GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE ULUSLARARASI DİNÎ MÛSİKÎ SEMPOZYUMU

Transkript

1 GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE ULUSLARARASI DİNÎ MÛSİKÎ SEMPOZYUMU FROM PAST TO PRESENT INTERNATIONAL RELIGIOUS MUSIC SYMPOSIUM KASIM 2017 AMASYA BİLDİRİLER KİTABI Bu sempozyum T. C. Amasya Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü tarafından desteklenmiştir. AMASYA 2017

2 AMASYALI BESTEKÂR BURHAN ÖZBAKIR IN DERLEDĠĞĠ TÜRK HALK MÜZĠĞĠ ESERLERĠ VE BESTELERĠNĠN MÜZĠKAL ÇÖZÜMLEMELERĠ Kubilay KOLUKIRIK * Mehmet Erhan YĠĞĠTER ** Özet Amasya müzik kültüründe Türk Halk Müziğinin önemli bir yeri vardır. Amasya da Türk Halk Müziği nin geliģmesinde Amasya da yaģayan Burhan Özbakır ın önemli katkıları olmuģtur. Burhan Özbakır, gerek Amasya yöresinde derlediği halk müziği eserleri ile gerek Türk halk müziği formunda bestelediği eserler ile Ģehrin müzik kültürüne önemli katkılarda bulunmuģtur. Amasya Mûsikî Cemiyeti nde gerçekleģtirdiği müzik faaliyetleri ile birçok öğrenci yetiģtirmiģ, oluģturduğu korolar ve müzik topluluklarıyla kentin yerel müzik kültürüne önemli katkılar sağlamıģtır. Bu çalıģmada halen Amasya da yaģayan Burhan Özbakır ın hayatı ve Türk halk müziğine katkıları ortaya konulmuģ ve bestesi ona ait halk müziği eserleri ve derlediği eserlerinin müzikal çözümlemeleri yapılmıģtır. Burhan Özbakır Amasya yöresinde Türk halk müziği formunda yirmi eser derlemiģtir. Formal bir müzik eğitimi almadığı halde müzik eserlerini notaya alabilme, çalgı icra edebilme ve çalgı dersleri verebilme boyutları ile geleneksel müzik öğretim yöntemlerinin etkililiğini yansıtması açısından da dikkat çekici bir sanatçıdır. Burhan Özbakır ın müziğe iliģkin yeteneği, birikimi ve katkıları ile çok yönlü bir mahallî sanatçı olduğu anlaģılmaktadır. Burhan Özbakır ın Türk müziğine yaptığı katkıların kapsamlı bir Ģekilde tespit edilerek sonraki kuģaklara aktarılması Türk Halk Bilimi açısından da önem arz etmektedir. ÇalıĢma gerçekleģtirilirken bestekâr ve derlemeci Burhan Özbakır ile bizzat görüģme yapılmıģ, Doküman Analizi ve Müzikal Çözümleme yöntemleri kullanılmıģtır. Anahtar Kelimeler: Burhan Özbakır, Türk Halk Müziği, Türkü Formu. Musical Analysis of Collected Music Works and Musical Compositions of Burhan Özbakır Abstract Turkish Folk Music has an important position in the music culture of Amasya. Burhan Özbakır has made significant contributions to the music culture of the city with his folk music works compiled in the Amasya region. He composed in the form of Turkish folk music. He has educated many students and made significant contributions to the city's local music culture with musical activities performed by the Amasya Music Society. In this study, Burhan Özbakır's compositions and Turkish folk music compiles have been analyzed. Burhan Özbakır compiled twenty works in the form of Turkish folk music in the Amasya region. It is also a remarkable artist in terms of effectiveness of traditional music teaching methods with his taking musical works to musical notes, performing instruments and giving instrumental lessons in the absence of formal music education. It is possible to say that Burhan Özbakır is a versatile local artist with his talent, experience and contributions to music culture. With this study, Burhan Özbakır's contribution to Turkish music has been determined in a comprehensive way. It is important to transfer these contributions to later generations in terms of Turkish Folk Science. This study obtains interviews with the composer and compiler Burhan Özbakır and Document Analysis and Musical Analysis methods were used. Keywords: Burhan Özbakır, Turkish Folk Music, Turkish Folk Music, Forms of Folk Song. 1- Burhan Özbakır ın Hayatı ve Müzik Alanında Gerçekleştirdiği Çalışmalar Burhan Özbakır, 1935 yılında Amasya da doğmuģtur. Müzik ile içiçe olan bir aile ortamında yetiģmiģ olan sanatçının babası Ziya Özbakır daud icracısı idi. Türk Sanat Müziği nde TRT Repertuarına * ** Doç. Dr., Ahi Evran Üniversitesi NeĢet ErtaĢ Güzel Sanatlar Fakültesi, kubilaykolukrk@gmail.com. Yrd. Doç. Dr., Ahi Evran Üniversitesi NeĢet ErtaĢ Güzel Sanatlar Fakültesi, erhanyigiter@ahievran.edu.tr.

3 122 Geçmişten Günümüze Uluslararası Dini Mûsiki Sempozyumu 500 den fazla eser kazandırmıģ olan ünlü bestekâr Ġrfan Özbakır, Burhan Özbakır ın ağabeyidir. Burhan Özbakır, Ġstanbul saz sanatçılarından Alaaddin Palandöken in teģvikiyle 6 ġubat 1952 yılında satın aldığı bağlamasıyla müzik eğitimine ilk adımı attığını ifade etmektedir. Özbakır, 1954 yılında yeniden kurulan Amasya Mûsikî Cemiyeti nde Ġsmail Acardağ ve Saadettin Sünbül gibi hocaların oluģturduğu Türk Müziği korolarında sazı ve sesiyle müzik icralarında bulunmuģtur. Amasya yı temsilen yurt genelinde katıldığı pek çok yarıģmada Ģefliğini yaptığı Türk Halk Müziği korosuyla hatırı sayılır baģarılar elde etmiģtir yılında Bursa Karacabey de açılan seminere katılarak Türk Halk müziği değerlendirici sertifikası almıģtır. (Bkz. ġekil-1) Burhan Özbakır ın YaĢar Topçam ve Seyit Al gibi radyo sanatçılarının yanı sıra birçok mahalli sanatçının yetiģmesinde de önemli katkılarının olduğunu söylemek mümkündür. ġekil-1 Burhan Özbakır a ait Halk Müziği Değerlendiricisi YetiĢtirme Kursu Belgesi Burhan Özbakır, türkü derlemeciliği alanında yeterli donanımı kazanmak amacıyla TRT referanslı kurslara ve seminerlere katılmıģtır. Amasya ya ait 20 kadar türkünün derlenmesini ve Türk Halk Müziği arģivine kazandırılmasını sağlamıģtır. Ayrıca, derlediği eserlerle Amasya Belediyesi Kültür Yayınları serisinde yayınlanan Amasya Türküleri isimli kitabın hazırlanmasına katkıda bulunarak Türk Halk Müziği alanında değerli bir kaynağın ortaya çıkmasını sağlamıģtır. Burhan Özbakır, Amasya kültürünün ve Amasya Halk Müziği nin tanıtılması amacıyla TRT ve özel kanallar için hazırlanan birçok program ve yapımda değerli katkılarda bulunmuģtur. (Bkz. ġekil-2, 3, 4, 5) 1 ġekil-2 Amasya Musiki Cemiyeti Halk Musikisi Heyeti Özbakır, B., Sünbül, S. T. (2008). Amasya Türküleri. Amasya Belediyesi Kültür Yayınları. Ġstanbul.

4 Geçmişten Günümüze Uluslararası Dini Mûsiki Sempozyumu 123 ġekil-3 Amasya Musiki Cemiyeti Halk Musikisi Heyeti (08 Ocak1955) ġekil yılında bir konser sırasında T.H.M. sanatçısı YaĢar Topçam ve Burhan Özbakır ġekil yılında gerçekleģtirilen bir konser (Burhan Özbakır, Ġsmail Acardağ ve Saadettin Sünbül)

5 124 Geçmişten Günümüze Uluslararası Dini Mûsiki Sempozyumu II- Türk Halk Müziği ve Amasya Türküler Türk halk müziği, Türk halkının Orta Asya dan Anadolu ya, binlerce yıl öncesinden günümüze kadar varlığını sürdürmüģ gelenek göreneklerinin, folklorik ve edebi kültüre ait birikiminin kuģaklararası aktarımında önemli iģlevleri olan, çoğunlukla bestecisi bilinmeyen ve toplumun ortak değeri olan eserlerden oluģan, müzikal formlar ve makamsal çeģitlilik açısından zengin olmasıyla beraber yöresel özellikler açısından da zengin bir müzik türüdür. Türk müzikolog ve araģtırmacı Halil Bedii Yönetken, Türk halk müziğini Ģu Ģekilde tanımlamaktadır: Folklorik ve anonim bir karakter taģır ve çok zengin bir müziktir. Modal metrik yönden olduğu kadar, yapı ve form bakımından da büyük özellik ve güzellik taģımaktadır. Yaratıcısı belli değildir. Türk köylüsünün, Türk aģiretlerinin ve Türk âģıklarının müziğidir. 2 Türk Halk Müziğinde, Türk Halk Edebiyatının sözlü kaynaklarından beslenerek ortaya çıkan, sözlü kültür içerisinde yayılarak yaģatılan ve kuģaktan kuģağa aktarılan, çoğunlukla kaynak kiģisi bilinmeyen, ait olduğu yörenin dil ve müzik karakteristiğine ait öğeler barındıran eserler Türkü olarak isimlendirilmektedir. Özbek (1998) türkü ile ilgili olarak Ģu tanımlamayı yapmıģtır: Hece ölçüsüyle yazılmıģ, çok defa kavuģtaklı olan bir halk Ģiiri biçimi; bu biçimdeki Ģiirle özel ezgisinin oluģturduğu bir bütün. 3 Türkülerin yöresel icra Ģekilleriyle seslendirilme, anonim olma, kaynak kiģiler tarafından usül, form ve makam boyutları ile tasarlanmaktan ziyade doğaçlama olarak bestelenmeleri gibi ortak özelliklerinin olduğunu söylemek mümkündür. TRT sanatçısı ve Türk halk müziği araģtırmacısı Mustafa HoĢsu (1997), Türkü sözcüğünün dilbilimsel kökeni ile ilgili olarak, 12. Yüzyıl Farsçasında Türk e ait ve Türk e mahsus anlamına gelen Türki den geldiğini, Türk sözcüğüne, bir aidiyet eki olan (i) vokalinin eklenmesiyle Türkçe telaffuza uydurulmuģ olduğunu bildirmiģtir. 4 Türküler incelendiğinde, farklı kaynak kiģiler tarafından bestelenmiģ olmalarıyla beraber her yörenin türküleri arasında benzer edebi ve müzikal özelliklerin gözlemlenebileceği ifade edilebilir. Bu benzerliği göz önünde bulundurarak, türkülerin sözel boyutu ile halk kültürünün ayrıntılarını barındıran, yöreselliğe dair önemli ipuçları veren kültür ürünleri olduğunu söylemek mümkündür. Burhan Özbakır ın bestelediği ve derlediği eserlerle ilgili ayrıntılı verileri sunmadan önce notalarına ulaģılabilen TRT repertuarına kayıtlı Amasya türkülerinin usül ve modal/makamsal özelliklerine dair bilgilere yer vermek yörenin müzik karakterini betimleyecek olması açısından uygun görülmektedir. Yrd. Doç. Dr. Haluk Yücel (2017), Amasya Türkülerinin Söz ve Müzik Unsurları Bakımından Ġncelenmesi baģlıklı çalıģmasında incelediği Amasya yöresine ait 89 adet türkü ile ilgili olarak Ģu tespitlerde bulunmuģtur: - Amasya Türkülerinin usül yapısı incelendiğinde, 28 türküyle 4/4 usulünün ilk sırada yer aldığı 17 türküyle 2/4 lük ve 12 türküyle 9/8 lik türkülerin onu takip ettiği anlaģılmaktadır. 11 türkünün de serbest usulde yazıldığı da tablodan anlaģılmaktadır. - Türkülerin dizi yapıları incelendiğinde ise UĢĢak dizisindeki türküler 19 ile ilk sırada yer alırken 17 türkü Hicaz, 14 türkü Hüseyni, 13 türkü Kürdi dizilerinde bestelendiği anlaģılmaktadır. Bunların dıģında hüzzam dizi, Rast ve diğer diziler de bestelerde kullanılmıģtır. - Ayrılık, dini konular ve isimler, acı, aģk, gurbet konularında olduğu gibi yüzlerde tebessüme sebep olan mizahi türküler de vardır. Türkülerde sıklıkla geçen sözcükler arasında ayrılık, aģk, gönül, sevda, Mevla bulunmaktadır HoĢsu, M. (1997). Geleneksel Türk Halk Müziği Nazariyatı. Ġzmir: Kombassan A. ġ. Özbek, M. (1998). Türk Halk Müziği El Kitabı- I Terimler Sözlüğü. Atatürk Kültür Merkezi Yayını: 171. Ankara. HoĢsu, M. (1997). Geleneksel Türk Halk Müziği Nazariyatı. Ġzmir: Kombassan A.ġ. Yücel, H. (2017). Amasya Türkülerinin Söz ve Müzik Unsurları Bakımından Ġncelenmesi baģlıklı bildiri. I. Uluslararası Mesleki ve Bilimsel ÇalıĢmalar Kongresi. NevĢehir.

6 Geçmişten Günümüze Uluslararası Dini Mûsiki Sempozyumu 125 III- Bestesi Amasyalı Bestekâr Burhan Özbakır a Ait Olan Türk Halk Müziği-Türkü Formunda Eserlerin Müzikal Çözümlemeleri ÇalıĢmanın bu bölümünde Bestekâr Burhan Özbakır a ait olan Türk Halk Müziği -Türkü formunda altı (adet) eser seçilerek müzikal analizleri yapılmıģtır. AĢağıdaki tabloda bestekâra ait Türkü formunda eserlerin makam ve usullerine ait bilgilere yer verilmiģtir. Tablo-1 Burhan Özbakır a Ait Türk Halk Müziği Eserleri ESERĠN ADI SÖZ MÜZĠK MAKAM USUL 1 ELĠNDE SU TESTĠSĠ B. ÖZBAKIR B. ÖZBAKIR UġġAK ANADAN BABADAN AYRI B. ÖZBAKIR B. ÖZBAKIR UġġAK HER GÜN ÇEġME BAġINA B. ÖZBAKIR B. ÖZBAKIR HÜSEYNĠ BAHÇELERDE BAMĠYE B. ÖZBAKIR B. ÖZBAKIR HÜSEYNĠ AMASYA DA ÜZÜM VAR B. ÖZBAKIR B. ÖZBAKIR HĠCAZ NE SORARSIN DERDĠM BANA MEHMET TANRIVERDĠ B. ÖZBAKIR HĠCAZ KAR KALMADI AHMET ERGÜN B. ÖZBAKIR HĠCAZ KINALI GELĠN B. ÖZBAKIR B. ÖZBAKIR HĠCAZ BAMĠYEYĠ EKERĠM B. ÖZBAKIR B. ÖZBAKIR RAST BONCUK GÖZLÜ GÜZELLER B. ÖZBAKIR B. ÖZBAKIR RAST AMASYA NIN ELMASI B. ÖZBAKIR B. ÖZBAKIR HĠCAZ DELĠ GÖNÜL (BAHTIN KARA) HARUN YÖRGÜÇ B. ÖZBAKIR HÜSEYNĠ EY HIZARA B. ÖZBAKIR B. ÖZBAKIR HÜSEYNĠ SABAH OLMUġ HARUN YÖRGÜÇ B. ÖZBAKIR HÜSEYNĠ YEġĠL AKAR AMASYA NIN IRMAĞI B. ÖZBAKIR B. ÖZBAKIR HĠCAZ KEġKEĞĠ VUR FIRINA HARUN YÖRGÜÇ B. ÖZBAKIR HÜZZAM SAÇ ÜSTÜNDE GÖZLEME B. ÖZBAKIR B. ÖZBAKIR SÜNNET TÜRKÜSÜ B. ÖZBAKIR B. ÖZBAKIR HĠCAZ BĠR AġK KALBĠMĠ ÇALDI ANONĠM B. ÖZBAKIR 20 AMASYA'NIN DAĞLARI B. ÖZBAKIR B. ÖZBAKIR UġġAK BĠR DEFĠM VAR DERĠDEN KEÇELĠNĠN OSMAN B. ÖZBAKIR HÜSEYNÎ BEN O YÂRE VARAMADIM ESĠN ġenkal B. ÖZBAKIR

7 126 Geçmişten Günümüze Uluslararası Dini Mûsiki Sempozyumu III.a. Boncuk Gözlü Güzeller isimli eserin müzikal çözümlemesi Eser, 5. Derece RE (NEVA) perdesi ile baģlamıģ, nakarata kadar olan bölümde ağırlıklı olarak Dugah (2. Derece), Buselik (3. Derece) ve Çargah (4. Derece) perdeleri arasında yanaģık motiflerle inici karakterde seyirle karar sesi olan Rast perdesinde karar yapılmıģtır. Nakarat bölümünde Türk Halk Müziği eserlerinin karakteristik özelliklerinden olan sekilemelere (sekvenslere) sıklıkla yer verildiği tespit edilmiģtir.

8 Geçmişten Günümüze Uluslararası Dini Mûsiki Sempozyumu 127 III.b. Semaver Ġlahisi - Türküsü adlı eserin müzikal çözümlemesi Eserin ses geniģliğinin Yerinde Hüzzam BeĢlisi aralığında olduğu tespit edilmiģtir. 3. Derece Neva perdesinin ısrarlı olarak duyurulduğu, 4., 5., 6., 7., 8. ölçüler ve son ölçüde Yeden in (bakiye diyezlila-kürdi) duyurulmasıyla karar perdesinde tamamlandığı tespit edilmiģtir.

9 128 Geçmişten Günümüze Uluslararası Dini Mûsiki Sempozyumu III.c. Amasya nın Elması isimli eserin müzikal çözümlemesi Eserin dizisi Hicaz dizisidir. Eserde makamın güçlüsü olan Neva(RE) perdesine belirgin olarak yer verildiği tespit edilmiģtir. Her dörtlüğün son dizesi Nakarat olarak tekrar edilmiģtir. Eser, Amasya yöresi türkülerinde sıkça yer alan usullerden 9/8 lik Aksak ölçü ile yazılmıģtır.

10 Geçmişten Günümüze Uluslararası Dini Mûsiki Sempozyumu 129 III.d. Deli Gönül isimli eserin müzikal çözümlemesi Eserin makamsal yapısı incelendiğinde RE (YEGAH) perdesini karar sesi alarak Hüseyni makamı dizisine uygun seyir gösterdiği tespit edilmiģtir. Eserin sözel içeriği dikkate alındığında tasavvuf musikisi baģlığı altında da değerlendirilebileceğini söylemek mümkündür.

11 130 Geçmişten Günümüze Uluslararası Dini Mûsiki Sempozyumu Sonuç ve Öneriler Sonuç Burhan Özbakırın, Amasya yöresine ait derlediği ve Türk halk müziği formunda bestelediği eserlerle milli müzik kültürü birikimine önemli katkılar sağladığı ifade edilebilir. Burhan Özbakır, formal bir müzik eğitimi almadığı halde nota okuma-yazma (bona-solfej-dikte) ile ilgili birikimini kentin müzik geleneği içerisinde gerçekleģtirdiği çalıģmalarda ve askerlik döneminde görevli olduğu bando birliğinde kendi özel gayretleriyle edindiğini ifade etmiģtir. Burhan Özbakır ın, Tasavvuf müziği ve Türk halk müziği repertuarına önemli katkılarda bulunmuģ bir besteci olduğunu ve yöre müzik kültürünün edebi ve müzikal özelliklerini eserlerinde yansıtması açısından kaynak kiģi olarak yörenin müzik kültürünün önemli bir temsilcisi olduğunu söylemek mümkündür. Öneriler Geleneksel müzik türlerine ait eserlerin tespit edilerek değerlendirilmesinin, tanıtılmasının ve kayıt altına alınmasının, milli kültür ürünlerinin kuģaklararası aktarılarak korunması açısından önemli olduğu düģünülmektedir. Türk halk müziği kaynak kiģilerine dair daha kapsamlı gerçekleģtirilecek akademik çalıģmaların Türk müzik kültürüne ve repertuarına önemli katkılar sunacağı düģünülmektedir. Burhan Özbakır ın bestelediği ve derlediği eserlerin tamamının kitap olarak yayınlanmasının Türk müziği repertuarına kaynak olması açısından yararlı olacağı düģünülmektedir. Kaynakça HoĢsu, M. (1997). Geleneksel Türk Halk Müziği Nazariyatı. Ġzmir: Kombassan A.ġ. Özbakır, B. Sünbül, S. T. (2008). Amasya Türküleri. Amasya Belediyesi Kültür Yayınları. Ġstanbul. Özbek, M. (1998). Türk Halk Müziği El Kitabı- I Terimler Sözlüğü, Atatürk Kültür Merkezi Yayını: 171, Ankara. Yönetken, H. B. (1966). Derleme Notları, Orkestra Yayınları 1. Yücel, H. (2017). Amasya Türkülerinin Söz ve Müzik Unsurları Bakımından Ġncelenmesi. I. Uluslararası Mesleki ve Bilimsel ÇalıĢmalar Kongresi. NevĢehir.