Takvim Zamanın Dili. Saygılarımla, Cengiz Akyol

Transkript

1 Takvim / Takvim Zamanın Dili 0 Öyle bir şey yapsam/yapsak ki diyorum, hem de öylesine çok bir şeyler yapsam/yapsak ki diyorum, zaman bir türlü geçmese! İnsanlar zamanı ölçerken asıl amaçları belirsizliği yaratmaktı diye düşünüyorum. Ölçüsü olmayan, ölçülmeyen bir zaman! Ama ölçtüler hem de çok kolay ölçtüler, o gün bugün de ölçüyoruz. Umarım bu çalışmamla da siz kardeşlerime bir şeyler verebilirim. Saygılarımla, Cengiz Akyol.0.0

2 Takvim / Eski Çağlardan Bu Yana Zaman Ölçümü ve Takvim Zaman Kavramı ve Ölçüleri Görecelidir Uzaklık, yakınlık, uzunluk, genişlik, oylum (hacım) vb. gibi şeylerin ölçülerinde olduğu gibi, zaman ve onun ölçeği de görecelidir. Ekvator kuşağındaki yerlerde saat farkı ve keskin mevsimler yoktur. Böyle bir ortamda, ay ve güneş olmayıp, dünyamıza kaynağı görünmez bir yerden sürekli bir yansımış ışık gelseydi, bu koşullar içinde, gece ve gündüz de olmayacağından insanlar zaman kavramını bilmeyeceklerdi. Yo, yine de bilirlerdi; bildikleri bugün bildiklerinden farklı olurdu! C.Akyol Bugün bizim kullandığımız zaman ölçüleri ve takvim, üzerinde yaşadığımız yeryuvarlağının koşulları ve olanakları için geçerlidir. Takvim, her şeyden önce yaşadığımız coğrafyayı, doğayı, iklimi yansıtmalı, yansıtmıyorsa bir yerde yanlış var demektir. C.Akyol İnsanoğlu, günün eşit ölçüde parçalara ayrılma işini bir çırpıda bulmuş değildir. Bu parçalardan her birinin benimsenişi, kullanılışı, adlandırılışı, sürelerinin saptanışı uzun zaman almış ve ayrı toplumlara göre değişiklik göstermiştir. Zaman Nedir? Yeryuvarlağının, kendi ekseni çevresindeki bir dönüş süresine gün diyoruz. Günün askatları: saat, dakika, saniye, salisedir. Bunlar altmışar altmışar büyür, küçülür. Günün üskatları: Hafta, ay, mevsim, yıl ve yüzyıl diye adlandırılır. Zamanın, belli bir olay başlangıç alınarak sıralanmasına takvim denir. Yukarıda as ve üskatları sıralanan zamanın ancak üç birimi doğada vardır ve nesneldir, gün, ay, yıl. Güneşin, sabah ufuktan doğup akşam battıktan sonra ertesi sabah yeniden doğuşuna dek geçen zamana gün denir. Ay Ayın, yeryuvarlağının çevresinde on beş gün, küçücük biçimden, her gün büyüyerek tam bir bütün olduktan sonra on beş gün de küçülerek en küçük duruma gelişine dek geçen süre bir ay dır. Daha doğrusu bir deyişle ay bu şekilde büyüyerek ve küçülerek yaptığı iki dolanımını günde tamamlar. Bir gök ayı,0 gün yani gün saat dakika saniyedir. Yıl İnsanlar önce, gök ayının geçmesi ile oluşan günlük yılın bilincine vardılar. Yani her ay geçtikçe yılın aynı mevsiminin aynı günlerine geldiğini anladılar. Ancak bu gök ayına dayanan yıl (Lunar yıl) gün saat dakika saniye sürer. Dünyanın güneş çevresindeki bir dönüşünden oluşan güneş çevresindeki bir dönüşünden oluşan güneş yılı (Solar yıl) ise gün saat dakika saniye olduğundan, ay yılı güneş yılından 0

3 Takvim / 0 gün 0 saat dakika saniye daha kısa, eksiktir. Bu eksiklik her yılda bir yıl eder; yani güneş yılı yaklaşık olarak ay yılına eşittir. Zamanın Özel Türleri Bunlar, zamanın öznel yani, insanların saptadıkları göreceli ölçülere göre nitelendirdikleri birimlerdir. Bu öznel türler: saat, dakika, saniye, salise ile hafta ve yüzyıllardır. Günün e bölünüp her birine saat denilmesi ve bir saatin 0 dakikaya, bir dakikanın 0 saniyeye, bir saniyenin 0 saliseye bölünmesi öznel ölçülerdir ki e bölünen bir gün aslında saat dakika ve,0 saniyedir. Hafta da öyle Yılın gününün, şer günlük parçaya bölünmesi (x=) de görecelidir. Dilimize Farsça daki yedi sözcükten gelme hafta, yedi günü değil de daha çok ya da daha az günü içine alabilirdi. Assurlular da hafta gündü. Onlar haftaya Hamuştym derlerdi ki bu sözcük, Assurca gibi Sami bir dil olan Arapça da sayısının adı olan hamse sözcüğünün aynıdır. Assurlular (MÖ00-) saati bilmiyorlardı. Oysaki Mısır Firavunları çağının (MÖ 000-). Sülalesi (MÖ ) devrinde kum saati kullanılıyordu. Anadolu da bulunan Hititler in takvimden haberleri yoktu. Hellenler, her ayı 0 ar günlük dönemlere ayırmışlardı. İmparator Augustus zamanında tamamıyla törenler arasına girdi ve haftanın her günü özel bir Tanrıya adandı. Birinci gün Pazar Güneş Tanrısı na İkinci gün Pazartesi Ay Tanrısı na Üçüncü gün Salı Mars Tanrısı na Dördüncü gün Çarşamba Merkür e Beşinci gün Perşembe Jüpiter e Altıncı gün Cuma Venüs e Yedinci gün Cumartesi Satürn e 0 0 Hıristiyanlıkta Zaman Hıristiyanlık yayıldıktan sonra bu dine inananlar haftayı, Tevrat taki tanımı ile benimsediler. Tevrat ta Rab dünyayı günde yarattı, yedinci gün dinlendi denir. Bu tümcede birkaç yanlış birden gizli. Bir kere, bugün kullanılan gün, ay, yıl gibi zaman ölçüleri bizim yer yuvarlağımıza göredir. Daha dünya yaratılmakta iken böyle bir ölçü yoktu. Hıristiyanlar haftayı Tevrat taki anlatılışa göre benimsemekle birlikte, İsa Peygamberin dirilişi anısına Rab günü olarak sebt i yani inci günü (Cumartesi) değil de birinci günü yani Pazar gününü seçtiler. Müslümanlarda Zaman Müslümanlar da Tevrat taki günlük haftayı benimsemişlerdi, yani Müslümanlar da da, Araplar ın üsbu dedikleri haftanın ilk günü, Pazar günü idi. Ancak, Hıristiyanlar ın dinlenme günü Pazar, Yahudiler inki Cumartesi olmasına karşı Müslümanlar ın dinlenme günü Cuma idi.

4 Takvim / 0 Araplar da haftanın günleri: Pazar Yevm ül-ahad Pazartesi Yevm ül-isneyn Salı Yevm üs-selase Çarşamba Yevm ül-erbaa Perşembe Yevm ül-hamis Cuma Yevm ül-cum a Cumartesi Yevm üs-sebt Osmanlı da/türkiye de Aylar: Kanun-u Sani Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Teşrin-i Evvel Ekim Teşrin-i Sani Kasım Kanun-u Evvel Aralık Saat Ölçeği Bu birimin ne zaman kullanılmaya başlanıldığını bilmiyoruz. Ancak, Sümerlilerin kullandığı altmışlık sayı sisteminin bir parçası olsa gerek. Herhalde önceleri geometrideki açı ölçme aracı olarak kullanılıyordu. 0 derece olan yeryuvarlağı ve çevresindeki ufuk e bölünürse derece bulunur. Yerin, boylam derecesi arasındaki uzaklığı bir saatte geçtiği çıkar. Yani açı ölçme birimi olarak saat, yer çemberinin de birine dereceye eşit olur. Bunun 0 ta biri olan saniyelik yay da zaman saniyesine eşittir. Yıldız Saati Yaklaşık olarak yerin bir dönüş süresi üstüne kurulmuştur. Bir yıldız saatinin süresi, yıldız gününün de biri kabul edilir. Buna göre yıldız yılı,, gün yani, gün saat dakika saniyedir. Gerçek Güneş Saati Gerçek güneş saati, gerçek güneş gününün de biridir. Gerçek güneş günü ise, bir gözlem yerinin meridyeninden güneşin ard arda iki geçişi arasındaki zaman aralığı ile tanımlanır.

5 Takvim / Ancak, Kepler Yasası na göre gök ekvatorundan ayrı bir düzlem üzerinde çizilen eliptik hareket yüzünden güneşin görünür hareketi düzgün olmadığından, gerçek güneş saatinin süresi de düzensizdir. Ortalama Güneş Saati Ortalama güneş saati, ortalama güneş denen ve düzgün bir hareketle ekvatoru dolanan sanal bir gök cisminin hareketine göre tanımlanır. Ortalama güneş günü ile ortalama yıldız günü süreleri arasında ortalama zamana göre dakika,0 saniye (veya yıldız zamanına göre dakika, saniye) fark vardır. Bu fark ortalama güneşin ekvator üzerinde doğuya doğru bir günde ilerlediği 0, derecelik bir yaya denk gelir. Genelleştirilen saat ile ortalama bölgesel saat arasındaki farkın bir saati aşmaması kabul edildi. Bu amaçla yeryüzü, saat dilimleri denilen ve her bir dilimin arası derece olan dilime bölündü ve her devletin, coğrafi konumuna göre bir ya da birkaç dilime girmesi kararlaştırıldı. Başlangıç meridyen çok kesin bir yaklaşıklıkla Greenwich Rasathanesi ndeki meridyen dürbününün meridyenidir. Başlangıç meridyeni sıfır diliminin ortasında bulunur, yani sıfır dilimi, başlangıç meridyeninin her iki yanında o 0 uzanır. Türkiye de günün saate bölünmesi hakkında yasa Aralık gün ve sayılı yasa ile kabul edilmiştir. Türkiye - boylam dereceleri arasında yer aldığı için yurdumuzun doğusu ile batısı arasındaki zaman farkı saat dakikadır. Eski Çağlarda Zaman Ölçümü, Su Saati Özellikle geceleri belirlemek için su saati kullanılırdı. İç bölümünde saati gösterecek bir ölçekle donatılmış bir kap su ile doldurulur ve alt kısmındaki delikten su akardı. Bu saatin MÖ yılları arasında hüküm sürmüş. Firavun sülalesi hükümdarlarından. Ammenemes tarafından bulunduğu sanılmaktadır. Böyle bir su saatinin kullanılmasında başlıca iki güçlük vardı:. Kabın içindeki su düzeyinin alçalmasına rağmen sabit bir akış hızı sağlamak gerekiyordu. Bu nedenle kabın üst kısmı geniş, alt kısmı dar olarak yapılıyordu.. Astıronomik günün, güneşin doğuşu ile batışı arasında gündüzün saati ve güneşin batışı ile doğuşu arasında gecenin saati gibi aralarında eşitlik olmayan saate bölmekti. Çünkü gece ile gündüz her zaman şer saat olmaz ama onlar, yılın her zamanında geceyi de gündüzü de ye bölüyorlardı. Su saati Roma İmparatorluğu zamanında Hellenlerde ve öteki Batı uluslarında yaygın olarak kullanıldı. Abbasi Halifesi Harun er-reşid in (-0) Fıransa Kıralı Şarlman a (-) yolladığı saat, geliştirilmiş su saati idi. Eski Çağlarda Zaman Ölçümü, Güneş Saati İslam öncesi Arapların, İranlıların, Türklerin kullandıkları saatler güneş saati idi. Güneşin doğuşu ile batışı arasındaki süre bir takım bölümlere ayrılmış, bunlar bir çubuk veya özel olarak bir yere dikilen direğe taşa işaretlenmişti. Her işaret, bir zaman süresini gösteriyordu.

6 Takvim / 0 Bu güneş saatleri birkaç tür idi: Bunlardan biri, bir ağacın ya da uzun bir taşın üzerine çizilen ve her biri günün belli süresini gösteren işaretlerle yapılan saatti. Bu saat, belli bir yerde durur, güneş ışınlarının izdüşümlerini belirtmeye dayanan belliklere göre ayarlanırdı. Her işaret, günün belli bir zamanı içinde güneş ışığının önünü keser, karşısına gelen kertiği gölgelerdi ki böylece, direğin veya taşın boyunca belli aralıklarla sıralanan çizgiler, günün hangi bölümünde bulunulduğunu gösterirdi. İkinci tür güneş saati, düz bir düzeye dikilen bir çubuğun yere düşen gölgesini belli bölümlere ayırarak yapılmıştı. Üçüncü tür güneş saati, yine güneş ışınlarının izdüşümleri ile ortaya çıkan gölge aralıklarının işaretlenmesi temeline dayanıyordu. Düz ve geniş bir tahtanın veya taşın ortasına ince bir çivi çakılır, çivinin düzleme düşen gölge aralıkları özel işaretlerle belirlenirdi. Güneş kursu denen bu ilkel saati ilk kez Hititler in bulduğu, sonradan Araplar a ve Türkler e geçtiği söylenir.

7 Takvim / Güneş Saati, Erzurum

8 Takvim / 0 Güneş Saati, Yeni Cami-İstanbul Uluslararası Saat Bürosu Evrensel zamanı tanıma elemanlarını derlemek için, bütün yeryüzüne dağılmış çok sayıdaki istasyondan telsizle yayınlanan bütün saat sinyallerinin yazımı işin bir merkezde toplamakla görevli kurum, uluslararası saat konferansınca kurulan ve bugünkü yapısını Temmuz da ilk genel kurul toplantısında alan Uluslararası Saat Bürosu, Paris Rasathanesinde çalışır. Günümüzde, düzensizlikleri pekiyi bilinmeyen yer in dönme hareketine değil de, güneş sistemi gezegenlerinin hareketlerine (özellikle, düzensizlikleri çok olduğu ölçüde iyi tanınan ayın hareketlerine) dayanan gök güvenliği zamanının birim olarak alınması kararından sonra uluslararası saat bürosunun işi çok artmıştır. Ezani Saat Adı, namaz vakitlerini ifade etmesine karşın bu saatin dini hiçbir yönü yoktur. Bu zaman türü, güneşin batışını akşam vakti ve sabit zaman başı olarak saatin on ikisi kabul eden, bilimsel hiçbir temele dayanmayan, İslam dan çok önceki devirlere dek giden ilkel bir zaman birimidir. Sabilere/Haniflere dayanabilir. C.Akyol

9 Takvim / İslamiyet in ortaya çıkışından çok eski zamanlardan beri, eski Mısır ve Mezopotamya uluslarınca kullanılagelmiş olması nedeni ile de İslam dini ile hiçbir ilgisi yoktur. Ayrıca, akşam namazı vaktini gösteren bir zaman olarak Hz. Muhammed zamanında da öteki ilk dört halife zamanında da kullanılmamıştır. Onlardan çok sonra, Abbasiler döneminde kullanılmıştır. Takvim Eski çağlarda insan toplulukları, başlarından geçenleri ya da değer verdikleri, belleklerinde saklamak istedikleri önemli önemli anıları çoğu kez doğal olaylara göre sıralarlardı. Bu eski ulusların ve toplumların olayları, özellikle ay ve güneş tutulmalarına göre kıronolojik sıraya koymaları, günümüzde onların tarihlerini inceleyenlere büyük yardımcı olmuştur. Çünkü astıronomi, kozmogırafya, fizik ve matematik gibi bilimler, ay ve güneş tutulmalarının, günümüzden binlerce yıl önceki ve sonraki oluş zamanlarını kesinlikle bize bildirebiliyor. Çoğu uluslar takvim yılını yüzyıllar boyunca gökteki ayın yeryuvarlağı çevresinde dönüşüne göre hesapladılar ki bu tür yıl hesabına gök ayı yılı (Lunar Year) denir. Gök ayına göre hesaplanan yılda ayların altısı (kimi yıllar yedisi) 0 gün, öteki altısı (kimi yıllarda beşi) gün sürer. Yılın günlerinin haftalara, aylara ve mevsimlere bölünmesinin bilincine varıldıktan sonra asıl önemli konu, günleri, ayları ve mevsimleri sabit tutacak bir takvim bulmaktı. Bu işte güçlük, Batlamyos kuramından doğuyordu. Mısırlı astıronomi bilgini Klaudios Ptolemaios (0-), Arapların, Kitab el-macesti dedikleri (Matematik Bileşim) adlı eserinde yeryuvarlağını evrenin ortasına yerleştirip sabit kabul ederek güneşin dünya çevresinde döndüğünü söylüyordu. Oysa Ptoleme den yıl önce Sisam Adası nda doğmuş olan astıronomi bilgini Aristarkhos (MÖ 0-0), yeryuvarlağının hem kendi ekseni hem de güneşin çevresinde döndüğünü ileri sürmüştü. Ptoleme Kuramı, Nicolas Copernic in (-) yazdığı eserinde ileri sürdüğü dünyamızın güneş çevresinde döndüğü tezine dek, dörtyüz yıla yakın bir süre benimsendi. Jülyen takvimi Yılın gün sürdüğü, birçok uluslarca epeydir biliniyordu, ama doğulu ulusların çoğunda günlük ay yılı dışında bir yol düşünülmediğinden ve çok karmaşık olması yüzünden bu günlük yılın temel ilkeleri açıklığa kavuşturulamıyordu. Roma İmparatorluğu nda günlük takvim üzerinde oldukça doğru bir adım atılmıştı. Bu, Roma kentinin MÖ yılında kuruluşunu başlangıç alan ve yılbaşı, Mart ayının ilk günü olan bir takvimdi. Mısır ın İskenderiye kentinde yerleşmiş olan astıronom Sosisgenes in (MÖ. yüzyıl) öğütlemesi üzerine Roma İmparatoru Jül Sezar, yaptığı takvim reformunun temellerini MÖ yılında saptadı ve güneş ve ayın görünür çaplarının değişimini buldu. MÖ yılının yılbaşını, Ocak ayının. Gününe aldı. Bu düzenlemede kendisinin çok emeği geçtiği için bu takvime Jülyen Takvimi dendi. Gregoryen Takvimi yılında İznik te toplanan dini konsilde yapılan takvim düzeltmesinin üzerinden 0 yıl geçtiği halde yeni bir ayarlama yapılmadığından ayların yerlerinde 0 günlük bir fark ortaya çıkmıştı. Papa. Gregoryen (0-), yılında takvimin yeniden düzeltilmesini ele aldı. Papa, fizik, astıronomi, kozmografya bilginlerinden oluşan bir kurulu yılında Roma da topladı. Önce, yılından yılına dek 0 günlük bir eksiğin ortaya çıkmış olduğu saptandı. Bu eksikliği gidermek için, Ekim Perşembe gününü, doğrudan doğruya Ekim gününe bağlama kararı alındı.

10 Takvim 0 / 0 Böylece, o yılın -. Günleri arasındaki 0 gün atılınca, hafta içindeki günlerin sırası değişmemiş oldu. Bu değişiklikten sonraki takvime Gregoryen Takvimi dendi. Gregoryen Takvim, gün saat dakika saniyelik dönencel yılın yaklaşık değeri üstüne kurulmuştur. Bu hesap, yılda günlük bir yanılma ile doğrudur. Yine bu takvime göre bir gün, saat dakika,0 saniyedir. Yıldız yılı, gün saat dakika saniyedir. Gök ayına dayanan yıl ise gün saat dakika saniyedir. Gregoryen Takvimini, İngiltere yılında, Osmanlı Devleti Şubat de, Rusya yılında, Almanya nın Katolik Devletlerinde yılında kabul edilmiştir. Anadolu da Halk Takvimi Halk takvimine göre yıl ikiye bölünür:. Kasım Günleri: Kasım günleri Kasım da başlayıp, Mayıs ta sona erer ve gün sürer.. Hızır Günleri: Hızır Günleri ya da Hızır İlyas Günleri (Hıdırellez) Mayıs ile Kasım arasındaki gündür. Halk mevsimi, takvimlerde yazılı olduğu gibi Mart- Haziran arasını (Bahar), Haziran- Eylül arasını (Yaz), Eylül- Aralık arasını (Güz) ve Aralık- Mart arasını (Kış) olarak bilir. Halk asıl kışı 0 gün sayar. Bu 0 gün şöyledir: Aralık- Ocak arasındaki 0 gün zemheri dir, Erbain de denir. Şubat- Mart arasında da Hamsin denir, 0 gün sürer. Ayrıca cemre denen, sıcak havaların müjdecisi sayılan bir ölçü daha vardır. Cemre sözcüğünün sözlük anlamı, ateş koru dur. 0 Şubat. Cemre havaya düşer. Havalar ısınmaya başlar. Şubat. Cemre suya düşer. Sular, göller, denizler ısınmaya başlar. Mart. Cemre toprağa düşer. Toprak ısınmaya başlar. - Mart Kocakarı soğuğu. 0- Nisan Sittei Sevir soğuğu. Mart Kozkavuran fırtınası. Mart Çaylak fırtınası. Nisan Kırlangıç fırtınası. Mayıs Filiz koparan fırtınası. Mayıs Ülker fırtınası. Haziran Filizkıran fırtınası. Haziran Gün dönümü fırtınası. Temmuz Çardak dönümü fırtınası. Temmuz Kara erik fırtınası. - Ağustos Eyyamı Bahur. En sıcak günler. Ağustos Mihrican fırtınası. Ağustos Mercan fırtınası. 0 Eylül Turna geçimi fırtınası. Ekim Kuş geçimi fırtınası. Ekim Koç katımı fırtınası Ekim Yaprak dökümü fırtınası. Ekim Meryem Ana fırtınası Ekim Bağ bozumu fırtınası Ekim Balık fırtınası

11 Takvim / Türklerin Kullandıkları Takvimler Hayvanlı Türk Takvimi Türklerin, Müslüman olmadan önce kullandıkları takvimdir. Güneş esasına dayanan bu takvim, yıllık bir periyottan oluşuyordu. Bu periyottaki her yıl bir hayvan adıyla anılıyordu (Sıçan yılı, at yılı, koyun yılı... gibi) Bu takvime göre bir gün, ortalama güneş gününden ibaretti. Bir yıl ise, bugünkü yılla dakika saniyelik bir farkla hesaplanmıştı. Halen Orta Asya daki bazı topluluklar bu takvimi kullanmaktadır. Hicri-Kameri Takvim Hicret, göç demektir. Hz. Muhammed in Mekke den Medine ye göç tarihini (Miladi takvime göre Temmuz ) başlangıç olarak alır. Ay Günü esasına dayalı olan Hicret Takvimine göre yıl, Ay Günü dür. Bu nedenle hicri yıl, miladi yıldan gün daha kısadır. Bunun sonucu hicri takvimin kullanıldığı yerlerde belirli günler (örneğin kurban ya da ramazan bayramları) her yıl gün önceye rastlar. Aylar da hep aynı mevsime rastlamaz. Ülkemizde Ocak ya kadar kullanılmış olan bu takvim, şimdi sadece dini ay ve günlerin belirlenmesinde kullanılmaktadır. Celali Takvim Selçuklular zamanında mali işler için kullanılmıştır. Güneş yılını esas almış; Melikşah ın, Celalettin olan unvanı nedeniyle bu adla anılmıştır. Hicri, Miladi 0 yılı Ramazanının gününe rastlayan Nevruz, bu takvimde hem başlangıç hem de yılbaşıdır. Yıl, bugünküne yakın doğrulukta hesaplanmıştır. Hindistan da Takvim-i İlahi adıyla anılan bu takvim, Türk hükümdarları tarafından XVI. Yüzyılın ikinci yarısında yürürlüğe konulmuşsa da, Babür İmparatorluğu nun yıkılışından sonra kullanılmamıştır. Rumi Takvim Osmanlılarda dan itibaren mali işlerde kullanılmak üzere başlangıcı Mart olan bir sistem getirildi. Daha sonra yeni düzenlemeler yapıldı ve da Rumi takvim yürürlüğe girdi. Bütün resmi ve mali işler bu takvime bağlandı. Bu takvimde yıl, Martta başlıyordu. Bu takvim güneş yılına göre hesaplanıyordu; ancak başlangıç yılı Hicret ti. Daha sonra bu takvimde bazı düzeltmeler yapıldı. Cumhuriyet devrinde Miladi takvimin kabulüyle yürürlükten kalktı.

12 Takvim / 0 Miladi Takvim Gregoryen Takvimi olarak bilinir. Türkiye de kabul edilince Miladi Takvim adını aldı. Dünyada en çok kullanılan takvimdir. Hz. İsa nın doğumundan yedi gün sonraki Ocak günü, bu takvimin başlangıcı sayılmıştır. Güneş Günü nü esas alan bu takvime göre yıl gün saattir: Türkiye, Ocak dan beri bu takvimi kullanmaktadır. Bu takvim önceleri ayın hareketlerine dayanıyordu. J. Sezar zamanında güneş yılına geçildi. Papa XIII. Gregorius bu takvimde, bazı düzeltmeler yaptı () Milat takviminin başlangıç zamanına göre; o günden önceki zamanlar geriye doğru, sonraki zamanlar ileriye doğru sıralanır. M.Ö. tarihler Milat takviminin başlangıcına yaklaştıkça küçülür ve Milattan sonra günümüze kadar yine artar. Bu nedenle M.Ö. büyük olan bir tarih, sayıca küçük olan bir tarihten daha eski zamanı gösterir. Örneğin M.Ö. 000 yılı zaman olarak bize, M.Ö. 00 yılından daha uzaktır. 0 0

13 Takvim / Türklerde Takvim, Zaman Ölçümü Zamanın belirlenmesi için ilk ve en önemli unsur gün dür. Gün akıp gittiği için yıl/sene ortaya çıkmıştır. Bu aynı zamanda yaşamla ilgili olarak yaş gerçeğini belirtir. Yaş, genelde, otların veya ağaçların yeşillenmesi esaslıdır. Yıl/Sene Çimenlerin veya ağaçların iki yeşermesi arasında geçen zamandır. Bunu Türklerin yaşadığı orta kuşaklardaki güneş (gün-eş) olayı ile senede en azından iki defa tespit etmek olanağı vardır. Güneşin alt düzeye indiği, Aralık veya en üst düzeye geçtiği Haziran. Bu tarihler - gün farklı olabilir. O zaman en sade bir şekilde seneyi Aralıkta veya Haziranda başlatabiliriz. Toplumların, takvim/zaman çalışmalarını, özellikle başlangıç ve bitiş günlerini, o toplumun bulunduğu konuma göre değerlendirmek gerekir. C.Akyol Ancak doğanın uyanmasını, ortalığın canlanmasını, yeşermesinin uygun olacağını düşünenler de vardır. Doğal ortamın canlanmasını, yeşermesinin uygun olacağını düşünenler de vardır. Doğal ortamın canlanması güneşin durumuna göre erken - Aralık- yakın veya geç olabilir. Fakat Türk takviminde Mart sene başı olması yaygın bir kabullenmesidir. Çin daha sıcak olduğundan onlarda Aralık ile Mart arasındaki bir zaman, gökteki ayın durumuna göre yeni yılın başı kabul edilmiştir. Hayvan Adlı Yıllar Türkler Doğu Asya daki yaygın gelenekten de etkilenerek her yıla bir hayvan adı vermişlerdir. Böylece sırasıyla hayvan adı, sıçandan başlayarak birbirini izlemektedir.. Sıçan (,,, 00). Sığır,. Pars. Tavşan. Ejder. Yılan. At. Koy(un). Biçin/Maymun 0. Tavuk. İt/Köpek. Domuz (00) Yılın Bölünmesi Yıl - günlük bir bütün gibi olduğundan bunun bölünmesi gerekmiştir. Bölünmeler,, ve olarak gerçekleşmiştir. ye Bölünme: Yılın ikiye bölünmesi, Hızır ve Kasım günleri olarak halen de çok yerlerde kullanılmaktadır. Aralık tan başlayan li bölünmenin ortasından ikiye ayrılmaktadır.

14 Takvim / Mayıs ta Hızır Günleri başmakta, Kasım da ise Kasım Günleri sayılmaktadır. Yaklaşık 0 er günlük bir ayrımdır. e Bölünme Mevsim dediğimiz gerçeği belirleyen ayrımdır. Aralık ta başlayan bu bölünme ile yıl, dörde ayrılmıştı; Kış, Yaz, Yay ve Güz. Bu şekilde mevsimlerin başlangıcı e gün geriye getirilmiştir. e Bölünme Yılın sekize bölünmesi, günümüzde pek yaygın olmasa da vaktiyle etkili olmuş idi. Böylece mevsim, yani 0 ar günlük büyük birimler, er gün olarak ikiye bölünmekte idi. Bu ayırımın Batı Anadolu daki uygulaması şöyle idi:. III Birinci ay (+) Mayıs Nevruz. VI. Beşinçi ay Mayıs Hıdreellez. VI Bei,nç, ay Ağustos Gündönümü. IX Sekizinçi ay Ağustos Eyyam-ı bahur. IX - XI. Sekizinçi ay - Onunçu ay Mihrican XI -. XII Onunçu ay - Onbirinçi ay Kasım. XII -. II. Onbirinçi ay - Birinci ay Karakış. II -0. III Birinci ay - 0 Ekinci ay Hamsin 0 0 ye Bölünme Senenin ye bölünmesi, en yaygın olan etkisini günümüzde de canlı olarak gösteren bir ayırımdır. ye bölünmenin en önemli göstergesi, gökyüzündeki ay olup, o iki büyük doğa olayı arasında en azından tam olarak kere şekil değiştirmektedir. Onun içindir ki Türkçemizde ye bölünmenin birimi, gökyüzündeki ay ile aynı ismi taşır. Ay Adları, Sıra İle Ad Verme Uluğ ay () Kiçik-ay () Biriç-ay İkinc-ay Üçünc-ay Törtünç-ay Beşinç-ay Altınç-ay Yetinç-ay Sekizinç-ay Toksunç-ay Onunç-ay

15 Takvim / Uygur Türklerinde Birinci ay Ekinci ay Üçüncü ay Tördünçü ay Beşinçi ay Altınçı ay Cetinçi ay Segizinçi ay Toguzunçu ay Onunçu ay Onbirinçi ay On ekinci Kırgızlarda Tokuzdun ayı Cetinci ay Beştin ayı Üçtün ayı Birdin ayı Ruslarda II. Fevral/Şubat III. IV. V. VI. VII VIII IX. X XI XII I Ay Adları, Mevsimlere Bağlı Adlandırma Buna göre her mevsim üç ay olup, aylar sırasıyla (ön-baş-ilk), (orta) ve (son-geç) gibi isimlerle anılmakta idi. Ayların Ayrı Ad Alması Toksan ayı Kantar ayı Üçogıs ayı Bırdıng ayı Kökek ayı Mamır ayı Mausım ayı Çilde ayı Tamız ayı Mıyzam ayı Kazan ayı Karaşa ayı Kış başlangıcı Bağlantı. soğuk ay Sıcak gelmesi ayı Guguk kuşu ayı Otların kımıldaması Sevinç (İnsanlar/hayvanlar) 0 Çok sıcak ay Ölçme (burç) Ocakda olan insanlar için olan kazan Kara topraklar (karlı değil)

16 Takvim / Kazak Ay Adları Navrıs ayı.0-.0 Mart, - Kökek.0-.0 Nisan Mamır.0-.0 Mayıs Mavsım.0-.0 Haziran Şilde Temmuz Tamız.0-.0 Ağustos Kırküyek Eylül Kazan Ekim Karaşa.-. Kasım Jeltoksan.-.0 Aralık Kangtar.0-.0 Ocak Akpan.0-.0 Şubat Kırgız Ay Adları Calgan Kuran Mart, - Çın Kuran.0-.0 Nisan Bugu.0-.0 Mayıs Kulca.0-.0 Haziran Teke.0-.0 Temmuz Baş Oona.0-.0 Ağustos Ayak Oona.0-.0 Eylül Toguzdun Ayı.0-0. Ekim Cetinin Ayı.-0. Kasım Beştin Ayı.-.0 Aralık Üçtün Ayı Ocak Birdin Ayı Şubat Caz/Yaz (Bahar) Cay/Yay (Yaz) Küz Kış Calgatı Kuran Kulca Ayak Oona Beştin-ayı Çın Kuran Teke Toguzdun-ayı Üçtün-ayı Bugu Baş Oona Cetinin-aşı Birdin-ayı

17 Takvim / Ayın Hareketleri Ayın Evreleri Ayın Yerden Görünüşleri

18 Takvim / Ocak 0 Gün Şekli Konumu Dünyaya Uzaklık Ocak Dolunay Ocak Son Dördün Ocak Yeniay Ocak İlk Dördün Ocak En Öte 0.00 km. Ocak Enberi.00 km. 0

19 Takvim / 0 Şubat 0 Gün Şekli Konumu Dünyaya Uzaklık Şubat Dolunay Şubat Son Dördün Şubat Yeniay Şubat İlk Dördün Şubat En Öte 0.00 km. Şubat Enberi.000 km.

20 Takvim 0 / Mart 0 Gün Şekli Konumu Dünyaya Uzaklık Mart Dolunay Mart Son Dördün 0 Mart Yeniay Mart İlk Dördün Mart En Öte 0. km. 0 Mart Enberi. km.

21 Takvim / Nisan 0 Gün Şekli Konumu Dünyaya Uzaklık Nisan Dolunay Nisan Son Dördün Nisan Yeniay Nisan İlk Dördün Nisan En Öte 0., km. Nisan Enberi., km. 0

22 Takvim / Mayıs 0 Gün Şekli Konumu Dünyaya Uzaklık Mayıs Dolunay Mayıs Son Dördün Mayıs Yeniay Mayıs İlk Dördün Mayıs En Öte 0. km. Mayıs Enberi.0 km.

23 Takvim / Haziran 0 Gün Şekli Konumu Dünyaya Uzaklık Haziran Dolunay Haziran Son Dördün Haziran Yeniay Haziran İlk Dördün Haziran En Öte 0. km. 0 Haziran Enberi. km. 0

24 Takvim /

25 Takvim /

26 Takvim / 0 Kaynaklar:. Eski Çağlardan Bu Yana Zaman Ölçümü ve Takvim, Prof. Dr. Neşet ÇAĞATAY. Türklerde Takvim, Zaman Ölçümü, Tuncer BAYKARA. Ankara Üniversitesi Kreiken Rasathanesi