kpss 2014 kim korkar COĞRAFYAdan Özgün Konu Anlatımı Haritalı ve Tablolu Tekrarlar Görsel Sunumlar Güncel Veriler ve Projeler İstatistiki Bilgiler

Transkript

1 kpss 2014 ders türkiye'nin en notları çok satan kim korkar CYdan ' Özgün onu nlatımı Haritalı ve Tablolu Tekrarlar Görsel Sunumlar Güncel Veriler ve Projeler statistiki Bilgiler

2 Önder CEGZ & esut TLY PSS Coğrafya Ders otları ISB itapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. 201, Pegem kademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem kademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti. ne aittir. nılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. ültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. kuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 21.Baskı: Eylül 201, nkara Yayın-Proje Yönetmeni: yşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: hmet esul aymakçı apak Tasarımı: Gürsel vcı Baskı: Tuna atbaacılık Sanayi ve Ticaret.Ş. Bahçekapı ahallesi Sokak o: 7 Şaşmaz/ ( ) Yayıncı Sertifika o: atbaa Sertifika o: letişim aranfil 2 Sokak o: 45 ızılay / Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık ursları: E-ileti: pegem@pegem.net

3 Ön söz Değerli arkadaşlar, Gerek her yıl yapılan Lisans PSS gerekse iki yılda bir yapılan ortaöğretim ve önlisans PSS'de Coğrafya soru sayısı, 18'dir. lmış olduğunuz bu Coğrafya Ders otu, 1999 yılından beri gerek öğretmen gerekse yazar olarak içinde bulunduğumuz PSS Coğrafya ders birikimimizle özet ders notu ihtiyacını karşılamaya yönelik olarak hazırlanmıştır. Yayının amacı, derslerde belirli bir sürede anlatmaya çalıştığımız aslında çok kapsamlı olan Türkiye Coğrafyası konusunu özlü bir şekilde sunarak PSS adaylarının sıkılmamasını sağlamak, anlatılanları harita ve tablo tekrarları ile destekleyerek konunun kalıcılığını artırmaktır. Ders notu fikrimizde bize destek olan ve yayının hayata geçirilmesini sağlayan PEGE DE çalışanlarına teşekkürlerimizi borç biliriz. aydalı olması dileklerimizle... Önder CEGZ - esut TLY

4

5 Ç D Y TÜ E' C DE E L E TÜ Y E 1 9 Z BÖLGES B ÖLGES EGE BÖLGES T Ü Y E'D E I T DEZ BÖLGES ' E L E E D ÜS VE YELE HYVCILI-CILI LE - EEJ YL 57 SY Y G Ü E D D DL BÖLGES DL BÖLGES Ç D L BÖLGES LŞI - TCET S VE CEVP ŞE I

6

7 Tanımlayalım: Herhangi bir noktanın, dünya üzerinde bulunduğu yere coğrafi konum denir ve coğrafi konum ikiye ayrılır. Coğrafi onum Paralellerin Özellikleri: 1. Ekvator başlangıç paralelidir ve dünyayı iki eşit yarım küreye ayırır. Ekvator çizgisinin üst tarafı kuzey, alt tarafı güney yarım küre olarak adlandırılır atematik onum Bir yerin paralel ve meridyen ağlarına göre belirlenen konumudur. Özel onum Bir yerin kara ve denizlere, başlıca ulaşım yollarına, boğazlara, komşularına ve yer şekillerine göre belirlenen konumudur. atematik konumun anlaşılabilmesi için öncelikle paralel ve meridyen tanımları ve özellikleri bilinmelidir. Paralel: Ekvator'a ve birbirine 1 aralıklarla paralel olarak geçtiği varsayılan dairelerdir uzey 9 6 Güney Buna bağlı olarak Türkiye kuzey yarım kürede yer alır. 2. Paralel daireleri Ekvator'dan kutuplara doğru küçülürler ve kutuplarda nokta halini alırlar. Hatay Sinop Bu özelliğe bağlı olarak Türkiye den geçen en büyük paralel dairesi Hatay'dan, en küçük paralel dairesi ise Sinop tan geçer. C 1 6 5

8 C. 1 lik paralel aralığı kuş uçuşu olarak her yerde birbirine eşit 111 km dir. 111 km 111 km 111 km 111 km 666 km Bu özelliğe bağlı olarak Türkiye nin en kuzeyi ile güneyi arasındaki kuş uçuşu uzaklık 666 km dir. Bu özellik ile Türkiye nin bilinen paralel değerlerinin birbirine, kutup noktalarına veya Ekvator'a uzaklıkları bulunabilir = x 111 = 528 km x 111 = 996 km eridyen: Bir kutup noktasından diğer kutup noktasına 1 aralıklarla geçtiği varsayılan yarım dairelerdir. eridyenlerin Özellikleri: Başlangıç meridyeni ngiltere nin Greenwich Gözlemevinden geçer ve dünyayı iki yarım küreye ayırır. Başlangıç meridyeninin sağ tarafı doğu, sol tarafı batı yarımküre olarak adlandırılır. 6 6 Buna bağlı olarak Türkiye doğu yarım kürede yer alır Batı Doğu lik meridyen aralığı kuş uçuşu olarak yalnızca Ekvator'da 111 km'dir. Ekvator'dan kutuplara gidildikçe meridyen aralıkları daralır. 6 5

9 111 km Daralır Daralır Bu özelliğe bağlı olarak aynı meridyen yayı (boylam) üzerindeki (farklı yarım kürelerde olmamak şartıyla) iki noktanın başlangıç meridyenine uzaklığı eşit değildir. Ülkemizde aynı meridyen yayı üzerinde yer alan kentlerin başlangıç meridyenine olan kuş uçuşu uzaklıkları eşit değildir. Başlangıç meridyeni ile yerel saat farkları eşittir.. Tüm meridyen yaylarının uzunluğu birbirine eşittir. Türkiye nin herhangi iki ilinden geçen meridyen uzunlukları birbirine eşittir. Enlem: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın Ekvator'a olan uzaklığının açı cinsinden değeridir. Enlem, paraleller ile ifade edilemeyen noktaların da ifade edilebilmesini sağlar. Özel Enlemler (utup oktası) 9 66 ' (utup Dairesi) utup. rta. Yengeç Dönencesi Tropikal uşak ğlak Dönencesi rta. utup. 9 G (utup oktası) 2 27' 2 27' G 66 ' G (utup Dairesi) Dünyanın eksen eğikliği ve şeklinden dolayı bazı enlem değerleri özel enlem olarak ifade edilir. Eksen eğikliğinden kaynaklanan matematik iklim kuşaklarına göre Ekvator ve dönenceler arası tropikal kuşak, dönenceler ile kutup daireleri arası orta kuşak, kutup daireleri ile kutup noktaları arası kutup kuşağı olarak ifade edilir. Buna göre Türkiye bir orta kuşak ülkesidir. ynı enlem üzerindeki tüm merkezlerde; C Enlem (Derece- Dakika- Saniye) örneğin stanbul uzey enlemindedir. Güneş ışınlarının yıl içerisindeki geliş açısı, Gölge boylarının yıl içerisindeki uzunluğu, Çizgisel hızları, Grup ve tan vakitleri (alacakaranlık süresi), Gece-gündüz süreleri, Gece-gündüz süresi farkları, Ekvator'a olan kuş uçuşu uzaklıkları, Yer çekimi ivmeleri YIDI. 6 5

10 TÜYE'DE EVSLE VE ÖZELLLE art (Ekinoks) 2 Eylül (Ekinoks) Güneş ışınları Ekvator'a öğlen vakti dik (9) düşer. Güneş ışınları Ekvator'a öğlen vakti dik (90 o ) düşer. C Dünya'nın her yerinde gece-gündüz eşitliği yaşanır. ynı boylam üzerindeki tüm merkezlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar. ydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer. Dünya'nın her yerinde gecegündüz eşitliği yaşanır, ynı boylam üzerindeki tüm merkezlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar. ydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer. Güneyden kuzeye gidildikçe gece gündüz süreleri değişmez. 12 Saat 12 Saat Gündüz Süresi 21 art Gece Süresi Türkiye için: lkbahar mevsimi yaşanır. ynı boylam üzerindeki merkezlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar. Türkiye nin bütün merkezlerinde 12 saat gece, 12 saat gündüz yaşanır. Bu tarihten itibaren gündüz süreleri gece sürelerinden daha uzun olmaya başlar (2 Eylül e kadar). Güneyden kuzeye gidildikçe gece gündüz süreleri değişmez. 12 Saat 12 Saat Gündüz Süresi 2 Eylül Gece Süresi Türkiye için: Sonbahar mevsimi yaşanır. ynı boylam üzerindeki merkezlerde Güneş aynı anda doğar, aynı anda batar. Türkiye nin bütün merkezlerinde 12 saat gece, 12 saat gündüz yaşanır. Bu tarihten itibaren geceler gündüzlerden daha uzun olmaya başlar (21 art a kadar). 21 art tarihinde 12 saat olan gündüz süresi, 21 Haziran'a kadar sürekli uzar. 2 Eylül tarihinde 12 saat olan gece süresi 21 ralık'a kadar sürekli uzar

11 21 Haziran (Yaz Gün Dönümü) Güneş ışınları Yengeç dönencesine öğlen vakti dik (9) düşer. uzey yarım kürede yaz mevsimi yaşanır. ydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer. uzey yarım kürede en uzun gündüz, en kısa gece süresi yaşanır. 21 ralık (ış Gün Dönümü) Güneş ışınları ğlak Dönencesi'ne öğlen vakti dik (9) düşer. uzey yarım kürede kış mevsimi yaşanır. ydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer. uzey yarım kürede en uzun gece, en kısa gündüz süresi yaşanır C Türkiye için: Güneyden kuzeye gidildikçe gece süresi kısalır. Güneyden kuzeye gidildikçe gündüz süresi uzar. Güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en büyük açıyla alır (Hatay 77 - Sinop 71 ). Yaz mevsimi yaşanır. Yıl içerisinde gölge boyunun en kısa olduğu tarihtir. Bu tarihten itibaren gölge boyları uzamaya başlar (21 ralık a kadar). En uzun gündüz, en kısa gece süresi yaşanır. Bu tarihten itibaren gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya başlar (21 ralık a kadar). Türkiye nin güneyinden, kuzeyine doğru gidildikçe gündüz sürelerinin daha da uzun olduğu görülür (En uzun gündüz, en kısa gece Sinop ta yaşanır.). 5 Türkiye için: Güneyden kuzeye gidildikçe Güneyden kuzeye gidildikçe gündüz gündüz süresi süresi kısalır. kısalır. Güneyden kuzeye gidildikçe gece süresi uzar. Güneş ışınlarını yıl içerisinde alabileceği en küçük açı ile alır (Hatay 1 - Sinop 25 ). ış mevsimi yaşanır. Yıl içerisinde gölge boylarının en uzun olduğu tarihtir. Bu tarihten itibaren gölge boyları kısalmaya başlar (21 Haziran a kadar). En uzun gece, en kısa gündüz süresi yaşanır. Bu tarihten itibaren geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar (21 Haziran a kadar). Türkiye nin güneyinden kuzeyine doğru gidildikçe gece sürelerinin daha da uzun yaşandığı gözlenir (En uzun gece, en uzun gündüz Sinop ta yaşanır.). 6 5

12 C Süre (saat) Türkiye de Gündüz Süresi Değişim Grafiği En uzun gündüz En kısa gündüz 0 21 art 21 Haziran 2 Eylül 21 ralık 21 art Gündüz Süresi Süre (saat) Türkiye de Gece Süresi Değişim Grafiği En kısa gece En uzun gece 0 21 art 21 Haziran 2 Eylül 21 ralık 21 art Gece Süresi Boylam: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden değeridir. Boylam meridyenler ile ifade edilemeyen noktaların da ifade edilebilmesini sağlar. Boylam (Derece- Dakika-Saniye) Örneğin, stanbul Doğu boylamındadır. Boylam bir yerin yerel saatini ve bulunduğu saat dilimini belirler. Yerel Saat: Bir yerin Güneş'in konumuna göre belirlenen saatidir. ynı boylam üzerindeki noktalarda yerel saatler yıl boyunca aynıdır. Dünya batıdan doğuya doğru döndüğü için; Doğuda yerel saat ileri, batıda yerel saat geridir. Doğuda Güneş erken doğar, erken batar, batıda Güneş geç doğar, geç batar. 1 lik boylam aralığı her yerde eşittir ve 4 dakikadır. Dünya üzerindeki bir nokta (Boylam) güneşin tam karşısına geldiği anda o noktada yerel saat 12:00'dir, öğle vaktidir, güneş ışınları gün içerisinde en büyük açıyla düşer ve gölge boyu gün içerisindeki en kısa halini alır. Yerel Saat Hesaplama Soru: 26 o Doğu boylamında yerel saat iken, 45 o Doğu boylamında yerel saat kaçtır? Çözüm: ki boylam arasındaki fark bulunur (Boylamlar aynı yönde ise çıkarılır. D-D, B-B). (Boylamlar farklı yöndeyse toplanır. D+B, B+D) 45 doğu - 26 doğu 19 Boylam farkı 4 dakika ile çarpılır ve saate çevrilir. 19 x 4 = 76 dakika = 1 saat 16 dakika Yerel saati istenilen yerin boylamı (45 Doğu), verilen yerin (26 Doğu) boylamına göre doğudaysa toplanır, batıdaysa çıkarılır. 26 D 45 D Doğuda 17:40 + 1:16 18:

13 Boylam Hesaplama Soru: 20 o Doğu boylamında yerel saat 1:20 iken yerel saati 15:40 olan kentin boylam derecesi kaçtır? Çözüm: Yerel saatler arasındaki fark bulunur ve dakikaya çevrilir dk. = 140 dakika Bulunan dakika farkı 4 dakikaya bölünerek kaç boylam fark olduğu hesaplanır Boylamı istenen yerin saati(15:40) boylamı verilen yerin saatine(1:20) göre ileri ise doğuda, geri ise batıdadır. Buna göre boylam farkı kadar gidilir. Batıdaysa çıkarılır, doğudaysa toplanır. 2 D 55 D = 55 Doğu leri doğuda Şekil Yorumlayarak Yerel Saat ve Boylam Hesaplama: 21 art 2 Eylül tarihleri (Ekinoks) Bu tarihlerde Dünya'da gece-gündüz eşitliği yaşandığı için gündüz Güneş'in konumları ve saat dağılımı alttaki şekildeki gibidir. 18:00 Öğleden sonra 15:00 12: Öğleden önce 9:00 B D Yerel saatin olması; Güneş'in gün içinde tepe noktasında olması veya gölge boyunun gün içinde en kısa olduğu an olarak da ifade edilir (Güneş'in başucu noktasında olması). 6: C söz uçar, yazı kalır! Sabah Öğlen Öğlen kşam Güneş'in ufuk düzlemindeki yükseltisi artar. Sıcaklıklar artar. Gölge boyları kısalır. Gölgeler batıya düşer. Güneş'in ufuk düzlemindeki yükseltisi azalır. Sıcaklıklar azalır. Gölge boyları uzar. Gölgeler doğuya düşer