32. KAZI SONUÇLARI TOPLANTISI 2. CİLT

Transkript

1

2 T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 32. KAZI SONUÇLARI TOPLANTISI 2. CİLT MAYIS 2010 İSTANBUL

3 T.C. Kültür ve Turizm Bakanlýðý Yayýn No: Kültür Varlýklarý ve Müzeler Genel Müdürlüðü Yayýn No: YAYINA HAZIRLAYANLAR A. Naci TOY Dr. Haydar DÖNMEZ Ömer ÖTGÜN Kapak ve Uygulama Mustafa ÜÇGÜL Bu kitap Ýstanbul 2010 Avrupa Kültür Baþkenti Ajansý' nýn katkýlarýyla basýlmýþtýr. ISSN: Kapak Fotoðrafý: Cevat BAÞARAN Parion 2009 Yýlý Kazý ve Restorasyon Çalýþmalarý Not : Kazý raporlarý, dil ve yazým açýsýndan Klâsik Filolog Dr. Haydar Dönmez tarafýndan denetlenmiþtir. Yayýmlanan yazýlarýn içeriðinden yazarlarý sorumludur. Allâme Tanýtým & Matbaacýlýk Hizmetleri ANKARA-2011

4 İÇİNDEKİLER Ralf VON DEN HOFF Aizanoi, Armağan ERKANAL, Nazlı ÇINARDALI KARAASLAN Panaztepe 2009 Yılı Çalışmaları Andreas FURTWÄNGLER Didyma, Erksin GÜLEÇ, İsmail ÖZER, Mehmet SAĞIR, Ayşen AÇIKKOL, A. Cem ERKMAN, İsmail BAYKARA, Hakan YILMAZ 2009 Yılı Üçağızlı Mağarası Kazısı Erksin GÜLEÇ, Yusuf ALTIN, Ayşen AÇIKKOL, Şakir Önder ÖZKURT, Cesur PEHLEVAN, A. Cem ERKMAN, Ferhat KAYA, Aslı DOĞAN 2009 Yılı Sivas/Haliminhanı-Hayranlı Kazısı Engin ÖZGEN, Atilla ENGİN, Bora UYSAL, Filiz AY ŞAFAK Oylum Höyük, K. Aslıhan YENER Alalakh Kenti 2009 Çalışmaları Mustafa BÜYÜKKOLANCI 2009 Yılı Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazı ve Onarım Çalışmaları Turgut H. ZEYREK Kastabala Antik Kenti Kazıları, Mevlüt ÜYÜMEZ, Özdemir KOÇAK, Ahmet İLASLI Dede Mezarı Nekropolü Kazıları 2009 Yılı Çalışmaları Akın ERSOY, Burak YOLAÇAN, Gözde ŞAKAR 2009 Yılı Smyrna Antik Kenti Kazısı Nuran ŞAHİN Klaros, Mehmet KARAOSMANOĞLU, Halim KORUCU, M. Ali YILMAZ Altıntepe Urartu Kalesi 2009 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları Yaşar ÇORUHLU Kars/Ani Kazıları 2009 Yılı Çalışmaları Rana ÖZBAL, Fokke GERRITSEN 2009 Yılı Barcın Höyük Kazıları Klaus SCHMIDT Göbekli Tepe Kazısı 2009 Yılı Raporu

5 Mustafa ÖZER Edirne Yeni Saray Kazısı 2009 Yılı Çalışmaları Ernst PERNICKA, Rüstem ARSLAN 2009 Yılı Troia Kazı Sonuçları Roland R.R. SMITH Aphrodisias, Johannes KODER, Sabine LADSTÄTTER Ephesos, Nicolò MARCHETTI The 2009 Joint Turkish-Italian-Excavations at Taşlı Geçit Höyük Ayla Sevim EROL, Ayhan YİĞİT 2009 Yılı Çankırı Çorakyerler Kazısı Andrea M. PÜLZ, Feride KAT, Birgit BÜHLER Efes in Bizans Dönemi Giysi ve Takı Objeleri Hans LOHMANN, Georg KALAITZOGLOU, Gundula LÜDORF Rescue Excavation in the Carian Settlement of Melia in the Mycale (Dilek Dağları/Aydın) Halil TEKİN Diyarbakır da Yeni Bir Halaf Yerleşimi: Karavelyan (Hınçıka) 2009 Yılı Kazıları Halil TEKİN Diyarbakır da Bir Hassuna/Samarra Yerleşimi: Hakemi Use 2009 Yılı Kazıları Ahmet A. TIRPAN, Zeliha GİDER Lagina ve Börükçü 2009 Yılı Çalışmaları S. Yıldız ÖTÜKEN 2009 Yılı Demre-Myra Aziz Nikolaos Kilisesi Kazısı ve Duvar Resimlerini Koruma-Onarım Belgeleme Çalışmaları Thomas SCHÄFER Sigeion, Troas Bericht über die 1. Grabungskampagne Ünsal YALÇIN, Önder İPEK Derekutuğun Eski Maden İşletmeleri 2009 Dönemi Çalışmaları H. Sabri ALANYALI 2009 Yılı Side Tiyatrosu ve Çevresi Çalışmaları Deborah N. CARLSON Kızılburun Roma Sütun Batığı Sualtı Kazısı: 2009 Kazı Sezonu G. Kenneth Sams Gordion,

6 ALTINTEPE URARTU KALESİ 2009 YILI KAZI VE ONARIM ÇALIŞMALARI Mehmet KARAOSMANOĞLU * Halim KORUCU M. Ali YILMAZ Erzincan Altıntepe 2009 yılı kazı ve onarım çalışmaları, 1 Temmuz- 14 Ağustos 2009 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir. Başkanlığımdaki çalışmalara, Üniversitemizden Arş. Gör. Halim Korucu, Arş. Gör. Mehmet Ali Yılmaz, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi nden Arş. Gör. Davut Yiğitpaşa ile Restoratör Evren Çoğal ve 2009 yılı ekip listesinde yer alan Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü öğrencileri katılmıştır. Önceki yıllarda olduğu gibi Erzincan İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü nün kent merkezindeki binasında kalınmış, Erzincan İl Özel İdaresi Genel Sekreterliğince tahsis edilen bir araçla kaleye gidilmiş ve dönülmüştür. Desteklerinden dolayı T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ne, Erzincan İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ile İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği ne kazımıza katkılarından dolayı teşekkür ederim. Bu yılki Bakanlık temsilcimiz Konya Arkeoloji Müzesi nden Sayın Sultan Göktaş a da teşekkür ederim. Altıntepe deki kazı çalışmaları 2009 yılı programında belirtilen İç Kale Batı Sur Dışı Kanalizasyon da, Apadana ve çevresinde, tapınağın kuzeyi ile doğusunda, Depo Binası ve Kilise de sürdürülmüştür 1. İÇ KALE BATI SUR DIŞI KANALİZASYON ÇALIŞMALARI Altıntepe Kalesi nin inşasına başlanmadan önce tasarlandığını, buna paralel olarak Tapınağın güneybatı köşesinden, 4 No.lu odadan ve mutfaktan gelen, batıya doğru yönlendirilmiş bir kanalizasyon sisteminin zemin altına döşendiğini görmüştük. Bu kanaletlerin iç kale batı sur dışında birleşerek kuzeye doğru ilerlediğini saptamıştık 1. Bu yılki çalışmalarımızda da kanal sisteminin iç kale dışında nerede ve nasıl sonuçlandığını ortaya koyarak Urartu mimarîsinde ilk kez böyle bir alt yapıyı baştan sona izleyebilmekti gayemiz. Geçirilen yıldan yarım kaldığımız yerden başlayarak yaptığımız çalışmalarda, kanalın derinleşerek kuzeye doğru ilerlediğini gördük, ancak Bizans Dönemi kalesinin * Prof.Dr. Mehmet KARAOSMANOĞLU, Atatürk Üni.Edebiyat Fak. Arkeoloji Bölümü Erzurum/ TÜRKİYE mkaraos@atauni.edu.tr; Arş. Gör. Halim KORUCU, halimk@hotmail.com; Arş. Gör. Mehmet Ali YILMAZ, mehmetaliylmz@gmail.com. 1 M.Karaosmanoğlu, Altıntepe Urartu Kalesi 2008 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 31. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, 2009, s

7 surları yapılırken burada oluşturulan bir kule nedeniyle kanalın tahrip edildiği izlenmiş ve kanalın nerede ve nasıl sonuçlandığı saptanamaz bir durum almasının ardından buradaki kazılara son verilmiştir (Resim: 1). Altıntepe kanalizasyon sistemleri Arş. Gör. Mehmet Ali Yılmaz tarafından yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır APADANA VE ÇEVRESİ NDEKİ ÇALIŞMALAR A. Apadana Çalışmaları (Çizim:1): 2004 yılında başladığımız Apadana daki kazılar bu yılki çalışmalarımızla % 90 tamamlanmıştır. Geçirilen yıl Apadana nın güney köşesindeki geç dönem kulesinin alt kısmında çalışmalarımız yarım kalmıştı 3. Burada kulenin altına doğru devam eden 2.60 m. genişliğinde bir duvarla karşılaşmıştık. Urartu Döneminde kalenin ilk yapımındaki taş işlemeciliğini ve örgüsünü andıran duvarın nasıl bir yapıya ait olduğunu saptamak amacıyla çalışmalara başladık. Üstündeki geç dönem kulesi nedeniyle kısıtlı alanda sürdürülen kazılarda, ölçülerini tam saptayamadığımız odanın içinden üç adet zemine gömülü pithos ortaya çıkarılmıştır (Resim: 2). Diğer Urartu kalelerindeki benzerleri gibi omuzlarına kadar toprak zemine gömülü sıralanmış küpler burada ilk dönem Apadanası na bağlı bir de depo binasına işaret etmektedir. Genişletilmiş Apadana dan önce yapılan yeni düzenlemelerde buraya en az iki sütun kaidesi tarafından çatısı taşınan büyük bir odanın ilâve edildiğini söyleyebiliriz. Genişletilmiş Apadana nın yapımı için ilk dönem Apadanası nın batı ve kuzey tarafındaki duvarlar yaklaşık 6 şar metre genişletilmiş ve her iki yöndeki yaklaşık 2 metrelik seviye farkı buradaki yapıların tamamen yıkılmasıyla doldurulmuştur. Genişletilmiş Apadana nın duvarlarının yarı işlenmiş taşlarla örülmesi ivedilikle yapıldığına işaret etmektedir. Altıntepe Kalesi nin bugün için simgesi durumunda olan geç dönem kulesinin altında kalanın erken dönem yapılaşmasının nasıl olduğu konusunu tam olarak açıklığa kavuşturamasak da büyük bir kısmını tahmin edebiliyoruz. Bu amaçla kulenin güneybatısında da sondaj çalışmalarında bulunduk. Geç dönem kalesine ait sur duvarına bağlı mekândaki temizlik çalışmalarında ilk dönem Apadanası na ait depo binasının (geç dönem kulesinin altında kalan) duvarının uzantısı buradan çıkmış, ancak uç kısmı tahrip edildiği için duvarın nasıl sonuçlandığı görülememiştir. İlk dönem Apadanası nın güneydoğu duvarı da tamamen ortaya çıkarılmıştır. Genişletilmiş Apadana duvarının içinde kalan bu duvar ilk dönem Apadanası nın güney duvarının ortasına yakın bir yerde çıkıntı yaparak devam ettiği izlenmiştir. Yapının doğu köşesinde yaptığımız sondaj çalışmalarında da daha önceden de planlara geçirdiğimiz gibi ilk Apadana ve genişletilmiş Apadana yapısında giriş 2 M.A. Yılmaz, Urartu Kalelerinde Kanalizasyon Uygulamaları ve Altıntepe Kanalizasyon Sistemi Erzurum Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) M.Karaosmanoğlu, Altıntepe Urartu Kalesi 2008 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 31. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, 2009, s

8 yerinin aynı olduğu kesinleşmiştir. İlk döneme ait Apadana ya girilen kapı yapısının daha genişken, genişletilmiş Apadana ya girişi sağlayan kapının yanlardan daraltılarak küçültüldüğü görülmüştür (Resim: 3). Apadana nın içinde, kuzeydoğu doğrultusundaki ilk evre duvarının önünde 2 x 2 m. lik açtığımız sondajda yanmış bir tabakanın olduğu görülmüştür. Herhangi bir mimarî yapıya işaret etmeyen kabaca işlenmiş taş yığını arasında Tunç Çağlarına ait seramiklerle karşılaşılmıştır. Parçalar hâlinde ele geçirilen seramikler değerlendirilmek üzere kazı deposuna kaldırılmıştır. Açılan sondaj tehlike arzetmesi nedeniyle yeniden doldurulmuştur. Apadana yapısı evreleriyle birlikte Edirne de yapılan VII. Demirçağ Sempozyumu nda bir bildiriyle sunulmuştur 4. B Apadana Güneyindeki Sur Duvarlarındaki Çalışmalar İlk dönem kazılarında kısmen açığa çıkarılan ancak planlara geçirilmeyen ve amacına yönelik herhangi bir açıklama yapılmayan alanda kazılara başlanmıştır. Geç Dönem Kulesi güneyinden başlayan sondaj çalışmalarımız yalnız sur duvarları izlenerek yapılmıştır. Sur duvarları tespiti yapılan yerlerin fotoğrafları çekilmiş ve plana aktarılmıştır (Resim: 4). Burada kullanılan taşların farklı işçilik göstermesi, erken dönemde düzgün işlenmiş taşlardan yapılan sur duvarlarının olasılıkla büyük bir depremle yıkılmasının ardından alelâcele gelişigüzel kırılarak elde edilen taşlarla ve yine kaliteli işlenmiş taşlarla duvarları inşa ettiklerini ortaya koymaktadır. 3) TAPINAK KOMPLEKSİNİN KUZEYİNDEKİ ÇALIŞMALAR (Çizim: 2) K. 1 alanı: Tapınak kompleksinin kuzeyindeki çalışmalarımız, 2007 yılında başlamış ve bu alan 2008 raporunda da tapınak avlusu kuzey dış duvarı önü olarak belirtilmiştir. Burada fazla derine inemeden 4 No.lu odanın kuzey duvarı dışında başlayan ve daha basit taş örgülü duvarın kuzeydoğu istikametinde ilerlediğini görmüştük. Bu yıl, bu duvarların nasıl bir yapıya ait olduğunu saptamak amacıyla K 1 olarak adlandırdığımız, Bizans suru dışındaki alanda temizlik çalışmaları başlatılmıştır. İlk dönem Tahsin Özgüç çalışmalarında açılan ancak plana aktarılmayan bu alandaki çalışmalarımızda, in situ, kabaca işlenmiş taştan 6 adet kaide ortaya çıkarılmıştır (Resim: 5). Tapınak kuzeyindeki zeminden daha aşağıda yer alan bu mekân, çatısı altı direkle taşınan bir yapı olmalıdır. K. 2 alanı: Tapınak kompleksinin kuzeyindeki Bizans sur duvarları ve dışındaki daha erken dönem iç kale sur duvarları ilk dönem kazılarında ortaya çıkarılmasına rağmen planlara geçirilmemiştir. Aradan geçirilen zamanda kazılan bu alanlar tamamen toprak ve taşlarla yeniden dolmuştu. K.1 alanının doğu bitişiğinde ve aynı seviyede bulunan K.2 alanında da temizlik çalışmalarımız sürdürülmüştür. Bu alanda sertleştirilmiş toprak 4 M. Karaosmanoğlu, H.Korucu, The Apadana of Altıntepe VII. Anatolian Iron Ages Symposium, Nisan 2010, Edirne (Baskıda)

9 zemin altına yapılmış 5 adet tandır ortaya çıkarılmıştır (Resim: 6). İki tanesi Bizans Dönemi sur duvarlarının yapımı sırasında tahrip edilen ve tarafımızdan tandır odası olarak isimlendirilen bu alanın Bizans öncesi döneme ait olduğunu kesin olarak tarihlemenin toplanan seramiklerin ayrıntılı incelenmesinin ardından yapılabileceğini belirtebiliriz. İlk dönem kazılarında ortaya çıkarılan ancak plana geçirilmeyen ve aradan geçirilen zamanda yer yer yıkılarak yeniden toprak altında kalan, K.1 ve K. 2 alanlarının üstünden geçirilen, Bizans Dönemi sur duvarlarında da temizlik çalışmaları yapılmıştır. Bu bölümde sur duvarları açığa çıkarılarak plana aktarılmıştır. Gelecek yıllarda bu surların yıkılan yerleri onarılarak koruma altına alınacaktır. K.S.D. 1 alanı: İlk dönem kazılarında ortaya çıkarılan ancak plana aktarılmayan bu bölümdeki surların dışında önce temizlik çalışmaları yapılmış, ardından gerekli görülen bu alanda kazı çalışmalarına başlanmıştır. Toprak zemin altında geniş bir kerpiç duvar ortaya çıkarılmıştır (Resim: 7). Amacı tam olarak saptanamayan duvarın iç kale surların dışına bağlı bir yapıya ait olduğunu ifade edebiliriz. Bu yapının hemen doğusundaki alandaki kerpiç duvarın izlenmesi sırasında da duvar dibinde olasılıkla bir depremde yıkılan duvar altında kalmış bir kadın iskeletiyle karşılaşılmıştır 5. Ağız üstü düşen kadının üzerine kerpiç duvarın yıkıldığı görülmüştür (Resim: 8). İskeletin kulağının yakınında bulunan bronz küpeler, kadın olduğuna işaret etmektedir. Kentin iki fay hattı üzerinde bulunması, günümüzde olduğu gibi, geçmişte de depremlerin yıkıcı etkisi altında kaldığını göstermiştir. 4) TAPINAK KOMPLEKSİNİN DOĞUSUNDAKİ ÇALIŞMALAR T.D. 1 Alanı (Çizim: 2): İlk dönem kazıları sırasında yalnız üst kısmı açılan ancak yapılaşmanın fonksiyonu konusunda hiçbir bilgi verilmeyen tapınak doğusundaki alanda çalışmalara başlanmıştır. Burada yaptığımız kazılarda, dört evreli bir yapılaşmadan söz edebiliriz. Alanın doğu kısmında yaptığımız çalışmalarda, kaledeki ilk Urartu Dönemine ait, zemini düz taşlarla döşeli ve duvarları kaliteli işlenmiş büyük taşlarla örülü devasa büyüklükte zemin altına yapılmış işlevini tam saptayamadığımız bir depo yapısıyla karşılaşılmıştır. Kalenin ilk yapımının ardından şiddetli bir depremle yıkılmasıyla bu taş döşeli yapı da işlevini kaybetmiş, bu alan yaklaşık 1.50 m. killi toprakla doldurularak omuzlarına dek gömülen pithosların yerleştirildiği yeni depo binasına dönüştürülmüştür (Resim: 9). Bu depolama kaplarının ilk kullanımında büyük bir yangın geçirmiş olduğu ve içlerinde yağ olduğu, pithosun çeperindeki yanmış yağ katmanından anlaşılmaktadır. Pithosların bir kısmı içleri beyaz doğal bir maddeyle kaplandıktan sonra ikinci kez kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bu pithosların bazılarının üzerinde sonradan oyularak yazılmış hiyeroglifler vardır. Alanı çevreleyen, zamanını tam olarak saptayamadığımız ve planda gözüken büyük boyutlu dikdörtgen planlı bir yapı, kısmen tapınağın doğu avlu 5 Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Antropoloji Bölümü öğretim elemanı Arş. Gör. Hakan Yılmaz tarafından yapılan analizle iskeletin yaşlarında bir kadına ait olduğu sonucuna varılmıştır

10 duvarı üstüne oturtulmuştur. Yapıya giriş güneydoğudan açılan bir kapıyla sağlanmıştır. Yapının şimdilik bir depo binası olduğunu düşünüyoruz. Son olarak bu alanın Bizans Döneminde de kullanılmış olduğunu kısmen korunmuş taş döşemelerden anlıyoruz. Erken dönem duvar diplerinde iki tanesi ceset gömü bir tanesi de yerinde yakarak gömü olmak üzere üç tane cesetle karşılaşılmış, sonraki dönemlerde kalenin önemini yitirdiği Bizans öncesinde buranın kısmen mezarlık olarak kullanıldığını ifade edebiliriz. Cesetlerin direk toprağa gömüldüğü bu mezarlardan yalnız birinde ortası delik taş bir boncuk bulunmuştur. Ayrıntılı çalışmalarımız gelecek yılda da sürdürülecektir. T.D. 2 alanı (Çizim: 2): Tapınak kompleksinin doğusundaki çalışmalardan ikincisi T.D.1 Alanının doğusundaki yamuk planlı alandır. Burası kale içinden çıkışı sağlayan kapıdan başlayarak kuzeye doğru devam eden geç dönem duvarı tarafından T.D.1 alanından ayrılmaktadır. Tarafımızca T.D.2 olarak adlandırılan alanda yaptığımız kazılarda farklı dönemlere işaret eden tabakalaşmanın olduğunu gördük. En altta T.D. 1 alanında en alt tabaka olarak ifade ettiğimiz ve ilk döneme ait tabanı düzgün işlenmiş taşlarla kaplı alanın devamı da burada çıkarılmıştır (Resim: 10). Toprak açılarak yapıldığını düşündüğümüz bu yapının güney duvarından 4 taş sırasının korunduğunu gördük. Bu taş döşeli zeminin üstü kalenin ikinci yenilenişi sırasında yaklaşık 1,5 m. kalınlığında bir kille dolgulanarak üstüne üç farklı dönemde yapılaşmanın olduğu ortaya çıkarılmıştır. Gelecek yıllarda burada tarihleme için ayrıntılı kazılarımıza devam edilecektir. 5) DEPO BİNASINDAKİ ÇALIŞMALAR İlk dönem kazılarında ortaya çıkarılan ve plana geçirilen Depo binasında aradan geçirilen sürede yeniden toprak altında kalan ve kısmen de defineciler tarafından sütun kaideleri ve gömülü pithosları tahrip edilen alanda yeniden temizlik çalışması yapılmış, kaideler yeniden yerlerine yerleştirilmiş, kalan birkaç pithosun fotoğrafları çekilmiş ve ölçümler yeniden alınarak plan gözden geçirilmiştir. 6) İÇ KALE DOĞU SURLARINDAKİ ÇALIŞMALAR İlk dönem kazılarında açılan diğer yerlerde olduğu gibi, yeniden toprak altında kalan, sur duvarlarının ortaya çıkarılması için kazı ve temizlik çalışmalarına başlanmıştır. Geç dönem kale girişinin de bulunduğu alandaki sur duvarları açığa çıkarılarak plana aktarılması sağlanacak ve gelecekte bölgenin en önemli tarihî merkezlerinden Altıntepe Kalesi nin bütün geçmişiyle birlikte koruma altına alınarak tanıtımı yapılacaktır. Erken dönem sur temellerini de kapsayan bu alanda temizlik çalışmaları da yapılmış, yıkıntı ve toprak altında kalan duvarlar ortaya çıkarılmaya başlanmıştır. 7) İÇ KALE GİRİŞ KAPISINDAKİ ÇALIŞMALAR İlk dönem kazılarının ardından, bizim kazılara başladığımız 2003 yılına kadar, korumasız kalan ve her yerinde büyük tahribat bulunan kalede bu alanda da defineciler

11 tarafından birkaç yerde çukurlar açıldığını görmüş ve bu durumu 2003 yılı raporlarında belirtmiştik 6. Burada açılan çukurlarda bir kanalizasyonun varlığı görülmüştü. Altıntepe Kalesi nin Urartu Dönemindeki kanalizasyon sistemini tamamen ortaya çıkarmak ve plana işlemek amacıyla burada çalışmalara başlanmıştır. İç kale içindeki kapı girişinin önündeki avluda yapılan sondajda zeminden 0.50 m. derinlikte bir cağ taşı ve devamında taş örgü sistemiyle yapılan kanalın, kapı eşik taşının ve kapı avlusunun altından geçerek dışarı çıktığı görülmüştür (Resim: 11). Kanalın, iç kale girişinin önündeki avluda toplanan yağmur ve kar sularını dışarı atmak amacıyla yapıldığını belirtebiliriz. 8) KİLİSE DEKİ ÇALIŞMALAR Altıntepe nin doğusundaki bir burun üzerine yapılan kilisede çalışmalarımız kazımızın başladığı 2003 yılına dek uzanmaktadır. Zemininde mozaik döşemenin yer aldığı kilise de korunan duvarların sağlamlaştırma çalışmaları yapılmaktaydı. Bu yıl duvarların tamamının derz araları dolgularının yenilenmesi yapılarak koruma altına alınmıştır (Resim: 12). Mozaik zemini kontrol edilmiş, kabaran yerler elden geçirilmiş ve jeotekstil üzerine Üzümlü İlçesi Belediyesi tarafından sağlanan yıkanmış kum serilmiştir. Kilise zeminindeki mozaiklerin restorasyonunu gelecek yıl yapmayı planlıyoruz. Erzincan Valiliği nin desteğiyle kilisenin etrafının kapatılarak korunması için yapılan proje Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu nda görüşülerek onaylanmıştır. 9) KAZI EVİNDEKİ ATÖLYE ÇALIŞMALARI Altıntepe deki kazı çalışmalarımız da ortaya çıkarılan seramiklerin değerlendirilmek üzere çizimleri yapılmış, fotoğrafları çekilmiştir. Öğrencilerimize kazı ile ilgili sunumlar yapılmıştır. Restoratörümüz Evren Çoğal ın kazıya katılmasıyla küçük buluntuların temizliği yapılarak koruma altına alınmıştır. Bazı tamamlanabilecek seramiklerin konservasyonu yapılmıştır. Kazıda ele geçirilen envanterlik eserlerin çizimi yapılıp fotoğrafları çekilerek müze müdürlüğüne teslim edilmiştir. Bakanlıkça hazırlanan Tanıtım Levhası örneğine göre kazı alanına 4 levha dikilmiştir (Resim: 13). 1) Altıntepe Kalesi nin genel tanıtım levhası 2) İç Kaledeki Tapınak ve Apadana nın tanıtım levhası 3) Kalenin güney yamacındaki Açık Hava Tapınağı ve 3 Urartu mezarının tanıtım levhası 4) Tepenin doğu yamacındaki Kilise nin tanıtım levhası. Tepenin etrafı Erzurum Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü nce hazırlanan bir proje çerçevesince yapıların korunması amacıyla çitle çevrilmiştir. 6 M. Karaosmanoğlu, H.Özkan, N. Öztürk, B.Can, H.Korucu Altıntepe Kazısı 2003 T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 26. Kazı Sonuçları Toplantısı 1. Cilt, 2004 s