultanlı 22 aprel 2009-cu il 3

4 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 İlhamla sabaha, Sabahdan sabaha, Millət bu gözlə baxır, Gələcəyə, sabaha. İlhamla Mehriban, Bu millətin gücüdür. Onlar bu mill ət üçün, Həm qardaş, həm bacıdır. Ulu öndərim Heydər, Millətimin tacıdır. Bu gü n fəxr edir Vətən, Millətimiz öyü nü r. Sağlam bir ürək kimi, İftixarla döyünür. Bu gü nlər oğlun, qızın, İlhamla öyünür, Mehribanla öyü nü r. Bu xoş gündən güc alıb, Bü tü n vətən sevinir, Bü tü n mill ət sevinir. Hörmətli Sədnik Paşayev! Həmişə qürur duyduğum Gəncə Dövlət Universitetinin bir məzunu olaraq Universitetin 70 illik yubileyi və möhtərəm prezidentimiz İlham Əliyev cənablarının sərəncamına əsasən Tərəqqi medalı ilə təltif olunmanız münasibətilə Sizi səmimi qəlbdən təbrik edir, uzun ömür, can sağlığı, neçə belə nailiyyətlər arzu edirəm. Serhat AKTAŞ, Gəncə Azərbaycan-Türkiyə Özəl liseyinin müdiri S ƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI 4

5 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI cu il may ayının 20-də folklorşünas alim Sədnik Paşa Pirsultanlının 80 yaşı tamam oldu. Gəncə Dövlət Universitetində o, 40 ildir ki, dərs deyir. Universitet rəhbərliyi onun yubileyini yeni dərs ilində keçirməyi qərara almışdır. Alimin 80 illiyi ilə əlaqədar ölkələrdən və bölgələrdən təbrik məktubları gəlir. Biz həmin məktubları hissə-hissə Pirsultan jurnalında dərc edirik. Əlbəttə, nəticədə bunlar toplanıb kitab halında nəşr olunacaq. Ç ox hörmətli Sədnik müəllim! Sizi çağdaş folklorşünaslığımızın ən görkəmli zəhmətkeş və məşhur nümayəndələrindən biri kimi 80 illik yubileyiniz münasibətilə ürəkdən təbrik edirəm. Azərbaycan folklorunun toplanması və tədqiqinə böyük xidmətləri olan bir ədəbiyyatşünas kimi siz folklorşünaslıq elmimizin inkişafına ciddi töhfələr vermişsiniz. Müxtəlif zamanlarda çap etdirdiyimiz monoqrafiyalar, folklor antologiyaları folklorşünaslığın tarixində silinməz izlər buraxmışdır. Siz bir el ağsaqqalı və dost kimi də böyük etibar qazanmışsınız. Sizi bir daha ürəkdən təbrik edir, Sizə möhkəm can sağlığı, daha böyük yaradıcılıq uğurları arzulayıram. İSA HƏBİBBƏYLİ, Naxçıvan Dövlət Universitetinin rektoru,

6 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 On illər boyu el sözümüzü, füsunkar əfsanələrimizi sevərək toplayan, duyaraq araşdıran, bu gedişatda özü də əfsanələşən əziz Sədnik müəllimin 80 yaşı yalnız onun doğmalarının, ailəsinin bayramı deyil, bizim də bayramımızdır. Bu dəyərli ömrün 54 ili millətə xidmətə sərf edilibsə, demək Sədnik müəllimin varlığı da milli ruhumuzun ayrılmaz bir parçasına çevrilib. Demək Sədnik müəllimin doğum günü və yuvarlaq ildönümü də ədəbi və mədəni həyatımızın bayramlarındandır. Əziz Sədnik müəllim, Sizə cavan ürəyinizdəki böyük niyyətləri gerçəkləşdirmək və xalqımızı yeni-yeni qiymətli əsərlərinizlə sevindirmək üçün bundan da çoxlu sağlam və fərəh dolu illər diləyirəm. Bayramınız, bayramımız mübarək olsun! Rafael Hüseynov, AMEA Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan ədəbiyyatı muzeyinin direktoru, millət vəkili

7 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 Hörmətli Sədnik müəllim! 80 illik yubileyiniz münasibətilə Sizi səmimi qəlbdən təbrik edir, Sizə möhkəm can sağlığı, uzun ömür diləyirəm. Fürsətdən istifadə edərək, aşıq ədəbiyyatı və folklorun inkişafı üçün göstərdiyiniz xidmətlərə görə təşəkkür edir, qarşıdakı işlərinizdə uğurlar arzulayıram. HULUSİ KILIÇ, Türkiyə Respublikasının Azərbaycandakı səfiri Sizi 80 illik yubileyiniz münasibətilə ürəkdən təbrik edirəm. Sizə can sağlığı, uzun ömür, müvəffəqiyyətlər arzu edirəm. ƏRŞAD ÖMƏR İSMAYIL İraq Respublikasının Azərbaycandakı səfiri Sevgili Pirsultanlı 80-ci ad günün kutlu olsun. Nice yıllara hemişe birge. Selahettin DİKMEN, Milli Egitim Bakanlığı, Genel müdür yardımcısı, Ulu Hocamız sekseninci ildönümünü izzet və hörmetle kutlarız. Sizinle kurur duyarık ve sizi çokçok severiz. YILDIZ SAYSAL Pirsultan torunlarından Ailəmiz və əmək kollektivi adından Sizi yubileyiniz münasibəti ilə ürəkdən təbrik edir, Sizə ilk növbədə cansağlığı, uzun ömür arzulayıram. Sizinlə gözəl insan, böyük şəxsiyyət, qayğıkeş müəllim kimi həmişə fəxr edirik. NAZİM BABABƏYLİ, Milli Aerokosmik Agentliyi şöbə rəisi, Naxçıvan MR deputatı,

8 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 Hörmətli Sədnik müəllim! Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Folklor İnstitutu Sizin anadan olmağınızın 80 illik yubileyini Azərbaycan mədəniyyətinin möhtəşəm hadisəsi kimi qiymətləndirib, yubiley sevinclərinə qoşulur. Hörmətli professor, Azərbaycan folklorşünaslıq elminin inkişafında Sizin əvəzolunmaz xidmətləriniz vardır. Siz uzun onilliklər ərzində hər cür əzablara sinə gərib milli folklorumuzun toplanması, təbliği və tədqiqi sahəsində son dərəcə böyük uğurlar əldə etmisiniz. Sizin sayənizdə milli folklorumuzun minlərlə incisi itib-batmaqdan xilas olmuşdur. Biz Sizin çoxsaylı kitablarınızı elmə və xalqa sədaqətlə xidmətin parlaq təzahürləri kimi qiymətləndiririk. Hörmətli Sədnik müəllim. Siz bütün ömrünüzü əyalətdə yaşasanız da, həmişə Azərbaycanın elmi və mədəni həyatının ön cərgəsində olmusunuz, öz parlaq fəaliyyətinizlə əyalətdə yaşamağın, ətalətdə yaşamaq olmadığını hamıya sübut etmisiniz. Sizin AMEA Folklor İnstitutundakı fəaliyyətiniz geniş və məhsuldardır. Kollektivin hər bir üzvü Sizi özünə doğma sayır və öz bilik və bacarıqlarınızı onlardan əsirgəmədiyinizi çox yüksək qiymətləndirir. Siz bu gün coşğun elmi fəaliyyətlə məşğulsunuz. Ardıcıl şəkildə çap olunan kitablarınız və məqalələriniz bizləri sevindirməklə yanaşı, əsl alim ömrünü necə yaşamağı da bizlərə öyrədir. Əziz Sədnik müəllim, biz Sizi çox sevir, Sizə uzun ömür, can sağlığı və yeniyeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq. Hüseyn İSMAYILOV, AMEA Folklor İnstitutunun kollektivi və institutun direktoru, filologiya elmləri doktoru, professor Qocaman alim, əvəzsiz ziyalı, dəyərli insan Sədnik Paşa Pirsultanlını 80 illik yubileyi münasibəti ilə Çölçülər ədəbiyyat birliyi adından təbrik edir, ona bundan sonrakı həyatında can sağlığı və yaradıcılıq uğurları arzulayırıq. Raqif Raufoğlu, Bəxtiyar Elcan, Xanəmir Qocaman alim, əvəzsiz ziyalı, gözəl şairimiz, gənclərin xeyirxah dostu S.P.Pirsultanlı! Sizin 80 illik yubileyinizi səmimi qəlbdən təbrik edirəm. Sizə uzun ömür, can sağlığı arzulayıram. Əsəd NƏSİRLİ, BSU-nun Yaradıcılıq fakültəsinin dekan müavini

9 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 Ç ox hörmətli Sədnik müəllim! 80 illik şərəfli ömür yaşayan elimizin ağsaqqalını, 50-dən çox kitabın müəllifini, Gəncə Dövlət Universitetinin 40 illik mənəvi sirdaşını, qəlbinin kökləri saz üstündə köklənən böyük folklorşünas, vətənpərvər alimi, istedadlı araşdırmaçı, mahir tədqiqatçı, əsatir və əfsanələrimizin ustad bələdçisini, nəhayət gözəl insanı bağrıma basır, ürəkdən təbrik edirəm, can sağlığı arzulayıram. ZƏLİMXAN YAQUB, Xalq şairi Mayasını qocaman Kəpəzin abı-havasından, dadını-duzunu nazlı Göygölün ağ suyundan götürmüş, ömrünü-gününü, bütün mənalı həyatını xalq inciləri, əfsanə, bayatı, atalar sözləri, rəvayətlər toplamağa həsr etmiş beyini yanar, qəlbi qaynar Sədnik müəllim Sizin 80 illik yubileyinizi körpə uşaq səmimiyyəti, pirani qoca müdrikliyi, comərd cavan sevinci ilə ürəkdən təbrik edirəm. Azərbaycanın sənin tək kişilərə ehtiyacı çoxdur çox. Cəfər CƏFƏRLİ, AMİ-nin Salyan filialının baş inspektoru, tələbəniz, Folklorumuzun cəfakeş məcnunlarından olan elimizin iftixarı Sədnik Paşayev öz ömür sarayına 80-ci qızıl kərpici qoydu. Əfsanələrimizə, rəvayətlərimizə elə könül verib ki, öz ömrü də əfsanələşdi, rəvayətləşdi, folklorlaşdı. Sədnik Paşayev kimi məşhurlaşıb, Pirsultanlı kimi folklor dünyasının sultanlarından birinə çevrildi. Bu da taleyin bir yazısı imiş. 80 il özü üçün yox, folklorumuz üçün yaşamalı, türk ellərinə məxsus folklor mühitlərinin adından danışmaq ixtiyarı qazanmalı imiş. Əziz Sədnik müəllim Sizin 80 yaşınız folklorda məcnunluğun zirvəsidir. Elə o zirvədəcə Sizi Naxçıvan qaydasınca təbrik edirik. Məhərrəm CƏFƏRLİ, Rafiq BABAYEV, AMEA Naxçıvan bölməsinin folklorşünaslıq şöbəsi, professor

10 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 Sayın prof. Sednik Pirsultanlı. 80 yaşını doldurmanız sebebiyle, sizi candan və gönülden kutluyor, nice sağlıklı ve başarılarla dolu yıllar niyaz ediyorum. Anadoludan göçüb, kanınızda taşıdığınız Türklüğün kabiliyyetlerini 7 göbek sonra bile, ecdadına yakışır şekilde devam ettirmeniz Sizin için olduğu kadar bizler için de gurur vesilesidir. Pir Sultan Abdalın neslini yaşatmanız ve ona layık torunlar torunu olmanız yanında, asıl önemli olan verdiginiz eserlerle Türk Milletine ruh ve şüur vermenizdir. Gence Devlet Universitetinde professor olaraq öğrencilerinize aktardığınız şüur kitaplarınızla dalga-dalga Anadoluya, Azerbaycana ve bütün türk dünyasına yayılmaktadır. Halka hizmeti mukaddes kabul eden bir mütevazi hoca olarak Sizi, tekrar tebrik ediyor, halkın ve halka hizmetin kiymetini ifade eden şu sözlerinizi dağa, taşa yazılası gerekli sözler olaraq kabul ediyorum. Ağa olma vatanına taş taşı, El gülende ben de gülmüşem oğul, Halkın attığı taş düşer uzağa, Yıkılırsın halk kaldırır ayağa. 250 milyonluk Türk Milletini, Sizin gibi halka hizmet edenleri çoksa elbette halk ayağa kalkacaktır. Gözlerinizden öpüyorum. PROF. DR. TURAN YAZGAN, Türk Dünyası Araştırmaları vakfı Sayın professor Sednik Paşa Pirsultanlı 80 yaşınız sebebiyle Sizi kutluyor, başarı və sağlık diliyoruz. Dedeniz Pir Sultan Abdalın adına kurulmuş olan Alevi Bektaşi Federasyonu üyeleri, tüm alevi türkler Sizi kutluyor və seviyor. Ustadımız Pir Sultan Abdalın torunu gibi onun neslini yaşatmanız bizleri memnun ediyor. Siz bizlerin onur və kurur yerisiniz. Degerli eserlerinizi her kes aleviler və alevi olmayanlar taktir etmektedir. Tüm aleviler adına Sizi kutluyoruz. Siz çağımızda türk ilminin, türk şiirinin Pir Sultan Abdalısınız. Pir Sultan Abdala layık olan 80 yaşlı güzel bir torunsunuz. Nice mutlu yıllar Yüce Allahdan temenni ediyoruz. Sayın Prof. Dr. Sednik Paşa Pirsultanlı Göndermiş olduğunuz kitaplar Ankara Şubemize ulaşmışdır. Çok teşekkürler... Sevgi və saygılarla. PİR SULTAN ABDAL KÜLTÜR DERNEĞİ GENEL MERKEZİ

11 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 Sayın prof. Dr. Sednik Paşa Pirsultanlı Degerli hocamız! Sizi içden dileklerimizle kutluyoruz. Türk dünyası için yapmakda olduğunuz işler her bir türkün sevgisini kazana bilmişdir. Doğu halk şiirleri adlı çalışmalarımızda da büyük katkılarınız olmuşdur. Bu nedenle Size her zaman borçluyuz. Bilim adamının yapa bileceği işlerin ötesini yapa bildiyiniz için de tebrik ediyoruz. Ayrıca sekseninci doğum gününüzü kutluyoruz! Tanrı yardımcınız olsun. Tanrı Sizi korusun! Sevgi ve saygılarla. Prof. Dr. Orhan Bahçivan araşdırmacı, Almaniya Bekir Karadeniz şair, çevirmen, araşdırmacı, Almaniya, Degerli hemyerlim, ustadımız, Türk dünyasının kocaman bilim adamı Sednik Paşa Pirsultanlı! Merhaba hocam! Benim dedelerim Osmanlı-Sefevi savaşında Genceden Türkiyeye (Osmanlıya) köç etmişler. Sizin gibi degerli bir hemyerlimin oldugunu malesef ki, internetde ogrene bilmişim. Ben avukat olaraq Silfkede çalışıyorum. Andız edebiyyat konalgasının (dergisinin) yönetmenligini yapıyorum. Sizinle irtibat kurmak, şiirlerinizle və öykülerinizle yakından tanışmak isterim. Sizin büyük bir bilim adamı olduğunuzu Türkiyemizde her kes konuşuyor. Degerli hocam! Ne tesadüf ki, Siz benim dedelerimin yaşadığı topraklarda, bense Sizin dedelerinizin yaşadığı topraklardayım. Şükürler olsun ki, siz de, ben de türk topraklarında, güzelim türk vatanında yaşıyoruz. Ortak dostumuz Celil Yurtseven Sizin 20 mayısta seksen yaşınıza girdiyinizi söyledi. Sizi içden duyğularla kutluyorum. Büyük başarılarınızın hiç bitmeyeceğine bütün kalbimle inanıyorum. Sevgi ve saygılarla. A.UĞUR OLGAR, Türkiye,

12 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 Əzizim Sədnik müəllim! Göndərmiş olduğunuz Pirsultan jurnalını və mənə həsr etdiyiniz şeirləri aldım. Çox sevinirəm ki, Sizin kimi böyük alim mənim haqqımda xoş sözlər deyir. Yaradıcılığıma stimul verəcək yazılarınıza görə də Sizə çox təşəkkür edirəm. Ümid edirəm ki, bundan sonra bizim əməkdaşlığımız daha sıx və daha intensiv olacaqdır. Avropada yaşayan türklər, özəlliklə Almaniya türkləri sizləri sevir. Sizin yaradıcılığınızın ana xətti olan folklor tədqiqatlarınız Avropa və dünyada türklərin əsil tarixini təbliğ edir. Bizim bu gün diasporçu kimi göstərdiyimiz çabalarımızda Sizlərə böyük ehtiyacımız var. Biz inanırıq ki, Azərbaycan naminə, Türk dünyası naminə görəcəyimiz işlərdə hər zaman bizləri dəstəkləyəcəksiniz. Bildiyim qədər 20 may 2009-cu ildə 80 yaşınız tamam olur. Bu münasibətlə Sizi səmimi qəlbdən təbrik edirəm. İnanıram ki, ömrünüzün bu müdrik çağında enerjili və daha məhsuldar işləyəcəksiniz. Siz türk millətinin ən dəyərli şəxsiyyətisiniz. Bir türk alimi üçün bundan şərəfli məqam ola bilməz. Bir daha Sizi təbrik edirəm və dostluğumuzun, elmi əməkdaşlığımızın daha davamlı, intensiv olacağına inanıram. Hörmət və sevgilərlə: Nuridə Atəşi, Şairə, Almaniyada Nizami adına Mədəniyyət İnstitutunun direktoru Ç ox hörmətli Sədnik Paşa Pirsultanlı! Sizin 80 yaşınızı səmimi qəlbdən təbrik edir, Sizə möhkəm can sağlığı arzu edirəm. Biz Avropada yaşayan Azərbaycan türkləri Sizin kimi böyüklərimizlə, alimlərimizlə hər zaman fəxr etmişik. Bir alim kimi çəkdiyiniz zəhmətlər bizlərin baş ucalığı, sevincimiz və onurumuzdur. Sizə daha böyük yaradıcılıq uğurları və möhkəm can sağlığı arzulayıram. Bütöv və qüdrətli Azərbaycanda görüşmək arzusu ilə. Bülent Gürçam, Belçika-Azərbaycan evinin sədri

13 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 Sədnik Paşa Pirsultanlı- 80 Türk dünyasının tanınmış folklorşünası Sədnik Paşa Pirsultanlının mayın 20-də 80 yaşı tamam oldu. Bütün həyatını xalq ədəbiyyatı incilərinin toplanmasına və tədqiqinə həsr edən qocaman alim Sədnik Paşa Pirsultanlı yazıb yaratdığı müddətdə xalqımızın elm xəzinəsinə 50-dən artıq kitab və yüzlərlə məqalə bəxş etmişdir. Türk dünyasında sevilib-sayılan Sədnik Paşa Pirsultanlı bütün türk xalqının ozan-şairi olan Pir Sultan Abdalın soyundandır. Türk dünyasında ağızdan ağıza keçib qorunan ədəbi incilərimizi toplayan, tədqiq edən, xalqa çatdıran Sədnik Paşa Pirsultanlı yorulmaz alim və xalq ədəbiyyatı bilicisidir. Çalışdığı kollektivin əzizi olan, tələbələri tərəfindən sevilən Sədnik Paşa Pirsultanlını 80 illik yubileyi münasibəti ilə Region-Xəbər qəzetinin əməkdaşları səmimi qəlbdən təbrik edir, dəyərli alimimizə, ustad folklorşünasımıza uzun ömür, yeni-yeni uğurlar arzulayırıq. İnanırıq ki, bu yorulmaz insan 100 yaşında da bu cür həyat eşqi ilə dolu olacaqdır. Region Xəbər qəzeti, 3, səh 16 Respublikamızın hörmətli, çox cəfakeş, Azərbaycan folklorunun tədqiqində böyük xidmətləri olan, Azərbaycan folklorunu xaricdə də təbliğinə çox əmək sərf eləmiş alim, yazıçını 80 yaşının tamam olması münasibəti ilə təbrik edir, can sağlığı və yaradıcılığında daha çox müvəfəqiyyətlər arzu edirəm. Yunis Nurməmmədov, GDU-nun dosenti 13

14 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 Hörmətli Sədnik müəllim! Sizi, Azərbaycan-türk dünyasının böyük folklorşünas alimini 80 illik yubileyiniz günündə ürəkdən təbrik edirəm. Siz altmış ilə yaxın bir müddətdə saysız-hesabsız folklor nümunələrimizi ölkə-ölkə, diyar-diyar, oba-oba, kənd-kənd gəzib ilkin mənbələrdən toplamaqla, araşdırmaqla, kitablara çevirib geniş oxucu kütləsinə təqdim etməklə, xalqın özünə qaytarmaqla Sədnik Paşa Pirsultanlı imzasını ədəbi irs, elm və mədəniyyət tariximizdə ömürləşdirmisiniz. Əziz qocaman, ucaman və ustad qələm qardaşım, Siz Gəncə Dövlət Universitetinin professoru, filologiya elmləri doktoru, Əməkdar Mədəniyyət İşçisi, Əməkdar müəllim, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü olanadək uzun, məhsuldar, şərəfli həyat və yaradıcılıq yolu keçmisiniz. Elmi-tədqiqat əsərlərinizin, folklor və poetik yaradıcılıq nümunələrinizin toplandığı 50 kitab Sizi çağdaş Azərbaycan folklorşünaslığının canlı abidəsi kimi təqdim edir. Hörmətli professor, Siz folklorşünaslıq elminə yenilik gətirən alimsiniz. Azərbaycan xalq əfsanələrinin, əsatir, rəvayət və söyləmələrinin ilk dəfə sistemli şəkildə toplanıb tədqiqata cəlb olunması, milli epos-dastan yaradıcılığının başlanğıcını qədim qaynaqlardan götürməsinin, dahi şairimiz Nizami Gəncəvinin ədəbi irsinin əski türk folkloru ilə sıx bağlılığının konkret və danılmaz faktlarla təsdiqi, Xəstə Qasım, Aşıq Bəsti, Yəhya bəy Dilqəm və bir çox başqa el sənətkarlarının əsərlərinin ayrıca kitab halında işıq üzü görməsi, sazla sözün nəzəri məsələlərinin, tapmacaların, tapmacabayatıların və bayatı-bağlamaların müqayisəli şərhi məhz Sizin adınızla bağlıdır. Bir neçə gün əvvəl, mayın 17-də Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Gəncə bölməsində iştirakınızla keçirdiyimiz unudulmaz yubiley məclisimizdə qeyd etdiyim kimi, indi də xüsusi vurğulamaq istəyirəm ki, Sədnik müəllim, Siz, folklorumuzla belə əhatəli və dərindən məşğul ola-ola artıq özünüz də əfsanələşməkdə, folklor qəhrəmanına çevrilməkdəsiniz. Topladığınız xalq lətifələri və təmsilləri ilə yanaşı Sizin hazırcavablığınızın, müdrikliyinizin ifadəsi olan öz lətifələriniz də dildə-ağızda gəzir. Ayrı-ayrı el sənətkarlarımızla bağlı araşdırmalarınız, elmi-nəzəri və təcrübi fəaliyyətiniz öyrənildiyi kimi, orijinal bədii yaradıcılığınız, o sıradan poeziyanız, şairliyiniz də tədqiqat obyektidir. Sanki Sizi folklor doğub, folklor boya-başa çatdırıb. Əziz Sədnik müəllim, Sizin gözəl ailəniz, övladlarınız, nəvələriniz və nəticəniz var. Siz sözün əsl mənasında həm xoşbəxt ata, həm də bəxtəvər elm adamısınız. Siz yalnız nəvələrinizin, nəticənizin deyil, eyni zamanda bu gün də, sabah da, gələcəkdə də gənc folklorçularımızın ulu babası, müasir folklorşünaslıq elmimizin 80 yaşlı Paşasısınız. Sizi yubileyiniz münasibəti ilə bir daha təbrik edir, möhkəm cansağlığı, yeni yaradıcılıq üfüqləri arzulayıram! Hörmətlə: MƏMMƏD ALİM AYB Gəncə Bölməsinin sədri, Əməkdar İncəsənət xadimi, Prezident təqaüdçüsü, Beynəlxalq Rəsul Rza mükafatı laureatı 20 may 2009-cu il 14

15 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 Gəncə Dövlət Universitetinin professoru, filologiya elmləri doktoru, əməkdar mədəniyyət işçisi, əməkdar müəllim Sədnik Paşa Pirsultanlının anadan olmasının 80 illiyi Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Gəncə bölməsində qeyd edilmişdir. Görkəmli folklorşünas alimin qələm dostlarının, aşıqların, ədəbi ictimaiyyətin nümayəndələrinin toplaşdığı yubiley məclisinip AYB Gəncə bölməsinin sədri, əməkdar incəsənət xadimi, şair Məmməd Alim açaraq Sədnik Paşa Pirsultanlının Azərbaycan əfsanələrinin, digər xalq yaradıcılığı nümunələrinin toplanması və tədqiqi sahəsində elmi, nəzəri, təcrübi araşdırmalarının böyük əhəmiyyəti üzərində dayandı, ozan-aşıq, epos-dastan irsimizin öyrənilməsi, Nizami Xəmsə sinin milli zəminlə sıx bağlılığının açıqlanması ilə əlaqədar danılmaz xidmətlərini bir daha xatırlatdı. Yazıçı-şairlərdən Rəfiqə Sadıqova, Aləmzər Əlizadə, Nadir Ovçu, Zaur Quliyev, Qivami Qazıyev, Bəxtiyar Yunisoğlu, professor Abbas Səmədov, jurnalistlərdən Füzuli Rüzgar, Qasım Qırxqızlı, rəssam Niyazi Əhmədov, aktrisa Rəhilə Məmmədova, müğənni Nəzakət Həsənova, müəllim Fəxrəddin Həsənov və başqaları S.P.Pirsultanlının Azərbaycan-türk folklorunun məşhur toplayıcısı və elmi-tədqiqatçısı kimi hər bir bölgədə sevilməsindən, hörmət və ehtiramla qarşılanmasından məmnunluqla söz açdılar. Aşıqlardan Rasim Qayıbov, İlqar Nəcəfoğlu, Afiq Məmmədov, Abuzər Rzayev və Əli Kəlbəcərli yubiley məclisində S.P.Pirsultanlı ilə əlaqədar maraqlı əhvalatlar söylədilər, folklorşünas alim və şairin qoşmalarını saz havaları üstündə məharətlə ifa etdilər. AYB Gəncə bölməsi adından S.P.Pirsultanlıya böyük gül dəstəsi və hədiyyə təqdim edən bölmənin sədri Məmməd Alim yubilyara can sağlığı, yeni yaradıcılıq uğurları arzuladı. Nəvələri Sübhan və Simran Paşayevlər babanı 80 illik yubileyi günündə gül dəstəsi ilə təbrik etdilər. Axırda professor S.P.Pirsultanlı folklor nümunələrini 60 il ərzində necə toplayıb tədqiq və nəşr etdirməsi təcrübəsindən danışdı. 80 illik yubileyinin belə təntənəli qeyd olunmasına görə AYB-nin Gəncə bölməsinə, tədbirin bütün iştirakçılarına minnətdarlığını bildirdi. Yubiley məclisi aşıqlar xorunun ifası ilə yekunlaşdı. İlhamə YUSİFOVA, AYB Gəncə bölməsinin əməkdaşı, Gəncənin səsi qəzeti, 17, 28 may 2009-cu il, səh 4 15

16 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 ANA SÜDÜ Xalqın yaratdığı ədəbiyyat insan üçün ana südü qədər əhəmiyyətlidir. Körpəlikdə anasını əmməyən uşaq cılız qaldığı kimi, folkloru da bilməyən, onun şirəsini içməyən ədəbiyyatçı da nə qədər böyük istedad sahibi olsa da, həqiqi sənət yarada bilməz. Çünki, bütün sözlərin, deyimlərin, müdrik ifadələrin canında xalq ruhu olmalıdır. Həmin ruh isə xalqın yaratdığı nümunələrin cövhərindədir. Sədnik Paşayev təpədən dırnağacan xalq ruhunda formalaşıb. O, təkcə xalq ədəbiyyatının nağılları, dastanları, rəvayətləri, qaravəlliləri, aşıq şeirini əzbər bilməklə kifayətlənmir, öz yazılarında, mühazirələrində bu ədəbiyyatın ən incə çalarlarından istifadə edir, şeirlərində xalq ruhunun daşıyıcısı rolunu oynayır. S.Paşayevlə cəmi bircə il 1965-ci ildə bir yerdə işləmişik. Goranboyda çıxan Mübariz qəzetində o, redaktor, mən isə məsul katib olmuşam. Amma həmin bir ilin dostluğu 40 ildən çoxdur ki, davam edir. Kim bilir, bəlkə elə dostluğun ömrünün uzunluğu da elə həmin xalq ruhu ilə bağlıdır. Sədnik müəllim o zaman da ara-sıra şeirlər yazardı. Mən də ilk qələm təcrübələrimi yaradırdım. Bizi bir-birimizə bağlayan bəlkə də poetik ruh idi. Amma hərdən fikirləşirəm ki, yox, məsələ təkcə poetik ruhda deyil, bunun başqa səbəbləri də var idi. O zaman Goranboyda Sədnik müəllimdə qərib idi, mən də. Bəlkə qəribliyin də öz fəlsəfəsi var, deyə bilmərəm. Onu bilirəm ki, Sədnik müəllim bir redaktor kimi, mənim yazılarımı, insanlara münasibətimi, davranışımı bəyənirdi. Qəzeti buraxmağı mənə etibar edirdi. Mən də etibardan sui istifadə etmirdim. Goranboyda yaşadığım 1 il mənim üçün unudulmazdır. Həmin il gəncliyimin elə bir dövrünə düşmüşdü ki, hər şey bütün təfərrüatı ilə yadımda qalıb. Bir-birindən gözəl və fərqli insanlar... Hərəsi bir əsərin qəhrəmanı ola biləcək hazır obrazlar... Heyf ki, ömrün günləri sənin əlində deyil. Sən ondan istədiyin kimi istifadə edə bilmirsən. Yazmalı olduqların bir qıraqda qalır. Heç ağlına gəlməyənləri yazırsan. Bir də axı insan həyatı maşın deyil ki, istədiyin səmtə 16

17 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 sürəsən. Elə insanlar var ki, mən sözümü deyənə qədər dünyalarını dəyişdilər. O günlərin sevimli qəhrəmanlarından biri, bəlkə də birincisi Sədnik müəllimdir. Onun haqqında çoxdan nəsə bir şey yazmaq istəyirdim. Amma üzlü mövzular buna imkan vermirdi. Cəmi bircə il bir yerdə olsaq da elə bil ki, Sədnik müəllimlə bir ömür bərabər işləmişəm. Mən onun Gəncədəki evində - Bağmanlarda dəfələrlə olmuşam. Həyat yoldaşının bişirdiyi ləzzətli xörəklərdən yemişəm. Sədnik müəllim bizim evimizdə az olub. Amma atam Abdulla da, anam Salatın da onu elə xatırlayırdılar ki, elə bil öz kiçik qardaşlarını, ya da öz oğullarını yada salırdılar. Bir müvəffəqiyyətim olanda anam deyərdi: - Bunu Sədnik müəllimə yaz. Atam deyərdi: - Sədnik müəllim gəlsəydi, bir əməlli söhbət edərdik. Atamı bu insana bağlayan bir də Sədnik müəllimin daşkəsənli olması idi. Atam cavanlığında Dəstəfurda işləmişdi. Bəlkə də Sədnik müəllimin simasında öz gəncliyini axtarırdı. Nə yaxşı ki, 2009-cu ilin bu gözəl yay günlərində Gəncəyə gəldim. Təsadüfən Sədnik müəllimin yubileyinə hazırlıq getdiyini eşitdim, bu kiçik qeydləri yazmağa qərar verdim. Dünən iyunun 14-də Toğanaya getmişdim. Qayalarda bitmiş bir çiçək gördüm. Nədənsə onu Sədnik müəllimə bənzətdim. Əslində qayalıqda bitən ağ ləçəkli bu çiçəkciyəz, elə mənim özümə də bənzəyirdi. Məgər ömrümüz qayalıqda bitən çiçəyə oxşamırmı?! Amma mən o çiçəyi başqa cür mənalandırdım. Onu nə özümə bənzətdim, nə də Sədnik müəllimə... Amma şeirin ruhunda ikimiz də varıq. Şeir belədir: Q a y a l ı q d a b i t ə n ç i ç ə k, Q ə l b i n i e ş q g ə m i r d i m i? D a ş l ı q d a n e c ə b i t m i s ə n, S ə n i n s e v g i n d ə m i r d i m i? L a p d o ğ r u s u m a t q a l m ı ş a m, B u d ü n y a n ı n x i s l ə t i n ə, 17

18 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 N e c ə o l u b s ə n t ə k g ö z ə l, D ü ş ü b q a y a q i s m ə t i n ə. E ş q d e d i y i n d ə l i l i k d i, L e y l i d ə l i, M ə c n u n d ə l i, S ə n d ə q a ç d ı n ç ə m ə n l i k d ə n, Q a y a l ı ğ a, o l d u n d ə l i. Q a y a l a r d a b i t ə n ç i ç ə k, N ə b a x ı r s a n f a ğ ı r - f a ğ ı r, S ə n i n s a k i t b a x ı ş ı n d a n, Ü r ə k l ə r ə a l o v y a ğ ı r. Ç o x i n c ə d i r l ə ç ə k l ə r i n, S a n k i k ə p ə n ə k z ə r i d i, S ə n i v e r d i m b i r g ö z ə l ə, Ö n ü m d ə m u m t ə k ə r i d i. Z ə r i f - z ə r i f t i t r ə y i r s ə n, N a z e d i r s ə n k ü l ə k l ə r ə, Q a y a l a r ı d e ş ə n g ö z ə l, T e z y o l t a p ı r ü r ə k l ə r ə. Ç o x g ü c l ü y m ü ş m ə h ə b b ə t i n, Q ə l b i m i ç ə k d i m i n d a r a, S ə n ə a ğ ı l v e r ə m m ə d i m, M ə n q o ş u l d u m M ə c n u n l a r a. Biz ikimizdə belə deyilikmi Sədnik müəllim? Biz də o çiçək kimi qayalarda bitdik. Zərif vücudumuzla qayaları parçaladıq, yurd-yuva qurduq. Sevgisinin ağırlığından ayaqlarını güclə atan 80 yaşlı oğlan, xoş gördük. 80-nin mübarək! Zahid XƏLİL, Filologiya elmləri doktoru, professor, ADPU-nun ədəbiyyatın tədrisi metodikasının kafedra müdiri 18

19 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 Folklorumuzun Sədnik fenomeni və ya alim ömrünün akkordları 40 ildən artıqdır ki, Sədnik Paşayevi birgə iş şəraitində tanıyır, onun tez-tez yazılarını qəzet və jurnallarda oxuyur, konveyer üsulu ilə nəşr olunan hər biri də elmi ədəbiyyatımızda yenilik olan kitablarını hər yerdə görürəm. Lakin Sədnik Paşayev, sən kimsən? - sualını verdikdə cavablar çox olur. Jurnalistin əlası, müəllimin əvəzedilməzi, hamının qibtə etdiyi alim, insanlığın təsvir etməkdə qələm aciz olan dünya vətəndaşı. Bir zamanlar dekan kimi onun mühazirəsində iştirak etmişəm. Qulaq asıb, metodikasını öyrənmək istəmişik. Lakin onun dərsində insanın özündə olması mümkün deyil. Ona görə ki, nə qədər təsir altına düşməməyə çalışsan da bu mümkün deyil. Bir də görürsən ki, səni çəkib aparır tariximizin dərin qatlarına, dərsdə olduğunu unudursan. Ozan kimi sazı yamsılaması da var, dərsdə Kərəm kimi odda yanması da, Fərhad kimi dağları çapması da, Arazın apardığı Saranın yaratdığı kədəri el-obaya hayqırması da. Daha var olanlardan danışmaq istəmədim. Onun yaradıcılığında var olanlardan çox olmayanlardan danışmaq çox maraqlıdır. Bir insanın bu qədər yükü çiynində axsatmadan daşıya bilməsi məni həmişə təəccübləndirir. Lakin gerçək olanlar budur ki, Sədnik Paşayev sadaladığımız və sadalaya bilmədiyimiz sahələrdə çox yüksək göstəricilərə nail olub. Onun tərcümeyi-halı üçün etdiklərinin az bir qismi kifayət edər ki, dostum Sədnik Paşayevi xalqa sevdirsin, tarixdə yaşatsın və həmin sahədə söz sahibi olsun. Bu həqiqəti də qəbul etmək lazımdır ki, hansı işdə Sədnik Paşayevin imzası varsa, orada müasir terminologiya ilə ifadə etsək, o beynəlxalq miqyasda qəbul olunan markadır. Azərbaycan mədəniyyətinin həmişəyaşar sahələrindən biri də şifahi xalq ədəbiyyatıdır. Bu cəhət xüsusi olaraq qeyd edilməlidir ki, şifahi xalq ədəbiyyatının ömrü yazıya alınmasa sonsuz deyildir. Şifahi xalq ədəbiyyatımızı yaşadan Sədnik 19

20 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 Paşayevin qızıl axtaranları andıran ağrılı-acılı əməksevərliyi nəticəsində mümkün olmuşdur. Şifahi xalq ədəbiyyatında Azərbaycanın görkəmli alimləri var. Onlar içərisində bir alimimiz var ki, onun məktəbi, şagirdləri az olsa da, məhsuldarlığı çox yüksəkdir. Mən 10 ildən artıq bir müddətdə qardaş Türkiyə Universitetinin professoru olaraq işləmişəm. Orada tez-tez respublika və beynəlxalq konfranslarda iştirak edirdim. Konfranslarda dünyanın müxtəlif ölkələrindən alimlər iştirak edirdilər. Bir dəfə Pakistandan və İran Universitetindən olan alimlərlə söhbətimizdə Sədnik Paşayev haqqında çox maraqlı bir söhbətlə tanış oldum. Onlar Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatından danışdıqlarında Sədnik Paşayev (Pirsultanlı) bir elmi tədqiqat institutundan çox iş görür deyir və təəccüblərini gizlətmirdilər. Çox böyük bir qiymətdir. O zaman belə bir alimi tanıdığım üçün iftixar hissi keçirirdim. Türkiyə Universitetində kiminlə görüşdümsə, folklor adı gələndə Sədnik Paşayevin adını çəkirdilər. Elmi tədqiqatlarla insan birləşəndə nə qədər qəribə olurmuş. Sədnik Paşayev folkloru sədnikləşdirdiyi kimi, özü də mübaliğəsiz folklorlaşıb. Eşq olsun belə alim ömrünə. Sədnik Paşayev qan tökən deyil. Tariximizdə tökülən qanların ünvanı folklor mənbələri əsasında müəyyən edən, tarixi həqiqətləri ortaya qoyan bədxahlarımıza tutarlı cavab verən alimlərimizdəndir. Onun ünvanları, canlı şahidləri olmasa da, canlılardan daha canlı və tariximizin restavrasiya ediləsində mühüm rol oynayır. Cəbhələrdə qılınc çalmasa da, elm səngərində yeri qabaqdadır. Həmişə mübarizədədir. Türk dünyasının hər yerini qarış-qarış gəzən, on minlərlə evdə qonaq olan Sədnik Paşayevə yaradıcılıq müvəffəqiyyətləri arzulamaq yerinə düşər. Həsənbala Sadıqov, Professor 20

21 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 U n i k a l ş ə x s i y y ə t Gəncə Dövlət Universitetinin professoru, filologiya elmləri doktoru Sədnik Paşa Pirsultanlı unikal şəxsiyyətdir. Onun unikallığını, təkrar olunmazlığını və bənzərsizliyini dərk etmək üçün dəyərli yaradıcılığının bəzi məqamları ilə tanış olmaq yetərlidir. Sədnik Paşa Pirsultanlının unikallığının ilk əlaməti elmə gəlişindən təzahür edib. Elmə gəlişinin məqsədini yalnız aspiranturaya qəbul olunduqdan, yaxud dissertasiya mövzusu götürdükdən sonra müəyyənləşdirən çoxlarından fərqli olaraq o, ənənəvi, basmaqəlib, Sovet dövründə deyildiyi kimi, dissertabelni mövzulara deyil, bilavasitə xalqla, soy-kökümüzlə, dinimizlə sıx bağlı olan aşıq yaradıcılığına, əfsanələrimizə mehir salıb. Hətta demək olar ki, bir az də dərinə gedib, az qala unudulmaqda olan Ağdabanlı Qurbanı, hikmətli əfsanələrimizi, necə deyərlər, yenidən öz sahibinə - Azərbaycan türkünə qaytarıb. Bu məqamda onu xoşbəxt alim də adlandırmaq olar, zira mənsub olduğu xalqa əvəzsiz xidmət göstərib. Folkloru kabinetlərdə, başqalarına söykənməklə araşdıranlardan fərqli olaraq o, təkcə məmləkətimizi deyil, türk dünyasının xeyli ərazisini qarış-qarış gəzmiş, itib-batmaqda olan folklor incilərini, külçələrini zərgər sərraflığı ilə toplamış, onları şəxsi yaradıcılıq süzgəcindən keçirərək, gələcək nəsillərə əmanət ediləcək ərməğan şəklinə salmışdır. Sədnik Paşa Pirsultanlının unikallığını şərtləndirən ikinci amil, fikrimizcə, onun tanınmasının geniş miqyası ilə bağlıdır. İstər Sovetlər dönəmində, istərsə də bu gün tanınma, populyarlıq baxımından Sədnik müəllimlə yanaşı tutulası folklor tədqiqatçısı tapmaq xeyli çətindir. O, yetərincə təvazökar insandır və özünün sələfləri və müasirləri ilə qarşılaşıdırılmasına heç vaxt razı olmur. Biz də onun mövqeyinə hörmətlə yanaşırıq. Lakin bu məqamda qarşıya haqlı olaraq bir neçə sual çıxır: Azərbaycan Respublikasının elə bir şəhəri, kəndi, türk dünyasının elə bir küncü, bucağı varmı ki, orada Sədnik Paşa Pirsultanlını tanımasınlar? Öz işinə ciddi yanaşmağı bacaran elə bir folklor tədqiqatçısı tanıyırsınızmı ki, o, Sədnik Paşa Pirsultanlı ilə hesablaşmasın? Bu, bilirsinizmi, nədən irəli gəlir? Sədnik müəllim tədqiqat obyektinə bal arısı kimi yanaşır, başqa sözlə, elə-belə ünsürləri deyil, ən şirin və qiymətli nemətləri toplayaraq öz şanına yığır, onları orijinal təfəkkürün süzgəcindən keçirərək bala çevirir. Nəticədə ortaya bal kim şirin 21

22 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 əsərlər qoyur və onları dadanların qəlbinə və zehninə birdəfəlik daxil olur. Yaradıcılığının bu məziyyəti sayəsində onun əsərləri Azərbaycan Respublikasının, türk dünyasının coğrafi və mənəvi sərhədlərini çoxdan aşıb, Avropa, ABŞ folklorsevərlərinin və folklorşünaslarının ruhuna və zehninə asanlıqla yol tapıb. Gəlin, qısqanclıq hisslərini bir kənara qoyaq, milli maraqlarımız naminə açıq etiraf etməyi bacaraq: ən azı, sonuncu kriteriya baxımından Sədnik Paşa Pirsultanlı ilə yanaşı tutulası folklorşünasımız yoxdur. Sədnik Paşa Pirsultanlının unikallığını təmin edən üçüncü amil, zənnimizcə, onun təkcə nəzəriyyəni mükəmməl bilən folklorçu olmaqla kifayətlənməyərək, möhtəşəm folklorçu-praktik səviyyəsinə yüksəlməsi ilə bağlıdır. Peşəkar mineroloq bir baxışla mineralları bir-birindən asanlıqla seçdiyi kimi, Sədnik müəllimin də anonim bircə misraya, bircə beytə ötəri baxması yetərli olur ki, onun kimə məxsus olmasını dərhal müəyyənləşdirsin. Orası da xüsusi vurğulanmalıdır ki, Sədnik müəllimin bu məharəti həm klassik aşıqlara, həm də müasir aşıqlara münasibətdə demək olar ki, eyni qüvvə ilə təzahür edir. Həm də bunun nəticəsidir ki, bu gün Azərbaycan Respublikasının hüdudları daxilində, hansı bölgədə, yaxud şəhərdə olursa-olsun, aşıq poeziyası ənənə statusu qazanıb. Bu, dolayısı ilə, o deməkdir ki, Sədnik müəllim, bəlkə də özü hiss etmədən, sağlığında klassikləşən, klassikliyi şübhə doğurmayan bəxtəvərlərin cərgəsinə qədəm qoyub. Dünyanın müxtəlif ölkələrində bənzərsiz alimlər olub və əksər hallarda onların xidmətləri layiqincə qeyd olunub. Sağlığında unikallaşan və klassikləşən Sədnik Paşa Pirsultanlının da çoxsaylı pərəstişkarları var və onlar milli-mənəvi dəyərləmizin prioritet sahələrindən olan folklorumuzun tədqiqi və təbliği yolunda müstəsna xidmətlər göstərmiş bu qocaman alimin 80 illik yubileyinin təntənəli şəkildə qeyd olunmasının intizarındadırlar. Dövlətimizin milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunmasına və inkişafına müstəsna diqqət yetirdiyi indiki məqamda bu arzunun reallaşacağına şübhə etmirik. ƏLVAN ƏLİYEV GDU-nun baş müəllimi, AYB-nin üzvü 22

23 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI yaş qırmızı ekvator qurşağı Orta hesabla hər bir normal adam dünyada 160 il ömür sürməlidir. Bu, tibb elmində insanın bioloji inkişaf qanunauyğunluğuna əsasən alimlərin hesablamasıdır. Amma belə fiziki ömrü yaşamaq üçün gərək insan həyatda necə yaşamaq prinsiplərinə düzgün əməl eləməli, hər bir şeyi normada olduğu kimi məsrəf-məxrəc etməlidir. Buna nail olmaqdan ötrü isə hər kəsdən təmkinlə, ağılla yaşamaq və öz enerjisini lazımi miqdarda işlətmək-paylamaq tələb olunur. Bəli, normal yaşam müddəti 160 ildir. Bu minvalla, bu ölçüylə götürdükdə, 80 yaş ömrün yarısını yaşamaq deməkdir. Demək, bizim hamımızın sevimlisi, folklorşünaslığımızın ağsaqqal siması kimi tanıdığımız Sədnik Pirsultanlının 80 illik yubileyi onun ömrünün tənböləni- qırmızı xətli qalın ekvator zolağıdır. Xəritədə dünyanın tən ortası olan ekvator xətti necə aralıdan adamı özünə çəkirsə, diqqəti cəlb edirsə, açıq-aydın fərqlənirsə, bax eləcə də Sədnik müəllimin cismən həyatda yaşadığı ömür yolunun yarısı - səksən illik yubileyi də hamımızın diqqət mərkəzində o cür dayanıb. Bəs bu diqqət mərkəzində o, necə görünür? Əlbəttə ki, çox şən-sağlam və gümrah! Belə nikbin bir ovqatı Sədnik müəllim necə yaşaya bilməyin sirlərinə vaqif olmaqla qazanıb. Bəs necə? Sədnik müəllim sağlam fiziki ömür sürməsi üçün ilk növbədə özünü bir fərd olaraq təbii şəkildə ana təbiətin qoynundan ayrılmaz hiss edib, özünü vətənimizin bir parçası kimi torpağın üstündə böyüyüb, boy atan nəhəng çinar ağacının görkəmində yaşada bilib. Ruhunun mayasını vətənimizin təbiətindən, orqanizminin rişələrini torpağa bağlılıqdan götürüb. Canlı bitki-ağac rüşeymləri öz kökünü-qidasını torpaqdan necə götürüb cücərirsə, boy atırsa, yaşayırsa, o tərzdə də Sədnik müəllim vətən torpağının, daşının, qayasının üstündə bitib, inkişaf edib, böyüyüb və bu gün gördüyümüz çinar əzəmətli, çinar görkəmli, müdriklik, ağsaqqallıq zirvəsinə yetişib. Professor Sədnik Paşayevin bəri başdan 160 il ömür sürəcəyinə təminat qazanacağının 23

24 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 sirri vətənimizin torpağın köksündə bitirə bilib, mayasını-gücünü vətən torpaqlarının saf suyundan havasından, bir sözlə, vətən gözəlliklərindən ala bilib. Axı, insanlar sosial varlıq kimi formalaşmasından öncə bir fərd olaraq bioloji varlıq kimi dünyaya gəlirlər. Ona görə də insan özünü sağlam görməsi üçün birinci növbədə bioloji amil olduğunu nəzərə almalı, bioloji cəhətdən böyüyüb inkişaf etməsinin qayğısına qalmalıdır. Bu mənada, Sədnik müəllim vətənimizdə bitən uzun ömürlü çox əsrlik ömrə malik vüqarlı çinar ağaclarını xatırladır. Bax, Sədnik müəllim özünü torpaq üstündə beləcə bitirib-yaşadır. Onun gümrahlığının, sağlamlığının birinci şərti budur. İkincisi: Mən yuxarıda da qeyd etdim ki, insanın torpaq kimi inkişaf etməsi üçün özünü-enerjisini istənilən şeyə müvafiq qaydada bərabər ölçüdə, paralel şəkildə paylamağı bacarmalıdır. İnsan enerjisini bir şeyə az, digərinə çox dərəcədə paylayarsatarazlıq münasibətlərini itirərsə, onda öz fiziki ömrünə balta çalmış olar, sağlamlıqdan və torpaq yolu həddinə yetməkdən məhrum olar. Bax, bu cəhətdən də Sədnik müəllim özünü istənilən sahəyə bərabər miqyasda paylaşdıra bilib. Mən Folklorumuzun bilici babası - Sədnik Paşa adlı bir yazımda yubliyarın həyat-fəaliyyətini bir neçə bölgüdə qruplaşdırmışdım. Onun şairlik, müəllimlik, alimlik, folklorşünas-səyyahlıq (yəni folklor irsimizin toplayıcısı) kimi böyük sahələrdə mühüm xidmətlərindən bəhs açmışdım, özü də göstərmişdim ki, bu sahələrin hər birində Sədnik Paşayev müstəqil bir insan kimi çıxış edir. Yəni o, gecə şair kimi bütövdürsə, eləcə də folklorşünas kimi, müəllim kimi, alim kimi bütöv-ayrıca bir şəxsdir. Demək, o, ömrünü bildiyi sahələrə eyni şəkildə paylaşdırıb-bölüşdürə bilib. Bunların hamısında o, eyni adamdır-eyni dərəcədə normal mütəxəssisdir. Bax, bu gün bizim gözümüz qarşısında gümrahlığı ilə gördüyümüz 80 yaşlı professor Sədnik Paşayevin özünü cavan saxlamağının ikinci səbəbi də bu amillərlə şərtlənir: Özünü, enerjisini artıqdan, ya əskikdən nəyəsə sərf etməməkdən - bərabər biçimdə özünü paylaşdırmaqdan!... Bu gün bizim 80 yaşlı müdrik kimi görüb - tanıdığımız professor Sədnik Paşayevin həm fiziki ömrü, yaşayış, həm də mənəvi ömrü-mənəvi dünyası bir məktəbdir. Necə yaşaya bilməyi bir məktəb kimi ondan öyrənməliyik. Özünü torpaq 24

25 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 üstündə bitirə bilmək, vətən torpağına bağlılıq ruhunda yaşatmaq və həm də folklorumuzu, xalqımızı dərin məhəbbətlə sevməklə vətənə, xalqa gərəkli vətəndaş olmaq! Bu yol professor Sədnik Paşayevin özündən sonra bizlərə açdığı yoldur. Bəli, professor Sədnik Paşayev 80 illik ömür yolunda həm alim kimi, həm də vətəndaş insan kimi biz gənclərə nümunə məktəbdir. Alimliyi ilə insanlığı bir-birini tamamlayan canlı bir simadır. İstəyirsən onunla sadə bir insan kimi təmas qur, ünsiyyət et, istəyirsən də bir şair kimi, ya elm adamı kimi müsahib ol. Hər bir halda bu münasibətdən xoşlanacaqsan, hərarət tapacaq, mehribanlıq görəcəksən. İnsanın da xoşbəxtliyi elə budur. Cəmiyyətin hər təbəqəsinin, nümayəndəsinin hörmət və məhəbbətini qazana bilmək! Sədnik müəllim insanların məhəbbətin qazanmış ağsaqqal, nurani bir insandır. Ömrümün yarı yaşının müqəddəslik zirvəsində qərarlaşan Sədnik müəllimə 160-a gedən yolda da sağlamlıq deyir, həmişə belə qalmağını arzulayıram!. Böyük hörmət hissi ilə: Şakir Albalıyev. filologiya elmləri namizədi 25

26 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 Görkəmli alim, mahir pedaqoq, istedadlı folklorşünas, professor Sədnik Paşa Pirsultanlının 80 illik yubileyi münasibətilə parlaq xatirə Vətənpərvər, əməksevər, humanist, qayğıkeş və yaradıcı insan haqqında tarixdə yaşayan parlaq xatirə yazmaq çox çətin, məsuliyyətli, həm də maraqlı və gözəldir. Ona görə ki, mənalı ömrün tarixi səlnaməsini diqqətlə nəzərdən keçirmək, həqiqəti, acılı və şirinli, ağrılı və istəkli, mənalı və xoşbəxt günləri xatırlamaq, həm də tarixdə yaşayan parlaq xatirələrin gənc nəslin təlim-tərbiyəsinə, bədii-estetik zövqünə, yüksək əxlaqi keyfiyyətlərinə ləyaqətli təsir göstərəcəyini əsas meyar tutmaq lazımdır. Mənalı ömrünü vətəninə və xalqına həsr edən, bədii yaradıcılıqla və səmərəli əmək fəaliyyəti ilə məşğul olan, kollektivlə, qohum-qardaşla, el-oba və qonşu ilə, dost-tanış, yoldaşla səmimi rəftar edən, mehriban və əziz münasibətini davam etdirən professor Sədnik Paşayev Xəlil oğlu (Pirsultanlı) haqqında xatirə yazmaq xoşbəxtlikdir, mənalı ömrün 80 illik parlaq zirvəsini alqışlamaq, təbrik etməkdir. Uzun illərdir ki, Sədnik müəllimlə səmimi yoldaşıq, qəlb sirdaşı, könül qardaşıyıq. Sədnik Paşayev Xəlil oğlunun Sədnik Paşa Pirsultanlı kimi məşhurlaşmasında, tanınmasında, mahir pedaqoq, şair, folklorşünas, tədqiqatçı, istedadlı alim kimi yetişməsinə yeganə arxa, bünövrə, müdrik dayaq, zəngin mənəviyyat, ismət, namus və qeyrət çələngi ömür-gün yoldaşı Səfurə Əli qızı Pirsultanlı ( ) olmuşdur. Səfurə xanım haqqında bir neçə məqalə və xatirənin müəllifiyəm. H.Zərdabi ( ) yazır: Qadın bəşəriyyətdə ana və ilk tərbiyəçidir. Mustafa Kamal Atatürk ( ) demişdir: Türk qadınını elmi, əxlaqi, sosial, iqtisadi həyatda kişinin otağı, yoldaşı, yardımçısı və qoruyucusu etmək doğru yoldur. Azərbaycan dövlətçiliyinin qurucusu, Yeni Azərbaycan partiyasının memarı, ümummilli liderimiz Heydər Əliyev ( ) iftixarla demişdir: Mən dünyanın çox yerini gəzmişəm, dünya qadınlarını görmüşəm. Fikrim belədir ki, Azərbaycan qadını bütün dünyadakı qadınlardan gözəldir... Qadınları qiymətləndirin, qadınları sevin, heç yerdə, heç bir ölkədə, heç bir millətdə Azərbaycan qadını kimi gözəl qadın tapa bilməzsiniz. Səfurə xanım müqəddəs ana, müdrik gözəllik, incəlik, səmimilik, zənginlik, qayğıkeşlik və tələbkarlıq nümunəsi olmuş, mədəniyyət zirvəsinin parlaq ölümsüzlük ulduzuna çevrilmişdir. Ü lvi ana Səfurə xanımın ziyarətgaha çevrilmiş müqəddəs məzarı, Dünya, səndə nəyim qaldı? (1994), Ağ yağış (1995), Şeirim, sözüm qalar (1995), Ay Qara dənizim, ay qara gözlüm (2005) kitabları, Gəncə şəhərinin Səbiskar qəbiristanlığındakı məzarının üstündəki mərmər Ehsan bulağı abidəsi, şair-publisist Ələsgər Əlioğlunun Səfurə Pirsultanlı dünyası adlı monoqrafiyası, professor Sədnik Paşa Pirsultanlının ona həsr etdiyi bədii əsərlər xatirə qalmışdır. Məzarı nura boyanmış, cənnətin ibadətgahı olmuşdur. Gözəllər gözəli Səfura xanımın oğlanları Səyyaf, Sabutay, Sərvan, qızları Sahibə, Sədafət, Sərvanə onun analıq ehtimadını doğruldur, əziz və əbədiyaşar fitri istedadlı sənətkar anaları Səfurə xanıma ümumxalq məhəbbəti qazandırırlar. Mənim qəlb sirdaşım, pedaqoq, müəllim, alim yoldaşım professor Sədnik Paşa Pirsultanlı qayğıkeş və tələbkar ailə başçısı olmuş, dərin hörmət qazanmış və qazanır. Ona görə ki, onun qəlbində ailə məhəbbəti əbədiyaşardır. 26

27 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 Daşkəsən təmiz havalı, saf sulu, sərin bulaqlı, başı qarlı uca dağlar qoynunda yerləşmiş romantik diyardır, saza və sözə qiymət verən gözəl məkandır. Professor Sədnik Paşa Pirsultanlı ömrünün parlaq dövrünü yaşayır, yazıb yaradır, hörmət qazanır. Dahi Nizami Gəncəvinin ( ) İsgəndərnamə poemasının İqbalnamə hissəsindəki aşağıdakı misraları professor Sədnik Paşa Pirsultanlının şərəfli ömrünün Salnaməsinə şamil etmək xoşbəxtlikdir. Elmlə, hünərlə! Başqa cür heç kəs Heç kəsə üstünlük eyləyə bilməz! Rütbələr içində seçilir biri, Hamıdan ucadır alimin yeri. Professor Sədnik Paşayev Xəlil oğlu Pirsultanlı bu günün və sabahın mahir ustasıdır, çünki tələbələrin yüksək əqli inkişafına, elmi səviyyəsinin, biliyinin, dünyagörüşünün, mənəvi aləminin zənginləşdirilməsində gözəl pedaqoqdur, məsuliyyətli tərbiyəçidir, gözəl insan, incə, zərif, həssas qəlbli tarixi şəxsiyyətdir. Onun əsərləri gənc nəslin təlim-tərbiyəsində və hərtərəfli inkişaf etmiş bir şəxsiyyət kimi formalaşmasında zəngin təlim-tərbiyə xəzinəsidir. Tədqiqatçı alim, istedadlı folklorşünas Sədnik Paşa Pirsultanlının anadan olduğu füsünkar təbiətli, dağlar qoynunda yerləşmiş Qazaxyolçular kəndi insana bədii estetik zövq verir. Onun mənəvi aləmini zənginləşdirir. Buna görə də Sədnik Paşa Pirsultanlı cavan, müdrik oğlandır, 80 illik yubileyinə kimsə inanmır. Onun gözəl qaməti, cəsarətli duruşu, incə yerişi, səmimi baxışı, mehriban görünüşü cavan oğlan təsiri bağışlayır. Hamı ürəkdən deyir: Sədnik Paşa 100 illər yaşa. Görkəmli folklorşünas alim, tədqiqatçı, nasir, çoxsaylı monoqrafiyaların, dərsliklərin, dərs vəsaitlərinin müəllifi professor Sədnik Paşa Pirsultanlı müasir pedaqoq, istedadlı tarixi şəxsiyyətdir. Təbii istedada malik olan Sədnik Paşa Pirsultanlı xeyirxahlığı, qayğıkeşliyi, zəngin mənəviyyatlı, namuslu olması ilə ümumxalq məhəbbəti qazanmış və qazanır. Xalq şairi Zəlimxan Yaqub gözəl yazır: Bu dağlar qoynunda iki zirvə var, Biri Ələsgərin, biri Vurğunun! Hər gün ağ eylədi elin üzünü, Nuru Ələsgərin, nuru Vurğunun! Uca dağlar qoynunda uşaqlıq və gənclik illəri mənalı keçmiş Sədnik Paşayev Xəlil oğlu Pirsultanlının səmimi, zərif, nurlu, gözəl xasiyyəti, Xoşbulaq yaylağının, Həsənbaba, Həsənnənə, Eldar, Kəpəz, Murov, Qonur, Qoşqar dağlarının romantik, təbii və nurlu qoynunda keçmiş, igidlərin qəhrəmanlığından, yaylaqların xoş tamaşasından, al-yaşıl geyinmiş, meşələrin, nərgizli, bənövşəli, güllü-çiçəkli çəmənliklərin gözəlliklərindən, nurlu təbiətdən ilham almış, müdrik bir gənc kimi böyümüş, vətənpərvər, əməksevər, işgüzar dağlar oğlu olmuş, parlaq zirvələrə ucalmışdır. Məhəmməd Peyğəmbərin məşhur kəlamı var: Alimləri eşidin, çünki onlar dünyanın çırağı, axirət nurudurlar. Alimlərin sərf etdiyi mürəkkəb, şəhidlərin tökülən qanı ilə tutuşduruldu, alimlərin mürəkkəbi çəkidə ağır gəldi. 27

28 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 Azərbaycanda gənc nəslin təlim-tərbiyəsi və şifahi xalq yaradıcılığının araşdırılıb tədqiq olunması ilə məşğul olan alim-pedaqoq Sədnik Paşa Pirsultanlı dünya şöhrətli alimdir, zəngin mənəviyyatlı gözəl insandır. Namusla yaşadın, namusla durdun, Heç kimə, heç kəsə quyu qazmadın. Yaltağı, xaini gözündən vurdun, Şöhrətə aldanıb, yolun azmadın. Əziz Sədnik müəllim, vətənin oğlusan, elin oğlusan! Sədnik Paşa yüz yaşa! Həyatda elə bəşəri keyfiyyətlər var ki, zaman və vaxt məfhumu tanımır. Səmimilik, təvazökarlıq, mərdlik, həqiqətsevərlik bəşəri keyfiyyətlərdir. Bu keyfiyyətlər mənim müəllim yoldaşım, qəlb sirdaşım Sədnik Paşa Pirsultanlıya məxsusdur. İllərin sınağından çıxmış Sədnik müəllim cənnətini bu dünyada qazanan adamdır, onun üzündən nur tökülür, hamı deyir: Ay Paşa, səni yüz yaşa! Gün o gün olsun ki, yüz yaşın olsun! Könüllər sevinib, fərəhlə dolsun! Qoy onda söyləyək mübarək olsun! Sevinək, gülüşək, deyək mübarək! Sədnik Paşa Pirsultanlı zəhmət ilə ucalan alimdir, xeyirxah insandır, mənim ziyalı dostum, mənəvi qardaşım, səmimi sirdaşımdır. Böyük el məhəbbətinə layiq olan gözəl alimpedaqoqdur. Aşıq Ceyhun poetik dillə demişdir: Kimin dostu çoxdu o bəxtiyardı, Onun həyat yolu bir növbahardı. Dostluq elə bağdı, elə gülzardı, Bağı bar verəcək ildən illərə. Doğrudur, Sədnik Paşa Pirsultanlının başı ağarmışdır. Bir həqiqəti unutmaq olmaz ki, bu bəyaz saç qocalıq əlaməti deyildir, çünki insanı inandırmır. Ataların çox müdrik kəlamı vardır: Uca dağ başına qar yağar! Azərbaycan poeziyasının bayraqdarı, xalq şairi Səməd Yusif ağa oğlu Hacıməmmədağayev (Vəkilov) çox mənalı poetik dillə demişdir: Baş ağardı ancaq ürək, Alovludur əvvəlki tək. Professor Sədnik Paşa Pirsultanlı soykökünə, elmi əqidəsinə sadıq olan, ona hörmət və məhəbbət qazandıran adlı-sanlı bir nəslin - Pirsultanlı nəslinin övladıdır. Bizim səmimi dostluğumuz, qarşılıqlı ehtiramımız halal ziyalı olmağımız həqiqətən xoşbəxtliyimizdir. Sədnik Paşa Pirsultanlının türk torpağına tükənməz sevgisinin əsası ulu babası Pirsultanın, Hacı Bektaşi Vəlinin, Mustafa Kamal Paşa Atatürkün bu müqəddəs torpaqda dəfn olunmasından ibarətdir. Bu müdriklərin müqəddəs məzarları türk torpağında ziyarətgaha çevrilmişdir. 28

29 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 Prof. Yaşar Qarayev yazmışdır: Türküstan, (Orta Asiya) xalqlarının əfsanələrini ilk dəfə toplayan və yazıya alan Sədnik Paşa Pirsultanlı olmuşdur. Həmçinin bu xalqları bu işə stimul verən də Sədnik müəllimdir. Professor Sədnik Paşa Pirsultanlının Yaşayan əfsanələr (1973) kitabından sonra Türkiyədə bu sahədə fəaliyyətə başlamışlar. Türkiyədə Saim Sakoğlu və digərləri əfsanələri toplamaqla məşğul olmuşlar. Türkiyə Respublikasının banisi Mustafa Kamal Atatürk ( ) demişdir: Azadlıq və istiqlaliyyət mənim xarakterimdədir. Mən millətimin və böyük əcdadımın ən qiymətli mirası olan istiqlaliyyət eşqi ilə yaranmış bir adamam. Mən yaşaya bilmək üçün mütləq müstəqil bir millətin övladı olmalıyam. Mustafa Kamal Atatürk türk xalqının, şanlı qələbəsi ilə dolu olan müstəqil azadlıq hərəkatı nəticəsində müstəqil bir dövlət olan Türkiyə Respublikasını yaratmışdır. Ü mummilli liderimiz Heydər Əliyev demişdir: Mustafa Kamal Atatürkün xidmətləri bir də ondan ibarətdir ki, o, Türkiyə Cümhuriyyətinin nəinki əsasını, təməlini qoydu, həm də onu qurdu, onun bütün təsisatlarını yaratdı, böyük dövlət etdi, bu günkü nəslə, gənclərə əmanət edərək özünü əbədiyyata qovuşdurdu. Türk dünyasının öndəri Mustafa Kamal Atatürk XX əsrin və gələcək əsrlərin dünya miqyaslı, ən nadir şəxsiyyətlərindəndir. Atatürk həqiqi mənada Türkiyəni qəlbinə sığdırmışdı. Onun böyüklüyünü Yurdda sülh, Cahanda sülh devizi təsdiqləmişdir. Professor S.P.Pirsultanlının Türkiyə dövlətinə, türk dünyasına, türk xalqına, türk dilinə məhəbbəti və hörməti onun yaratdığı hər bir ədəbi nümunədə duyulmaqdadır. Onun poeziyasında bu dərin hörmətin poetik bədii ifadəsi canlı tərənnümünü tapır və oxucusunu sevindirir. Prof. S.P.Pirsultanlı 90-cı illərdə Almaniyaya Türk-İslam birliyinin xətti ilə dəvət olunanda Almaniyada Yunus İmrə günlərinin keçirilməsində fəal iştirak etmiş, məruzəsinə görə mükafatlandırılmışdır. Folklorşцnas alim gənc nəslin, xüsusilə türk gəncliyinin birləşməsinin, milli kimliyini dərk etməsinin zəruriliyini əsas problem sayır. Ona görə ki, Türk dünyasının birləşməsi türk gəncliyinin yeganə arzu və istəyidir. Buna görə də əsas məqsəd Təbriz, Dərbənd, Qarabağ, Göyçə, Borçalı, Kərkükün geri qaytarılması mütləq lazımdır. Heç şübhə yoxdur ki, xalqın bu müqəddəs arzu və istəyi həqiqətə çevriləcəkdir. Ü mummilli liderimiz Heydər Əliyev siyasi kursunun davamçısı, Azərbaycan xalqını ilhamla xoşbəxt gələcəyə aparan dünyaşöhrətli siyasətçi, hörmətli Prezidentimiz İlham Əliyev Prof. S.P.Pirsultanlının bu müqəddəs arzusunu həyata keçirəcəkdir. Ona görə ki, bu müqəddəs arzu Azərbaycan xalqının, Türk dünyasının, türk dilli xalqların yeganə arzu və istəyidir. Sədnikəm bir sevgi dəniziyəm mən! Yunis İmrələrin bir iziyəm mən! poetik kəlamını bildirən vətənpərvər alim-şair Sədnik Paşa Pirsultanlının Nizami baba şeirində dahi Nizami Gəncəviyə xitabən, səmimi müraciətlə dediyi ürək sözləri türk dilli xalqların müraciətidir: Göy-gölü əlində ayna kimi tut. Bu xoşbəxt Gəncənin camalına bax. Axşamlar baxdıqca fəvvarələrə, Elə bil dağlardan xoş bulaq gəlir. Professor Sədnik Paşa Pirsultanlının Yaşayan əfsanələr (1973), Yurdumuzun əfsanələri (1976), Yanardağ əfsanələri (1978), Azərbaycan xalq əfsanələri (1985), Xalqın söz mirvariləri (1999), Eldən-obadan eşitdiklərim (2006), Azərbaycan əfsanə 29

30 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 və rəvayətlərinin ədəbi abidələrimizlə müqayisəli tədqiqi adlı fundamental tədqiqat monoqrafiyaları gənc nəslə təlim-tərbiyəvi, bədii-estetik, yüksək əxlaqi keyfiyyətlər aşılayır. Onları Azərbaycançılıq ruhunda tərbiyə edir. Məhsuldar folklorşünas alim Sədnik Paşa Pirsultanlı folkloru sədnikləşdirmək sahəsində şərəfli fəaliyyət göstərmiş, məqsədinə nail olmuş, ümumxalq məhəbbəti qazanmışdır. Prof. Sədnik Paşa Pirsultanlı yalnız Azərbaycan folklorşünası kimi şöhrət qazanmır, türk dilli xalqların yaşadıqları ölkələri, mahalları gəzir, folklor incilərini diqqətlə toplayır, çap edib, türk dünyasına ərmağan verir və bütün türk dünyasının mahir folklorşünası kimi tanınır, sevilir, türk dilli xalqların şöhrətini qazanır. Dünya miqyasında Sədnik Paşa Pirsultanlı təkrarolunmaz, bənzərsiz, orijinal, əbədiyaşar folklorşünasdır. Türk dünyasını, ərazisini folklorşünaslıq eşqi ilə gəzən Sədnik Paşa Pirsultanlı nadir folklor incilərini sərraf dəqiqliyi ilə toplayır, zəngin yaradıcılıq təcrübəsindən keçirib, dəqiqləşdirdikdən sonra xalqa hədiyyə verir. Müasir aşıqları, ozanları, folklorşünasları Sədnik Paşayev araşdırır, tədqiq edir, onların fəaliyyətini yüksək qiymətləndirir. Buna görə də Sədnik Paşa sağlığında klassik folklorşünas adını qazanmışdır. Onun milli-mənəvi dəyərlərimizin toplanması, araşdırılması, tədqiq edilməsi diqqətlə nəzərdən keçirib, çap etdirməsi xalqımıza ərmağan verməsi, vətənə və xalqa parlaq xidmətidir, əbədiyaşar, şərəfli zəhmətidir. Prof. Sədnik Paşa Pirsultanlı 50 kitabın və folklor toplusunun, 300-dən artıq elminəzəri, elmi-metodik məqalələrin müəllifidir. Mahir publisist Sədnik Paşa Pirsultanlı Daşkəsəndə Yeni Daşkəsən, Goranboyda Mübariz, Kəlbəcərdə Yenilik adlı rayon qəzetlərinin redaktoru vəzifəsində çox məsuliyyətlə işləmiş, fəxri fərmanlar, mükafatlar almış, Əməkdə fərqlənməyə görə medalı ilə təltif edilmişdir. Türk dünyasının, türkdilli xalqların məşhur folklorşünas professoru S.P.Pirsultanlı səmərəli fəaliyyətini müasir müstəqilliyimiz dövründə ləyaqətlə davam etdirir, məşhur folklorşünas kimi ümumxalq məhəbbəti qazanır. Qədim və zəngin tarixə malik olan Azərbaycan klassik və şifahi xalq ədəbiyyatının görkəmli tədqiqatçılarından biri kimi şərəfli yer tutan filologiya elmləri doktoru, Əməkdar mədəniyyət işçisi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin, Jurnalistlər Birliyinin və Aşıqlar Birliyinin üzvü, Əməkdar müəllim, Qabaqcıl Təhsil işçisi, Əmək veteranı, Yurddan Səslər jurnalının və Xalq ozanı qəzetinin təsisçisi, professor Sədnik Paşayev Xəlil oğlu Pirsultanlı 80 illik yubileyini təbrik edir, ona cansağlığı, uzun ömür, elmi-nəzəri, pedaqoji-metodik və bədii fəaliyyətində səmərəli uğurlar qazanmasını, parlaq zirvələrə yüksəlməsini arzulayırıq. Abbas Səmədov Abbas oğlu. Filologiya və pedaqoji elmləri doktoru, arxa cəbhə və əmək veteranı, Yeni Azərbaycan partiyasının 91 təsisçisindən biri, Jurnalistlər Birliyinin üzvü, professor 30

31 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI - 80 FOLKLORUMUZUN MÜDRİK AĞSAQQALI Yığın-yığın kitabı var masamın üstündə bir müəllifin. Bəzən elə olub ki, onların hamısını ani baxışnan oxuyub sona yetirmək istəmişəm. Bilmirəm, bəlkə də bu mənim folklora bağlılığımdan irəli gələn amildi? Əslində isə bu son bərabərliyin cavabı deyil. Azdımı məgər folklor mövzulu yazılar arasında ilk cümləsindəncə adamı geri itələyəni?! Amma mənim qeyd etdiyim bu dərgilər onlardan deyil. Azərbaycan folkloru və Aşıq yaradıcılığı (1989), XIX əsr Azərbaycan Aşıq yaradıcılığı (1990), Ozan-aşıq sənətinin nəzəri məsələləri (2002), Ozan-aşıq yaradıcılığına dair araşdırmalar I və II hissə (2002) Yox, mən bir-birindən dəyərli olan bu kitabların hamısını indi qeyd eləsəm, onda folklorumuzun sevimli ağsaqqalı, böyük alim, kamil pedaqoq, filologiya elmləri doktoru, professor Sədnik Paşa Pirsultanlının mübarək səksən (80) illiyiynən bağlı mənim fikirlərimə ayrılan guşədə yer çatmaz Və əlbəttə, mən bir yazıda onların hamısından söz açmaq iqtidarında da deyiləm. Sədnik müəllim özü bu tutumlu əsərlərini necə başlayıbsa, mən də eləcə mərhələmərhələ təhlilinə varmışam ayrı-ayrı yazılarımda onların. Həmişə də iri həcmli bu kitabları böyük maraqla vərəqləyirəm. Hər sətrindən dağ çiçəyinin ətri duyulan, hər misrasından sazlı-sözlü dünyamızın sehrli sədası gələn bu dərgahların hamısı maraqlıdı, oxunaqlıdı. Burada bir yandan bayatıların göz yaşları içindəki nikbinliyi, bir tərəfdən Vətən, yurd, yuva və bir də onların ideya mündəricəsini təmsil edən bəşəri ideyaların folklor dilindəki poetik tərənnümü var Bütün bunlar professor Sədnik Paşayevin müdrik alim təhliliynən daha da şirinləşir, folklor duyumlu hər kəsi onların məzmun dərinliklərinə varmağa yenidən təhrik edir Alim olan kəs gərək aşiqlər içrə də çox sınaqlardan keçsin ki, peşə yollarında dəyanəti, sədaqəti gərək olsun. Və bu minvalnan müdrik alim qələmi sınaqlardan çıxdıqca həyat və sənət meydanında yenidən püxtələşsin. Uca göylərin mehrabı eşq olduğu kimi, yer üzünün əşrəfi olan kainatın baş ucalığı da alimlik istedadıdır. Bax bu mənada Sədnik Paşa Pirsultanlının əsərləri də beləcə səsinə səs verir, qoşmalarımızın, gəraylılarımızın, dastan, əsatir və rəvayətlərimizin dünənini oyadıb bu gününə örnək etmiş olur Əgər alimin fərdi ideyaları onun təhlili imkanlarında öz həllini tapırsa, deməli o, öz sənət sonluğuna nail olur. Sədnik müəllim bu yaradıcılıq imkanlarından xali deyil. Və burada şəxsi keyfiyyətin bir neçə amilləri cəmləşmiş olur. 31

32 Müdriklik, fitri istedadın bəhrəsi, alimlik, yorulmazlıq axtarışı. Deməli, S.P.Pirsultanlının bütün bu fərdi qabiliyyətindəki özünəməxsusluq onun elmi axtarışlarının, yaradıcılıq uğurlarının başlıca amilləridir. Bəli, istəklilər, sənət də, sənətkar da həmişə qayğıya möhtac olub bizim dünyamızda. Bəzən kimsə bu qayğıdan uzaq düşəndə unudulur, gözdən, könüldən uzaqlaşır, ümidsizliyə qapılır. Əksinə, əgər o, vaxtında qayğı görsə, qeydinə qalındıqca ümidi artar, həvəsi üstə həvəs gələr, özünün fərdi imkanlarını elə, obaya çatdırar, ömrü birə-beş uzanar Sədnik müəllimin də yolları başlandığı gündən hamar olmayıb. Ürəkdən, candan sevib bağlandığı alimlik sənətini böyük auditoriyalara nə zamansa öz istədiyi kimi çatdıra bilmədiyi vaxtlar da olub. Lakin Pünhan qeydləriynən yaşadıb onu. Amma ruhdan düşməyib, gecəli-gündüzlü gələcək arzularıynan pərvazlanıb. O səbəbdən də bu gününə, güzəranına Min şükür deyir qədirbilən alim Hər kəs doğulub boya-başa çatdığı torpağın övladıdı. Axı Sədnik müəllim də xalqımızın saz-söz beşiyi olan doğma Gəncəmizdə dünyaya gəlib. İlhamını, qidasını o yerlərin abu-havasından alıb. Bu gün ərsəyə gətirdiyi əsərləri də ana yurdun örnəyindən gələn bəhrələrdi. Və sən demə ozanlarımıza, aşıqlarımıza qulaq asdıqca onun alim xəyalı ulu Göyçədən üzü Gəncəyə uzanan gözəllikləri gəzib, dolaşıb, bir daha zövqünü rövnəqləndiribmiş Çünki bu böyük alim telli sazın səsini ömrün bütün anlarında dinləyərkən özünü səadət gölündə üzmüş kimi sanıb. O səbəbdən ki, onun zövqündə təbiilik, millilik, soya-kökə bağlılıq yerindəndi, əzəlidi Sənət dünyamızın zəngin xəzinəsində hər incinin öz yeri, öz xanəsi var. Ona keşik çəkən, qoruyub yaşadan sənət yolçularımız da belədir. Müxtəlif zövqlərin təmənnasında vaxtaşırı arzulanan alimlərimizin qədirbilən dinləyicilərimizlə, tamaşaçılarımızla görüşü də beləcə pərvəriş tapır öz növbəsində. Təkcə bir şərtlə ki, bu sənət adamlarının daim axtarışında olaq, onların efir görüşlərinə daim qayğı göstərək. Bax bu mənada Sədnik müəllim ömrünün ən müdrik, ən kamil çağlarında da əsil gənclik qaynarlığıynan folklorumuzun təbliği və təhlili naminə verdiyi müsahibələr, söylədiyi çıxışlar müdrik kamalının bəhrəsi olan cild-cild kitablarıynan yarışa girmiş kimidi. O yorulmur, bir paraları kimi yeri gəldi-gəlmədi dünən gördüyü işlərə baxıb öyünmür (buna haqqı olsa da), zərrəcə geri çəkilmir. Və bütün bunları gördükcə istər-istəməz qəlbimin tam səmimiyyətiynən dilimdə bir ifadə tələffüz edilir: - Sədnik müəllim, sizin kimi bir alim ömrünə səksən il nədir ki?!.. Onu da deyim ki, sevimli müəllimimizin ilk kitabının dərcindən illər keçir. Və bu müddətdən sonra onun hər cildliyinin ikinci nəfəslə dünyaya gəlişinin başlanması milli folklorumuzun dəyərli tövhəsi, əbədiyaşar sənət nümunəsi kimi yüksək qiymətə layiq olur Onun bütün tədqiqatlarını oxuduqca bir daha yəqinlik hasil edirəm ki, istər təhlilləri, istər də fərdi fikirləri və deyimləri özünüdərkdən irəli gəlir və özünə inam deməkdir. Öz müvəffəqiyyəti ilə folklorumuzun zaman-zaman yetişən korifeylərindən 32

33 biri sayılmağa haqqı var. Özünü dərk edən insan öyünən zamanlarda da olanı deyir. Lovğalıq isə özündən bədgümanlıqdan doğur və bu zaman olanlar neçə qat şişirdilərək təqdim edilir və aydındır ki, o qəbul edilə bilməz. Və ümidvaram ki, Sədnik müəllim mənim bu səmimi qeydlərimə Yox! deməz. Sözümün əvvəlindəki fikrimdə adını çəkmədiyim bir kitab da var: - Aşıq Şəmşirin poetik aləminə səyahət Diqqətlə sərfinəzər edirəm onu. Sən demə ömrünün səksəninci baharında ərsəyə gətirdiyi bu kitab onun 50 il bundan əvvəl yazdığı əsərlərindən də daha böyük gənclik həvəsi ilə qələmə alınıbmış. Bax, budur Ulu Gəncənin alim oğlu S.P.Pirsultanlının yeni nəfəslə yaradıcılıq aləminə gəlişi. Və onun sənət meydanına hər yeni qayıdışının barı-bəhrəsi artıq minlərin, milyonların mənəvi qidasına dönməkdədir. Və o səbəbdəndir ki, onun alim kamalı dağlara boy verəndir, bənövşə qoxulu, lalə ətirlidir O, təkcə özünə yox, həm də sözünə güvənəndi Bu özünəməxsusluq isə fitri istedadın fəhmindən, bir də yorulmazlıq güvəncindən irəli gəlir. O, yaxşı dərk edib ki, beləcə gərək olub bizlərə uludan-ulu ellərimizin yetirdiyi müdriklərin söz məlhəmi. Alim təfəkkürü ilə ömrün hər macalında ovqatlaşmışıq, onlarla öyüdləşmişik, təsəlli tapmışıq. Hər qaya parçası bir Misri qılınc nişanəsi, hər uca zirvəsi Koroğlu əlyetməzliyi olan Vətən folklorumuzun qəhrəmanlıq dünyası da müdriklərimizin söz mülkünə güvənib, ondan bac alıb, gücü, qüvvəti onunla ölməzliyə qovuşub, şöhrətlənib. Hər biri tarixi həqiqətlərin ölməzlik nişanəsi olan qoşmalarımızdan tutmuş böyük həcmli dastanlarımıza, rəvayətlərimizə qədər qəhrəmanlıq və məhəbbət səlnamələriynən dolu deyimlərimiz zaman-zaman gərəyimiz olub, dilimizin əzbərinə, ürəyimizin təpərinə dönüb. Ana yurdumuzun ər oğullarının, aslan qızlarının döyüş meydanlarındakı hünərini vəsf eləyən söz-söhbətlərin heç biri təsadüfən deyilməyib. Əslində onların hamısı ünvanlıdır, tarixi hadisələrin həyat həqiqətlərinin təzahürüdür. Bu mənada xalqımızın zəngin ənənəsi olmuş, illər boyu özündə yaşatdığı bu mənəvi dəyəri nəsildən-nəsilə yetirmişdir ki, bu sarıdan Sədnik müəllimin də özünəməxsus xidmətləri olmuşdur və olacaqdır... Əziz oxucular, bütün anlarda hər folklor nümunəsi yol yoldaşımız, qiymətli söz həyanımızdı bizim. Onun qanadlarında zirvələrə yüksələr, eldən-elə, obadan-obaya xəyallarımız səfər edər, pərvazlanar Onun qoşması da belədi, gəraylısı da, təcnisi də belədi, müxəmməsi də, rəvayəti, söyləməsi, gülməcəsi, bilməcəsi, əsatiri də Deyirlər söz xəstəni də sağaldır, dar macalda təbiblərin güclü məlhəmi olur. Bu nə əfsanədir, nə də mübaliğə. Bu təcrübə dəfələrlə həyatın sınağından çıxmış, tarixin qanun kitablarına silinməz xətlərlə yazılmışdır. Hər folklor nümunəsi insanlara gərək olduğu kimi, təbiətin də qüdrətdən yaranmış laylasına dönür, onları cana gətirir. Təsadüfi deyil ki, dünya görmüş bağbanlar öz bağçasının nazını təsirli söznən çəkirlər. Belə halda bağ tez bəhrələnir, yaşıl yarpaqlar açıq yaşıllaşır. Sənət dünyamızın meydanı genişdir, hüdudsuzdur. Ulu bir xalqın fəxri keçmişini, öz qaynaqlarında yaşadıb dünənimizi sabahımıza qovuşduran, ülvi gələcəyin arzuları naminə xalqımızın başını uca edən sənət fədailərimizlə ellərimiz, obalarımız həmişə 33

34 öyünmüşlər. Azərbaycan saz-söz sənətinin şərəfli, məsuliyyət yükünü öz çiynində daşıyan belə cəfakeşlərimiz onun şöhrətini eldən-elə yayır, mədəniyyət tariximizin şöhrətinə yeni şöhrət gətirir. Bizə elə gəlir ki, qədim Gəncəmizin gözəl alimi S.P.Pirsultanlının da özünü bu cərgələrdə saymağa mənəvi haqqı var. Axı, qoşmasında ağ saçlı nənələrin gümültüsü, babaların gəraylısında qərinələrin dərinliyindən gələn alovu, sazında tarixin gözəgörünməz ənginlikləri yaşar bu yurdun. Hər sözündə birliyin, bölünməzliyin vəhdəti, hər kəlamında kövrək duyumlu folklorumuzun ağlartısı, ruha qanad verən təcnislərində ülvi bir sevginin ilhamı! Sayımlı bir nəslin yetirməsi olan və indi təmsil etdiyi ocağın adını doğruldan Sədnik müəllimin də hər vəsfi onların dilində beləcə öyülər, belə sevilər. O, sənəti yaşadar, sənət də onu böyüdər. Bu minvalnan qayalardan damcı-damcı süzülüb onun varlığı. Ömür yollarında nə qədər axtarışlarla üzləşdisə, əhdi-iradəsi qoynundan süzülüb gəldiyi qayalar kimi dönməz oldu. Qədəm-qədəm telli sazın ahənginə qarışdığı dünyadan ən böyük güvənci olan saz-söz üstə də beləcə kökləndi Sədnik müəllim. Elə o səbəbdən də Azərbaycan adlı azman Vətən mülkünün Gəncə adlı bircə parça yurdundan aldığı həyat örnəkləri onu belə yetirdi bu cahana. Bu kamil insanın zahiri nə qədər mülayimdi, sakitdirsə, daxili dünyası o qədər də coşğundu, təlatümlüdü. Hərdən adama elə gəlir ki, onun zərrəcə şəxsi qayğısı yoxdu. Elə nə varsa el-oba fikri, Vətən narahatlığı, torpaq diləyi, bir də sazdan-sözdən sarı həmişə ayıq-sayıq olmağıdı. Əslində belə deyil. Bu çılğın təbiətli alimin də hamımız kimi özünəməxsus qayğısı var. Di gəl sinəsində el-oba, yurd-yuva sevgisi o qədərdir ki, bütün bunlar onun özünü-özünə unutdurub. Bir zamanlar ulu Kəlbəcərin qoynunda Dədə Şəmşirin sazının qaibanə sədasında uyuduğu, dadlı-duzlu söhbətlərində əriyib getdiyi günlər aybaay, ilbəil onun sənət dünyasında xatirata döndü. S.P.Pirsultanlı elə ölməz ustadlara ötərgi qulaq asmadı. Onlardan özünə yük tutdu. Nə zaman ki sözdən sarı korluq çəkdiyi vaxt oldu, bax onda telli sazı sinəsinə sıxan kimi inciləri qeybdən sarı yağ kimi könlünə axıb gəldi. Sonrasa Allah sizə rəhmət eləsin, ustadlar, ruhunuz şad olsun - dedi öz-özünə. Ulu Gəncənin alim oğlu Sədnik müəllim eyliyinizi itirməz. Ad-sanınızı həmişə uca tutar Toxunduğu bütün mövzularda olduğu kimi Vətən istəkli təhlillərində də sözləri tutarlıdı onun. Elə bu baxımdan da torpaqlarımızın bu dar günündə o, bir vətəndaş alim kimi özünün mənəvi borcunu ləyaqətlə yerinə yetirir. Vətənpərvər alimin folklor dünyamızdan seçdiyi hər misrası bir mərmiyə, hər qafiyəsi bir qəlpəyə dönür. Doğma Qarabağımızın, Göyçəmizin timsalında ana yurdun sıxıntısını çəkməsini ta uşaqlıqdan özünə xiffət eləyən bu əsil el adamı anamız Azərbaycanın parça-parça dilimlənən torpağıynan bahəm ürək ağrıları çəkir. Və sözünün, sənətinin gücünə bu yaman gündə ellərimizin axşam-sabahından əksik olmur. Və yüz il bundan sonra da el-obamızın xoş günlü-güzəranlı axşam-sabahından əysik olmayasınız, çox hörmətli Sədnik müəllim Maşallah XUDUBƏYLİ AMEA Folklor İnstitutunun elmi əməkdaşı, Yazıçılar və Jurnalistlər Birliyinin üzvü 34

35 СЯЙЙАЩ АЛИМ Елмдя юз дясти-хятти олан бир алимдир Сядник мцяллим. Сюзцн дцзц, Сядник мцяллимин фяалиййят сащяси о гядяр чохшахяли, о гядяр эенишдир ки, билмирсян, щарадан башлайасан данышмаьа. Сядник мцяллим щям шаир, щям фолклоршцнас алим, щям мцяллим кими фяалиййят эюстярмякдядир. Бу инсанын щансы габилиййятиндян сюз ачырсанса ач, юз ишинин билиъисидир. Щяр биримиз бу инсана гулаг асанда мяняви ъящятдян зювг алырыг. ХЫ яср Азярбайъан философу Ябдцл Щясян Бящмянйар гейд едирди ки, «Еля адамлар ахтарын ки, онларла сющбят йахшы китаба бярабяр олсун, еля китаблар да ахтарын ки, мцталияси философларла сющбятя дяйсин». Сядник мцяллим беля алимлярдяндир. Сядник мцяллим биринъи нювбядя эюзял фолклоршцнасдыр. Бу инсан башдан-баша фолклордан йоьрулмушдур. Бу инсанын ъанлы данышыьыны динляйян мцсащиб беля ширин данышыгдан о гядяр овсунланыр ки, щеч вахт йорулдуьуну билмир. Бу инсан даима ахтарышдадыр. Юзцнцн дедийи кими, «Азярбайъан торпаьынын тарихи чох гядимдир. Бу торпагда щансы дашы галдырыб бахсан, орада бир яфсаня, бир рявайят тапа билярсян». Няляр эюрцб лал гайалар, Щяр дашын юз тарихи вар. Нечя иэид, нечя сярдар, Дювран етмиш даьлар сяндя. Сядник мцяллим сяййащдыр, десяк, йанылмарыг. Азярбайъанын еля бир эушяси олмайыб ки, бу инсан щямин мяканын адят янянялярини юйрянмямиш олсун. Йашынын бу чаьынаъан районлары, кяндляри аддым-аддым эязмиш, ясрлярдян сцзцлцб эялян бу фолклор инъилярини топламыш, тядгигата ъялб етмишдир. Ясл фолклоршцнаса лазымдыр ки, торпаьынын тарихи абидясини, бу абидя иля баьлы яфсаня вя рявайятляри синясиндя эяздирян о фолклор сюйляйиъилярини эюзляри иля эюрсцн вя онлары тямкинля динлясин. Бу инсан минлярля беля сюйляйиъини динлямиш, сонунда юзц фолклорун ясл дашыйыъысына чеврилмишдир. 35

36 Пейьямбяримиз Мящяммяд ялейщиссаламын беля бир кяламы вар: «Ики шяхс доймаг билмяз: елм тяшняси вя дцнйа щяриси». Сядник мцяллим фолклорун тяшнясидир. Бу инсан ъанлы фолклордур. Йорулмадан чалышыр. Фолклоrумузун тядгигиндя вя тяблиьиндя чох бюйцк ишляр эюрмцшдцр. Сядник мцяллим эюзял шаирдир. Эюзял байатылар, гошмалар, тяънисляр, эярайлылар, нечянечя шеирлярин мцяллифидир. Шеир йарадыъылыьында эюзяллийин тясвири; инсан эюзяллийи, йурд эюзяллийи вя севэиси юз яксини тапмышдыр. Шаирин бу шеирляри ъанлы шащиди олдуьу мяканда мейдана чыхыб, йараныб. Кимийди Пирсултан, о эюзял Абдал, Асдылар Сивасда, олду бир хяйал, Сядник дейяр: буну мяндян хябяр ал, Пирсултанын нишанасы, Пирсултан. Йох, ашыг, нишан гала, Даь цстя нишан гала, Абдалдан, Хятайидян, Галыбсан нишан гала. Сядник мцяллим щям дя педагогдур. О, Эянъя Дювлят Университетиндя мцяллимпрофессордур. Нечя иллярдир ки, бу инсан фолклорумузу Университетдя тяблиь етмякля мяшьулдур. Эюзял аиля башчысыдыр. Сядник мцяллимля фяхр етмяйя дяйяр. Сядник мцяллим, сизи бцтцн фолклорсевярляр севир. Чцнки сиз фолклорун гайнаьысыныз. Аллащ сизи горусун! Сизя ъан саьлыьы арзу едирик! Мятанят Йагуб гызы, AMEA Folklor İnstitutunun baş elmi işçisi, filologiya elmləri namizədi 36

37 SƏKSƏN YAŞIN İŞIĞINDA Sədnik Paşa Pirsultanlının səksən yaşının tamam olduğunu eşidəndə buna inanmadım. Çünki gənclik ehtirası və enerjisi ilə işləyən bu ağsaqqal alimə bu yaşı vermək çətindir. Onun nurani simasına, gülümsər gözlərinə baxan hər kəs qeyrişərtsiz onun altmış yaşı olduğuna inanar. Həm də Sədnik müəllim bu son illərdə bir-birinin dalınca bir neçə monoqrafiya çap etdirmişdir. Bir sözlə, o, səksən yaşın işığında inamla irəli addımlayır, yazıb yaradır. Bəli, Sədnik müəllim çox məhsuldar çalışan alimdir, onun çox sayda kitabları, elmi məqalələri, şeirləri var. Üstəlik çox cəfakeş alimdir. Çox gəzib, çox görüb. Bu böyük alim Qərbi Azərbaycanda folklorçu ayağı dəyməyən Ağbaba bölgəsi kimi sərhəd bölgəsinə də gedib çıxıb. Sədnik müəllim ilk dəfə Ağbaba əfsanələrini çap etdirib, toplama işlərində bu folklor örnəklərinə də yer ayırıb. Sədnik müəllim Aşıq İsgəndər kimi az tanınan, qeyri-adi saz havaları ilə, dastan danışığı ilə adamı heyran eləyən sənətkarla da dəfələrlə görüşmüş, onun ifasında xeyli saz havalarını lentə almış, bu el sənətkarının haqqında bir neçə elmi məqalə yazmışdır. Alimin yaradıcılığı zəngindir. Onun əfsanələrlə bağlı elmi əsərləri olsa da, Azərbaycan aşıq sənətinə dair bir neşə monoqrafiyası da adamın diqqətini çəkir. Sədnik müəllim yastı balaban, onun əhəmiyyəti, sazla qoşa işlənməsi haqqında mülahizələri olduqca maraqlıdır. Professor haqlı olaraq göstərir ki, yastı balabanın sazla qoşa işlədilməsi sazın səsinə xələl gətirmir, əksinə, məlahət və şirinlik qatır, həm də onun üstündəki yuvalarla sazın qolundakı pərdələr arasında da bir uyarlıq mövcuddur. Sədnik müəllim həmişə el arasında, el sənətkarlarının yanında olmuş, ustad aşıqların sazına-sözünə qulaq asmış, maraqlı araşdırmalar aparmışdır. Heç unuda bilmirəm rəhmətlik Mürsəl müəllim (professor Mürsəl Həkimov) həmişə yarı zarafat, yarı ciddi deyərdi: 37

38 - Bu Sədnikin tayı-bərabəri yoxdu. Mən buna mat qalmışam ki, insan nə qədər gəzib dolanar... Mən hara gedirəm deyirlər, səndən əvvəl Sədnik müəllim gəlmişdi. Baxın, Sədnik belə Sədnikdi! Arada bir Mürsəl müəllimlə Sədnik müəllim zarafatlaşırdılar. Bəzən elə olurdu ki, dostlar görüşə bilmirdilər. Sədnik müəllim Gəncədən gələn kimi Mürsəl müəllimi axtarırdı: - Uşaqlar, Mürsəli görmüsünüzmü? Bəzən də elə olurdu ki, Sədnik müəllim Bakıya gəlib gedəndən sonra Mürsəl müəllim bizdən soruşardı: Sədnik gəlibmi? Burdadırsa durub gözləyim, görüşüb sonra gedərəm. Sədnik müəllim həm də şairdir. Hələ gənc yaşlarından bədii yaradıcılığa başlayıb. daha doğrusu folklorşünaslığını şairliyi tamamlayır. Hörmətli Sədnik müəllimin bədii yaradıcılığının maraqlı cəhəti odur ki, poeziya aşıq şeirlərindən ibarətdir, xalqın canlı danışıq dilini, saf düşüncələrini özündə əks etdirir. Sədnik müəllim həm də yaxşı ailə başçısıdır. O, övladlarını vətənə, xalqa, folklora məhəbbət ruhunda tərbiyə edib. Onların hər birinin ruhunda, canında ulu Tanrıya, canlı təbiətə, insanlara tükənməz məhəbbət və sevgi var. Bu sevginin, məhəbbətin qaynağı soy-kökdən gələn qan yaddaşı, Sədnik müəllimin əsərlərindən süzülən saflıq, təmizlik və böyüklükdür. Təbii ki, Sədnik müəllim haqqında çox söz demək olar. Mən burada ancaq ürəyindən keçənlərin bir hissəsini yazdım. Səksən yaşın mübarək, Sədnik müəllim! Gün o gün olsun sənin yüz illiyini keçirək! Tacir SƏMİMİ AMEA Folklor İnstitutunun elmi işçisi 38

39 Xalq yaradıcılığına məhəbbətlə Professor Sədnik Paşa Pirsultanlının Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrini toplamaq, tədqiq və nəşr etmək sahəsində gördüyü işlərin miqyasını gözönünə gətirdikdə heyrətlənməyə bilmirsən. Görkəmli alimin bu sahədəki fədakar əməyini yalnız qeyri-adi gücə malik əfsanəvi folklor qəhrəmanlarının hünər və şücaəti ilə müqayisə etmək olar. Qədim və müasir türklərin yayıldığı tarixi, coğrafi arealı Sədnik Paşa Pirsultanlı qədər gəzibdolaşan, onun hər qarışına, çox əsrlik yaddaşını özündə əks etdirən nümunələrə Sədnik Paşa Pirsultanlı qədər yaxından bələd olan ikinci bir folklor araşdırıcısı tapmaq çətindir. S.P.Pirsultanlı 60 ildən artıq bir müddət ərzində ayağında dəmir çarıq, əlində dəmir əsa xalqımızın zəngin və unikal söz saxlancının izinə düşmüş, onu çox böyük bir canıyananlıqla, xüsusi bir qayğı və məhəbbətlə toplayıb araya, ərsəyə gətirmişdir. Şifahi xalq ədəbiyyatının elə bir janrına rast gəlmək mümkün deyil ki, o istər folklor materialları toplayıcısı, istərsə də tədqiqatçı alim kimi, S.P.Pirsultanlının diqqətindən kənarda qalsın. Hətta bu janrların bir neçəsinin, o cümlədən əfsanə və əsatirlərin, aşıq poeziyasını və s. nəzəri əsaslarının elmimetodoloji cəhətdən yenidən və daha mükəmməl şəkildə işlənməsi sahəsində də S.Pirsultanlının xidmətləri az olmamışdır. Məhz S.P.Pirsultanlının məhsuldar və gərgin əməyi sayəsində Azərbaycan əfsanələrinin böyük bir qismi itib batmaq təhlükəsindən xilas olaraq əbədi yaşamaq haqqı qazanmış və özünün obyektiv elmi qiymətini almışdır. Azərbaycan aşıq məktəbləri, xüsusilə Kəlbəcər aşıq məktəbi və onun ayrıayrı görkəmli nümayəndələrinin yaradıcılığı, ifaçılıq xüsusiyyətləri ilk dəfə olaraq S.P.Pirsultanlı tərəfindən geniş və fundamental şəkildə tədqiq 39

40 olunmuşdur. S.P.Pirsultanlı ozan-aşıq sənətinin mənşəyini, zaman-zaman yaranıb, formalaşan aşıq məktəblərnin hər birinə ayrı-ayrılıqda özünəməxsus fərqli sənətkarlıq manerasını, şagird-ustad münasibətlərini araşdırmış, elmə və musiqi ictimaiyytinə məlum olan və olmayan aşıq havalarının sayını təxmin etməyə təşəbbüs göstərmiş, onların tipoloji təsnifatını verməyə çalışmışdır. Azərbaycan aşıq poeziyası öz inkişafında hansı mərhələlərdən keçmişdir? S.P.Pirsultanlının təkcə bu məsələnin araşdırılması ilə bağlı ardıcıl və səmərəli elmi müşahidələri, gəldiyi nəticələr bir neçə kitabda öz əksini tapmışdır. Şifahi xalq ədəbiyyatının öz papulyar janrlarından olan atalar sözlərindəki bir mühüm cəhət onların nəsr və nəzm şəklində olması bir alim kimi S.P.Pirsultanlının diqqətini cəlb etmiş və o, bu problemə də öz tədqiqatlarında geniş yer ayırmışdır. Ağız ədəbiyyatında öz lirizmi, emosionallığı insanın ən həzin və kövrək duyğularına yaxınlığı ilə seçilən bayatılar haqqında maraqlı fikirlər söylənən S.P.Pirsultanlı bu janrın ideya-bədii cəhətdən son dərəcə kamil nümunələrini yaratmış məşhur Sarı Aşığın bayatıları üzərində geniş dayanır, milli poetik düşüncəmizin zənginləşməsində onun əvəzsiz rolunu yüksək dəyərləndirir. S.P.Pirsultanlı şifahi və yazılı ədəbiyyatımız arasındakı genetik əlaqə və bağlılıqları son dərəcə diqqət və həssaslıqla araşdırmış, xalq bədii təfəkküründən qidalanaraq yaranan və formalaşan klassik söz sənətimizin bu zəmindəki axtarışlarının əsas prinsiplərini və qanunauyğunluqlarını nəzərdən keçirmişdir. S.P.Pirsultanlı xalq yumorunun, ata-babalarımızın nikbin və şux ovqatının məhsulu olan gülməcələr, məşhur gülüş qəhrəmanları haqqında da maraqlı fikirlər söyləmiş, xalq gülüşünün bədii-estetik mahiyyətini açıqlamışdır. Bundan başqa S.P.Pirsultanlı xalqımızın ictimai, siyasi və mədəni həyatında mühüm rol oynamış konkret tarixi şəxsiyyətlər, məşhur mahnılarımız və el 40

41 havalarımız, xalq təbabətində geniş yayılmış bitkilər, müxtəlif müalicə üsulları və s. barədə də saysız-hesabsız söyləmələr toplayıb oxucuların istifadəsinə vermişdir. S.P.Pirsultanlı bir çox beynəlxalq səviyyəli tədbirlər, elmi-praktiki konfrans və simpoziumlarda respublikamızı layiqincə təmsl etmişdir. Xalqımız S.P.Pirsultanlını həm də gözəl və orijinal dəsti-xəttə malik olan bir şair kimi tanıyır və sevir. O, bir neçə şeir kitabının müəllifidir. El şənliklərində və müxtəlif məclislərdə aşıqlarımızın ifasında S.P.Pirsultanlının şeirlərini tez-tez eşitmək olar. S.P.Pirsultanlı uşaqlıq və ilk gənclik illərində çətin və ağır həyat tərzi keçirsə də təbiət etibarı ilə son dərəcə nikbin, şən və şux, hazırcavab bir adamdır. S.Pirsultanlının şəxsi həyatı və gündəlik qayğıları ilə bağlı söylənilən çoxsaylı lətifələr onu son vaxtlarda məşhir gülüş qəhrəmanına çevirmişdir. S.P.Pirsultanlı elmi-tədqiqat işi və bədii yaradıcılıqla yanaşı uzun illərdən bəri həm də pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olur. Biz ömrünün kamillik dövrünü yaşayan bu görkəmli alimə uzun ömür, can sağlığı, çoxşaxəli yaradıcılığında yeni-yeni uğurlar arzulayırıq. Sahib İbrahimli, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü 41

42 SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLININ POETİK DÜNYASI Sədnik Paşa Pirsultanlı haqqında fikir söyləmək həm asan, həm də çətindir. Ona görə asandır ki, onun poetik dili, dünyası anlaşılan və yaddaqalandır. Ona görə çətindir ki, onun keçdiyi şərəfli həyat yolunu, yaradıcılıq arenasını təhlil etmək üçün bir ömür vaxt lazımdır. Sədnik Paşa Pirsultanlının çoxşaxəli yaradıcılığı müxtəlif istiqamətlərdə inkişaf etmişdir. Məni bu yazını yazmağa vadar edən nə oldu? Sədnik müəllimlə söhbət əsnasında ona Sarı Aşıqdan dörd bənd bayatı dedim. O, həmin bayatıların açmasını yerindəcə təhlil etdi. Düzü bu hadisədən sonra bu nurani çöhrəli, Azərbaycan folklorunun yeganə bilicisi, tədqiqatçısı və təbliğatçısı olan kişiyə hüsn-rəğbətim qat-qat artdı. Onun yaradıcılığında milli poetik fikrin ən incə çalarları belə diqqəti özünə cəlb edir. Bu isə poetik fikrin ən böyük nailiyyətlərindən biridir. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatının əsil bilicisi, dərin məzmunlu poetik duyuma malik olan bu qocaman tədqiqatçının özünün dünyaya sığmayan poetik iç dünyası vardır. Yaşı səksəni haqlamasına baxmayaraq arayır, axtarır, tədqiqat işlərini usanmaq bilmədən inamla davam etdirir. Bütün türk dünyasının folkloru haqqında geniş məlumata malikdir. Təbiətən dadlı-duzlu söhbətləri, hazırcavablığı ilə onu tanıyanların qəlbində özünə isti, məlhəm hisslər yaratmağı məharətlə bacarır. Sədnik müəllimin tərcümeyi-halına nəzər saldıqda görürük ki, o, ömrü boyu xalq ruhu ilə yaşamış, qüdrətli, cəfakeş bir alim kimi böyük şöhrət qazanmışdır. Onun özü kimi yaradıcılıq dili sadə, diqqəti çəkəndir. Nizami və folklor kitabına görə 1977-ci ildə Yejeqodnik ə (Velikaya Sovetskaya Ensiklopediya) daxil edilib. Dədə Qorqud boyları haqqında topladığı əfsanələr və elmi məqalələrinə görə 2000-ci ildə Türkiyədə nəşr olunmuş Kitabi-Dədə Qorqud ensiklopediyasının I və II cildlərində təmsil olunub. Düz 17 il Gəncəbasar Aşıqlar Birliyinin sədri olub. Bu müddət ərzində Gəncəbasarda aşıq poeziyasının, sənətinin inkişaf etdirilməsi sahəsində əvəzsiz xidmətlər göstərmişdir. Gənc istedadların üzə çıxarılması sahəsində də bütün varlığı ilə çalışmış, unudulmuş, yaddaşlardan silinən saz havalarına yeni nəfəs vermişdir cü illərdə Azərbaycan Aşıqlar Qurultaylarının rəyasət heyətinin və plenumun üzvü seçilmişdir. Bu qurultaylarda etdiyi çıxışlar rəğbətlə qarşılanmışdır. Qəlbən, sidq ürəklə ağız ədəbiyyatına, türk dünyasının folkloruna bağlı olan, unudulmuş bir çox aşıqları da gündəmə gətirərək onların yaradıcılığını geniş şəkildə təhlil etməyi də özünün mənəvi borcu hesab 42

43 etmişdir. Xalq tərəfindən yaradılan bir çox mahnı və nəğmələrimizin xalqa qaytarılmasında rəhbərlik etdiyi Çeşmə folklor teatrında göstərdiyi fəaliyyətə görə Əməkdar mədəniyyət işçisi adına layiq görülüb. Sədnik Pirsultanlının yaradıcılığı təkcə Azərbaycanla bitmir. Ona görə də 1993-cü ildə Ankarada keçirilən İpək yolu uluslararası halk edebiyyatı simpoziumu nda və Nev şəhərində keçirilən Hacı Veli Bektaşi törənində dolğun məruzə ilə çıxış etmişdir. Folklor institutunun müdafiə şürasının üzvü kimi AMEA-nın Folklor institutunun 2004-cü ildə təşkil etdiyi I, II, 2005-ci ildə III, IV uluslararası Ortaq türk keçmişindən ortaq türk gələcəyinə həsr olunmuş folklor simpoziumlarının məruzəçisi olub. Yeganə alim, aşıq yaradıcılığının nəzəri problemlərini elmi əsaslarla işləyən tədqiqatçı kimi 2004-cü ildə nəşr olunmuş Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi nin I cildinə daxil edilib. Respublikamızda və bir çox xarici dövlətlərdə yorulmaz tədqiqatçı alim-professorun gördüyü işlər yaddaqalan və təqdirəlayiqdir. Ona görə də 2005-ci ildə Aztelefilm yaradıcılıq birliyinin dövlət sifarişi ilə Pirsultan adlı sənədli televiziya filmi çəkilmişdir. Bütün bunlarla bərabər cəfakeş alim, əsil vətəndaş olan Sədnik müəllim pedaqoji fəaliyyətini də davam etdirir ci ildə Qabaqcıl təhsil işçisi adına layiq görülmüş və Tərəqqi medalı ilə təltif olunmuşdur. 14 namizədlik və 6 doktorluq dissertasiyalarının apponenti olmuş, əmək və müharibə veteranıdır. Səksən yaşının 54 ilini Azərbaycan folklorunun toplanması, nəşri və tədqiqinə həsr etmiş tədqiqatçının yaradıcılıq arenası geniş və hərtərəflidir. Ömrünün qürub çağını yaşayan qocaman tədqiqatçının yaradıcılıq yoluna nəzər saldıqda onu folklorumuzun korifeyi adlandırmaq olar. Bir neçə tədqiqatçını çıxdıqdan sonra folklor dünyasının ən birincilərindən biri də məhz Sədnik Pirsultanlıdır. Aşağıda göstərilən elmi əsərlər və ixtiralar da onun iti qələminin məhsuludur. Nizami və folklor, Azərbaycan xalq yaradıcılığının inkişafı, Nizami və xalq əfsanələri, Heca vəznli şeir və mənzum atalar sözləri, Heca vəznli tapmacaların inkişafı, Azərbaycan eposunun əfsanə qaynaqları, Ozan-aşıq sənətinin nəzəri məsələləri, Heca vəzninin bayatı və qoşma möcüzələri, Azərbaycan əfsanə və rəvayətlərinin ədəbi abidələrimizlə müqayisəli tədqiqi və s. Əlli kitabın müəllifi olan bu qocaman, yorulmaz tədqiqatçı bu gündə gənclik həvəsi ilə işləyir, yorulmaq nə olduğunu bilmir ci ildə Aşıq Şəmşirin poetik aləminə səyahət və 2009-cu ildə Azərbaycan türklərinin xalq əfsanələri kitabları geniş oxucu kütləsi tərəfindən rəğbətlə qarşılanmışdır. Bir çox fəxri adların sahibi olan Sədnik müəllimin gərgin mübarizələrlə keçən şərəfli ömrü unudulmazdır. 43

44 Saz nəfəsli şeirlərim kitabı ilə tanışlıq. Yurd, el-oba sevgisi hər bir insanın qəlbində yaşamalı, onun isti-soyuğuna dözməli, keçdiyi həyat yolunda silinməz izlər qoyub getməyi bacarmalıdır. Mənə belə gəlir ki, Sədnik müəllimdə yuxarıda dediyimiz keyfiyyətlərin bir çoxu yox, hamısı cəmlənmişdir. Vaxti ilə demişdim: Qayaları dələrəm, Cığırınla gələrəm, Vətən deyib ölərəm, Telli saz görünəndə. (Qasım Qırxqızlı) Həqiqətən də belədir. Saz elə bir çalğı alətidir ki, onun sehri-məhəbbətinin orbitindən çıxmaq çox çətindir. Respublikamız müstəqillik qazandıqdan sonra bayağı mahnılara elə aludə olduq ki, əsil xalq musiqi alətlərimiz, tar, saz, balaban, qara zurna yaddan çıxdı. Həqiqətən də bizim xalq çalğı alətlərimizin heç bir əvəzi yoxdur. Əfsuslar olsun ki, biganəliyimizin ucbatından bir çox milli dəyərlərimizi itirə-itirə gedirik. Çox şükürlər olsun ki, Sədnik müəllim kimi odqoruyanlarımız vardır. Çünki onun şeirləri saz nəfəsli, təbii boyalarla bəzədilmiş, öz xislətinə uyğun xalq dili və ruhunda yazılmışdır. Buna görə də qələmindən çıxan şeirlər şirin avazla oxunur və əbədi olaraq yaddaşlara həkk olur. Çünki bu şeirlər xalq poeziyasından cilalanıb və rişələnibdir. Sədnik müəllimin şeirlərində qəlb inamından, insana, gözəlliyə vurğunluqdan irəli gələn bir çox məqamlar vardır. Saz nəfəsli şeirlərim kitabının I bölümü Könlümün tərcümanı saz ilə başlayır. Bəri şeirində deyilir: Söylə tarixini, a telli sazım, Sən varsan, Harutdan, Marutdan bəri. Sənin ilk səsini Musa eşitmiş, Gəzmisən Dəclədən Fəratdan bəri. Aşıq şeirində aşığa, onun sənətinə yüksək qiymət verilir. Sazınla ucalır sözün şöhrəti, Şair yazır, aşıq verir zinəti, Qəlbində el ruhu, el məhəbbəti, Hər sözü tarixdə yadigar aşıq. Həqiqətən də belədir. Sazla deyilən söz Dədə Qorquddan, Aşıq Abbas Tufarqanlıdan, Xəstə Qasımdan, Yunis İmrədən, Dədə Ələsgərdən, Dədə 44

45 Şəmşirdən yadigar qalaraq insan hisslərini silkələməyi, onun qəlbində tufan qoparmağı, tüğyan etməyi bacarır. Bir çiçək də vətəndi deyən şair incə hisslərə qapılır, bir çiçəyi vətənə bənzədir, onu oxşaya-oxşaya sevməyi tövsiyə edir. Sevmişəm könül vermişəm, Zövq alıb, səfa sürmüşəm, A Sədnik, vəfa görmüşəm, Sonasında bu dağların. Sinəsi çalın-çarpaz olan dağlar Sədnik müəllimin də sinəsini hər an yandırır, onu vəsf etməkdən yorulmur, üzünü soyuq daşına, otuna, gülünəçiçəyinə sürtərək, uyumaq istəyir dağ qucağında. Can atır göylərə o məğrur başın, Ağrıdır, Şahdağdır, çoxdur qardaşın. Vətənə keşikçi sənin hər daşın, Bu xalqın əyilməz bir oğlusan sən. Şair böyük ustalıqla dağları, onun hər daşının vətənə keşikçi olmasını poetik dildə tərənnüm edir. Həyatda təbiəti sevən insanlar çoxdur. Hər təbiəti sevəndən şair olmaz. Şair olmaq üçün gərək təbiətlə təbiətin dili ilə danışmağı bacarasan, onu sevəsən, oxşayasan, ruhun, qəlbin təbiətlə bağlı ola. Bu qəlb çırpıntıları Sədnik Pirsultanlının şeirlərində özünü açıqcasına biruzə verir. Dağları Tanrının möcüzəsi, səddi adlandırır. A dağlar şeirindən: A Sədnik, başından leysanlar töküb, Qayalardan ona daş hasar çəkib, Ç in səddini insan əlləri tikib, Səninkidi Tanrı səddi, a dağlar. Öz sevgisini çəməndə, güldə, çiçəkdə tapan şair Bənövşə şeirində öz dərdini bənövşənin dərdi ilə eyniləşdirir, maraqlı təzad yaradır. Neynəyim ki, mən də yara dərdimi, Sənin kimi tez açmışam, bənövşə. Sən nələr çəkmisən bütün el bilir, Mən dərdimi az açmışam, bənövşə. 45

46 Dərdini bənövşədən tez açdığına görə ürəyində gəzdirdiyi dərdi ona əzab verir. Yuxarıda dediyimiz kimi həqiqətən Sədnik müəllim gözəllik aşiqidir. Onun bu aşiqliyə mənəvi haqqı çatır. Dağlar gözəli şeirini böyük həssaslıqla qələmə alaraq deyir: Sədnik onu gördü sevdaya düşdü, Yandı eşq oduna Kərəmi keçdi, Yüz gözəl içindən tək onu seçdi, Köksündə ürəkdi, dağlar gözəli. O, bu şeirində öz ülvü sevgisini Kərəmin sevgisindən də yüksəkdə tutur, onu ülvi, müqəddəs adlandırır. Səfərlər rubrikası altında verdiyi şeirlərində vətəni qarış-qarış gəzir, onun gözəlliyi, bakirəliyi qarşısında baş əyir, səcdə qılır. Dağıstanda olarkən yazdığı şeir ibrətamiz və tarixi baxımdan çox əhəmiyyətlidir. Dağıstanın itkin düşməsi, əlimizdən alınması onu yanım-yanım yandırır. Gəlmişəm şeirində yazır: Bu dağlarda itkin düşüb qardaşı, Abdaloğlu az tökməyib göz yaşı, Vətənə sarı əyilib o başdaşı, Qibləsinə döndərməyə gəlmişəm. Hörmətli Sədnik müəllim. Sizi başa düşürük. Qibləsindən üz döndərən məzar daşını elə çevirməyiblər ki, sən onu düzəldəsən. Düzəlməz, nə də düzələsi deyildir. Aşıq qızlara yazdığı şeirlərdə də poetik tapıntılar çoxdur. Mikayıl Azaflının qızı Aşıq Gülarəyə yazdığı şeirdə Gülarənin avazının gəlməməsinə dözə bilmir, qəmini, kədərini dağa söyləməyi, dağa göndərməyi tövsiyə edir. Bilir ki, dağ dərdini, ancaq dağ çəkə bilər: Ay Gülarə, sazın niyə inləyir, Hardan alıb bu kədəri, bu qəmi? Hanı sənin şən avazın, ay zalım, Dözəmmədim yaş götürdü didəmi, Dağa söylə, dağa göndər bu qəmi. Buludun göz yaşlarına da dözə bilmir şair ürəyi. Buludla həmahəng olub, o, da göz yaşı tökmək istəyir. 46

47 Gəldim şeirində Ərzurum yollarının ahlı-amanlı, qarlı-çovğunlu olmasından gileylənir. Sədnik yuxusundan vaxtsız oyandı, Bir yuxudan qəlbi qana boyandı, Ərzurum yolları ahdı-amandı, Can vermə, sevgilim, möhlət al gəldim. Ərzurum yollarında azan sevgilisini yuxularında görür, onun harayına çatmağa can atır. Şuşa, Göyçə, Kəlbəcər, Qarabağ yaraları şairin qəlbini yanım-yanım yandırır. O yerlərin həsrəti ilə pörşələnib odsuz-ocaqsız külə dönür. Şuşanın şeirində deyir: Allah! Allah! Bir gecənin içində, Ağardı kirpiyi, qaşı Şuşanın, Yer də, göy də nalə çəkir, kirimir, Ağlayır kərpici, daşı Şuşanın. Mənə belə gəlir ki, şair bu şeirində Şuşanı Dədə Qorqudla müqayisə edir, bir gecə də saçının, qaşının ağarmasını böyük həsrətliklə vəsf edir. İnsan ruhunun ən kiçik duyğularını poeziya zirvəsinə qaldırmaq hər yazara qismət olmur. Ancaq bu ustad sənətkar, el bilicisi, sazın, sözün qədir və qiymətini bilən Sədnik Paşa Pirsultanlıya qismət olmuşdur. Əlbəttə, Sədnik müəllimin bütövlükdə şeir dünyasına baş vurmaq fikrində deyilik. Sadəcə ürəyimizdən keçən hissləri azda olsa qələmə almağa çalışdıq. QASIM QIRXQIZLI, Xocalının səsi qəzetinin baş redaktoru, AYB-nin üzvü, Məhəmməd Əsədov adına mükafat laureatı 47

48 "Aşıq Şəmşirin poetik aləminə səyahət" təqdim olundu Ötən gün Atatürk Mərkəzində professor Sədnik Paşa Pirsultanlının "Aşıq Şəmşirin poetik aləminə səyahət" kitabının təqdimat mərasimi keçirilib. Tədbiri giriş sözü ilə açan Aşıqlar Birliyinin sədri, şair Zəlimxan Yaqub Aşıq Şəmşiri "əhli-ürfan dünyasının ən böyük şəxsiyyətlərindən biri" kimi dəyərləndirdi: "Aşıq Şəmşir hələ sağlığında klassikləşən sənətkarlardandır. Onun şeiriyyətində xalqımızın milli adət-ənənələri o qədər gözəl əks olunub ki, əsrlər ötsə də, yaşayacaq. Azərbaycanın, demək olar ki, bütün coğrafi məkanlarını onun poeziyasında tapmaq mümkündür. Məhz bu canlı və gözəl lövhələr onun poeziyasının uzun ömürlü olmasını şərtləndirir". Z.Yaqub professor S.P.Pirsultanlının ustad sənətkar haqqında yazdığı kitabı həm bədii, həm də mənəvi cəhətdən yüksək dəyərləndirdi, alimin folklorumuzun araşdırılması istiqamətindəki xidmətlərinin misilsizliyini vurğuladı. Professor, millət vəkili Nizami Cəfərov Azərbaycan folklorşünaslığına töhfələr vermiş alimləri təsnifləndirərək bildirdi ki, S.P.Pirsultanlı həm nəzəriyyəyə, həm də canlı xalq ədəbiyyatına dərindən bələd olan araşdırmaçıdır. Şair İlyas Tapdıq S.P.Pirsultanlının aşıq ədəbiyyatı və folklorumuzun tədqiqi yönündə gördüyü işlərdən söz açdı, onun ustad sənətkara həsr olunmuş kitabının böyük elmi-ədəbi və mənəvi əhəmiyyət daşıdığını dilə gətirdi. İ.Tapdıq Aşıq Şəmşirlə bağlı xatirələrini tədbir iştirakçıları ilə bölüşdü. 48

49 Aşıq Ulduz S.P.Pirsultanlının ustad aşığın həyat və yaradıcılığı ilə bağlı geniş araşdırma aparmasını, bu haqda kitab yazmasını təqdirəlayiq iş kimi qiymətləndirdi. Şair Adil Cəmil S.P.Pirsultanlının Aşıq Şəmşirin həyat və yaradıcılığı, poeziyası barədə yazarkən, digər müəlliflərdən fərqli olaraq, daha dərinliklərə nüfuz etdiyini və sanballı bir tədqiqat işi ortaya qoyduğunu diqqətə çatdırdı. Tədbirin sonunda çıxış edən müəllif tədqiqləri və kitabı haqqında səslənən müsbət fikirlərə görə minnətdarlığını bildirdi. Qeyd edək ki, sözü gedən kitabda alimin eyni adlı elmi monoqrafiyası dörd bölmə və nəticə halında təqdim olunur. Əsərdə Aşıq Şəmşirin on altıncı əsrdə ulu babası Miskin Abdaldan başlayan aşıq-şairlik nəsil şəcərəsi, XX əsrdə sənətin fövqünə yüksəlməsi diqqət mərkəzindədir. Kitabda Aşıq Şəmşirin dağlar, Səməd Vurğun, sələfləri və xələfləri ilə bağlı yazdıqları fərqli bölmələrdə ətraflı nəzərdən keçirilir. Bu yeni nəşrdə Aşıq Şəmşirlə bağlı xatirələr və maraqlı fotolar da yer alıb. Sevinc MÜRVƏTQIZI 525-ci qəzet aprel.- S.7. 49

50 Aşıq Şəmşir poeziyası yeni araşdırmada Bu günlərdə Atatürk Mərkəzində professor Sədnik Paşa Pirsultanlının görkəmli saz-söz sənətkarı, ulu ozan Dədə Şəmşirin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş monoqrafiyasının təqdimat mərasimi keçirildi. Mərasimi giriş sözü ilə açan Respublika Aşıqlar Birliyinin sədri, xalq şairi Zəlimxan Yaqub Aşıq Şəmşirin poetik aləminə səyahət adlanan (Bakı, Təknur, 2008) bu kitaba görə öncə müəllifə - Sədnik müəllimə öz təşəkkürünü bildirdi və üstündən müəyyən zaman keçəndən sonra klassikləşən qüdrətli söz sənətkarlarımızın haqqında belə monoqrafiyaların yazılmasına ciddi ehtiyac olduğunu vurğuladı. Atatürk Mərkəzinin müdiri, AMEA-nın müxbir üzvü, professor Nizami Cəfərov qeyd etdi ki, Aşıq Şəmşir əslində az tədqiq olunmuş sənətkardır, onun ədəbi irsi neçə-neçə elmi əsərlərin, monoqrafiyaların meydana çıxmasına zəngin material verir. Natiq onu da əlavə etdi ki, aşıq şeirinin sonuncu mogikanı olanı Dədə Şəmşirin orta məktəb dərsliklərində tədris olunmaması da təəssüf doğurur və növbəti nəşrlərdə bu nəzərə alınmalıdır. N.Cəfərov təqdim olunan kitabın müəllifinə - professor Sədnik Paşa Pirsultanlıya faktoloji materiallara və həyatı həqiqətlərə istinadən yazılmış mənalı, məzmunlu kitaba görə gözaydınlığı verib, ona yeni-yeni uğurlar və möhkəm cansağlığı dilədi. Təqdimat mərasimində şair, Prezident təqaüdçüsü İlyas Tapdıq Dədə Şəmşirlə ünsiyyətindən, onun Kəlbəcərdə qonağı olarkən Kəlbəcərdədir rədifli şeirini yazmağından, nəşriyyatda işlədiyi müddətdə ustadın bir neçə 50

51 kitabına redaktorluq etməyindən danışdı, Sədnik müəllimin böyük söz sənətkarına, fitrət və ilham sahibinə həsr etdiyi monoqrafiyanın elmi, ədəbi ictimaiyyətimiz üçün kəsb etdiyi dəyəri iştirakçıların diqqətinə çatdırdı. Professor Həsən Mirzə, şair tədqiqatçı Adil Cəmil, folklorşünas Elxan Məmmədli, Maşallah Xudubəyli, Aşıq Şəmşirin həyat və yaradıcılıq yolu barədə namizədlik dissertasiyası yazmış araşdırmaçı Səbinə İsayeva çıxış edərək S.P.Pirsultanlının bu kitabını yüksək dəyərləndirdilər. Mərasimdə iştirak edən aşıqlardan Aşıq Ulduz və Aşıq Firudin də həm Dədə Şəmşir, həm təqdimatı keçirilən kitab haqqında ürək sözlərini söylədilər. Aşıq Şəmşirin övladı Qənbər Şəmşiroğlu və nəvəsi Milli Məclisin deputatı Cavid Qurbanov ulu ozan haqqında maraqlı xatirələrini danışıb Sədnik Paşa Pirsultanlıya, təqdimat mərasimini idarə edən Zəlimxan Yaquba, bu tədbirin keçirilməsinə şərait yaradan Nizami Cəfərova dərin minnətdarlıqlarını bildirdilər. Sədnik müəllim də öz növbəsində bu tədbirin bütün iştirakçılarına təşəkkürünü bildirib 47 il müddətində dostluq əlaqələrini itirmədiyi Aşıq Şəmşir ailəsinə yeni kitabı ilə azacıq da olsa sevinc bəxş etməyindən məmnun olduğunu vurğuladı. A.Savalan, Ədəbiyyat qəzeti 14, 17 aprel 2009-cu il, səh 5 51

52 AŞIQ ŞƏMŞİR SƏNƏTİNƏ EHTİRAM Bu günlərdə Atatürk Mərkəzində professor Sədnik Paşa Pirsultanlının Aşıq Şəmşirin poetik aləminə səyahət kitabının təqdimat mərasimi keçirildi. Tədbirin aparıcısı xalq şairi, Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri Zəlimxan Yaqub iştirakçıları salamladı. Professor S.P.Pirsultanlının aşıq sənətinin sirlərini dərindən bilməsini diqqət önünə gətirdi. Bildirdi ki, bu dəfə professor oxucularını ustad aşıqlarımızdan biri ilə - Aşıq Şəmşirin zəngin poetik dünyası ilə yaxından tanış edir. Özü də bu kitabda poetika məsələləri özünə geniş yer alıb ki, bu da kitabın dəyərini daha da artırır, - deyən natiq düşüncələrinin axarını Dədə Şəmşir yaradıcılığına yönəldərək onun zəngin mənəvi-ədəbi irsindən məhəbbətlə danışdı. Atatürk Mərkəzinin direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü, millət vəkili Nizami Cəfərov çıxışında Sədnik Paşa yaradıcılığını yüksək qiymətləndirdi, kitabın elmi məziyyətləri barədə ətraflı məlumat verdi. Məclisə təşrif buyurmuş elm, söz-sənət adamlarından professor Həsən Mirzəyev, şair İlyas Tapdıq, Türkiyənin Qars vilayətindən qonaq gəlmiş sabiq millət vəkili Arslan Aydar, AMEA Folklor İnstitutunun əməkdaşlarından Elxan Məmmədli, Maşallah Xudubəyli, Səbinə İsayeva, Ədəbiyyat qəzetinin şöbə müdiri şair Adil Cəmil, ADPU-nun dosenti Yaqub Babayev, aşıq Ulduz, kəlbəcərli aşıq Musa və başqalarının çıxışlarında saz-söz sənətinə olan böyük sevginin və dərindən bələdliyin nəticəsində belə bir kitab araya-ərsəyə gəldiyini vurğuladı. Tədbirdə Aşıq Şəmşirin oğlu Qənbər və nəvəsi Cavid çıxış edib kitabın müəllifinə minnətdarlıqlarını bildirdilər. Sonra professor Sədnik Paşa Pirsultanlı tədbirdə iştirak edənlərə səmimi minnətdarlığını çatdırdı. Şakir ƏLİFOĞLU, AMEA-nın Folklor İnstitutunun əməkdaşı, Qarabağa aparan yol qəzeti, 07, 23 aprel 2009-cu il 52