RÖNTGEN FİLMİNDE GÖRÜNTÜ NASIL OLUŞUR?

Transkript

1 ÖNTGEN RÖNTGEN FİLMİNDE GÖRÜNTÜ NASIL OLUŞUR? AHMET FATİH KOCAER RÖNTGEN FİLMİNDE GÖRÜNTÜ NASIL OLUŞUR? i

2

3 Yazarın Biyografisi 1987 yılı Kahramanmaraş doğumludur yılında Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesinde Fen Edebiyat Fakültesi Fizik bölümünden mezun olmuştur yılına Kilis 7 Aralık Üniversitesinde, Pedagojik Formasyon, Fizik Öğretmenliği Yüksek Lisans eğitimi, 2012 yılında Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsünde ise Fizik anabilim dalında Yüksek Lisans eğitimini tamamlamıştır. Kişisel ilgi alanlarıyla ilgili farklı alanlarda da çalışmalar yapmıştır. Almanya - Sttutgart ta CARESTREAM genel merkezinde, dental görüntüleme uzmanı olarak, cihazlarının kullanım ve servis eğitimlerini almıştır. ÖSYM sınav uygulamaları ile ilgili çalışmaları ve sınav görevlilerine yönelik eğitim videoları ve yöneticiliğini yaptığı bir blog, ÇSGB ile ortak projeleri ve onay aşamasında EMR ile ilgili BAP projesi bulunmaktadır. XRF, ağır metal analizi, doğal radyasyon ölçümü ile ilgili yayınlanmış makaleleri bulunmaktadır. Dental Görüntüleme ve Radyasyon Koruyucu Donanımlarla ilgili birçok araştırması ve uluslararası konferanslarda yayınlanmış eserleri bulunmaktadır. İki farklı bilimsel dergide danışma kurulu üyeliği yapmaktadır. Doğuş Üniversitesi Meslek Yüksekokulunda Bölüm başkanlığı yapmaktadır. İyi derecede İngilizce ve Türk İşaret Dili bilmektedir. Biyofizik, Elektromanyetik radyasyon ve Odyoloji özel ilgi alanlarıdır. Röntgen Filminde Görüntü Nasıl Oluşur? Adlı kitabımı 2012 yılında ilk akademik görevime başladığım Maltepe Üniversitesinde oluşturduğum illüstrasyonları revize ederek Doğuş Üniversitesinde oluşturdum. Öğrencilerime ders notu oluştururken, İncelediğim yerli ve yabancı tüm kaynaklarda gümüş halid kristallerinin altıgen piramit yapısından bahsedilmiş olduğunu, fakat gümüş halid kristallerinin iki boyutta birleştirilip boş bir radyogram oluşturulmadığını fark ettiğimde hızlı bir şekilde bu noksanlığı gidermek amacıyla 2012 yılında youtube kanalıma yüklediğim eğitim videosunu oluşturdum. Video görsellerinin daha kaliteli ve yazıya dökülmüş hâlinin ihtiyacı doğrultusunda bu kitabı oluşturdum. Oluşturulan bu yeni kitabın sayfaları üst kısmında radyolojik radyogram, alt kısmında ise atomik radyogramlar eklenmiştir. Yazarın Teşekkürü Cümlelerime hayatıma anlam katan, beni her zaman destekleyen sevgili eşim Seda KOCAER e teşekkür ederek başlamak istiyorum. Akademik kariyerimin mimari olan öğretmenlerime, aileme ve dünyaya gözlerini açmasıyla, dünyaya gelme amacımı bulduğum, çalışmalarımı devam ettirmek için çocukluk zamanlarından çaldığım canım kızım, Ayşe Nilsu KOCAER e teşekkür ederim. Bu kitabımı aileme ithaf ediyorum. Tüm hakları saklıdır. Bu kitapta yer alan yazı, şekil ve fotoğrafların, bireysel kullanım dışında izin alınmadan kısmen veya tamamen kopyalanması, çoğaltılması, kullanılması, yayımlanması ve dağıtılması kesinlikle yasaktır. Bu yasağa uymayanlar hakkında 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca yasal işlem yapılacaktır. Öğr. Gör. Ahmet Fatih KOCAER (İstanbul, 3 Aralık 2018) i

4 İÇİNDEKİLER Sayfa Röntgen Filminin Özellikleri 1 Röntgen Filmi Üzerinde Dansite Farklılığı 3 Röntgen Kasetinin Özellikleri 4 Röntgen Filminde Görüntü Nasıl Oluşur? 5 Developer Banyo 7 Ara Banyo 9 Fikser Banyo 10 Yıkama 12 Kurutma 12 X Işını Kullanmadan Radyogram Elde Etmek 13 Işık ile Sağ El-Bilek Grafisi 14 Gama Işını ile Sağ El-Bilek Grafisi 15 Dental Görüntüleme 16 ii AHMET FATİH KOCAER ii

5 RÖNTGEN FİLMİNİN ÖZELİKLERİ Röntgen (radyografi) filmleri günümüzde oldukça fazla çeşitte bulunmaktadır, hatta teknolojinin de gelişmesiyle röntgen filmlerinin yerini, görüntülerin direkt bilgisayarda oluşturulduğu, film banyo işlemlerinin olmadığı daha hızlı, daha pratik ve daha kullanışlı dijital radyografiler almıştır. Şekil 1 de hiçbir enerjiye maruz kalmamış (boş) ve şekil 2 de sağ el-bilek grafisi ekspoze edilmiş röntgen filmlerinin film banyo işlemlerinden sonra elde edilen radyogramları verilmiştir. Şekil 1: Ham/Boş Radyogram (herhangi bir enerjiye maruz kalmamış) Şekil 2: Sağ El-Bilek Radyogramı Röntgen filmlerinin hassasiyet gösterdikleri enerjilerin (ışık renkleri, enerjileri vb.) farklı olmasına rağmen tüm röntgen filmleri aynı özelliklere sahip tabakalardan oluşmaktadırlar. Şekil 3: Röntgen Filmini Oluşturan Tabakalar DESTEK (BASE) TABAKA: Röntgen filminin iskeleti olarak diğer tabakaların elastik olmasını ve katlanmamasını sağlayan bu tabaka polyesterden yapılmıştır. Negatoskopta değerlendirilirken parlamaması ve gözü yormaması için hafif mavimsi renkte üretilir. YAPIŞTIRICI TABAKA: Destek tabaka ile emülsiyon tabakanın çift taraflı olarak birbirine yapışmasını sağlayan bu tabaka selüloz esteri, sulu jelatin ve asetondan yapılmıştır. RÖNTGEN FİLMİNDE GÖRÜNTÜ NASIL OLUŞUR? 1

6 EMÜLSİYON TABAKA: Radyolojik görüntünün elde edildiği tabakadır. Tüm emülsiyon tabakaları jelatin içerisinde homojen dağılmış olan, ışığa duyarlı ve suda çözülmeyen Gümüş Halid Kristallerinden oluşmaktadır. Altıgen piramit yapıya sahip olan Gümüş Halid Kristalleri Gümüş Bromür ve Gümüş İyodür den oluşmaktadır. Emülsiyon içinde bulunan Gümüş Halid Kristallerinin boyutu görüntü kontrastını ve rezolüsyonunu, miktarı ise filmin tepki hızını etkiler. %95 AgBr %5 AgI Şekil 4: Gümüş Halid Kristali KORUYUCU (JELATİN, ÜST) TABAKA: Filmin en dış tabakası olan ve filmi sürtünmeden kaynaklı çizilme, nemden dolayı yapışma ve statik elektrik gibi mekanik hasarlara karşı koruyan bu tabaka jelatinden yapılmıştır. RÖNTGEN FİLMİ ÇEŞİTLERİ VASITASIZ (RANFORSATÖRSÜZ, DİREKT EKSPOJUR) FİLMLER Karton zarfların içerisinde sadece direkt x ışınlarıyla ışınlanır. Emülsiyon tabakaları daha kalın ve daha fazla Gümüş Halid Kristali içerirler. Işınlanma süresi fazla olduğu için çekim yapılan bölge x ışınına daha fazla maruz kalır. Günümüzde sadece ince detay görüntü gerektiren Periapikal dental görüntülemede kullanılır. Şekil 5: Vasıtasız Film Tabakaları VASITALI (RANFORSATÖRLÜ, SCREENLİ) FİLMLER Ranforsatörlü röntgen kaseti içerisinde kullanılır. Üzerine düşen x ışınından dolayı parıldayan ve filmin her iki tarafında olan ranforsatörler röntgen filmi üzerinde gizli görüntü oluşumunu sağlar. Vasıtalı filmlerde görüntünün %10 unu x ışınları, %90 ını ranforsatörlerin görünür ışığı ekspoze eder. Dolayısıyla kısa sürede ve daha az radyasyon ile çekim yapılır. Şekil 6: Vasıtalı Film Tabakaları 2 AHMET FATİH KOCAER

7 RÖNTGEN FİLMİ ÜZERİNDE DANSİTE FARKLILIĞI Röntgen filmlerinde yaklaşık 16 farklı dansite mevcuttur, dijital röntgende ise dansite 56 farklı tona çıkabilir. X ışını cisimleri geçerken farklı absorbsiyonlara uğrar, dolayısıyla röntgen filmi üzerinde yarattığı fizikokimyasal reaksiyonlar sonucunda oluşan dansitenin farklılaşmasına ve üzerine düşen x ışınının enerjisiyle doğru orantılı şekilde filmin kararmasına neden olur. Aynı yoğunluktaki maddelerden geçen farklı enerjiye sahip x ışınlarının ve farklı yoğunluklardan geçen aynı enerjiye sahip x ışınlarının röntgen filmi üzerinde ki dansitesi şekil 7 ve şekil 8 de gösterilmişti. Sıfır x ışını Az x ışını En çok x ışını BEYAZ AÇIK GRİ GRİ KOYU GRİ SİYAH RADYO OPAK RADYO LÜSENT Şekil 7: Röntgen Filmi Üzerine Düşen Farklı Enerjili X Işınlarının Dansite Farkı Metal Kemik Yumuşak Doku Su Yağ Hava BEYAZ AÇIK GRİ GRİ KOYU GRİ SİYAH RADYO OPAK RADYO LÜSENT Şekil 8: Farklı Maddelerden Geçerek Röntgen Filmi Üzerine Düşen X Işınlarının Dansite Farkı Çıplak gözle ayırt edilebilen beş ana radyografik yoğunluk vardır. Bu beş ana yoğunluğu oluşturan maddeleri birer lateks balonun içerisinde 1 metrelik Film Fokus Mesafesinden x ışını şutlanarak şekil 9 da yer alan radyogram elde edilmiştir. METAL KEMİK SU YAĞ HAVA Şekil 9: Farklı Yoğunlukta ki Maddelerden Geçerek Röntgen Filmi Üzerine Düşen X Işınlarının Dansite Farkı RÖNTGEN FİLMİNDE GÖRÜNTÜ NASIL OLUŞUR? 3

8 RÖNTGEN KASETİ Röntgen kasetleri radyografik işlemler sırasında filmleri elektromanyetik kirlilikten, diğer enerjilerden (görünür ışık) koruyan ve daha az radyasyonla radyogram oluşmasını sağlayan ranforsatörlerin röntgen filmlerine temas etmesini sağlayan aletlerdir. Genel amaçlı kullanılan, standart düz röntgen kasetleri 20 cm x 25 cm, 24 cm x 30 cm, 30 cm x 35 cm, 18 cm x 43 cm, 35 cm x 43 cm boyutlarında bulunmaktadır. Eğri kasetler, Fototimer kasetler, Gridli kasetler, Esnek kasetler, Mamografi kasetleri gibi özel amaçlar için farklı kasetler kullanılmaktadır. Kasetler ön kapak ve arka kapak olmak üzere 2 parçadan toplamda ise beş bölümden oluşmaktadır. ARKA YÜZEY ARKA KAPAK ÖN KAPAK ÖN YÜZEY SIKIŞTIRICI TABAKA ÖN RANFORSATÖR ARKA RANFORSATÖR Şekil 10: Röntgen Kasetini Oluşturan Tabakalar Ön kapakta, ön yüzey ve ön ranforsatör vardır. Arka kapakta, arka ranforsatör, sıkıştırıcı tabak ve arka yüzey vardır. ÖN KAPAK Kasetin kapak şeklinde olan, radyografik işlemleri sırasında röntgen tüpüne en yakın kısımdır. Ön yüzey üzerine düşen x ışınları ranforsatöre ve filme iletebilmesi için düşük atom numaralı maddelerden, genellikle bakalit, alüminyum veya karbon fiberden, yapılır. Röntgen kasetini çevreleyen ön yüzey çerçevesi paslanmaz çelikle çevrilmiştir. Ön ranforsatör, üzerine düşen x ışınlarını absorbe ederek ve bu ışın miktarıyla orantılı olarak görülebilir ışık yayarlar. Radyogramlarda x ışınıyla kararma oranı %5-10 iken ranforsatörlerden yayınlanan görünür ışık ile kararma oranı %90-95 oranındadır. Böylelikle exposure süresi kısalır, x ışınının zararlı etkileri azalmış, çekim esnasında meydana gelen harekete bağlı bulanıklıklar azalır ve x ışını tüpünün ömrü uzar. ARKA KAPAK Arka ranforsatör de ön ranforsatör gibi üzerine düşen x ışınlarını absorbe ederek ve bu ışın miktarıyla orantılı olarak görülebilir ışık yayar böylelikle minimum x ışını ile en net görüntü elde edilir. Sıkıştırıcı tabaka genellikle sünger veya keçeden oluşur. Bu maddelerin içinde bulunan hava boşlukları ranforsatörlerin sıkışarak röntgen filmine tamamen temas etmesini ve görüntünün magnifike olmasını (açısal uzaklıktan dolayı büyüme) engeller. Arka yüzey röntgen tüpüne en uzak olan tabakadır, gereksiz x ışınlarını absorbe etmesi için çok yüksek atom numaralı maddelerden yapılır ve iç yüzeyi kurşunlu boya ile sıvanır. 4 AHMET FATİH KOCAER

9 RÖNTGEN FİLMİNDE GÖRÜNTÜ NASIL OLUŞUR? Röntgen filminde oluşan radyolojik ve atomik değişimleri gözlemlemek için, sağ el bilek grafisi çekilmektedir. Herhangi bir enerjiye maruz kalmamış, ham/boş röntgen filmi yarı saydam, açık mavi renktedir (farklı enerji duyarlılığında ve farklı renkte filmler vardır). X ışınına maruz kalan röntgen filmi üzerinde fizikokimyasal etkileşimler oluşur. X ışını Ag Br hv (x-ışını) Şekil 11: Expojur öncesi röntgen filminin Radyolojik görünümü Şekil 12: Expojur öncesi röntgen filminin Atomik görünümü Herhangi bir enerjiye maruz kalmamış, ham röntgen filmi Gümüşbromür (AgBr) ve Gümüşiyodür (AgI) bileşiklerinin oluşturduğu gümüş halid kristalinden oluşmaktadır. X ışını X ışını Şekil 13: Gümüş Halid Kristali AgI : Gümüş İyodür AgBr : Gümüş Bromür Gümüş Halid Kristali RÖNTGEN FİLMİNDE GÖRÜNTÜ NASIL OLUŞUR? 5

10 X ışınına maruz kalmış röntgen filminde şekil 14 ve şekil 15 de ki gibi radyolojik ve atomik değişimler oluşmaktadır. Boş röntgen filmine x-ışını verildikten sonra latent imaj (gizli görüntü) oluşur. Gözle görülemeyen bu görüntü atomik boyuttadır. Ag Br hv (x-ışını) Ag Br Gümüş Halid Kristalini oluşturan Gümüşbromür (AgBr) ve Gümüşiyodür (AgI) bileşikleri üzerine düşen x-ışınının enerjisiyle Gümüş (Ag), Brom (Br) ve İyot (I) elementlerine ayrılır. Yumuşak doku ve kemik yapıların altında kalan ve x ışını enerjisine maruz kalmayan Gümüş Halid Kristalleri formlarını korur. Şekil 14: Expojur sonrası röntgen filminin Radyolojik görünümü Şekil 15: Expojur sonrası röntgen filminin Atomik görünümü Şekil 16: x ışınına maruz kalmamış bölgede Gümüş Halid Kristali - - İyot iyonu Brom iyonu X ışını Gümüş iyonu Elektron Şekil 17: x ışınına maruz kalmış Gümüş Halid Kristali Gümüş iyonu Gümüş Halid Kristali 6 AHMET FATİH KOCAER

11 DEVELOPER (GELİŞTİRİCİ) BANYO Developer banyo, röntgen filminde oluşan latent (gizli) imajın görünür hâle gelmesini sağlar. X ışınına maruz kalan bölgelerde, Gümüş Halid Kristalinden ayrışmış olan Brom ve İyot elementleri röntgen filminden ayrılır ve gümüş iyonları çökelir (nötrleşir) böylelikle radyolüsent görüntü oluşturulur. Bu işleme developing (geliştirme) denir e - - Brom iyonu İyot iyonu Gümüş iyonu DEVELOPER SOLÜSYON BAZİK Metalik gümüş Şekil 18: X Işına Maruz Kalmış Gümüş Halid Kristalin Developer Solüsyondaki Kimyasal Reaksiyonu X ışınına maruz kalmayan bölgelerde ki gümüş halid kristalleri varlıklarını hiçbir değişim göstermeden devam ettirir. Bu durum röntgen filminde oluşan görüntünün sadece görünür hâle geldiğini ve hâlâ sabit bir görüntü olmadığını, Developer banyo sonrasında herhangi bir enerjiye (ışık, x ışını vb ) maruz kalması sonucu aynı yapıda kalan Gümüş Halid Kristallerinin elementlerine ayrılacağı için enerji etkileşiminden sakınılmalıdır. X ışınına maruz kalmayan bölge radyoopak görüntüyü oluşturur. DEVELOPER SOLÜSYON BAZİK AgBr : Gümüş Bromür AgI : Gümüş İyodür Şekil 19: X Işına Maruz Kalmamış Gümüş Halid Kristalin Developer Solüsyonda Yıkanması Developer solüsyonun Ph değeri 10 11,5 arasındadır. İçerisinde Hidrokinon C 6H 4(OH) 2, Metol C 14H 20N 2O 6S, Sodyum Karbonat Na 2CO 3 veya Potasyum Karbonat K 2CO 3, Benzotriazol C 6H 5N 3 veya Potasyum Bromür KBr, Sodyum Sülfit Na 2SO 3 ve Su bulunur. RÖNTGEN FİLMİNDE GÖRÜNTÜ NASIL OLUŞUR? 7

12 Developer solüsyona giren röntgen filminde şekil 20 ve şekil 21 de ki gibi radyolojik ve atomik değişimler oluşmaktadır. Latent imaj oluşan röntgen filmini DEVELOPER solüsyonda yıkadığımız zaman röntgen filmindeki imaj gözle görülebilir hâle gelmektedir. Ama Röntgen filminin enerjiye (ışığa) hassasiyeti devam etmektedir. Herhangi bir enerjiye (ışığa) maruz kalması durumunda oluşan görüntü bozulur. Şekil 20: Developer solüsyon ile yıkanmasından sonra röntgen filminin Radyolojik görünümü Şekil 21: Developer solüsyon ile yıkanmasından sonra röntgen filminin Atomik görünümü Röntgen filminin Developer solüsyonda yıkanmasıyla, Gümüş Halid Kristalinin içinde var olan Brom (Br) ve İyot (I) iyonları Developer solüsyona karışarak röntgen filminden solüsyona geçer. Böylelikle röntgen filminde sadece Gümüş (Ag) elementi ve Gümüş Halid Kristali kalmaktadır. Yumuşak doku ve kemik yapıların altında kalan, x ışını enerjisine maruz kalmayan Gümüş Halid Kristalleri formlarını korur. Metalik gümüş Metalik gümüş Gümüş Halid Kristali Şekil 22: X ışınına maruz kalmış ve developer solüsyonda yıkanmış Gümüş Halid Kristali. Şekil 23: X ışınına maruz kalmamış ve developer banyoda yıkanmış Gümüş Halid Kristali 8 AHMET FATİH KOCAER

13 ARA BANYO Developer solüsyona giren röntgen filmi, Fikser solüsyona girmeden önce su ile durulanmalıdır. Bazik özellikte olan Developer solüsyonun, asidik özellikteki Fikser solüsyona karışmasını önlemek amacıyla iki banyo arasında röntgen filmi temiz ve bol suyla yıkanır. Röntgen filmi Fikser banyoya girerken üzerinde bazik herhangi bir element kalırsa, fikser solüsyon bozulur, hem asit ve baz karışımı sonucunda oluşan tuz molekülleri röntgen filminin yumuşak olan dış yüzeyini çizebilir ve röntgen filmi üzerinde dikroik sis (pembe yeşil lekeler) oluşur. Otomatik banyo sisteminde Arabanyo bölümü bulunmamaktadır. Günümüzde kullanılan üç çeşit ara banyo vardır; Durgun sulu ara banyoda, %3 oranında durdurucu olarak asetik asit kullanılır. Su giriş ve çıkış yeri olmayan yerlerde kullanılır. Şekil 24: Durgun sulu ara banyo Tankın alt kısmından sürekli olarak temiz su gelir ve üst kısmından gider. Suyun sirkülasyonu, banyonun etkisini arttırarak film üzerinden Developer solüsyonun daha çabuk temizlenmesini sağlar. Şekil 25: Akarsulu ara banyo Tankın içinde su kalıntısı bulunmaz. Fıskiyelerden su fışkırtılmasıyla film Developer solüsyondan arınır. En etkili yöntemdir. Şekil 26: Fıskiyeli ara banyo RÖNTGEN FİLMİNDE GÖRÜNTÜ NASIL OLUŞUR? 9

14 FİKSER (TESPİT) BANYO Fikser banyo, röntgen filminde oluşan görüntünün sabitlenmesini, filmin ışık altında incelenmesini, filmin enerji hassasiyetinin bitmesini, sağlar. Bu işleme fiksasyon (geliştirme) denir. X ışınına maruz kalmayan bölgelerde bulunan Gümüş Halid Kristalinin röntgen filminden ayrılmasını sağlar, böylelikle radyoopak görüntü oluşturulur. FİKSER SOLÜSYON ASİDİK Şekil 27: X ışına maruz kalmamış Gümüş Halid Kristalin Fikser solüsyondaki kimyasal reaksiyonu X ışınına maruz kalan bölgelerde oluşan Metalik Gümüş elementleri Fikser solüsyondan etkilenmez. FİKSER SOLÜSYON ASİDİK Şekil 28: X ışına maruz kalmış Gümüş Halid Kristalinin Fikser solüsyonda yıkanması Fikser solüsyonun Ph değeri 4,5 5 arasındadır. İçerisinde Sodyum tiosülfat Na 2S 2O 3, Amonyum tiosülfat (NH 4) 2S 2O 3, Sodyum asetat C 2H 3NaO 2 ve Asedik asit CH 3COOH veya Sodyum sülfat Na 2SO 4 ve Sodyum bisülfit NaHSO 4 çiftlerinden ve sudan oluşur. 10 AHMET FATİH KOCAER

15 Fikser solüsyona giren röntgen filminde şekil 29 ve şekil 30 da ki gibi radyolojik ve atomik değişimler oluşmaktadır. Fikser solüsyonda röntgen filmini yıkadığımız zaman röntgen filmindeki gözle görülebilir imaj sabit hâle gelmektedir. Röntgen filminin enerjiye (ışığa) hassasiyeti devam etmemektedir. Bu işlemden sonra görüntü sabitlenir, değişmez / bozulmaz. Şekil 29: Fikser solüsyon ile yıkanmasından sonra röntgen filminin Radyolojik görünümü Şekil 30: Fikser solüsyon ile yıkanmasından sonra röntgen filminin Atomik görünümü Kemik yapıların altında kalan ve x ışını enerjisine maruz kalmayan Gümüş Halid Kristalleri formlarını korur. Film üzerinde Gümüş Halid Kristali olduğu müddetçe filmin x ışını duyarlılığı devam etmektedir, görüntü sabit değildir, hen hangi bir enerjiye maruz kaldığında bozulur. Röntgen filminin Fikser solüsyonda yıkanmasıyla, Film üzerinde x ışınına maruz kalmadan bulunan Gümüş Halid Kristalinin reaksiyona geçerek erimesini ve röntgen filminden solüsyona geçmesini sağlar. Böylelikle röntgen filminde sadece Metalik Gümüş (Ag) elementi kalmaktadır. Metalik gümüş Şekil 31: Fikser solüsyonda yıkanmış ve içerisinde sadece gümüş elementi içeren Gümüş Halid Kristali RÖNTGEN FİLMİNDE GÖRÜNTÜ NASIL OLUŞUR? 11

16 YIKAMA Fikser solüsyondan çıkarılan röntgen filmlerinin üzerinde kalan asitin ve tuzun arınmasını sağlar. Yıkama suyunun 20 o C olması gerekmektedir. Tespit banyosunda bulunan maddelerin film üzerinde kalması, röntgen filminin üzerinde sarı kahverengi lekelerin ve tuz kristallerinin oluşmasına neden olur. Film sirküle eden suda yıkanmalı ve suyun filmin her yerini yıkaması sağlanmalıdır. Şekil 32: Yıkama Ünitesi (Fıskiyeli arabanyo) KURUTMA Yıkama işlemlerinde su emerek yumuşayan röntgen filminin kuruyup sertleşmesini sağlamak için gerekmektedir. Filmlerin içerisinde %10 su içermesi gerekmektedir. %10 dan fazla olması durumda filmlerin üst katmanlarında çizilme, filmlerin birbirlerine, kâğıtlara yapışması, %10 dan az olmasında ise çatlama ve kırılma gibi durumlar ortaya çıkar. Yıkama işleminden sonra filmler birbirlerine temas etmeyecek şekilde kurutma kabinlerine yerleştirilir. Filmler elektrikli kurutma dolabında 50 C ısıda 20 dakika süreyle kurutulur. Şekil 33: Kurutma Ünitesi Filmlerin tam olarak kurutulması sağlanmalıdır. Tam olarak kurutulmayan filmler çok kolay deforme olabilir. 12 AHMET FATİH KOCAER

17 X IŞINI KULLANMADAN RADYOGRAM ELDE ETMEK Radyogram elde etmek için x ışını kullanmak zorunda değiliz. Sıradan bir ampul ile nasıl bir radyo gram elde edebileceğimize bakalım. Daha önce hiçbir enerjiye maruz kalmamış (ham/boş) bir röntgen filminin üzerine karanlık bir odada metal bir makas koyarak röntgen filminin üzerine bir lamba yardımıyla ışık düşmesini yani röntgen filminin ekspoze olmasını sağlıyoruz. Şekil 34: Işık ile makasın radyogramının elde edilmesi Makası ve röntgen filmini hareket ettirmeden, odanın tekrar karanlık olduğundan emin olunmalı, filmin ışık hassasiyeti devam ettiği için görüntü bozulabilir, banyo işlemlerinden sonra sabitlenmiş görüntü elde edilen radyogram aşağıda şekil 35 ve şekil 36 da gösterilmiştir. Şekil 35: Işık ile elde edilen makas radyogramının atomik görüntüsü Şekil 36: Işık ile elde edilen makas radyogramının radyolojik görüntüsü Işığın radyogram üzerindeki etkisinin bilinmesi üzerine, Röntgen kaseti, karanlık oda ve ranforsatörler için ışık ile güvenlik testleri yapılmaktadır. RÖNTGEN FİLMİNDE GÖRÜNTÜ NASIL OLUŞUR? 13

18 IŞIK İLE SAĞ EL-BİLEK GRAFİSİ (X IŞININDAN DAHA DÜŞÜK ENERJİLİ) X ışını kullanmadan, sadece ışık kullanılarak el-bilek grafisi elde edilemez mi? Kesinlikle x ışını kullanmadan el-bilek radyogramı elde edilebilir. Deneysel olarak sadece ışık kullanılarak sağ el-bilek radyo gramının nasıl elde edilebileceğini beraber görelim. Şekil 37: Işık ile el-bilek radyogramı elde edilmesi Makası ve röntgen filmini hareket ettirmeden, odanın tekrar karanlık olduğundan emin olunmalı, filmin ışık hassasiyeti devam ettiği için görüntü bozulabilir, banyo işlemlerinden sonra sabitlenmiş görüntü elde edilen radyogram şekil 38 ve şekil 39 de gösterilmiştir. Şekil 38: Işık ile el-bilek radyogramının radyolojik görüntüsü Şekil 39: Işık ile el-bilek radyogramının atomik görüntüsü Röntgen filmleri enerjiye duyarlı olduğu için üzerlerine düşen tüm ışıklara (Gama, beta, alfa, x ışını, görünür ışık vb ) Gümüş halid kristalleri kimyasal reaksiyon gösterir. Tüm ışıklar ile radyogram üzerinde görüntü oluşturmak mümkündü fakat görüntülenecek olan hedef tüm ışınlarda radyogram üzerine düşmeyebilir. Işık ışını yumuşak dokudan da (etten), sert dokudan da (kemik yapı) geçemeyeceği için radyogram üzerinde şekil 38 deki gibi sadece el-bilek gölgesi şeklinde görüntü oluşur. X ışını yumuşak dokudan (etten) geçip, sert dokudan (kemik yapıdan) geçemeyeceği için radyogram üzerinde şekil 20 de ki gibi kemik yapıyı gösteren el-bilek radyogramı oluşur. X ışınından daha çok enerjili gama ışını yollanarak sağ el-bilek grafisi çekilmek istenirse, yumuşak dokudan (etten) ve sert dokudan (kemik yapıdan) direkt geçebileceği için radyogram üzerinde kemik yapısı görünmez, radyolüsent görüntü oluşur. 14 AHMET FATİH KOCAER

19 GAMMA IŞINI İLE SAĞ EL-BİLEK GRAFİSİ (X IŞININDAN DAHA YÜKSEK ENERJİLİ) Sağ el-bilek üzerine ɣ ışınıyla aynı enerjiye sahip x ışını göndererek ham/boş röntgen filminin ekspoze olması sağlanır. ɣ ışını Şekil 40: ɣ ışını ile el-bilek radyogramı elde edilmesi X ışınları kemik yapıdan geçemeyerek röntgen filmi üzerinde radyoopak görüntü oluştururken ɣ ışınları tüm fizyolojik yapılardan penetrasyon özelliğiyle geçebileceği için röntgen filmi üzerindeki tüm Gümüş Halid Kristalleri fizikokimyasal reaksiyona uğrar, film banyo aşamalarından sonra elde edilen sabit görüntü elde edilen radyogram şekil 41 ve şekil 42 de gösterilmiştir. Şekil 41: ɣ ışını ile el-bilek radyogramının radyolojik görüntüsü Şekil 42: ɣ ışını ile el-bilek radyogramının atomik görüntüsü RÖNTGEN FİLMİNDE GÖRÜNTÜ NASIL OLUŞUR? 15

20 DENTAL GÖRÜNTÜLEME Dental görüntüleme de ise ışık kullanarak elde edilecek radyogram cismin gölgesi şeklinde, gama ışını kullanarak elde edilecek radyogram tüm film yanmış şekilde (şekil 41) ve x ışını kullanarak elde edilen radyogram şekil 43 ve şekil 44 te verilmiştir. Şekil 43: x ışını ile diş radyogramının radyolojik görüntüsü Şekil 44: x ışını ile diş radyogramının atomik görüntüsü Dental görüntülemede yöntemler ağız içi ve ağız dışı olarak ikiye ayrılır. Ağız içi görüntüleme yöntemleri; periapikal röntgen cihazı yardımıyla diş filmi (konvansiyonel görüntü), rvg veya fosfor plaklar (dijital görüntü) üzerinde elde edilir. Ağız dışı görüntüleme yöntemleri; panaromik, 2D, 3D, sefalometrik olarak dijital görüntü elde edilir. 16 AHMET FATİH KOCAER

21 AHMET FATİH KOCAER Doğuş Üniversitesi Meslek Yüksekokulu / ahmet fatih kocaer / dentalgoruntuleme e-isbn: RÖNTGEN FİLMİNDE GÖRÜNTÜ NASIL OLUŞUR? 17