BİLGİSAYAR DESTEKLİ PROJE II. Hazırlayan: Öğr.Gör.Volkan ERDEMİR

Transkript

1 BİLGİSAYAR DESTEKLİ PROJE II Hazırlayan: Öğr.Gör.Volkan ERDEMİR Kırklareli-2019

2 BİLGİSAYAR DESTEKLİ PROJE I 1 Resim: İnsanların gördüklerini, isteklerini, düşüncelerini ve cisimleri şekillendirme sanatına denir. Resim, herhangi bir yüzey üzerine çizgi ve renklerle yapılan, hatta günümüzde kavramsal bir boyutta ele alınması açısından hemen her tür malzemenin de kullanılabileceği bir anlatım tekniğidir. Resim yapma sanatıyla ilgilenen kişiye Ressam denir. Teknik Resim: Bir parçanın yapımı için gerekli olan bütün bilgileri eksiksiz olarak taşıyan resimlere denir. Teknik resim, bir şeyin nasıl çalıştığını veya üretildiğini anlamak üzere yapılan çizimlerdir. Mühendisler arasındaki iletişimi en kolay ve en doğru şekilde sağlaması açısından büyük öneme sahip teknik bir alfabedir. Temelde doğrular ve eğrilerin çeşitli şekillerde bir araya gelmesiyle oluşan teknik resim, yapılması istenen konstrüksiyon ve tasarımın kâğıt üzerinde tanımlanması sanatıdır. Teknik resim, tasarımdan üretime, pazarlamadan kullanıma kadar bir ürünün başından geçen her aşamada ilgili kişilere yol gösterir. Teknik resim, ürünün malzemesini, nasıl imal edileceğini, boyutlarını, toleranslarını, yüzey kalitesini, sertlik değerlerini, ısıl işlemini vb. tüm imalat yöntemlerini daha sonrasında ürünün montajını, taşınmasını ve hatta kullanımını belirli kurallar ve standartlar çerçevesinde anlatır. Daha önceleri çeşitli takımların (cıvata, somun ve sembol şablonları, aydınger kağıdı, iletki(minkale), gönyeler, kurşun kalemler, silgiler, resim kâğıtları, çini mürekkebi, resim masası, resim tahtası, cetvel, daire şablonu, pistole'ler (yay cetvelleri), yazı şablonları, rapido takımı, T cetveli, pergel takımı vs.) yardımıyla el ile çizilen teknik resimler, gelişen teknolojiye ayak uydurmuş ve günümüzde büyük bir oranda bilgisayarlarda CAD (Computer-Aided Design) programları yardımıyla çizilmektedir. Teknik Resmi Meydana Getiren Özellikler Resmin araç ve gereç kullanılarak çizilmesi Araç ve gereçlerin kullanma yeterliliğinin kazanılması Resim bilgisi Tasarı ve çizim Standartlar(Normlar) Norm, kurallara uygun veya talimatlara göre anlamında kullanılan Latin kökenli bir kelimedir. Standartların kullanılmadığı alan yoktur. İlk norm çalışmaları 1917 de Almanya da başlamıştır. Dünya Standartları TSE : Türkiye DIN : Almanya ASA : Amerika CIZ : Japonya BS : İngiltere UNI CSA NFE VSM GOST : İtalya : Kanada : Fransa : İsviçre : Rusya İkinci Dünya Harbinden sonra ISO kurularak bugünkü haline getirilmiştir. ISO: International Organization for Standardization (Uluslararası Standardizasyon Örgütü) Standartlaşmanın Faydaları 1. Ürün cins ve çeşit sayısını azaltmıştır. 2. Maliyet fiyatları ve işletme giderleri azaltılmıştır. 3. Ticaretle mağaza ve depo yönetim işleri basitleştirmiştir. 4. Gereç ve malzeme teminindeki anlaşmazlıkları ortadan kaldırmıştır. 5. Ürün kısa zamanda teslimi sağlanır. Teknik Resimde Kullanılan Araç ve Gereçler 1. Resim Masaları 2. T Cetveli 3. Gönyeler ( ) 4. Çizim Kalemleri (Rotringler) 5. Kurşun Kalemleri 6. Kalem Açacakları

3 7. Silgiler (Yumuşak ve Sert Silgiler) 8. Ölçü Cetvelleri 9. Pistole 10. Açı Ölçerler 11. Yay Gönyeleri 12. Pergel Takımı 13. Şablonlar a) Yazı Şablonları b) Şekil Şablonları c) Sembol Şablonları 14. Kağıtlar 15. Yapıştırıcılar 2 T Cetveli TS 5220 ye göre standart hale getirilmişlerdir. İmalat malzemesi olarak plastik, gürgen, elma, armut ağacı kullanılır. T cetveli kalınlıkları 3 5 mm arasında değişir. Boyları ise mm olarak ölçüleri şöyledir. 350, 500, 650, 700, 920, 1000, 1270, 1500, 1750, 2000 mm. Gönyeler Plastik veya ahşap malzemeden yapılırlar. Çizgi çizmek için en uygun araçlardır. T cetveli üzerinden kaydırılarak açısına uygun düz çizgi rahatlıkla çizilir. Açı Ölçer (İletki) Standart gönyeler ile çizilemeyen 0 ile 360 arasındaki açıların ölçüm ve işaretlenmesinde kullanılır. Çizim Kalemleri Çini mürekkebi ile yazmak amacıyla 1928 yılında rotring firması isimli kalem piyasaya sürmüştür. Çini mürekkebi ile çizilen çizimler standartlara uygun olup kontrast zenginliği sağlar. Çini mürekkebi lateks maddesi ihtiva ettiğinden kendiliğinden akmaz. Bu tip kalemler için ideal mürekkeptir. Kalemin ucu açık kalırsa mürekkep kurur. Kalemin aşağı yukarı sağlanması ile mürekkebin akması sağlanır. Mürekkeplerin kurumaması için kalemler özel aparat içerisinde saklanır. Çizim yapılırken yumuşak bir bez bulundurularak kalem ucu devamlı olarak temizlenir. Kalem uzun süre kullanılmayacaksa su ile temizlenerek kurulanır. Rapido kalem uçları 0,10mm den başlayarak 2mm ye kadar üretilir. (0,2mm 0,3mm 0,4mm 0,5mm dir.) Versatil Kalemler (Takma Uçlu Kalemler) Normal kurşun kalemleri açmak zor olduğundan bunu yerine ucu değiştirilebilen versatil kalemler üretilmiştir. Bu kalemlerin kullanılmasında aynı kalınlıkta çizgi elde edebilmek için kalem çizgi yönüne 60 eğimle tutulmalıdır ve çizim yapılırken kalem kendi etrafında döndürülmelidir. Bu kalemler yere dik düşürülmemelidir. Uç kalınlıkları mm olarak şu şekildedir. 0,3 0,5 0,7 0,9 Kurşun Kalemler Çizimde en çok kullanılan kalem türü kurşun kalemdir. Bunlar çeşitli sertlikte grafitten yapılırlar. Kurşun kalemler kullanılan işe göre bir sertlikte seçilirler. Sertlik grubuna göre üçe ayrılırlar. Sert Kalemler: H harfi ile gösterilirler. Sert ucu ifade ederler. Yardımcı çizgilerin çizilmesinde kullanılırlar. Yumuşak Kalemler: B harfi ile bilinirler. Ana çizgilerin çiziminden kullanılırlar. Orta Sert Kalemler: HB ve F harfi ile ifade edilirler. Kesik çizgi ve eksen çizgilerinde kullanılırlar. Şablonlar Çeşitli meslek gruplarında kullanılmak üzere yapılmış ve üzerinde meslekle ilgili sembol, şekil ve işaretlerin bulunduğu şablonlardır. Resim Kağıtları Resim çiziminde kullanılan kağıtlar, standart hale getirilmişlerdir. Bu kağıtlar, rulo veya tabaka halinde satılırlar. Kağıdın gramajı kağıdın kalitesini ifade eder; verilen ağırlık 1m 2 lik kağıt rulosunun veya tabakasının ağırlığını verir. Bu ağırlıklar; gr olarak verilir.

4 3 Kağıt Çeşitleri Işığı geçirmeyen kağıtlar: Kurşun kalem veya rapido ile çizim yapılabilen kağıtlardır. Beyaz veya sarımtrak renkte olabilirler. Bu tür kağıtların parlak yüzeyleri silinmeye uygun olmadıklarından pürüzlü yüzeyleri kullanılır. Işık geçiren kağıtlar: Işıkla kopyaları çıkarılacak saydam kağıtlardır. Saydam kağıtlar şunlardır. Aydınger Yağlı kağıt Muşamba kağıt Eskiz kağıt Ozalit kağıdı Aydınger: Gri renkte ve en çok kullanılan kağıt türüdür. Yüzeyi düzgün olanlar rapido için, pürüzlü olanlar kurşun kalemler için uygundur. İyi bir aydınger, silinmeye, kazınmaya dayanıklı olmalı ve ışığı iyi bir şekilde geçirmelidir. Aydınger sıcak havada sertleşir ve kırılgan hale gelir. Rutubetli havada nemi emdiği için dalgalı hale gelir. Islandığı zaman tamamen bozulan bir kağıt türüdür. Bu tip kağıtlar kaloriferli ve az rutubetli yerlerde tutulmalı, depo edilmeli ve asla katlanmamalıdır. Çizim Folyoları: Plastikten yapılmış malzemelerdir. Bunlara çok net çizim yapılabilmektedir. Asetat, sert pvc, polyester bu gruba girer. Yıpranması ve yırtılması söz konusu değildir. Hava şartlarından pek etkilenmezler ve filme alınacak ve çoğaltılacak resimler bunlarla yapılabilir. Daha çok haritacılık için kullanılır.

5 4 Standart Kağıt Ölçüleri Resim yapraklarının ebatları ISO 216 'e göre standart hale getirilmiştir ve 1m 2 lik kağıdın bölünmesiyle oluşturulmuştur. ISO 216, dünyanın çoğu ülkesinde kullanılan kâğıt boyutlarının standartlarını belirleyen ISO kısmıdır. 1m 2 lik kağıt ölçüsüne A 0 kağıdı denilir. A 0 = 1189 x 841mm lik ölçülerdedir. 1m 2 = x. y 1m 2 = 2. y A 0 = 1189 x 841 A 1 = 841 x 594 A 2 = 594 x 420 A 3 = 420 x 297 A 4 = 297 x 210

6 Resim Kağıtlarının Katlanması Çizilen projeler, saklama koşuluna göre katlanırlar. Saklama şu şekillerde yapılabilir. Düz tabaka halinde haritalar Rulo halinde Dosyalama şeklinde o Kapaklı dosya o Zarf o Poşet o Klasör 5 A 0, A 1, A 2 ve A 3 formalarına çizilen resimlerin dosyalanarak saklanabilmesi için ebatlarının dosya büyüklüğüne düşürülmesi gerekmektedir. Bu nedenle bu formalar A 4 forması (210x297) esas alınarak katlanır. Katlama esnasında resmin sağ alt köşesinde bulunan başlığın (Antet) dosya açıldığında görülecek şekilde üste gelmesine dikkat edilmelidir. TS 88 'e göre standart hale getirilen katlama şekilleri aşağıda gösterilmiştir. Teknik Resimde Yazılar

7 6 Harfler ve rakamlar resmin tamamlayıcı faktörleridir. Yazılar TSE 88 e göre standart hale getirilmiş olup norm yazı olarak ifade edilirler. TSE 88 e göre iki tip norm yazı şekli bulunmaktadır. a) Dik norm yazı b) Eğik norm yazı Norm yazı özellikleri şu şekilde olmalıdır. Yazı yüksekliği Büyük harf yüksekliği Küçük harf yüksekliği Harfler arasındaki boşluk Satır aralığı Kelimeler arasındaki boşluk Yazı kalınlığı Norm yazının nedenleri? Yazı okunaklı olmalıdır Resimde kullanılan yazılar, aynı tipte ve aynı özellikte olmalıdır. Mikrofilm ve diğer çoğaltmalara uygun olmalıdır. Harf ve rakamların, ince yazılarda dahi herhangi bir karışıklığı önleyebilecek şekilde olmalıdır. Çoğaltmalarda iki harf arasındaki boşluğun yazı kalınlığının iki katı kadar olması gerekir. Büyük ve küçük harflerin kalınlığı aynı olmalıdır. Yazı kalınlığı yazının büyüklüğüne göre seçilmeli ve köşeler tam birleştirilmelidir.

8 7 ÖLÇEKLER Proje veya resimler gerçek boyutlarında çizilmezler. Bir yerin, haritasını veya plânını yapabilmek için o yer küçültülerek bir düzlem üzerine çizilebilir. Çünkü haritası veya plânı çizilecek yerin büyüklüğünde bir kâğıt bulmak ve kullanmak olanaksızdır. Bunun için çizilecek yerleri eşit oranlarda küçülterek çizmemiz gerekir. Bu küçültme oranına ölçek denir. Ölçek, herhangi bir yerin plân veya haritası çizilirken, ne kadar küçültüldüğünü gösteren orandır. Plân ve haritaların hepsinde ölçek bulunur. Ölçek: Çizilen çizim veya resimlerin herhangi bir elemana ait çizim boyutunun gerçek boyutuna oranıdır. Ölçek = Çizim Ölçüsü Gerçek Ölçü NOT: 1/50 ölçeği ile çizilmiş elektrik tesisat planı üzerindeki 1cm lik uzunluğun gerçek ölçüsü 50cm dir. Ölçekler üç gruba ayrılır. Gerçek büyüklük ölçeği Büyütme ölçü Küçültme ölçü Gerçek büyüklük ölçeği: Resim veya proje tam ölçülere göre çizilme durumunda kullanılan ölçektir. Ölçek; 1:1 veya 1/1 şeklinde gösterilir. Büyütülmüş ölçü: Çok küçük parçaların kolay anlaşılabilmesi için büyütülmesi durumunda kullanılan ölçüdür. Ölçek; 2/1, 5/1, 10/1, 20/1 şeklinde gösterilir. Küçültülmüş ölçü: Haritalar, elektrik projeleri, inşaat projeleri, büyük makine resimleri bire bir çizilemediklerinden standart hale gelmiş ölçekler kullanılır. Ölçek; 1/5, 1/10, 1/20, 1/50, 1/100, 1/200, 1/500, 1/1000 şeklinde gösterilir. İç tesisat elektrik tesisat projelerinde; Vaziyet planları 1/200, 1/500, 1/1000 ölçeğinde, Kat planları 1/50 ölçeğinde, Ayrıntılar 1/20 ölçeğinde çizilir. İç Tesisat: Kapalı alanlarda yapılan tesislere iç tesisat denir. denir. Dış Tesisat: Elektrik enerjisinin üretiminden iletim ve tüketimine kadar yapılan tesislere dış tesisat Proje: Düşünceye göre yapılacak yapıyı, belli programa göre inşa edilecek bir yapı bütününü; makine veya elektrik tesisini plan durumunda gösteren çizime denir. Proje çeşitleri 1) Öneri projesi 2) Ön proje 3) Uygulama projesi 4) Değişiklik projesi 5) Üretim projesi 6) Son durum projesi 7) Detay projesi

9 1) Etüt-öneri raporu: 8 Projelendirilecek yapının veya tesisin işletme fonksiyonlarını sağlayacak sistemler seçilerek ayrıntılı bir şekilde anlatılır. Projelendirilecek sistemlerle ilgili alternatif çözümler, enerjinin nereden ne şekilde sağlanacağı belirtilerek yapılabilirlik ve ekonomiklik açısından etüt edilir. 2) Ön proje: İşletme fonksiyonlarına uygun olan gerilim dağıtım sisteminin proje üzerinde gösterilmesi, panoların yerleşimi, tahmini güç ve aydınlatma hesapları ve örnek tekhat şemaları hazırlanır. 3) Kesin proje: Elektrik tesislerinin ön projede belirlenen sistemlere uygun nitelikte nasıl yapılacağını detaylı olarak tarif eden açıklama, çizimler, teknik özellikler, hesaplar ve şartnameler ile tamamlayıcı dokümanlardan oluşur, Kesin projeler belirli bir markaya göre yapılmaz, en yaygın kullanılan sistemler göz önünde tutulur. 4) Uygulama Projesi: (Yapım çizimleri ve hesapları) Tesisin yapımına başlanmadan önce, imalatçı firmaların seçilen cihazlarının tip ve ölçüleri kullanılarak hazırlanan projelerdir. Elektrik iç tesislerinde kullanılacak seçilmiş cihazların son yerleşimi ve kesin boyutlandırılması ancak bu hesaplar ve çizimlerle mümkün olur. 5) Son durum (yapıldı) projesi: İmalat ve montajı tamamlanarak işletmeye alınma aşamasına gelmiş olan ve elektrik tesislerinin tamamlanmış durumunu gösteren projedr. Bu proje uygulama projesi (yapım çizimleri ve hesapları) esas alınarak hazırlanır. Projelendirilen tesislerle ilgili işletme ve bakım kitapçıkları bu projelerin ekidir.

10 9 Elektrik Sembol Kütüphanesi Oluşturma Block (Blok) komutu nesne yada nesnelerin tek bir çizim öğesi gibi kabul edilerek kullanılmasına yarayan komuttur. AutoCAD ile teknik resim çiziminde oldukça faydalı olan bu komut ile çeşitli zamanlarda ihtiyaç duyulan standart çizimler bir defa çizilerek çizim dosyasının hafızasına kaydedilir ve istenildiği zaman geri getirilerek tekrara çizmeye gerek kalmadan ekrana getirilebilir. Ancak bu komutla yapılmış olan bloklar başka çizimler için kullanılmaz. Block komutu kullanılmadan önce blok yapılmak istenen nesnelerin çizilmiş olması gerekir. Komut: block yada bmake Komut kısa yolu: b Çekme menü: Draw>Block>Make Araç çubuğu: Draw araç çubuğu Komut yazıldıktan sonra ekrana gelen diyalog kutusunda Name bloklanacak olan nesnenin adının yazıldığı kısımdır. Base point bloklanan nesnenin çağrıldığında hangi noktanın temel olarak alınacağını berlirlediğimiz kısımdır. Pick point ile bloklanacak olan nesne bloklandıktan sonra alınacak olan esas noktanın seçilmesi işlemi yapılır. Object bloklanacak nesne ile ilgili seçim işlemlerinin yapıldığı kısımdır. Bloklanacak nesne Select object tıklanarak seçilir ve daha sonra temel bir nokta seçimi için Pick point tıklanıp işlem OK tıklanarak tamamlanır. Retain bloklanacak olan nesneyi çizimde özgün halde bırakmamızı sağlar. Convert to block nesneyi blok haline getirir. Drag-and-drop units sürükle bırak birimlerinin belirlendiği liste kutusudur. Descriptions kısmına blok ile ilgili kısa bir açıklama eklenebilir. Hyperlink ile blok haline getirilmiş olan nesneye link verilebilir. Blokları Diske Kaydetmek Block komutuyla yapılan bloklar ancak o anda çalışılan çizim dosyasında kullanılır. Eğer blok şekline getirilen nesne başka çizimlerde de kullanılmak isteniyorsa blok işlemi wblock (Write Block) komutuyla yapılmalıdır. Komut: wblock Komut kısa yolu: w

11 10 Komut yazıldıktan sonra ekrana gelen diyalog kutusunda Source diske kaydedilecek olan nesneler belirlenir. Block çizimdeki bir bloğu diske kaydeder. Entire drawing tüm çizimi blok olarak kabul edip diske farklı adla kaydeder. Objects ile herhangi bir nesneyi blok haline getirmek için kullanılır. Base point bloklanan nesnenin çağrıldığında hangi noktanın temel olarak alınacağını berlirlediğimiz kısımdır. Pick point ile bloklanacak olan nesne bloklandıktan sonra alınacak olan esas noktanın seçilmesi işlemi yapılır. Object bloklanacak nesne ile ilgili seçim işlemlerinin yapıldığı kısımdır. Bloklanacak nesne Select object tıklanarak seçilir ve daha sonra temel bir nokta seçimi için Pick point tıklanıp işlem OK tıklanarak tamamlanır. Retain bloklanacak olan nesneyi çizimde özgün halde bırakmamızı sağlar. Convert to block nesneyi blok haline getirir. File name and path bloklanacak olan nesnenin adının ve kaydedilecek olan dizinin belirtildiği kısımdır. Bloklanacak nesne Select object tıklanarak seçildikten sonra temel bir nokta seçimi için Pick point tıklanıp işlem OK tıklanarak tamamlanır. Önemli Hatırlatma: Bloklanacak olan nesnenin herhangi bir katmanda çizilmemiş olmalıdır. Yani aktif katman (current layer) 0 olmalıdır. Çizime Blok Çağırma Çizimden çıkılıp tekrar çizime girildiğinde block komutuyla oluşturulan bloklara tekrar kullanılmak istendiğinde aşağıdaki yollara başvurulur. Komut: insert Komut kısa yolu: i Çekme menü: Insert>Block Araç çubuğu: Draw araç çubuğu Name çalışılan çizimde daha önce çağırılmış olan blokların listelendiği liste kutusudur. Listede olmayan bir blok için blok kütüphanesine yada bir çizime Browse tıklanarak ulaşılmalıdır. Path altındaki Intersection point seçeneği ile bloğun yerleştirileceği koordinat değerleri verilebilir. Specify On-screen onay kutusunun işaretli olması durumunda bloğun yerleştirileceği nokta fare ile belirlenmelidir.

12 11 Scale ile ölçeklendirerek bloğun çağırılması için kullanılır. Specify On-screen onay kutusunun işaretli olması durumunda bloğun X, Y ve Z eksenlerindeki ölçek katsayıları girilmelidir. Uniform scale onay kutusunun işaretlenmesi halinde sadece X ekseni için ölçek değeri girilir. Rotation ile çağırılan bloğun dönme açısı ayarlanır. Specify On-screen onay kutusunun işaretli olması durumunda bloğun dönme açısı fare ile belirlenmelidir. Explode seçeneği ile blok patlatılarak getirilir. Ders Uygulaması 1 Elektrik tesisat projesi çiziminde, Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliğinde bulunan sembol tablosundaki Kuvvetli Akım ve Zayıf Akım sembolleri ile tefriş (yerleşim) planında yer alacak olan eşyalara ait sembollerden oluşan bir sembol kütüphanesi oluşturulmalıdır. Kuvvetli Akım Sembolleri Genel Semboller Sigortalar Sayaçlar Transformatörler Anahtarlar Tesisat Anahtarları Kuvveli Akım Prizleri Fişler Aydınlatma Aygıtları Elektrikli Ev Cihazları Direkler Transformatör Postaları Zayıf Akım Sembolleri -Telefon Aygıtları Telefon Santralleri Düşük Gerilim Prizleri

13 12 Düz çizgiler Sigortalar Ölçü Aletleri Prizler 75 Besleme Hatlarý 10 12,5 30 R12,5 A R12,5 20 Sayaçlar Transformatörler Aydýnlatma R12,5 Buatlar 40 kwh 40 R12,5 Glop 25 Lamba Tablolar R3 Ölçü Aletleri 30 W Anahtarlar R5 Fluoresan Tesisat Anahtarlar W Fluoresan 75 R5 Fluoresan R12,5 Blok kütüphanesi oluştururken kullanılacak olan bazı sembollerin ölçüleri R17,5 Simit Fluoresan

14 13 Katman ve Yazı Stili Oluşturma Katman Oluşturma Layer (Katman) komutuyla oluşturulan katmanlar şeffaf birer özellik gösterir. Katman oluşturma ile ekrandaki çizgileri yada daha başka işlemlerin istenildiğinde değiştirilebilmesine yarar. Komut: layer Komut kısa yolu: la Çekme menü: Format>Layer Araç çubuğu: Draw araç çubuğu Yukarıdaki seçeneklerden bir ile komuda ulaşıldığında ekrana bir diyalog kutusu gelir. Diyalog kutusunda ile yeni katman oluşturulur. Burada yeni gelen satırda katmanın adı (name), rengi (color), çizgi tipi (linetype) ve çizgi kalınlığı (lineweigth) belirlenir. Ayrıca aynı satırda katman kullanıma açılıp kapatılabilir (on), dondurulabilir (freeze), kilitlenebilir (lock). Delete katmanları silme işlemi için ve seçili katmanı aktif hale getirmek için ikonuna tıklanmalıdır. Current layer aktif olan katmanı gösterir. Katman oluşturma AutoCAD ana ekranında aktif haldeki katman On : Katmanları açıp kapamaya yarar. Katman kapatıldığında simge sönük ampul şeklini alır ve katman ekranda görünmez olur. Freeze in all VP : Katmanı dondurma işlemini gerçekleştirir. Simge buzlu hale gelirerek katmanı ekranda görünmez hale getirir. Katman donuk iken tamamen kapatıldığından yapılan işlemlerden etkilenmez. Lock : Katmanı kilitleme işlemini gerçekleştirir. Simge ağzı kapalı bir kilit haline gelir. Katman kilitlendiğinde ekranda görülür ancak herhangi bir düzenleme işlemi yapılamaz. Color : Katman renginin seçimi için kullanılır. Linetype: Katman çizgi tipinin seçimi için kullanılır. Lineweight: Katman çizgi kalınlığını ayarı için kullanılır. Plotstyle: Seçili katmana ait çizdirme biçimini ayarlar. Plot: Seçili katmanın çizdirme sırasında dikkate alınıp alınmayacağını ayarlar. Description: Katman ile ilgili açıklamaların olduğu yerdir.

15 14 Elektrik tesisat projelerinin çiziminde uygulanması gereken bazı esaslar(çizgi kalınlıkları, çizgi tipi vs.) bulunduğundan elektrik tesisat projelerinin AutoCAD ile çizimi sırasında her bir elektrik hattını (priz, aydınlatma, ana kolon vs.) farklı katmanlarda çizmek kolaylık sağlar. Elektrik tesisat projesi için kullanılan örnek katmanlar Çizimlerde kullanılacak olan katmanlar aşağıdaki gibidir. Katmanın Adı: Katman Rengi: Çizgi Stili: Çizgi Kalınlığı: Ana Kolon Hattı 11 Continuous 0,60 mm Aydınlatma Hattı Red Continuous 0,40 mm Aks Çizgileri 114 Continuous 0,20 mm Cetveller 60 Continuous 0,30 mm Elektrik Tabloları Green Continuous 0,30 mm Kapılar 130 Continuous 0,30 mm Kolon Hattı Magenta Continuous 0,50 mm Mimari Balkon 21 Continuous 0,20 mm Mimari Kolon 8 Continuous 0,20 mm Mimari Plan 70 Continuous 0,20 mm Motor Linyesi 77 Continuous 0,40 mm Ölçülendirme 144 Continuous 0,20 mm Pencereler 120 Continuous 0,30 mm Priz Hattı Yellow Continuous 0,40 mm Sıva 35 Continuous 0,20 mm Tefriş Planı 9 Continuous 0,20 mm Tefriş Planı (Mutfak ve Banyo) 65 Continuous 0,20 mm Topraklama Hattı 20 DASHED 0,30 mm Uydu Anten Tesisatı 150 Continuous 0,30 mm Yangın İhbar Tesisatı 96 Continuous 0,30 mm Yazılar Cyan Continuous 0,30 mm Yazılar (Oda Yazıları) Cyan Continuous 0,30 mm Zayıf Akım Telefon Hattı 183 DASHED2 0,30 mm Zayıf Akım Zil Hattı 30 DASHDOT2 0,30 mm

16 Yazı Stili Oluşturma AutoCAD ile çeşitli türde ve stilde yazı yazılabilmesi için TEXT komutu kullanılır. Sık kullanılan yazı biçimleri için bir şablon hazırlanması çizim sırasında kolaylık sağlar. Yazı stili ve boyutunu ayarlama: Komut: Style Komut kısayolu: st Çekme menü: Format>Text Style 15 Style Name: New mevcut olan liste kutusundaki metin biçimlerine ekleme yapmak, Rename daha önce eklenmiş metin biçimlerinin adını değiştirme yada Delete silme işlemlerinin yapıldığı kısımdır. Font: Font Name kullanılacak olan yazı tipinin seçiminin yapıldığı liste kutusu, Font Style yazının Kalın(bold), Kalın İtalik (bold italic), Regular(normal) ve İtalik(italik) ayarlamalarının yapıldığı liste kutusu ve Height yazı yükseklik ayarının yapıldığı kısımdır. Büyük font yazı kullanımı (sadece shx uzantılı olanlarda) için Use Big Font onay kutucuğu işaretli olmalıdır. Effect: Upside down başaşağı yazı, Backwards tersten yazı, Vertical dikey yazı yazmak için onay kutucuğuı işaretlenmelidir. Width Factor ile harflerin genişlik katsayısını, Oblique Angle ile yazıya açılı eğim vermek için kullanır. Kullanılan tüm ayar de değişikliklere ait önizleme Preview ile yapılabilir. Proje Kapak Yazıları, Oda Yazıları, Hesaplama Yazıları, Kablo Kesit Yazıları, Tablo Yazıları, Proje Yazıları, Lamba Yazıları şeklinde 7 tane yazı stili oluşturunuz. Proje Kapak Yazıları text height:12.5br font name: isteğe bağlı font style: regular Proje Yazıları text height:30br font name: isteğe bağlı font style: kalın Oda Yazıları text height:10br font name: isteğe bağlı font style: regular Hesaplama Yazıları text height:10br font name: isteğe bağlı font style: regular Tablo Yazıları text height:10br font name: isteğe bağlı font style: regular Lamba Yazıları text height:10br font name: isteğe bağlı font style: regular Kablo Kesit Yazıları text height:6br font name: isteğe bağlı font style: italik

17 16 Elektrik Tesisat Projeleri (Aydınlatma Projeleri) Bilgisayar ortamında çizilecek olan Elektrik Tesisat Projesi, Mimarı Plan esas alınarak çizilir. Gerekli olan kısımlar (Vaziyet Planı, Bodrum, Zemin ve Normal Kat Mimari Planları) dışındaki çizimler silinmelidir. Bir elektrik tesisat projesi şu kısımlardan meydana gelir. Proje Kapağı Vaziyet Planı Temel Topraklama Uygulama Projesi Elektrik Tesisat Kat Planları Yükleme Cetvelleri Kolon Şemaları Gerilim Düşümü ve Akım Kontrolü Hesapları Aydınlatma Cetveli ve Örnek Aydınlatma Hesabı Teknik ve Özel Şartnameler Semboller Tablosu Mimari Planlar İnşaat mühendisleri ve mimarlar tarafından yürürlükteki kanun ve mevzuatlara uygun olarak çizilen yapım planlarına Mimari Plan denir. Normal büyüklükteki mimari planlar 1/50 ölçekte çizilirler. Mimari planlarda yapıya ait yapım özelliklerinin tamamı gösterilmelidir. Elektrik tesisat projesi hazırlanmasında özellikle mimari plan üzerinde bulunan tefriş (yerleşim) planına dikkat edilmelidir. Tefriş planına göre elektrik tesisat projesi çizilirken, Mutfak düzenine göre anahtar, priz ve armatürlerin yerlerine, Elektrikle çalışan aletlerin (kombi, hidrofor, motor vb.) yerleri, Baca ve hava boşluklarının yerlerine, Kapılarına açılış yönlerine, Odaların mobilya yerleşim düzenlerine, WC, banyo, lavabo gibi ıslak hacimlerde küvet, dolap ve aynanın yerlerine dikkat edilmelidir. Vaziyet Planı Projelerde, binanın bulunduğu konumu belirten çizimlere Vaziyet Planı denir. Bu planlar 1/200-1/500 1/1000 ölçeğinde çizilir. Mimari vaziyet planında binanın üstten görünümü, katların kesitleri, bulunduğu cadde yada sokağın isimleri, coğrafi yönler (kuzey) belirtilir. Elektrik tesisat projesindeki vaziyet planında ise ek olarak, elektrik enerjisinin alındığı direk yada kutu numarası, hattın uzunluğu, elektrik enerji girişi, kullanılan kablonun adı, Telekom girişi belirtilmelidir. KUZEY HARMANLIK S. YERALTI BESLEME TREDAŞ DAĞITIM KUTUSU 15mt KARAHIDIR CAD. VAZİYET PLANI ÖLÇEK: 1/200 Ders İçi Örnek Uygulama 1 e Ait Vaziyet Planı

18 17 Proje Kapağı Her elektrik tesisat projesinde, proje sorumlusu, arsa bilgileri ile ilgili özet bilgilerin bulunduğu bir Proje Kapağı mevcuttur. Proje kapağı çiziminde dikkat edilmesi gereken hususlar aşağı verilmiştir. Proje başlığı yazı yüksekliği Height:35br Diğer yazıların yüksekliği Height:12,5br Proje kapağı, standart A4 kağıdı 297x210mm ölçülerinde olacaktır. AD MÜHENDİSLİK TEL: FAX: GSM: ADRES: TEKNİK BİLİMLER MESLEK YÜKSEKOKULU KARAHIDIR MAH. OKUL YOLU SOKAK ELEKTRİK PROGRAMI KIRKLARELİ PROJE SORUMLUSU Adı Soyadı Volkan ERDEMİR Oda No Belge No Vergi Dairesi Vergi No Sorumluluk İmzası YAPI DENETİM FİRMASI YAPI DENETİM NUMARASI VERGİ DAİRESİ NUMARASI DENETÇİ ELEKTRİK MÜH. ADI SOYADI ODA SİCİL NO DENETÇİ BELGE NO Sorumluluk İmzası EMO ONAYI TREDAŞ ONAYI PROJE SORUMLUSU TEKNİK UYGULAMA SORUMLUSU YAPI DENETİM ONAYI...NOLU MUHENDIS ICIN TESCIL EDILMISTIR. PROJEYİ YAPTIRANIN YAPI SAHİBİNİN Adı Soyadı Adresi Vergi Dairesi ve Vergi No Adı Soyadı Adresi Vergi Dairesi ve Vergi No Volkan ERDEMİR Teknik Bilimler MYO. Karahıdır Mah. Harmalık Mevkii Okul yolu Sk. ARSANIN ÖZELLİKLERİ Volkan ERDEMİR Teknik Bilimler MYO. Karahıdır Mah. Harmalık Mevkii Okul yolu Sk. İL KIRKLARELİ İLÇE/BELEDİYE KIRKLARLİ/MERKEZ ADRES Tek. Bil. MYO. Karahıdır M. Okul yolu Sk. PAFTA ADA PARSEL YAPININ ÖZELLİKLERİ YAPININ SINIFI YAPIM SÜRESİ (AY) TOPLAM KAT SAYISI BAĞIMSIZ BÖLÜM SAYISI TOPLAM ALAN (m2) YAPININ KULLANMA AMACI ESKİ TOPLAM GÜÇ (W) YENİ EKLENEN GÜÇ (W) TOPLAM KURULU GÜÇ (W) ÇİZEN VOLKAN ERDEMİR ÇİZİM TARİHİ ÖLÇEK PROJE NO DİREK NO TALEP GÜÇ KONTROL /50

19 18 Basit Mimari ve Tefriş Planı Çizimi Elektrik tesisat projesi çizimi, mimari planda belirtilen yerleşim planına uygun olarak yapılır. Priz ve anahtarların yerlerinin belirlenmesinde kapı açılış yönleri ve kullanılacak elektrikli ev aletlerinin bulunduğu yerlere dikkat edilmelidir. BANYO FIRIN 2000W ÇAM.MAK. 2500W Y.ODASI MUTFAK BUL.MAK. 2500W HOL E.Y.ODASI SALON Sigorta Kutusu TREDAŞ Enerji Girişinin Yapılacağı Yer TERAS ZEMİN KAT TEFRİŞLİ PLAN Ders İçi Uygulama1 e ait Zemin Kat Tefriş Planı ÖLÇEK:1/50

20 19 Temel Topraklama Uygulama Projesi Çizimi ve Hesabı Temel topraklama hesabı yapılırken temel yerine ait toprak özgül direnç değeri bilinmelidir. Alternatif akım frekanslarında sık ölçülen toprak özgül direnç değerleri aşağıdaki gibidir. Toprak Cinsi Toprak Direnci (ρ.e) (ohm.m) Bataklık 5-40 Çamur Kum Çakıl Havanın etkisiyle dağılmış toprak Çoğunlukla < 1000 Kumtaşı Granit >50000 Morenin (Buzul Taşı) >30000 Temel Topraklaması Uygulama Projesi Çizimi Temel topraklaması kapalı bir ring (halka) şeklinde yapınız. Yani temeli tamamen kapsayacak şekilde gösteriniz. Büyük alanlara sahip binalar için temel topraklayıcı tarafından çevrelenen alan 20x20m ölçülerinde olmalıdır. Daha büyük alanlarda iki yada daha fazla bölüme ayırınız. Kullanılan topraklayıcı ile ilgili bilgiler projede belirtilmelidir. Temel topraklamasında, en küçük kesiti 30x3,5mm olan çelik şerit kullanılmalıdır. Projede her bir kısım için şerit uzunluklarını gösteriniz. Potansiyel dengeleme barasına bağlanacak bağlantı filizi bina bağlantı kutusunun yakınına yerleştiriniz. Topraklama çubukları arasındaki mesafe çubuk boyunun en az iki katı olmalıdır. Temel Topraklama Hesabı İlk önce inşaat temel alanı hesaplanır. Temel alanı geometrik olarak kare, dikdörtgen yada farklı şekilde olabilir. İnşaat Temel Alanı = A = a. b a: Temelin kısa kenarı b: Temelin uzun kenarı &: Toprak özgül direnci (Ölçüm sonucuna göre yada tablodan yaklaşık değer olarak alınır.) l ç : Çubuk boyu L: Şerit uzunluğu R y : Yatay topraklama eşdeğer direnci D: Şerit çapı (Eşdeğer alan) R ç : Dikey topraklama eşdeğer direnci h Gömülme derinliği R e : Toplam topraklama eşdeğer direnci Şerit çapı (Eşdeğer alan) D = 2. A 3,14 Yatay topraklama eşdeğer direnci Dikey topraklama eşdeğer direnci R ç = R y = & 2.D + & L & Kazık adeti.l ç Toplam topraklama eşdeğer direnci 1 R e = 1 R y + 1 R ç

21 1,5mt Galvanizli Topraklama Elektrodu 20 1,5mt Galvanizli Topraklama Elektrodu 8,75mt 30x3,5mm Galvanizli Topraklama Şeridi 1,5mt Galvanizli Topraklama Elektrodu 1,5mt Galvanizli Topraklama Elektrodu 5,2mt 30x3,5mm Galvanizli Topraklama Şeridi 5,2mt 30x3,5mm Galvanizli Topraklama Şeridi 4,6mt 30x3,5mm Galvanizli Topraklama Şeridi 4,6mt 30x3,5mm Galvanizli Topraklama Şeridi Potansiyel Dengeleme Barasýna 1,5mt Galvanizli Topraklama Elektrodu 3,50mt 30x3,5mm Galvanizli Topraklama Şeridi 5,25mt 30x3,5mm Galvanizli Topraklama Şeridi TEMEL TOPRAKLAMA UYGULAMA PROJESİ Ders İçi Uygulama1 e ait Temel Topraklama Uygulama Projesi 1,5mt Galvanizli Topraklama Elektrodu

22 21 Ders İçi Örnek Uygulama (Temel Topraklama Direnci Hesaplamaları) Yukarıda verilmiş olan Ders İçi Örnek Uygulama1 e ait Temel Topraklama Uygulama Projesinin Temel Topraklama Hesabını yapınız. Temel topraklaması yapılacak olan binanın bulunduğu arazinin toprak yapısına uygun olarak toprak özgül direncini &=150ohm.m olarak alınız. Temelin kısa ve uzun kenar uzunlukları a: 8,75m b: 9,75m Topraklama elektrotu boyu l ç : 1,5mt Topraklama uygulama projesinden galvanizli topraklama şeridi uzunluğu verilenlerden yararlanarak l: 37,1mt İnşaat Temel Alanı = A = a. b = 8, 75. 9, 75 A = 85, 313m 2 Şerit çapı (Eşdeğer alan) D = 2. A = 2. 85,313 3,14 3,14 D = 10, 424m Yatay topraklama eşdeğer direnci R y = & 2.D + & L = ,424 37,1 R y = 11, 238Ω Dikey topraklama eşdeğer direnci R ç = & = 150 Kazık adeti.l ç 6.1,5 R ç = 16, 667Ω Toplam topraklama eşdeğer direnci 1 = R e R y R ç 1 = 0, R e R e = 6, 712Ω 1 R e = ,238 16,667 (Bu sonucun tersi alınmalıdır.) (Toplam topraklama eşdeğer direnci) Önemli Not: Yukarı yapılan işlemde elde edilen sonucun tersini almayı unutmayınız. Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği nde Madde 8-a1/i ye göre; U t =Temas gerilimi : 50V I n = Aşırı akım koruma anahtarı açma akımı 30mA R e < U t = 50V = 1666, 67Ω olduğundan yapılan temel topraklaması uygundur. I n 30mA AŞIRI AKIM KORUMA ANAHTARI KULLANILMASI ZORUNLUDUR.

23 Aydınlatma, Aydınlatma Hesabı ve Aydınlatma Cetvelinin Oluşturulması 22 Aydınlatma İnsanın çevresini algılamasında en önemli algılayıcı gözdür. Bütün algılamalarının % 80 ile % 90 ı göz kanalıyla gerçekleşir. Kuşkusuz çevremizi diğer duyularımızla da algılayabilir, tanımlayabiliriz ama gözümüz ile bu algılama ve tanımlama, çok daha kolay ve ayrıntı düzeyinde kesin olabilmektedir. Ancak, görebilmek için öncelikle ışık ve onun yansıyabildiği yüzeylerin olması nedeniyle ışık temel gereksinmelerimizden biridir. Görme ve görüntü, ışık enerjisi ile sağlanır. Doğal ya da yapay bir ışık üreticisinden doğrudan ya da dolaylı olarak gelen ışınların göze ulaşması görmeyi sağlar. Aydınlatma, pratik ya da estetik etkiyi elde etmek için ışığın bilinçli şekilde kullanılmasıdır. Aydınlatma, gün ışığıyla yapılan doğal aydınlatmanın yanı sıra ampul ve ışık armatürleri gibi yapay ışık kaynaklarının kullanımını içerir. Gün ışığı, pencere, tavan penceresi ve ışık rafları kullanarak gündüzleri binalar için ana ışık kaynağı olarak kullanılır. Binalarda enerji tüketiminin ana bileşenlerinden biri olan yapay ışık kaynaklarının yerine kullanımı enerji tasarrufu sağlayabilir. Gün ışığı, güneş ışığının ve gök ışığının değişik oranlarda birleşmesinden oluşur. Tasarımcının rolü ise onu etkin şekilde kullanmak ve kontrol altına almaktır. Bu nedenle iç mekân düzenlemesi yapılırken gündüz ışığının geliş yönü ve şiddeti göz önünde bulundurarak hareket edilmesi gerekir. Ayrıca gün ışığının yansıması ve dağılımında tavan ve arka duvarlar; zemin ve yan duvarlardan daha etkili olur Bu nedenle mekanı oluşturan yüzey kaplamalarının rengi ve malzemesi dikkatle seçilmelidir. Doğru aydınlatma, bir bölgenin görünümünü iyileştirerek görev performansını yada oturanlar üzerindeki olumlu psikolojik etkileri arttırabilir. İç aydınlatma, genellikle ışık armatürleri kullanılarak gerçekleştirilir ve iç tasarımın önemli bir parçasıdır. Aydınlatma aynı zamanda peyzaj projelerinin asıl bileşeni olabilir. Işık, mekâna ait renklerin güzelliğini, mobilyalardaki detayları ve aksesuarları ortaya çıkaran önemli bir tasarım ögesidir. En iyi şekilde dekore edilmiş bir ortam bile doğru aydınlatılmamışsa yaşanabilirlik potansiyelini kaybedebilir. Işıkla biçim ve dokular vurgulanmakta, sınırlar belirginleştirilmektedir. Başka bir değişle mekân ışıkla son şeklini alarak ve anlam kazanır. Bu nedenle aydınlatma planının doğru yapılması son derece önemlidir. Aydınlatmanın Konusu, Amacı ve Türleri İnsan hayatında görmek çok önemlidir ve ancak yeterli aydınlıkta mümkündür. Doğal ışık (güneş, ay ve yıldızların ışığı) yetmediği takdirde, suni ışıkla aydınlanmak gerekir. Aydınlatma için önceleri çıra, mum ve bitkisel veya hayvani yağlı kandiller kullanılmış, bunlara on sekizinci yüzyılın sonlarında havagazı da katılmıştır, 1859'da Kuzey Amerika'da petrolün bulunması ile gazyağı diğer bir kaynak olmuştur. 1879'da T.A. Edison elektrik enerjisi ile çalışan, ampul olarak isimlendirilen, enkandesan (kızgın telli akkor flamanlı) lâmbanın patentini aldı. Daha sonraları H. Goebel, Edison'un patentini aldığı lâmbayı 1854'de kendisinin icat ettiğini iddia ettiyse de, patent davasını kaybetti ve icat Edison'a mal oldu. Kızgın telli lambada önce bambu lifi, takiben kömürleştirilmiş selüloz, osmiyum, tantal ve nihayet 1906' da tungsten flaman kullanıldı. 1866'da W. Siemens tarafından ilk dinamonun gerçekleştirilmesi ile başlayan elektrik enerjisi üretimi ve dağıtım şebekelerinin yaygınlaşması ile elektrik enerjisi 1915'lerden itibaren aydınlatmanın temel enerjisi oldu. 1929'dan itibaren, önce flüoresan lâmba olmak üzere ticari deşarj lâmbalar icat edildi, büyük gelişmeler gerçekleştirildi ve verimleri çok büyük oranda arttırıldı. 1980'de kompakt flüoresan lâmbalar imal edildi ve öteden beri bilinen halojen tungsten lâmbalar yaygınlaştı. 1990'larda ise LED'ler aydınlatma uygulamalarına girdi. Lâmbalardaki gelişmeye paralel olarak, özellikle plastik malzemelerdeki gelişme ve plastiği metal ile kaplama teknolojisindeki ilerleme sonucunda aydınlatmanın diğer önemli komponenti olan armatürlerde de büyük gelişmeler sağlandı ve aydınlatma tekniği bugünkü seviyesine ulaştı.

24 23 Aydınlatma İç veya dış mekânlarda, bir başka deyişle her hangi bir yerin ışık veya herhangi bir ışık kaynağı yardımıyla ortamın görünür hale getirilmesi uygun aydınlatma ile sağlanır. Cisimleri gözle görebilmemiz için ya cisimlerin kendisinde ışık kaynağı olması yada gelen ışınları depolayıp yansıtabilme özelliğine sahip olması gerekir. Cisimleri görmemizin nedeni gözden cisimlere ışın gitmesi değil cisimlerin ışığı yansıtması ve bu yansımaları gözün algılamasıdır. Aydınlatmanın Niceliği ve Niteliği Aydınlatmanın niceliği aydınlık düzeyi ile alakalı bir kavramdır. Hacimler için gerekli olan aydınlık düzeyleri, hacmin kullanım amacına göre farklılık gösterir. Aydınlatmanın niteliği ışığın rengini renksel geri verimi, aydınlık düzeyinin dağılımını ve gölge konularını içeren geniş bir kavramdır. Doğru aydınlatma için ortamın aydınlık düzeyinin istenilen değerde olması tek başına yeterli değildir. Ortamın kullanım amacına hizmet eden renksel ve görsel değerler de göz önünde bulundurulmalıdır. Aydınlatmanın Konusu Aydınlatmanın temel konusunu ışığın üretimi, kullanımı ve dağıtım, ekonomisi ve ölçülmesi oluşturur. Ayrıca aydınlatma, ışığın insan bünyesindeki etkilerini de inceler. Bugün aydınlatma tekniği mühendislikte ve mimarlıkta önemli bir yer sahibidir. Artık bir odanın aydınlatılması için tavanın ortasına bir lamba asılmasıyla yetinilmez. Aydınlatmada işlev, estetik ve ekonomi bir arada düşünülmelidir. Konu ne sadece estetik, ne de sadece tekniktir. İyi bir aydınlatma çözümü, ancak, mimarın, fizyolojiyi, lambayı, armatürü ve aydınlatma ekonomisini bilen uzmanla çalışmasıyla sağlanabilir. Aydınlatma tekniği eğitimi almak kaydıyla, lambalar elektrik enerjisiyle çalıştığından elektrik mühendisliği ve konunun estetik önemi ve yapıyla yakın ilişkisinden dolayı mimarlık aydınlatma uzmanlığına en yakın mesleklerdir. Günümüzde bireylerin fizyolojik, estetik, konfor ve güvenlik ihtiyaçlarına ekonomik olarak cevap vermek için iyi aydınlatma bir zorunluluk haline gelmiştir. İyi bir aydınlatma ile özet olarak aşağıdaki yararlar sağlanır: Gözün kontrast duyarlığı, keskinliği, görme hızı, renk duyarlığı artar, kamaşma önlenir; yani görme yeteneği artar. Göz sağlığı korunur. Kazalar azalır. Çalışma verimi yükselir, ticarette iş hacmi büyür ve ekonomik potansiyel artar. Normal ve olağanüstü durumlarda güvenlik sağlanır. Estetik hislere ve konfor ihtiyacına yanıt verilir. Aydınlatma tekniğinde, fizik, fizyolojik-optik ve psikolojiden büyük oranda yararlanır.

25 24 Işık ve Görme Olayı Işık, dalga şeklinde yayılan ve parçacık etkili, göze tesir eden özel bir enerji şeklidir. Işık, bir ışımanın ışık kaynağından çıktıktan sonra cisimlere çarparak veya direk olarak yansıması sonucu canlıların görmesini sağlayan olgudur. Görünür ışık (yaygın kullanımı ışık), insan gözü tarafından algılanabilen ve görülen elektromanyetik dalgadır. Elektromanyetik dalgalar, dalga boyu veya frekans bakımından çok geniş bir bölgeyi kaplarlar. Eğer bu dalgalar dalga boylarına göre sıralanacak olursa elektromanyetik spektrum (tayf) elde edilir. Görülebilen spektrumun en küçük dalga boylu radyasyonları mor renge, en büyük dalga boylu ışımaları ise kırmızı renge karşılık olurlar. Gerçekte, 380nm'den 780nm'ye kadar sonsuz dalga boyu olduğundan, mordan kırmızıya kadar sonsuz sayıda renk vardır. Gözde renk izlenimi Dalga boyu (nm) MOR MAVİ YEŞİL SARI TURUNCU KIRMIZI İnsan çevresiyle duyu organları yardımı ile ilişki kurar. Fiziksel ve/veya kimyasal etkiler, duyu organlarında uyarımlar oluşturur ve duyum olarak alınırlar. Duyu organlarının en önemlilerinden biri görme organıdır. Görme organı iki göz, görme sinirleri ve beyindeki görme merkezinden oluşur. Görme olayı ışığın göze gelmesiyle başlar. Retinaya gelen ışık enerjisi, elektrokimyasal olaylar sonucunda görme sinir sisteminin temel elektrik potansiyelinde darbeler meydana getirir ve bunlar görme merkezine iletilir. Darbe frekansı gelen ışık enerjisi büyüklüğüne bağlıdır. Görme merkezinde bir araya getirilen darbeler sıralandıktan sonra yorumlanıp bir karara varılır ve ruhsal bir olay olan algı oluşur, nihayet görme olayı tamamlanır. Işık üretimleri açısından ışık kaynakları şunlardır. Birincil ışık kaynakları; kendi kendilerine ışık yayabilen nesnelerdir, (güneş, mum, akkor telli lamba, vb.) İkincil ışık kaynakları; birincil ışık kaynaklarından aldıkları ışığı yansıtarak yada geçirerek ışık yayan nesnelerdir, (ay, atmosfer, pencere, duvar yüzeyi, vb.)

26 Bir diğer sınıflandırma, ışık kaynaklarının geometrik biçimlerine göre yapılmaktadır; Noktasal ışık kaynakları; uygulama olarak aydınlatacağı yüzeylere uzaklığı, kendi çapının ortalama üç katından fazla olan ışık kaynakları noktasal ışık kaynağı olarak adlandırılır. Çizgisel ışık kaynakları; boyları yanında enleri çok küçük olan ve bu nedenle hesaba katılmayan ışık kaynakları ise çizgisel ışık kaynakları olarak adlandırılır. Yüzeysel ışık kaynakları; ışık kaynağı ışıklı bir düzlem şeklinde ise bu ışık kaynağı düzlemsel varsayılabilir. Işığın kökenine göre ışık kaynakları sınıflandırıldığında; Doğal ışık kaynakları, güneş, gökyüzü, pencere, vb., Yapma (yapay) ışık kaynakları, mum, akkor telli lamba v.b. olarak iki ana grupta toplandığını görmekteyiz. Işık kaynakları üç ışık rengine göre sınıflandırılmıştır. Bunlar sıcak beyaz, doğal beyaz ve gün ışığı beyazıdır. Sıcak beyaz rahat, sıcak ve sade bir atmosfer yaratırken, doğal beyaz daha fonksiyonel ve motive edici bir atmosfer sağlar. Gün ışığı beyazı ise gün ışığına daha yakındır ve yüksek ışık şiddeti gerektirir. Renk sıcaklığı ise Kelvin cinsinden ölçülen bir ışık kaynağının sıcaklık veya soğukluk derecesidir. Renk sıcaklığı düşük olan ışıklar sıcak, yüksek olan ışıklar ise soğuk olarak nitelendirilmektedir. Işık rengi Renk Sıcaklığı ww Sıcak beyaz <3300K nw Doğal beyaz 3300K-5000K dw Gün ışığı beyazı >5000K Rakam azaldıkça, renk kırmızıya, arttıkça maviye yaklaşır. Sıcak beyaz ışığa sahip bir akkor lamba 2700K değere sahipken, aynı güçteki bir gün ışığı lambasında 5600K renk sıcaklığı olmaktadır. Fotometrik Büyüklükler Aydınlatma tekniğinde, ışığa ve aydınlatma tekniğine ait hesap, ölçme ve değerlendirmeleri yapabilmek için bazı temel büyüklükler tanımlanır. Işık Akısı Işık kaynağı, herhangi bir enerjinin ışık akısına dönüştüğü yerdir. Işıyan akının göze etkiyen kısmına ışık akısı denir ve Φ ile gösterilir. Birimi Iümen (Im) dir. Işık akısı bir fiziksel niceliktir ve insan gözünün algıladığı ışık gücünün miktarını ifade eder. Bu tariften de anlaşıldığı gibi, ışık akısı hem ışınım yapan kaynağın gücüne hem de insan gözünün özelliğine bağlıdır. 25 Günümüzde aydınlatmada kullanılan ışık kaynaklarının hepsinde elektrik gücü verilir. Kaynağa verilen enerjinin tamamı ışıyan enerjiye dönüşmez. Kullanılan teknolojiye bağlı olmakla birlikte kaynağa verilen enerjinin bir kısmı ısı enerjisine dönüşürken diğer bir kısmı da absorpsiyon vb nedenler nedeniyle kayba uğrar.

27 26 Bütün bunlardan sonra geriye kalan enerji ışıyan akıya dönüşür. Fakat bu ışıyan akınların sadece 380nm- 780nm dalga-boyu değerleri arasında yer alan kısmı ışığı meydana getirir. Işık Şiddeti Işık şiddeti, bir ışık kaynağından birim katı açı içerisinde yayılan ışık akısının bir ölçüsüdür. Işık şiddeti I ile gösterilir, birimi Candela(cd)'dır. Noktasal bir ışık kaynağının muhtelif doğrultulardaki ışık şiddetlerinin uç noktalarının oluşturduğu yüzeye ışık dağılım yüzeyi veya polar fotometrik yüzey denir. Bir ışık kaynağının ışık dağılım yüzeyi, gerek kaynağın ışık dağılımının incelenmesi, gerekse kaynakların konumlandırılması konusunda yararlanabileceğimiz bir özelliktir. Işık kaynaklarının armatürlerle birlikte kullanılması durumunda ışık dağılım eğrileri, armatürün geometrik yapısına bağlı olarak değişimler gösterir. Aydınlık Şiddeti Bir ışık kaynağı tarafından aydınlatılan birim yüzeye düşen ışık akısının miktarıdır. E ile gösterilir, birimi Lüx tür. Bir ortamın aydınlık şiddeti lüxmetre yardımıyla ölçülebilir. Mekân Tipi Aydınlık Şiddeti (Lux) Mekân Tipi Aydınlık Şiddeti (Lux) Sınıflar 500 Banyolar 100 Yatak Odaları 50 Mağazalar 300 Oturma Odaları 100 Süper marketler 750 Merdivenler 100 Bekleme Mutfaklar 300 Salonları 200 Kütüphaneler 500 Tekstil Atölyeleri 750 Laboratuvarlar 500 Genel Ofisler 500 Parıltı Parıltı, yüzeyin birim alanından belli bir doğrultuda yayılan ışık şiddeti ile ilgili bir kavramdır. Işık yayan yüzey kendisi ışık üreten bir lamba veya ışık geçiren bir armatür yüzeyi gibi birincil ışık kaynağı olabileceği gibi, başka kaynaktan ulaşan ışığı yansıtan ikincil bir ışık kaynağı da olabilir. Aynı aydınlık düzeyi ile aydınlatılmış olsalar bile, eğer yüzeyler farklı yansıtma özelliklerine sahipse, parıltıları da farklı olacaktır. Renksel Geriverim Görsel konfor açısından, çevredeki tüm nesnelerin özgün renkleri ile görülmesi amaçlanır. Işık kaynaklarının renksel özellikleri iki temel değişkene bağlı olarak tanımlanır. Bunlardan biri ışık kaynağına ait Renksel Geriverim, diğeri ise Renk Sıcaklığı dır. Renklerin özgün halleriyle, gün ışığındaki renkleriyle görülmesinin hedeflendiği aydınlatma sistemlerinde kullanılacak yapay ışık kaynaklarının renksel geriverim özellikleri özel bir önem taşımaktadır. Renksel geriverim grupları (Ra Grup) Renksel geriverim indeksi (CRI) 1A Ra 90 1B 89 Ra Ra Ra Ra 20 Işık Etkinliği Işık kaynağından yayılan ışık akısının, bu akıyı elde etmek için harcadığı elektriksel güce oranıdır. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere aydınlatma tasarımı yapılırken enerji tasarrufu sağlamak ve sistemin işletme maliyetlerini düşürmek amacıyla ışık etkinliği değeri yüksek olan lambalar seçilerek aydınlatma sağlanmalıdır. Lamba Tipi Güç (W) Işık Akısı (lm) Etkinlik Faktörü (lm/w) Bisiklet farı

28 Akkor Telli Lamba Flüoresan Yüksek Basınçlı Sodyum Alçak Basınçlı Sodyum Yüksek Basınçlı Cıva Metal Halojen Yansıtma Faktörü Yansıma bir cisme herhangi bir doğrultuda gelen ışık akısının yüzeyin fiziksel özellikleri nedeniyle bir kısmının ya da tamamının çevreye saçılmasıdır. Yansıma faktörü ise bir cisimden yansıyan ışık akısının bu cisme gelen ışık akısına oranıdır. Yansıma olayı cisim ve nesnelerin fiziksel özelliklerine göre şekillenir ve Düzgün yansıma Yayınık yansıma Karışık yansıma Geri yansıma 27 YÜZEY TİPİ % YÜZEY TİPİ % Çıplak Tuğla Duvar Yüzeyi 5-30 Renksiz Saydam Cam (3mm) 7 Beyaz Kireç Badana Renksiz Saydam Cam (4mm) 8 Beyaz Yağlı Boya Ayna 90 Beyaz Kağıt Parlak Gümüş Siyah Kadife 0,5-1 Parlak Alüminyum Su Mermeri Mat Alüminyum Beyaz Fayans 70 Beyaz 80 Beyaz Buzlu Cam (3mm) 15 Siyah 4 Renkler Yansıtma Yansıtma Renkler faktörü (ρ) faktörü (ρ) Siyah 0,05 Gök mavi 0,40 Koyu kırmızı 0,10 Pembe, Açık yeşil 0,45 Orta gri 0,20 Açık sarı 0,70 Açık kahverengi 0,30 Beyaz 0,80 Açık gri 0,40 Aydınlatma Çeşitleri Genel aydınlatma, ışık kaynağından çıkan ışık akısının çalışma düzlemine ne şekilde ulaştığına bağlı olarak 5 farklı şekilde yapılır. Işığın geliş yönüne göre aydınlatma şekilleri; dolaysız, yarı dolaysız, yarı dolaylı, yarı dolaysız ve karma (homojen) olarak sınıflandırılmaktadır. Işık yeğinliği dağılımı, yayımlanan ışık akısının sınırsız varsayılan yararlı düzleme düşecek biçimde olan ışıklıkların oranı dolaysız aydınlatmada %90-100, yarı dolaysız aydınlatmada %60-90, yarı dolaylı aydınlatmada %10-40 oranı, dolaysız aydınlatmada %0-10 dır. Homojen (Karma) aydınlatmada ise bu oran % dır. Aydınlatma Türü Işık Akısı Dağılım Oranı (%) Direk Endirekt Direk Yarı Direk Serbest (Karma) Yarı Endirek Endirek

29 28 Aydınlatma cinsleri ve ışık dağılımları Direk (Dolaysız) Aydınlatma: Direk aydınlatmada; aygıttan çıkan ışık akısının tamamına yakını doğrudan çalışma düzlemine yollanır. Bu yüzden yüzey faktörünün etkisi oldukça düşüktür. Sistemin bu şekilde olması nedeniyle verim oldukça yüksektir; fakat ışığın yüzeye doğrudan gelmesi nedeniyle gölgelenme sorunu ve oda içerisindeki aydınlık seviyesi dağılımda farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Kullanılan aydınlatma aygıtlarının doğru ve homojen yerleşimi ile bu sorunlar ortadan kaldırılabilir. Direk aydınlatma ve ışık dağılımı Direk aydınlatmada ışık kaynakları belli bir askı boyuyla monte edilir. Askı boyu oda mimarisine ve ışık dağılımına eşit olanak sağlayacak şekilde seçilmelidir. Direk aydınlatma için tasarlanmış tüm aygıtların yansıtıcı özelliği vardır. Direk aydınlatma özellikle koyu renkli yüzeylerin kullanıldığı veya yüksek tavan boyuna sahip hacimlerde tercih edilebilecek aydınlatma tekniğidir. Yarı Direk(Yarı Dolaysız) Aydınlatma: Direk aydınlatmadan farklı olarak, kaynaktan çıkan ışığın daha büyük bir kısmı(%10-%40) yüzeylerden yansıyarak çalışma düzlemine gelir. Bu sistem sonucunda direk aydınlatma modellerine kıyasla daha yayınık bir aydınlatma oluşur. Bununla birlikte aygıttan çıkan ışık akısının bir kısmının yüzeylerden yansıyarak çalışma düzlemine ulaşması sonucu direk aydınlatmanın bazı etkileri de yumuşatılır. Yarı direk aydınlatma ve ışık dağılımı Endirekt (Dolaylı) Aydınlatma: Aygıttan çıkan ışık akısının tamamına yakınının (%90-%100) dolaylı olarak aydınlatma düzlemine ulaştığı aydınlatma modelidir. Dolaylı aydınlatmada, ışığın birçok noktadan yansıyarak yüzeye gelmesi, görsel konfor ölçütlerini olumlu yönde etkiler. Hacim içerisinde gölgelenme yok denecek kadar azdır ve oda içerisindeki aydınlık şiddeti dağılımı homojendir. Kaynaktan ışığın doğrudan yüzeye gelmemesi nedeniyle de kamaşma olmayacaktır. Dolaylı aydınlatma yapılan mekânlarda ışık akısının dolaylı olarak (tavan ve duvarlardan yansıyarak) yüzeye ulaşması nedeniyle iç yüzey çarpanlarının yüksek olasına dikkat edilmelidir. Beraberinde iç yüzeylerde oluşabilecek kirlenme nedeniyle, kayıpların artmasını engellemek için yüzey temizlikleri belirli periyotlarla yapılmalıdır.

30 29 Endirekt aydınlatma ve ışık dağılımı Yarı Endirekt(Yarı Dolaylı) Aydınlatma: Aygıttan çıkan ışık akısının büyük bir kısmının (%60-%90) endirekt olarak çalışma düzlemine ulaştığı aydınlatma modeli, yarı endirek aydınlatma olarak tanımlanır. Yarı endirekt aydınlatma ve ışık dağılımı Karma Aydınlatma: Aygıttan çıkan ışık akısının hemen hemen eşit oranlarda dolaylı ve dolaysız olarak çalışma düzlemine ulaştığı aydınlatma biçimi, yayınık aydınlatma olarak tanımlanır. Yayınık aydınlatmada ışık kaynakları çıplak veya küresel yayıcı aygıtlarla birlikte kullanılır. Yayınık aydınlatmada, yüzey yansıtma faktörleri diğer aydınlatma modellerine oranla daha önemlidir. Ayrıca sistem verim düşümünün etkisini azaltmak için aygıtların bakım ve temizlikleri sıklıkla yapılmalıdır. Yayınık aydınlatma, gölge oluşumlarının az olması ve yayınık bir aydınlık dağılımı elde edilmesi nedeniyle özellikle konutlarda öncelikli olarak tercih edilir. Serbest aydınlatma ve ışık dağılımı Aydınlatma Türü Direk Yarı Direk Serbest (Karma) Yarı Endirekt Özellikleri Kullanım Yerleri Örnek Armatürler Işık akısının tamamına yakını doğrudan çalışma düzlemine yollanır. Yüzey faktörünün etkisi oldukça düşüktür. Verim oldukça yüksektir. Işığın yüzeye doğrudan gelmesi nedeniyle gölgelenme sorunu Oda içerisindeki aydınlık seviyesi dağılımda farklılıklar Direk aydınlatma modeline göre daha yayınık bir aydınlatma. Aygıttan çıkan ışık akısının bir kısmının yüzeylerden yansıyarak çalışma düzlemine ulaşması sonucu direk aydınlatmanın bazı etkileri de yumuşatılır. Kamaşma ve gölgelenmeler olabilir. Gölgeler orta ve orta-yumuşaktır. Kamaşma tehlikesi çok azdır. Işık kaynakları çıplak olduğundan bakım ve temizlik gerektirir. Üstü açık yansıtıcı geçirici malzemelerden yapılmış armatürler Gölgeler yumuşak, kamaşma tehlikesi yoktur. Özellikle koyu renkli yüzeylerin kullanıldığı veya yüksek tavan boyuna sahip hacimlerde Fabrika, Atölye gibi tavanları yansıtmayan, duvarları az yansıtan yerler. Tavanı az orta yansıtan yerler Tavan ve duvarın yansıtması en az orta olan yerler, Konutlarda Tavan yansıtması orta - iyi ve duvar yansıtması en az orta olan yerler Endüstriyel Flüoresan, Yüksek Tavan Armatürleri, Spot Armatürler Altı açık, yansıtıcı geçirici malzemelerden yapılmış armatürler Hol avizeleri Tijli Armatürler, Opal camlı glop armatürler Avizeler

31 Aydınlatma Türü Endirekt Özellikleri Kullanım Yerleri Örnek Armatürler Gölgeler çok yumuşak, kamaşma tehlikesi yok Aydınlatma türlerinin karşılaştırılması Tavan yansıtması iyi olan yerler Işığı yukarıya yönlendiren, yansıtan malzemelerden yapılmış armatürler 30 Lambaların Işık Rengi Özellikleri Lambaların renk özellikleri Renk sıcaklığı, Renk ayırım endeksi (Ra) ile tanımlanır. Renk Sıcaklığı Renkli olmayan lâmbalar ışık rengi sıcaklığı bakımından sıcak, orta sıcak ve soğuk olmak üzere üç ana gruba ayrılırlar. Bunların özellikleri aşağıda verilmiştir. Renk Sıcaklığı (K) Işık Sıcaklığı Işık Rengi < 3300 Sıcak Kırmızımsı beyaz Orta sıcak Beyaz >5300 Soğuk Mavimsi beyaz Renk sıcaklığına bağlı olarak ışık sıcaklığı ve rengi Sıcak ışık: Konfor ihtiyacını tatmin eden, huzur verici aydınlatmaya uygundur. Orta sıcak ışık: Günışığını takviye eden aydınlatmalar ve işyerleri için uygundur. Soğuk ışık: Günışığına benzer, sıcak yerlerde aydınlatma ile serinletici etki sağlamak için kullanılır. Renk sıcaklığının aydınlık seviyesine bağlı olarak oluşturduğu etki farklıdır. Tablodan görüldüğü gibi olumlu bir etki için aydınlık seviyesi düştükçe daha sıcak ışıklı, yani renk sıcaklığı daha küçük, lâmbalar seçilmelidir. Aydınlık Seviyesi Işık Sıcaklığı (lx) Sıcak Orta Sıcak Soğuk <500 Hoş Nötr Soğuk >3000 Rahatsız edici Suni Hoş Rahatsız edici Nötr Hoş Renk sıcaklığının aydınlık seviyesine bağlı olarak oluşturduğu etki Ayrıca ışık sıcaklığı tercihinde aydınlatılan yerin, cismin niteliği ve rengi; mahallin bulunduğu iklim kuşağı gibi hususlar da etkendir, bunlar: Yiyecek maddeleri çoğunlukla sıcak ışıklı lâmbalarla daha hoş görünürler. Sıcak renkler, sıcak ışıklı lâmbalar ile daha hoş görünürler. Öte yandan sıcak ışıklı lâmbalar soğuk renkleri büyük oranda öldürürler. Sıcak ışıklı lâmbalar balığın daha canlı, sarı altının daha çekici görünmesini sağlar. Sıcak ışık rahatlatıcı, sakinleştirici ve hareketleri yavaşlatıcı etkiye sahiptir. Öte yandan soğuk ışık daha aktif, canlı ve üretime dönük bir ortam yaratır. Psikolojik olarak, serin ortamlarda sıcak ışıklı lâmbalar ısıtan, sıcak ortamlarda ise soğuk ışık serinleten etki sağlar. Açık bürolar, okullar, süpermarketler gibi mahallerde, sürekli sıcak iklim kuşaklarında soğuk ışıklı lâmbalar; sürekli soğuk iklim kuşaklarında ise sıcak ışıklı lâmbalar tercih edilmelidir.

32 Renk Ayırımı Lambaların aydınlattıkları cisimlerinin renklerini ayırt ettirebilme yetenekleri renk ayının endeksi (Ra ile belirlenir. Ra'nın teorik olarak en büyük değeri 100'dür. CIE, renk ayırım endeksini 5 grupta toplamaktadır. Lambaların renk ayırım grubu ve ışık sıcaklığına bağlı olarak kullanılması önerilen yerler aşağıdaki gibidir. 31 Renk Ayırım Grubu Ra Renk Sıcaklığı 1A Ra>90 Sıcak Orta Soğuk Sıcaktan Ortaya Kullanıldıkları Yerlere Örnek Tercihen Renk ayrımı yapılan yerler Hasta muayenehaneleri Resim galerileri, HD TV yayını Evler, oteller, lokantalar dükkânlar, bürolar, okullar, hastaneler Kabul Edilebilir 1B 90>Ra>80 Ortadan Soğuğa Soğuk Matbaalar, boya ve tekstil endüstrisi, renk ayırımı gereken endüstri tesisleri Uluslararası spor TV yayını 2 80>Ra>60 Sıcaktan Ortaya Ortadan Soğuğa Endüstriyel tesisler, spor tesisleri, ulusal spor TV yayını Bürolar, okullar 3 60>Ra>40 Kaba endüstriyel işler 4 40>Ra>20 Yol aydınlatması Az renk ayırımı gerektiren kaba endüstriyel işler Lambaların renk aynın grubu ve ışık sıcaklığına göre kullanıldıktan yerler

33 32 Aydınlatma Hesabı Elektrik tesisat projelerinde her bir alan için ayrı ayrı odanın kullanım şekline, alanına, geometrisine ve gerekli aydınlık düzeyine uygun şekilde Aydınlatma Hesabı yapılır. Hesaplamadan çıkan sonuca göre istenilen armatürden kaç tane kullanılacağı, gücünün ne olacağı ve oda içinde nasıl yerleştirileceği belirlenmiş olur. Elde edilen bütün sonuçlar ile Aydınlatma Hesabı Cetveli oluşturulur ve bu hesaplamalardan bir tanesi örnek olarak projede verilir. Aydınlatma tekniği, bir sistemde ekonomik ve kaliteli bir aydınlık sağlanması için gerekli hesap yöntemlerini kapsamaktadır. Aydınlatılacak bölgenin ortalama aydınlık şiddeti, aydınlatma amacına uygun olarak ilgili tablodan alınır ve diğer veriler yardımıyla en uygun armatür ve ampulün cins ve miktarı hesaplanır. Aydınlatma Hesabında kullanılacak olan tablolar aşağıdaki gibidir. Yansıtma katsayıları Oda aydınlatma verimi tablosu En az aydınlık düzeyleri tablosu Lamba gücüne göre ışık akısı tablosu Askı (tij) boyu tablosu Kirlenme (bakım) faktörü tablosu Armatür tipleri Önemli bazı maddelerin yansıtma katsayıları Oda aydınlatma verimi tablosu

34 33 En az aydınlatma şiddetleri tablosu Kirlenme (bakım) faktörü (d)

35 Flüoresan armatürlerin çeşitli aydınlık düzeyleri için sağladıkları alanlar 34

36 Aydınlatma armatür tipleri 35

37 36 Aydınlatma armatür tipleri Aydınlatma Hesabının Yapılması Aydınlatma hesabı için aşağıdaki değerlerin belirlenmesi gereklidir. Odanın eni (a): Mimari proje üzerinde yazılı olan değerdir. Odanın boyu (b): Mimari proje üzerinde yazılı olan değerdir. Oda yüksekliği (H): Mimari projede belirtilir. Oda duvarlarının yansıtma katsayıları: Tavan, Duvar ve Zemin renkleri Açık, Orta Koyu, Koyu vb. gibi. Armatürle aydınlatılacak yüzey arası mesafe (h): Hesaplama ile bulunur. Çalışma yüzeyi yüksekliği: 0,85m olarak alınır. Aydınlık düzeyi (E): Odanın kullanım amacına göre tablodan belirlenir. Tij boyu: Tablodan odaya göre belirlenir. Aydınlatma projelerinde 0,40mt olarak alınabilir. Kirlenme faktörü (d): Kirlenme durumu ve temizlik süresine uygun olarak tablodan belirlenir. Aydınlatma türü: Odanın kullanım amacına göre belirlenir. Direk, Yarı direk, Endirek, Yarı endirek, Serbest Dağıtılmış aydınlatma. Kullanılacak olan armatürün ışık akısı (Φ L ): Enerji verimi dikkate alınarak kullanılan aydınlatma aygıtın gücüne göre uygun tablodan belirlenir. gibidir. Bir aydınlatma hesabında genel olarak aşağıdaki yöntem kullanılır. Yapılacak işlem sırası aşağıdaki 1. Armatürle aydınlatılacak yüzey arası mesafeyi hesaplayınız. h = H (0, 85 Tij boyu) Tij Boyu h Armatür ile çalışma yüzeyi arası mesafe H Oda yüksekliği Çalışma düzeyi

38 2. Oda indeksini hesaplayınız. k = a. b (a + b). h 3. Aydınlatma verimini odanın yansıtma katsayılarına göre Oda Aydınlatma Verimi Tablosundan belirleyiniz Gerekli toplam ışık akısını hesaplayınız. Φ T = 1, 25. E. A μ AV 5. Toplam ışık akısını kullanılacak olan lambanın ışık akısına bölerek gerekli lamba sayısını hesaplayınız. Z = φ T φ L 6. Hesaplamaya göre gerçekleşecek aydınlık düzeyini hesaplayınız. E = N. Z. Φ L. μ AV 1, 25. S 7. Armatürlerin tavana nasıl yerleştirileceğini belirleyiniz. Lambaların yerleşiminde, tek armatür odanın orta noktasına yerleştirilirken birden fazla armatür olması durumunda lambaların birbirine olan uzaklığı lambaların duvar ile arasındaki uzunluğun iki katıdır. Odanın uzunluğu B 2b b 2a Odanın eni A Aydınlatma armatürlerinin yerleşimi a

39 38 Ders İçi Örnek Uygulama (Aydınlatma Hesaplamaları) Ders Örnek Uygulama 1 için verilen müstakil evin Aydınlatma Hesaplamaları ve Aydınlatma Cetveli aşağıdaki gibidir. Salonun Aydınlatma Hesabı Oda yüksekliği H: 2,70m Odanın eni a: 3,55m Odanın boyu b: 5,15m Tij boyu 0,40m Aydınlık düzeyi E: 100lüks (Tablodan) Armatür tipi N Tipi avize armatür (Armatürde 75W akkor flamanlı lamba kullanılacak) 75W akkor flamanlı lamba akısı Φ L : 960lümen (Tablodan) Yansıtma katsayıları Tavan: 0,80 Duvar: 0,50 Zemin: 0,30 Odanın Alanı A = a. b = 3, 55. 5, 15 = 18, 28m 2 Salon için armatürle aydınlatılacak yüzey arası mesafe h SALON = H (0, 85 Tij boyu) = 2, 70 (0, , 40) h SALON = 1, 45m Salon oda indeksi k SALON = a.b (a+b).h = k SALON = 1, 45 3,55.5,15 (3,55+5,15).1,45 Aydınlatma verimi, odanın yansıtma katsayılarına göre Oda Aydınlatma Verimi Tablosundan Tavan: 0,80 Duvar: 0,50 Zemin: 0,30 yansıtma katsayılarının oda indeksinden elde edilen değerin kesişim noktasından oda aydınlatma verimi bulunur. Tabloda k=1,45 değeri olmadığından 1,25 ile 1,50 değerleri arasından yaklaşık değer olarak alınır. 1,25 değerine karşılık 0,41 ve 1,50 değerine karşılık 0,45 olduğundan yaklaşık Salon için aydınlatma oda verimi; μ AV = 0, 44 olarak belirlenir. Tavan Duvar Zemin Oda endeksi k = a.b (a+b).h ODA VERİMİ () Salon için gerekli toplam ışık akısı Φ T = 1,25.E.A μ AV Φ T = 5193lümen = 1, ,28 0,44 Gerekli lamba sayısı Z = φ T = 5193 = 5, 409 φ L 960 Z 6 adet lamba Bulunan değere göre İki Adet N-3x75W lik Avize kullanılmalıdır. Hesaplamaya göre gerçekleşecek aydınlık düzeyi E hesap. = N.Z.Φ L.μ AV 1,25.S E = 110, 915lüks = ,44 1,25.18,28

40 39 Ebeveyn Yatak Odası Aydınlatma Hesabı Oda yüksekliği H: 2,70m Odanın eni a: 3,05m Odanın boyu b: 4,75m Tij boyu 0,40m Aydınlık düzeyi E: 50lüks (Tablodan) Armatür tipi J Tipi armatür (Armatürde 75W akkor flamanlı lamba kullanılacak) 75W akkor flamanlı lamba akısı Φ L : 960lümen (Tablodan) Yansıtma katsayıları Tavan: 0,80 Duvar: 0,50 Zemin: 0,30 Odanın Alanı A = a. b = 3, 05. 4, 75 = 14, 49m 2 E.Y. Odası için armatürle aydınlatılacak yüzey arası mesafe h E.Y.O = H (0, 85 Tij boyu) = 2, 70 (0, , 40) h E.Y.O. = 1, 45m E.Y. Odası oda indeksi k E.Y.O. = a.b (a+b).h = k E.Y.O. = 1, 28 3,05.4,75 (3,05+4,75).1,45 Aydınlatma verimi, odanın yansıtma katsayılarına göre Oda Aydınlatma Verimi Tablosundan Tavan: 0,80 Duvar: 0,50 Zemin: 0,30 yansıtma katsayılarının oda indeksinden elde edilen değerin kesişim noktasından oda aydınlatma verimi bulunur. Tabloda k=1,28 değeri olmadığından 1,25 ile 1,50 değerleri arasından yaklaşık değer olarak alınır. 1,25 değerine karşılık 0,41 ve 1,50 değerine karşılık 0,45 olduğundan yaklaşık Ebeveyn Yatak Odası için aydınlatma oda verimi; μ AV = 0, 41 olarak belirlenir. Tavan Duvar Zemin Oda endeksi k = a.b (a+b).h ODA VERİMİ () E.Y. Odası için gerekli toplam ışık akısı Φ T = 1,25.E.A μ AV Φ T = 2209lümen = 1, ,49 0,41 Gerekli lamba sayısı Z = φ T = 2209 = 2, 301 φ L 960 Z 2 adet lamba Bulunan değere göre İki Adet J-75W lik akkor flamanlı armatür kullanılmalıdır. Hesaplamaya göre gerçekleşecek aydınlık düzeyi E hesap. = N.Z.Φ L.μ AV 1,25.S E hesap. = 43, 462lüks = ,41 1,25.14,49

41 40 Yatak Odası Aydınlatma Hesabı Oda yüksekliği H: 2,70m Odanın eni a: 3,05m Odanın boyu b: 4,55m Tij boyu 0,40m Aydınlık düzeyi E: 50lüks (Tablodan) Armatür tipi J Tipi armatür (Armatürde 75W akkor flamanlı lamba kullanılacak) 75W akkor flamanlı lamba akısı Φ L : 960lümen (Tablodan) Yansıtma katsayıları Tavan: 0,80 Duvar: 0,50 Zemin: 0,30 Odanın Alanı A = a. b = 3, 05. 4, 55 = 13, 88m 2 Yatak odası için armatürle aydınlatılacak yüzey arası mesafe h E.Y.O = H (0, 85 Tij boyu) = 2, 70 (0, , 40) h E.Y.O. = 1, 45m Yatak odası oda indeksi k Y.O. = a.b (a+b).h = k Y.O. = 1, 26 3,05.4,55 (3,05+4,55).1,45 Aydınlatma verimi, odanın yansıtma katsayılarına göre Oda Aydınlatma Verimi Tablosundan Tavan: 0,80 Duvar: 0,50 Zemin: 0,30 yansıtma katsayılarının oda indeksinden elde edilen değerin kesişim noktasından oda aydınlatma verimi bulunur. Tabloda k=1,26 değeri olmadığından 1,25 ile 1,50 değerleri arasından yaklaşık değer olarak alınır. 1,25 değerine karşılık 0,41 ve 1,50 değerine karşılık 0,45 olduğundan yaklaşık Yatak Odası için aydınlatma oda verimi; μ AV = 0, 41 olarak belirlenir. Tavan Duvar Zemin Oda endeksi k = a.b (a+b).h ODA VERİMİ () Yatak odası için gerekli toplam ışık akısı Φ T = 1,25.E.A μ AV Φ T = 2116lümen = 1, ,88 0,41 Gerekli lamba sayısı Z = φ T = 2116 = 2, 2 φ L 960 Z 2 adet lamba Bulunan değere göre İki Adet J-75W lik akkor flamanlı armatür kullanılmalıdır. Hesaplamaya göre gerçekleşecek aydınlık düzeyi E hesap. = N.Z.Φ L.μ AV 1,25.S E hesap. = 47, 067lüks = ,41 1,25.13,38

42 41 Mutfak Aydınlatma Hesabı Oda yüksekliği H: 2,70m Odanın eni a: 3,55m Odanın boyu b: 4,15m Tij boyu 0,40m Aydınlık düzeyi E: 100lüks (Tablodan) Armatür tipi V Tipi armatür (Armatürde 32W simit flüoresan lamba kullanılacak) 32W simit flüoresan lamba akısı Φ L : 1400lümen (Tablodan) Yansıtma katsayıları Tavan: 0,80 Duvar: 0,50 Zemin: 0,30 Odanın Alanı A = a. b = 3, 55. 4, 15 = 14, 73m 2 Mutfak için armatürle aydınlatılacak yüzey arası mesafe h E.Y.O = H (0, 85 Tij boyu) = 2, 70 (0, , 40) h E.Y.O. = 1, 45m Mutfak oda indeksi k MUTFAK = a.b (a+b).h = k MUTFAK = 1, 32 3,55.4,15 (3,55+4,15).1,45 Aydınlatma verimi, odanın yansıtma katsayılarına göre Oda Aydınlatma Verimi Tablosundan Tavan: 0,80 Duvar: 0,50 Zemin: 0,30 yansıtma katsayılarının oda indeksinden elde edilen değerin kesişim noktasından oda aydınlatma verimi bulunur. Tabloda k=1,32 değeri olmadığından 1,25 ile 1,50 değerleri arasından yaklaşık değer olarak alınır. 1,25 değerine karşılık 0,41 ve 1,50 değerine karşılık 0,45 olduğundan yaklaşık Mutfak için aydınlatma oda verimi; μ AV = 0, 42 olarak belirlenir. Tavan Duvar Zemin Oda endeksi k = a.b (a+b).h ODA VERİMİ () Mutfak için gerekli toplam ışık akısı Φ T = 1,25.E.A μ AV Φ T = 4383lümen = 1, ,73 0,42 Gerekli lamba sayısı Z = φ T = 4383 = 3, 13 φ L 960 Z 2 adet lamba Bulunan değere göre İki Adet V-32W lik simit flüoresanlı armatür kullanılmalıdır. Hesaplamaya göre gerçekleşecek aydınlık düzeyi E hesap. = N.Z.Φ L.μ AV 1,25.S E hesap. = 63, 87lüks = ,42 1,25.14,73

43 42 Banyo Aydınlatma Hesabı Oda yüksekliği H: 2,20m Odanın eni a: 1,5m Odanın boyu b: 2,3m Tij boyu Yok (Tavana montaj) Aydınlık düzeyi E: 50lüks (Tablodan) Armatür tipi C Tipi armatür (Armatürde 60W akkor flamanlı lamba kullanılacak) 60W akkor flamanlı lamba akısı Φ L : 750lümen (Tablodan) Yansıtma katsayıları Tavan: 0,80 Duvar: 0,50 Zemin: 0,30 Odanın Alanı A = a. b = 1, 5. 2, 3 = 3, 45m 2 Banyo için armatürle aydınlatılacak yüzey arası mesafe h BANYO = H 0, 85 = 2, 20 0, 85 h BANYO = 1, 35m Banyo oda indeksi k BANYO = a.b (a+b).h = k BANYO = 0, 67 1,5.2,3 (1,5+2,3).1,35 Aydınlatma verimi, odanın yansıtma katsayılarına göre Oda Aydınlatma Verimi Tablosundan Tavan: 0,80 Duvar: 0,50 Zemin: 0,30 yansıtma katsayılarının oda indeksinden elde edilen değerin kesişim noktasından oda aydınlatma verimi bulunur. Tabloda k=0,67 değeri olmadığından 0,60 ile 0,80 değerleri arasından yaklaşık değer olarak alınır. 0,60 değerine karşılık 0,24 ve 0,80 değerine karşılık 0,31 olduğundan yaklaşık Banyo için aydınlatma oda verimi; μ AV = 0, 27 olarak belirlenir. Tavan Duvar Zemin Oda endeksi k = a.b (a+b).h ODA VERİMİ () Banyo için gerekli toplam ışık akısı Φ T = 1,25.E.A μ AV Φ T = 799lümen = 1, ,45 0,27 Gerekli lamba sayısı Z = φ T = 799 = 1, 065 φ L 750 Z 1 adet lamba Bulunan değere göre Bir Adet C-60W lik akkor flamanlı armatür kullanılmalıdır. Hesaplamaya göre gerçekleşecek aydınlık düzeyi E hesap. = N.Z.Φ L.μ AV 1,25.S E hesap. = 46, 96lüks = ,27 1,25.3,45

44 43 Hol Aydınlatma Hesabı Oda yüksekliği H: 2,20m Odanın eni a: 1,5m Odanın boyu b: 7,0m Tij boyu 0,40m Aydınlık düzeyi E: 50lüks (Tablodan) Armatür tipi J Tipi armatür (Armatürde 75W akkor flamanlı lamba kullanılacak) 75W akkor flamanlı lamba akısı Φ L : 960lümen (Tablodan) Yansıtma katsayıları Tavan: 0,80 Duvar: 0,50 Zemin: 0,30 Odanın Alanı A = a. b = 1, 5. 7 = 10, 5m 2 Hol için armatürle aydınlatılacak yüzey arası mesafe h HOL = H (0, 85 Tij boyu) = 2, 70 (0, , 40) h HOL = 1, 45m Hol oda indeksi k HOL = a.b (a+b).h = k HOL = 0, 75 1,5.7 (1,5+7).1,45 Aydınlatma verimi, odanın yansıtma katsayılarına göre Oda Aydınlatma Verimi Tablosundan Tavan: 0,80 Duvar: 0,50 Zemin: 0,30 yansıtma katsayılarının oda indeksinden elde edilen değerin kesişim noktasından oda aydınlatma verimi bulunur. Tabloda k=0,75 değeri olmadığından 0,60 ile 0,80 değerleri arasından yaklaşık değer olarak alınır. 0,60 değerine karşılık 0,24 ve 0,80 değerine karşılık 0,29 olduğundan yaklaşık Hol için aydınlatma oda verimi; μ AV = 0, 29 olarak belirlenir. Tavan Duvar Zemin Oda endeksi k = a.b (a+b).h ODA VERİMİ () Hol için gerekli toplam ışık akısı Φ T = 1,25.E.A μ AV = 1, ,5 0,29 Φ T = 2263lümen Gerekli lamba sayısı Z = φ T = 2263 = 2, 36 φ L 960 Z 2 adet lamba Bulunan değere göre İki Adet J-75W lik akkor flamanlı armatür kullanılmalıdır. Hesaplamaya göre gerçekleşecek aydınlık düzeyi E hesap. = N.Z.Φ L.μ AV 1,25.S E hesap. = 42, 423lüks = ,29 1,25.10,5

45 44 Ders İçi Örnek Uygulama (Aydınlatma Cetvelinin Oluşturulması ve Örnek Hesaplama) Ders Örnek Uygulama 1 için yukarıda yapılan aydınlatma hesaplamalarına uygun olarak müstakil evin Aydınlatma Cetveli aşağıdaki gibi oluşturulur. Örnek aydınlatma hesabı için Salonun hesaplamaları da aşama aşama aşağıdaki gibi oluşturulur. AYDINLATMA CETVELİ KAT ADI NORMAL KAT ADI SALON E.Y.ODASI Y.ODASI MUTFAK HOL BANYO ALANIN En (m) 3,55 3,05 3,05 3,55 1,5 1,5 Boy (m) 5,15 4,75 4,55 4,15 7,0 2,3 Alan m2 18,28 14,49 13,88 14,73 10,5 3,45 Yükseklik (m) 2,7 2,7 2,7 2,7 2,7 2,2 Askı Boyu (m) 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 - h1 (m) 1,45 1,45 1,45 1,45 1,45 1,35 Oda İndeksi (k) 1,45 1,28 1,26 1,32 0,75 0,67 E (lüx) Armatür Tipi N-75W J-75W J-75W V-32W J-75W C-60W Armatür Işık Akısı (lm) Aydın. Verimi (AV) 0,44 0,39 0,41 0,42 0,29 0,27 Gerekli Aydınlat. Seviyesi (lm) ,9 799 Lamba Sayısı Oda Aydınlatma Verimi Hesabı İçin Tavan %80 Duvar %50 Zemin %30 SALON İÇİN ÖRNEK AYDINLATMA HESABI GENİŞLİK UZUNLUK ALAN YÜKSEKLİK ARMATÜRLE ÇALIŞMA YÜZEYİ ARASI MESAFE a (metre) b (metre) A = a x b (m2) H (metre) h = H - (0,85 + 0,4) a = 5,15m b = 3,55m A = 5,15 x 3,55 = 18,28m2 H = 2,70m h = 2,7 - (0,85 + 0,4)=1,45m ODA İNDEKSİ ODA VERİMİ GEREKLİ AYDINLATMA ŞİDDETİ ARAMTÜR TİPİ LAMBANIN IŞIK AKISI ODA AYDINLATMA VERİMİ GEREKLİ IŞIK AKISI GEREKLİ ARMATÜR SAYISI k = Tavan - Duvar - Zemin E (Lüx) LLümen AV T n = a x b (a + b) x h N Tipi Armatür = 1,25 x E x A T / L AV k = %80 - %50 - %30 E=100lüx 5,15 x 3,55 (5,15 + 3,55) x 1,45 N Tipi Armatür L960lümen AV=0,44 T = 1,25 x 100 x 1828 n = T / L= =5,41 = 6 adet = 1,45 =5193 lm Ders İçi Uygulama1 e ait Aydınlatma Cetveli ve Salon İçin Örnek Aydınlatma Hesabı

46 45 Elektrik Tesisat Proje Uygulaması Elektrik projesinin çizimine başlamadan önce daire girişine Işık Tali Tablosu yerleştirilir. Daha sonra tefriş planı ve mekanik tesisat (sıhhi, kalorifer tesisatı vb.) yerleşimi dikkate alınarak anahtar ve prizlerin yerleri belirlenerek çizilir. Çizimdeki semboller, her seferinde tekrar çizilmemesi için oluşturulan sembol kütüphanesinden kullanılmalıdır. Müstakil evlerde yapı bağlantı kutusu ile tablo gösterilir. Bodrum ve zemin kat dahil en az üç kat veya en az 10 daire bulunduran binalarda yönetmelik gereği enerji odası ve kablo bacası bulunacağına dikkat edilmelidir. Bu tür binalarda enerji odası ve kablo bacası mimari plan üzerinde gösterilmiştir. Elektrik hatlarının çiziminde son noktadan (aydınlatma armatürü yada prizler) başlamak ve diğerlerine göre en uzakta olanı en altta çizerek tabloya doğru çizmek çizim kolaylığıdır. Bunun dışında çizim sırasında dikkat edilmesi gerekli olan hususlar aşağıdaki gibidir. Anahtarlar kapıların açılış yönünün tersine konulmalıdır. Anahtar yanında mutlaka priz olacaktır. Prizler, tefriş planına uygun şekilde konulmalıdır. Antrede (giriş kısmı) telefon prizi ve topraklı priz olmalıdır. Kombi için balkona yada mutfağa müstakil linye çekilecektir. Her odada en az bir priz konulmalı, salonda en az iki priz, telefon ve anten prizi olmalıdır. Balkonda bir priz mutlaka bırakılmalıdır. Daire girişlerinde mutlaka priz olacaktır. Balkon ve banyoda kullanılacak olan prizler kapaklı tip (etanş) priz olmalıdır. Aydınlatma ve priz linyeleri ayrı ayrı olmalıdır. Dairenin büyüklüğüne dikkat edilmeksizin aydınlatma için en az iki linye kullanılmalıdır. Priz linyelerinde en çok 5-6, aydınlatma linyelerinde 9 sorti olmalıdır. Her oda için müstakil linyeler hariç bir adet priz linyesi çizilmelidir. Müstakil linyeler; elektrikli fırın (ocak), elektrikli şofben, klima, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi, kombi, elektrikli termosifon vb. linyeleridir. Elektrik iç tesisleri yönetmeliğine göre müstakil linye güçlerini; elektrikli fırın için 2000W, çamaşır makinesi 2500W, bulaşık makinesi 2500W alınız. Diğer müstakil linyeler için mevcut güç değerlerini kullanınız. Mutfakta kullanılacak ev aletleri (müstakil linyeler hariç) için bir linye kullanılmalıdır. Betonarme kirişlerin yanına zorunlu kalınmadıkça buat ve ek kutusu konulmamalıdır. Bir buata en çok 4 bağlantı ucu gelebilecek, bu sayı aşıldığında kare buat veya ek kutusu konulmalıdır. Özellikle baca, kolon, şaft ve ışıklık gibi mimari ayrıntılar projede belirtilmeli, baca ve baca çevresinden tesisat geçirilmemelidir. Banyo ve mutfak gibi bölümlerdeki yerleşim kat planlarında gösterilmeli ve ıslak hacimlerde kullanılacak buat ve anahtarlar ıslak hacim dışında olmalıdır. Zorunlu durumlarda, özel sızdırmazlığı sağlanmış buat ve ek kutuları kullanılmalıdır. Kat planları üzerinde iletken kesitleri ve sayıları ile boru çapları belirtilmelidir. Ek kutuları mümkün olduğunca oda içerisinde olmamalıdır. Banyo ve WC de ek kutusu olmamalıdır. Ek kutusu ve anahtarlar dışarıda olmalıdır. Lambadan lambaya geçiş zorunlu olmadıkça yapılmamalıdır. Çizim sırasında zorunda olmadıkça kolonlardan geçiş yapılmamalıdır. Pencere altlarından ve bacalardan linye geçmemelidir.

47 46 DERS İÇİ ÖRNEK UYGULAMA I UYGULAMA YÖNERGESİ Aydınlatma Linyeleri Elektrik iç tesisleri yönetmeliği gereği planda en az 2 adet Aydınlatma Linyesi bulunmalıdır. Bir aydınlatma linyesine bağlanacak sorti sayısı 9 dan fazla olmamalıdır. Aydınlatma linyelerine ait linye planlaması aşağıdaki tablodaki gibidir. Aydınlatma Linyesi A1 nolu aydınlatma linyesi A2 nolu aydınlatma linyesi Oda Adı Ebeveyn Yatak Odası Aydınlık Düzeyi (Tablodan) Kullanılacak Armatür Tipi (Tablodan) Lamba Gücü Işık Akısı (Tablodan) Lamba Tesisatı 50lüks Akkor Flamanlı Lamba J1 75W 960lm Komitatör Yatak Odası 50lüx Akkor Flamanlı Lamba J1 75W 960lm Komitatör Giriş Holü 50lüks Akkor Flamanlı Lamba J1 75W 960lm Vaviyen Giriş Holü 50lüks Akkor Flamanlı Lamba J1 75W 960lm Teras 50lüks Duvar Glop Armatür B lm Mutfak 125lüks Simit Flüoresan Armatür Komitatör V 32W 1400lm Komitatör Salon 100lüks Avize N 75W 960lm Komitatör Banyo 50lüks Tavan Glop Armatür C 60W 630lm Banyo Ayna Önü 50lüks Duvar Glop Armatür C 60W 630lm Ders İçi Uygulama1 e ait Aydunlatma Linye Planlaması Komitatör Aydınlatma tesisatı için toplam 8 adet sorti kullanılacaktır. Aydınlatma Linyesi 1: Ebeveyn Yatak Odası (1 adet komitatör anahtar sortisi); Yatak Odası (1 adet komitatör anahtar sortisi); Giriş Holü (1 adet vaviyen anahtar sortisi); Teras (1 adet komitatör anahtar sortisi); Aydınlatma Linyesi 2: Mutfak (1 adet komitatör sortisi); Salon (2 adet komitatör anahtar sortisi); Banyo - Banyo ayna Önü (1 adet komitatör anahtar sortisi). Priz Linyeleri Elektrik iç tesisleri yönetmeliği gereği; Müstakil linyelere tek priz sortisi bağlanacaktır. Müstakil linyeler; Çamaşır makinesi, Bulaşık makinesi, Elektrikli ocak, Elektrikli fırın, Kombi, Elektrikli şofben, Elektrikli termosifon, Klima vb. alıcılardır. Mutfakta kullanılacak olan prizlerin linyesi ayrı olmalıdır. Her odada en az 1 priz tesis edilmelidir. Alanı 20m 2 den büyük odalar için en az 2 priz sortisi kullanılmalıdır. Salonlarda en az 2 priz sortisi kullanılmalıdır. Bir priz linyesine bağlanacak sorti sayısı 7 den fazla olmamalıdır. Mümkünse sorti sayısı 6 yı geçmemelidir. Islak hacim olan yerlerde (banyo, tuvalet) ek kutusu (buat) kesinlikle olmamalıdır. Banyo, tuvalet, balkon gibi ev kısımlarında tesis edilecek prizler neme karşı kapak korumalı (etanj) olmalıdır. Balkonu olan evlerde balkon için 1 adet su geçirmez etanj priz konulmalıdır. Salonda TV, Telefon ve Elektrik prizi bir arada tefriş planına uygun şekilde tesis edilmelidir. Dairede en az 2 adet telefon prizi sortisi olmalıdır.

48 Priz linyelerine ait linye planlaması aşağıdaki tablodaki gibidir. 47 Priz Linyesi Oda Adı Priz Gücü Priz Tesisatı Kullanım Amacı P1 nolu Priz linyesi P2 nolu Priz linyesi Ebeveyn Yatak Odası 900W Ortak Kullanım Anahtar Yanı, Tuvalet Masası, Yatak Yanı Yatak Odası 600W Ortak Kullanım Çalışma Masası, Yatak Yanı Banyo 300W Ortak Kullanım Lavabo Önü Hol 600W Ortak Kullanım Giriş Anahtar Yanı, Telefon Prizi Yanı Teras 300W Ortak Kullanım Giriş Kapısının Yanı P3 nolu Priz linyesi Salon 1200W Ortak Kullanım Anahtar Yanı, TV Ünitesi, Koltuk Yanı, Yemek Masası Yanı P4 nolu Priz linyesi Mutfak 2500W Müstakil Linye Bulaşık Makinesi P5 nolu Priz linyesi Mutfak 2500W Müstakil Linye Çamaşır Makinesi P6 nolu Priz linyesi Mutfak 2000W Müstakil Linye Fırın P7 nolu Priz linyesi Mutfak 150W Müstakil Linye Kombi Mutfak Priz (Tezgah üstü elektrikli ev aletleri, P8 nolu Priz linyesi Mutfak 1500W Mutfak Prizi buzdolabı, aspiratör, davlumbaz, masa önü vb. ) Ders İçi Uygulama1 e ait Priz Linye Planlaması Priz tesisatı için toplam 22 adet sorti kullanılacaktır. Priz Linyesi 1: Ebeveyn Yatak Odası - Yatak Odası Banyo (6 adet priz sortisi) Priz Linyesi 2: Giriş Holü Teras (3 adet priz sorti), Priz Linyesi 3: Salon (4 adet priz) Priz Linyesi 4: Mutfak (1 adet müstakil priz sortisi - Bulaşık Makinesi); Priz Linyesi 5: Mutfak (1 adet müstakil priz sortisi - Çamaşır Makinesi); Priz Linyesi 6: Mutfak (1 adet müstakil priz sortisi - Fırın); Priz Linyesi 7: Mutfak (1 adet müstakil priz sortisi - Kombi). Priz Linyesi 8: Mutfak (5 adet priz sortisi - Tezgah üstü elektrikli ev aletleri, buzdolabı, aspiratör, balkon prizi, vb.).

49 48 Y.ODASI BANYO KOMBİ MUTFAK FIRIN 2000W C-60W J-75W 1,5mm2 NV(H05V-U) 1,5mm2 NV(H05V-U) C-60W 2,5mm2 NV(H05V-U) 1,5mm2 NV(H05V-U) V-32W ÇAM.MAK. 2500W BUL.MAK. 2500W 2,5mm2 NV(H05V-U) J-75W 1,5mm2 NV(H05V-U) 2,5mm2 NV(H05V-U) 1,5mm2 NV(H05V-U) V-32W J-75W 2,5mm2 NV(H05V-U) 2,5mm2 NV(H05V-U) 2,5mm2 NV(H05V-U) HOL 1,5mm2 NV(H05V-U) 1,5mm2 NV(H05V-U) N-3x75W J-75W 1,5mm2 NV(H05V-U) J-75W 1,5mm2 NV(H05V-U) 1,5mm2 NV(H05V-U) 2,5mm2 NV(H05V-U) J-75W N-3x75W SALON E.Y.ODASI TELEKOM Girişi 1,5mm2 NV(H05V-U) TREDAŞ Enerji Girişi potansiyel dengeleme barası C-60W TERAS ZEMİN KAT TEFRİŞLİ PLAN Ders İçi Uygulama1 e ait Zemin Kat Elektrik Tesisat Projesi ÖLÇEK:1/50

50 Yükleme Cetvelinin Doldurulması ve Tablo Talep Gücünün Hesabı Yükleme cetveli, kolon şemasından yararlanılarak doldurulur. Yükleme cetvelinde; Tablo özellikleri (gücü, cinsi, sigortası, KAKR. vs.) Linyelerin özellikleri (gücü, kullanılan sigorta cinsi ve akımı, fazı vs.) Sorti özellikleri (aydınlatma yada priz sortilerinin sayısı) gösterilir. 49 Yükleme Cetvelinin Doldurulmasın İşlem Sırası I. Çizimi yapılmış olan Elektrik Tesisat Projesi üzerinde belirtilen linye numaralarından yararlanılarak sırasıyla cetvele yerleştirilir. II. Her bir linyede kullanılacak olan sigorta cinsi ve akımı hesaplama ile belirlenir. III. Sorti kısmında linyenin ışık yada priz linyesi oluşuna göre, ışık (anahtar sayıları) ve priz sorti (priz sayısı) sayıları belirlenerek cetvele yerleştirilir. Günümüzde elektrik abonelerine üç fazlı besleme yapıldığından her bir linyenin hangi faza bağlanacağı da yükleme cetvelinde gösterilmelidir. Açıklama kısmında linye ile ilgili bilgiler verilir. IV. Tablo için gerekli olan kısımda bütün linyelere ait güçlerin toplamı kurulu güç kısmına yazılır. Kullanılacak olan ana kolon, kolon sigortası, hata akımı koruma anahtarı (KAKR; kaçak akım koruma rölesi) akım değerleri de cetvelde gösterilmelidir. Tanımlar ve Hesaplamalar Kurulu Güç: Aydınlatma aygıtları ve prizlerin toplam gücüdür. Talep Güç: Eşzamanlı güç, bağlantı güç olarak da ifade edilen ve aynı zamanda şebekeden çekilen güçtür. İletken kesitlerinin belirlenmesi ve akım kontrolünde esas olan güçtür. Dairenin talep gücünün hesabı: Konutlarda bir dairenin talep gücünün (eş zamanlı yük) belirlenmesinde aşağıdaki eş zamanlılık katsayıları esas alınmalıdır. Kurulu gücün 8kW ye kadar olan bölümü için %60 Gücün kalan bölümü için %40 Binanın talep gücünün hesabı: Binanın eş zamanlı yükünü belirlenmesi için aşağıdaki eş zamanlılık katsayıları esas alınmalıdır. Eş Zamanlı Eş Zamanlı Daire Sayısı Daire Sayısı Katsayısı Katsayısı ve üstü Köy kasaba ve imar planı bulunmayan alanlarda yapılan tek evlerde ve yazlıklarda bu esaslara uyulmayabilir. Bütün konutlarda eş zamanlı yük 3kW tan az olamaz. Aydınlatma projelerinde Tablo talep gücü Ana Tablo Talep Gücü, ana apartmanın daire sayısına göre belirlenmiş eşzamanlılık (diversite) katsayılarına göre belirlenir. Eş zamanlı güç (aynı zamanda çekilen güç), kurulu güç değeri eş zamanlılık katsayısı ile çarpılarak bulunur. Konutlarda kurulu güç genel olarak aydınlatma gücü, priz gücü ve biliniyorsa elektrikli ev aletlerinin gücünden oluşur. Tali Tablo Talep Gücü, kurulu gücün ilk 8000W ının %60 ı ile kurulu güçten geri kalan gücün %40 ı alınarak toplanarak bulunur.

51 Örnek: Kurulu gücü W olan 8 daireli bir apartmanın talep gücünü bulunuz daireli bir apartmanın eşzamanlılık katsayısı 5-10daire için %43 olarak alınır. Buna göre kurulu gücün %43 binanın talep gücünü verir. Apartmanın talep gücü = Apartmanın kurulu gücü. 0, 43 Apartmanın talep gücü = , 43 Apartmanın talep gücü = 48289W Örnek: Kurulu gücü 13234W olan bir dairenin tablo talep gücünü bulunuz. Tali Tablo Talep Gücü, kurulu gücün ilk 8000W ının %60 ı ile kurulu güçten geri kalan güç 5234W ın %40 ı alınarak toplanarak bulunur. Tali tablo talep gücü = , , 40 Tali tablo talep gücü = 6893, 6W

52 Ders İçi Örnek Uygulama (Yükleme Cetvelinin Oluşturulması) Ders Örnek Uygulama 1 için verilen müstakil evin Yükleme Cetveli aşağıdaki gibidir. 51 YÜKLEME CETVELİ TABLO ADI GÜÇ SİGORTA KAKR AT 13394W 3x40A 3x40A (30mA) LİNYE NO P1 A1 P2 P3 P4 P5 P6 P7 P8 A2 SİGORTA SORTİ FAZ AKIM (A) CİNS IŞIK PRİZ R S T 16 W oto W W oto W oto W oto W oto W oto W oto W oto W oto W W W 510W 1800W 2500W 2500W 2000W 100W 1500W 634W 6 W oto W 50W Zayıf Akıım Zil W 510W W W W W - 100W - 634W 4484W GÜÇ (W) 16 W oto W 1800W Priz 13694W Priz Aydınlatma Priz Bulaşık Makinesi Çamaşır Makinesi Fırın Kombi AÇIKLAMA Mutfak Priz Aydınlatma TABLO GÜCÜ TABLO TALEP GÜCÜ VE BESLEME ŞEKLİ TABLO ADI TABLO GÜCÜ TABLO TALEP GÜCÜ BESLEME ŞEKLİ AT 13694W 8000x0,6+5694x0,4=7078W 3 FAZ Ders İçi Uygulama1 e ait Yükleme Cetveli ve Tablo Talep Gücü Hesabı Tablo Talep Gücü Hesabı AT tablosunun kurulu gücü Yükleme Cetvelinden 13694W olan bir dairenin tablo talep gücünü bulunuz. Tali Tablo Talep Gücü, kurulu gücün ilk 8000W ının %60 ı ile kurulu güçten geri kalan güç 5234W ın %40 ı alınarak toplanarak bulunur. Tali tablo talep gücü = , , 40 Tali tablo talep gücü = 7077, 6W

53 52 Gerilim Düşümü ve Akım Kontrolü Hesabı Elektrik Tesisat Projelerinin çiziminde gerilim düşümü hesabı iletkenler üzerinde gerçekleşecek gerilim düşümünün yönetmeliklerce belirlenmiş olan değerlere uygunluğunun değerlendirilmesi ve uygun iletken kesitinin tespiti için yapılır. Akım kontrolü hesabı ise, iletkenler üzerinden geçecek olan akımın iletkeninin üzerinden taşıyabileceği yönetmeliklerce belirlenmiş olan akım değerlerine uygunluğunun kontrolü için yapılır. NOT: Gerilim düşümü ve akım kontrolü hesaplamalarında güç olarak Talep Güç kullanılmalıdır. Devrenin güç katsayısı daire için cosϕ=0,8, ana kolon hattı için kompanzasyon sonrası güç katsayısı değeri alınmalıdır. Gerilim Düşümü Hesabı İç tesis hatları üzerinde yüzde gerilim düşümü, yapı bağlantı kutusu ile tüketim araçları arasında, Aydınlatma ve priz devrelerinde %1,5 i Motor devrelerinde %3 ü geçmemelidir. Yapının yada yapı kümesinin beslemesinde transformatör kullanılmışsa transformatör ile yapı bağlantı kutusu arasındaki gerilim düşümü %5 i geçmemelidir. Yüzde gerilim düşümü hesabı; ana kolon hattı (%e A ), kolon hattı(%e K ) ve en uzun ve en güçlü linye hattı (%e L ) için ayrı ayrı yapılır. P: Aydınlatma projelerinde Tablo talep gücü Ana Tablo Talep Gücü, ana apartmanın daire sayısına göre belirlenmiş eşzamanlılık (diversite) katsayılarına göre belirlenir. Tali Tablo Talep Gücü, kurulu gücün ilk 8000W ının %60 ı ile kurulu güçten geri kalan gücün %40 ı alınarak toplanarak bulunur. L: Hattın uzunluğu: Elektrik tesisat proje üzerinden proje ölçeği dikkate alınarak bulunur. k: Kullanılan iletkenin iletkenlik katsayısı Bakır iletken için: 56 ve alüminyum iletken için 35 alınır. s: Elektrik sistemlerinde kullanılan standart kablo kesiti U: Gerilim Bir fazlı sistemler için 220V ve üç fazlı sistemler için 380V olarak alınır. Toplam yüzde gerilim düşümü, ana kolon, kolon ve en güçlü en uzun linyenin yüzde gerilim düşümü toplamıdır. %e T = %e A + %e K + %e L Bir fazlı alternatif akım tesisleri için Üç fazlı alternatif akım tesisleri için %e = 200.L.P k.s.u 2 %e = 100.L.P k.s.u 2 Akım Kontrolü Hesabı Akım kontrolü hesabı için bir faz ve üç fazlı sistemler için aşağıdaki formüller uygulanır. Bir fazlı alternatif akım tesisleri için I = P Üç fazlı alternatif akım tesisleri için I = U.cosφ P 3.U.cosφ

54 53 Kabloların Akım Taşıma Kapasiteleri Örnek: Aşağıdaki gibi verilmiş olan 10 daireli apartmana ait olan gerilim düşümü ve akım kontrolü hesaplarını yapınız. Ana kolon hattı için 3x25+16mm2 yer altı kablo, en uzun ve en güçlü kolon hattı için 4x10mm2 lik NVV antigron kablo ve en uzun ve en güçlü linye hattında 2,5mm2 lik bakır iletken kablo kullanımına göre gerilim düşümü ve akım kontrolü hesabı aşağıdaki gibi olur. NT8 Linye P4 Sayaç Dolabı 3x25+16mm2 YVV 4x10mm2+10mm2 NV 15,5 m 16,9 m Kurulu Güç: W Talep Güç: W %ea 9,5 m Kurulu Güç: W Talep Güç: 6894 W %el %ek 48638W 3x2,5mm2 2500W 6894W Ana Kolon, En Uzun ve En Güçlü Kolon ve En Uzun ve En Güçlü Linye Tek Hat Şeması 10 daireli bir apartmanın eşzamanlılık katsayısı 5-10daire için %43 olarak alınır. Buna göre kurulu gücün %43 binanın talep gücünü verir. Kurulu gücü W olan 10daireli bir apartmanın talep gücü aşağıdaki gibi hesaplanır. 𝑨𝒑𝒂𝒓𝒕𝒎𝒂𝒏𝚤𝒏 𝒕𝒂𝒍𝒆𝒑 𝒈ü𝒄ü = 𝑨𝒑𝒂𝒓𝒕𝒎𝒂𝒏𝚤𝒏 𝒌𝒖𝒓𝒖𝒍𝒖 𝒈ü𝒄ü. 𝟎, 𝟒𝟑 𝑨𝒑𝒂𝒓𝒕𝒎𝒂𝒏𝚤𝒏 𝒕𝒂𝒍𝒆𝒑 𝒈ü𝒄ü = 𝟏𝟏𝟑𝟏𝟏𝟐. 𝟎, 𝟒𝟑 𝑨𝒑𝒂𝒓𝒕𝒎𝒂𝒏𝚤𝒏 𝒕𝒂𝒍𝒆𝒑 𝒈ü𝒄ü = 𝟒𝟖𝟔𝟑𝟖𝑾 Kurulu gücü 13234W olan Tali Tablo Talep Gücü, kurulu gücün ilk 8000W ının %60 ı ile kurulu güçten geri kalan güç 5234W ın %40 ı alınarak toplanarak bulunur.